Przemoc w szkole.

Skala zjawiska,

procedury

postępowania

i współpracy z Policją

Karolina Pietrzak

Pedagogika

Prewencja patologii i zagrożeń

społecznych

VI semestr

Nr. albumu: 127981

Teoria naznaczenia

społecznego

Teoria ta zakłada, że pozycji jednostki w grupie nie wyznaczają obiektywne

czynniki, lecz jej symboliczne miejsce w świadomości członków grupy. W

takim rozumieniu, dewiantem nie jest osoba, która narusza normy

społeczne, lecz ten, kto zostanie tak nazwany przez jednostki bądź grupy

dysponujące siłą społeczną. Przyjmując ten punkt widzenia koncepcja

naznaczenia społecznego ( in. labelingu, stygmatyzacji ) wskazuje

konsekwencje stosowania przez grupę różnych naznaczeń / etykiet wobec

jednostki, które w jakiś sposób się wyróżniają, a zwłaszcza - w odczuciu grup

zwycięskich – naruszają zasady i normy im służące.(1)
Ryzyko naznaczenia statusem dewianta zależy od następujących czynników:
● Od tego, kto naruszył normę. Im wyższą pozycję ma jednostka w

społeczeństwie, tym większe prawdopodobieństwo, iż naruszenie przez nią

norm nie spotka się z potępieniem społecznym i przeciwnie.
● Kto stał się ofiarą naruszenia normy. Ofiary znaczące, cieszące się

autorytetem, osoby będące przedmiotem szczególnej troski społecznej, np.

dzieci sprzyjają repulsywnej reakcji społecznej.
● Jaka norma została naruszona. Najbardziej niebezpieczne jest naruszenie

norm w okresie, kiedy dana norma staje się przedmiotem szczególnej

wrażliwości społecznej.
● Kto ocenia naruszenie normy. Im większy autorytet czy pozycję społeczną

ma osoba oceniająca, tym większa jest wiarygodność jej ocen.(2)

(1) K. Borzucka – Sitkiewicz, Środowiskowe uwarunkowania agresywnych zachowań młodzieży ( jako wyznacznik

oddziaływań profilaktycznych i interwencyjnych, Wyd. Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2010, s. 43.
(2) I. Pospiszyl, Patologie społeczne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010, s.38.

Kształtowanie się statusu dewiacyjnego

jednostki

Sytuacja osoby naruszającej normy społeczne zmienia się w momencie,

kiedy zostanie ona nazwana dewiantem. Taka ocena uruchomi lawinę

zachowań i zdarzeń, którym będzie się bardzo trudno przeciwstawić, i które

popychać ją będą do zaakceptowania siebie w tej roli.

● Początkowo straci ona społeczne zaufanie i zabezpieczenia, jakie się z tym wiążą,

np. prawo do prywatności, szacunek, a także prawa pracownicze, osłony socjalne itp.
● Zostanie odizolowana od tzw. porządnych obywateli; być może straci pracę,

przyjaciele odwrócą się od niej, zacznie otrzymywać wiele komunikatów

niewerbalnych sygnalizujących, że jest gorsza.
● Konsekwencją tych zdarzeń będzie utrata dotychczasowych punktów odniesienia,

załamanie się osobistych skryptów życiowych, np. stabilizacji życiowej,

dotychczasowych planów, pojawią się konflikty, niska samoocena.
● W obawie przed autodeprecjacją jednostka zacznie uruchamiać różne mechanizmy

ochronne lub mechanizmy odreagowania, np. zacznie oskarżać otoczenie o swoje

niepowodzenia, być może zapragnie mściwej satysfakcji, wdając się w kolejne

nielegalne działania, a być może oceni, że taka się właśnie urodziła i trzeba to

zaakceptować. Zacznie się przystosowywać do nowej roli – dewianta.
● Człowiek wyizolowany ze środowiska tzw. porządnych ludzi zacznie szukać kontaktu

z osobami lub grupami, które go zaakceptują, jest duże prawdopodobieństwo, że

będą to inni dewianci. Oprócz możliwości wsparcia grupy dewiacyjne dysponują

wypracowanym zestawem różnych usprawiedliwień dla naruszania norm,

znajomością technik oszukiwania czy wręcz zachowań nielegalnych. Cena, jaką

zapłaci jednostka, jest wysoka – jest nią tożsamość dewiacyjna, która jest porażką

społeczną jednostki.(3)

(3) I. Pospiszyl, Patologie…, op.cit., s. 39.

Przemoc w szkole

Przemoc jest działaniem powodującym naruszenie praw człowieka.

To każde działanie oraz słowo, które poniża, powoduje krzywdę

i cierpienie. Najczęściej kojarzy się ono z biciem, popychaniem,

kopaniem, zmuszaniem do upokarzających czynności, stosowaniem broni

czy wyzywaniem. Przemoc służy przede wszystkim realizacji celów jednostki,

która ją stosuje. Przemoc jest działaniem możliwym wtedy, gdy istnieje

nierównowaga sił. Jest nadużyciem własnej przewagi fizycznej bądź psychicznej

po to, aby wymusić na innych określone zachowanie.(4) Zjawisko przemocy

znajduje się w centrum uwagi wielu społeczeństw. Szczególnie tych, w których

dąży się do wysokiego poziomu bezpieczeństwa społecznego. Ważną rolę

odgrywa tu zachowanie szeroko rozumianego bezpieczeństwa młodego

pokolenia. Stąd też zainteresowanie wielu badaczy koncentruje się wokół

problematyki przemocy w środowisku szkolnym, które z założenia powinno być

środowiskiem przyjaznym i bezpiecznym dla ucznia. Rodzice oddający swoje

dzieci pod opiekę nauczycieli chcą mieć pewność, że ich dzieciom nie zagraża

żadne niebezpieczeństwo. W praktyce jednak dość często media donoszą o

aktach przemocy mających miejsce na terenie szkoły. Ofiarami stają się nie

tylko uczniowie, ale też nauczyciele.(5)

(4) M. Grzesiak, Przemoc w szkole, w: Sygnał. Magazyn wychowawcy, nr. 1 (025) styczeń 2015, Oficyna MM, s. 7.
(5) T. Zacharuk, Przemoc w szkole zagrożeniem poczucia bezpieczeństwa uczniów, w: Socjologiczne i

psychopedagogiczne aspekty przemocy (red.) J. Wawrzyniak, Wydawnictwo Akademii – Humanistyczno Ekonomicznej

w Łodzi, Łódź 2011, s. 219.

Rodzaje i formy

przemocy

● Przemoc fizyczna ( bezpośrednia: bicie, kopanie, popychanie, plucie,
wymuszanie pieniędzy, niszczenie własności, rzucanie kamieniami;
pośrednia: włączanie innych osób do atakowania ofiar w różny sposób)
● Przemoc słowna ( bezpośrednia: wyzywanie, przezywanie, wyśmiewanie,
ośmieszanie, obrażanie, grożenie, szantaż; pośrednia: namawianie innych
do wyzywania, grożenia, wyśmiewania, rozpowszechnianie plotek)
● Przemoc niewerbalna, czyli bez użycia słów i bez kontaktu fizycznego
( bezpośrednia: grożenie pięścią, pokazywanie nieprzyzwoitych
gestów i wrogich min; pośrednia: chowanie rzeczy, izolowanie)

Wymienione wyżej formy przemocy są sztucznym podziałem, ponieważ w
rzeczywistości mogą występować wspólnie: obok agresywnych zachowań
fizycznych pojawiają się słowne i niewerbalne.(6)

(6)

J. Kołodziejczyk, Agresja i przemoc w szkole. Konstruowanie programu przeciwdziałania agresji i przemocy w

szkole, NODN SOPHIA, Kraków 2004, s. 9.

Charakterystyczne dla

szkoły czynniki zagrożenia

przemocą

• Klęska szkolnych wymagań. Brak promocji do następnej klasy, kierowanie

uczniów do szkół specjalnych bądź ośrodków wychowawczych, usunięcie ze

szkoły i inne zdarzenia tego typu są odczuwane przez dziecko jako

naruszenie poczucia własnej wartości i odbieranie szans życiowych na

przyszłość. Szczególnie narażone są dzieci, których rodzice dodatkowo

reagują wywieraniem presji i karami.

• Niekorzystna szkolna kultura uczenia się, czyli brak ukierunkowania uczniów,

wychowania społecznego i możliwości dialogu, brak indywidualizacji form

nauczania i wymagań.

• Dystans do szkolnych norm i wartości

• Integrowanie się ze skłonną do przemocy grupą rówieśniczą. Przynależność

do grupy, która dystansuje się wobec norm szkolnych.

• Niekorzystne warunki szkolne, zarówno w zewnętrznej strukturze szkoły, jak i

w strukturze wewnętrznej.

• Zła jakość stosunków między uczniami i nauczycielami. Im gorsze są te

stosunki, tym gorzej dzieci czują się w szkole.

• Zła atmosfera pracy wśród grona pedagogicznego. W atmosferze kłótni,

rywalizacji i mobbingu między dorosłymi rozwija się przemoc wśród dzieci.

Różniące się lub sprzeczne postępowanie nauczycieli przy zastosowaniu

środków dyscyplinujących wyzwala naruszenie praw u dzieci.(7)

(7) R. Portmann, Przemoc wśród dzieci. Uchwycić sedno, Wydawnictwo Jedność, Kielce 2006, s. 42.

Skala zjawiska przemocy w

szkole

Przemoc i agresja są coraz częstszym zjawiskiem w życiu społecznym, dlatego też
wzbudzają niepokój rodziców i nauczycieli. Niepokojąca jest nie tylko fala agresji i
przemocy w różnych postaciach, ale także znaczna brutalizacja tego typu działań i
emocjonalna oziębłość coraz młodszych sprawców. Systematycznie obniża się wiek
młodych agresorów, a metody i formy ich działania stają się coraz bardziej wyszukane.(8)
„ Rośnie skala przemocy w szkole, a uczniowie czują się w niej coraz mniej
bezpiecznie.”(9) Bardzo często w mediach pojawiają się informacje o narastającej fali
przemocy w polskich szkołach. Tymczasem A. Komendant – Brodowska w raporcie o
stanie badań pisze, iż skala agresji i przemocy w Polsce w ostatnich latach nie rośnie,
przy czym brak trendu wzrostowego potwierdzają różne badania, a w przypadku starszej
młodzieży szkolnej możemy nawet mówić o spadku skali problemu. Jednak w przypadku
całej populacji uczniów nie można wysuwać tak optymistycznego wniosku. Komendant –
Brodowska podsumowując swoje badania uważa, że w ostatnich latach nie obserwujemy
w Polsce znaczących zmian w zakresie skali agresji i przemocy. Choć z pewnością to, że
nie można mówić o nasileniu problemów, może cieszyć, to należy zauważyć, że brak
zmian oznacza również, że w ostatnich latach nie nastąpiła poprawa sytuacji polskich
uczniów i nadal spora ich część doświadcza na porządku dziennym przemocy.(10)

(8) I. Pufal – Struzik, Dyspozycja do reagowania agresją u dziecka a wadliwa socjalizacja w rodzinie – aspekty
psychologiczne, w: Agresja dzieci i młodzieży. Uwarunkowania indywidualne, rodzinne i szkolne (red.) I. Pufal – Struzik,
Wydawnictwo Pedagogiczne ZNP, Kielce 2007, s. 7.
(9) M. Grzesiak, Przemoc…, op. cit., s. 7.
(10) A. Komendant – Brodowska, Agresja i przemoc szkolna. Raport o stanie badań, Instytut Badań Edukacyjnych,
Warszawa 2014, s. 35 – 40.

Ogólna procedura

postępowania w sytuacjach

przemocy

Szkoły chcące zmniejszać ilość zachowań agresywnych i przemocy
muszą tworzyć sposoby postępowania w takich sytuacjach.
Tworząc skuteczne strategie, trzeba brać pod uwagę zarówno
mocne jak i słabe strony działalności szkoły.
KROK 1 ROZPOZNANIE –

Rozpoznanie sytuacji przemocy rozpoczyna

uruchomienie dalszych kroków procedury. Przemoc nie zawsze zdarza się podczas
obecności nauczycieli, dlatego dobrze jest jeśli szkoła zachęci rodziców do
kontaktowania się, kiedy dostrzegą, że ich dziecko jest ofiarą przemocy.

KROK 2 ZBIERANIE INFORMACJI –

Zbieranie informacji dotyczących: uczestników

zachowań agresywnych, częstotliwości występowania takich zachowań, form
zachowań agresywnych i przyczyn pojawienia się przemocy. Źródłem tych informacji
mogą być uczniowie i nauczyciele.

KROK 3 KONSULTACJE -

Konsultacje mają na celu stworzenie planu oddziaływań w

stosunku do uczniów, którzy używają przemocy oraz ich ofiar. Korzystając z
zebranych wcześniej informacji i biorąc pod uwagę możliwe do zastosowania przez
szkołę strategie radzenia sobie w takich sytuacjach, ustalany jest plan działań dla
konkretnej sytuacji i uczestniczących w niej uczniów.

KROK 4 REALIZACJA PLANU DZIAŁANIA -

Realizacja planu jest konsekwencją

ustaleń wynikających z poprzedniego kroku. Do realizacji planu mogą być zaangażowani

nauczyciele, uczniowie, rodzice oraz specjaliści w zależności od potrzeb danej sytuacji.

KROK 5 OCENA DZIAŁANIA I MODYFIKACJA -

W przypadku niesatysfakcjonujących

wyników należy dokonać przeglądu stosowanych metod, oceniając przyczyny, z powodu

których plan nie zadziałał. Wówczas można wprowadzić do planu korekty zwiększające

prawdopodobieństwo powodzenia w przyszłości. Ocena działań i ewentualna modyfikacja

powinna być dokonywana przez osoby tworzące i realizujące plan działań.(11)

Działania podejmowane w sytuacjach wystąpienia zachowań agresywnych i

przemocowych muszą mieć charakter kompleksowy. Ich celem jest zmiana zachowań

sprawców i ofiar agresji. Skuteczność podejmowanych interwencji zależy od tego, czy w

szkole został wypracowany i zaakceptowany, a następnie wprowadzony i konsekwentnie

stosowany przez nauczycieli i rodziców, jednolity system reagowania na przemoc i

agresję.
System reagowania powinien uwzględniać następujące założenia:
● należy reagować na każdą sytuację, w której występuje przemoc i agresja,
● doraźne sytuacje wymagają szybkiej i zdecydowanej interwencji,
● ważne jest wykazywanie troski o ucznia (dotyczy to zarówno ofiary
jak i sprawcy),
● każdą sytuację należy wnikliwie rozpatrywać,
● konieczne jest współdziałanie z innymi nauczycielami i udzielanie
sobie nawzajem wsparcia.(12)

(11) J. Kołodziejczyk, Agresja…, op. cit., s. 41.
(12) Agresja i przemoc w szkolnych działaniach profilaktycznych. Poradnik metodyczny dla nauczycieli, MENiS,

Warszawa 2004, s. 14.

Przykładowa procedura postępowania

w przypadku agresywnego zachowania

ucznia

1.

Przerwanie zachowania agresywnego.

2.

Poinformowanie wychowawcy o zdarzeniu.

3.

Przeprowadzenie przez wychowawcę rozmowy z uczniem/uczniami w

obecności świadka zdarzenia (zidentyfikowanie ofiary, agresora, świadka,

ocenienie zdarzenia i wyciągnięcie wniosków).

4.

Sporządzenie notatki ( opis zdarzenia, osoby uczestniczące, sprawca,

poszkodowany).

5.

Poinformowanie rodziców (prawnych opiekunów) ucznia/uczniów,

uczestników zdarzenia, o zaistniałej sytuacji.

6.

Zgłaszanie powtarzających się sytuacji do pedagoga oraz dyrektora szkoły.

7.

Natychmiastowe powiadomienie przez wychowawców pedagoga i

dyrektora szkoły o przypadkach szczególnie drastycznych zachowań

agresywnych (stwarzających zagrożenie dla zdrowia lub życia).

8.

Ustalenie przez wychowawcę w porozumieniu z dyrektorem szkoły sankcji

w stosunku do ucznia/uczniów, w oparciu o Statut Szkoły.

9.

Przekazanie rodzicom (prawnym opiekunom) pisemnej lub ustnej

informacji na temat wyciągniętych w stosunku do ucznia/ uczniów

konsekwencji wynikających ze Statutu Szkoły.(13)

(13) Agresja…, op. cit., s. 31.

Współpraca szkoły z

policją

Praca wychowawcza i profilaktyczna szkoły polega między innymi na utrzymywaniu
kontaktów z policją. Poważne przypadki przemocy, przebiegające z naruszeniem prawa
(np. groźby karalne, naruszenie nietykalności cielesnej, publikowanie nielegalnych treści w
Internecie itp.) powinny bezwzględnie zostać zgłoszone na policję przez dyrektora szkoły.
W ramach ogólnej współpracy szkoły z policją mogą być organizowane:
● spotkania pedagogów szkolnych, nauczycieli, dyrektora szkoły z zaproszonymi
specjalistami ds. nieletnich, dotyczące zagrożeń przemocą w środowisku lokalnym,
● spotkania młodzieży szkolnej z udziałem policjantów m.in. na temat odpowiedzialności
nieletnich za popełniane czyny karalne, na temat zasad bezpieczeństwa oraz sposobów
unikania zagrożeń, związanych z przemocą,
● wspólny udział (szkoły i policji) w lokalnych programach profilaktycznych, związanych z
zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom oraz zapobieganiem przemocy i przestępczości
nieletnich.
W sytuacji zagrożenia czyjegoś zdrowia lub życia policję należy wezwać natychmiast.
Warto także zaprosić policjanta – specjalistę ds. nieletnich, gdy wyczerpane zostaną środki
wychowawcze możliwe do zastosowania przez szkołę. Policja udziela pomocy szkole w
rozwiązywaniu trudnych problemów, mogących mieć podłoże przestępcze. Każda wizyta
policjanta w szkole w ramach wykonywanych przez niego zadań, dotycząca uczniów,
powinna być wcześniej zasygnalizowana dyrektorowi lub uzgodniona z innym
pracownikiem szkoły.(14)

(14) A. Borkowska, D. Macander, Współpraca szkoły z policją,

http://www.sportosporto.pl/Archiwa/Przemoc/cz.VII.pdf

.

data dostępu: 15.05.2015 r.

Bibliografia

1. Agresja i przemoc w szkolnych działaniach profilaktycznych. Poradnik metodyczny dla

nauczycieli, MENiS, Warszawa 2004.
2. Borkowska A., Macander D., Współpraca szkoły z policją,

http://www.sportosporto.pl/Archiwa/Przemoc/cz.VII.pdf.
3. Borzucka – Sitkiewicz K., Środowiskowe uwarunkowania agresywnych zachowań

młodzieży ( jako wyznacznik oddziaływań profilaktycznych i interwencyjnych, Wyd.

Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2010.
4. Grzesiak M., Przemoc w szkole, w: Sygnał. Magazyn wychowawcy, nr. 1 (025) styczeń

2015, Oficyna MM.
5. Kołodziejczyk J., Agresja i przemoc w szkole. Konstruowanie programu przeciwdziałania

agresji i przemocy w szkole, NODN SOPHIA, Kraków 2004.
6. Komendant – Brodowska, Agresja i przemoc szkolna. Raport o stanie badań, Instytut

Badań Edukacyjnych, Warszawa 2014.
7. Portmann R., Przemoc wśród dzieci. Uchwycić sedno, Wydawnictwo Jedność, Kielce

2006.
8. Pospiszyl I., Patologie społeczne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010.
9. Pufal – Struzik I., (red.) Agresja dzieci i młodzieży. Uwarunkowania indywidualne,

rodzinne i szkolne, Wydawnictwo Pedagogiczne ZNP, Kielce 2007.
10. Wawrzyniak. J., (red.) Socjologiczne i psychopedagogiczne aspekty przemocy,

Wydawnictwo Akademii – Humanistyczno Ekonomicznej w Łodzi, Łódź 2011, s. 219.