CZYNNIKI WYSTĘPUJĄCE

W ŚRODOWISKU PRACY

Czynniki występujące w środowisku

pracy

• A. Czynniki niebezpieczne (urazowe),

które

działając na człowieka mogą spowodować uraz (wypadek przy

pracy).

Rozróżnia się kilka podstawowych grup zagrożeń spowodowanych

tymi czynnikami:

• zagrożenie elementami ostrymi lub wystającymi,

• zagrożenie elementami ruchomymi i luźnymi,

• zagrożenie porażeniem prądem elektrycznym,

• zagrożenie poparzeniem,

• zagrożenie związane z przemieszczaniem się ludzi,

• zagrożenie pożarem lub/i wybuchem.

Zagrożenia te należą do czynników fizycznych działających na

człowieka w sposób nagły.

• B. Czynniki uciążliwe -

mogą spowodować obniżenie

sprawności fizycznej i psychicznej pracownika.

Czynniki występujące w środowisku

pracy

• C. Czynniki szkodliwe -

mogą spowodować zatrucia a

nawet śmierć.

Czynniki niebezpieczne, uciążliwe i szkodliwe dzielimy na:

• Czynniki fizyczne, do których zaliczamy: hałas, drgania

mechaniczne (wibracje), promieniowanie optyczne,

elektromagnetyczne, laserowe, jonizujące, prąd elektryczny,

mikroklimat.

• Czynniki chemiczne: substancje toksyczne, drażniące, uczulające,

rakotwórcze, mutagenne, substancje upośledzające funkcje

rozrodcze.

• Czynniki biologiczne: mikroorganizmy roślinne i zwierzęce

(bakterie, wirusy, riketsje, grzyby, pierwotniaki),

• Czynniki psychofizyczne: obciążenie fizyczne (statyczne i

dynamiczne), obciążenie psychonerwowe (obciążenie umysłu,

niedociążenie, przeciążenie percepcyjne, obciążenie emocjonalne).

• Czynniki niebezpieczne (urazowe). Ponad 80% wypadków w

przemyśle przetwórczym wynika z bezpośredniego kontaktu

człowieka z ruchomymi elementami maszyn, oprzyrządowania,

wyposażenia technologicznego, ostrymi krawędziami, wystającymi

elementami, przemieszczeniem się materiału czy naruszeniem

konstrukcji.

Czynniki występujące w środowisku

pracy

Źródła czynników niebezpiecznych (urazowych) to głównie:

• obracające się wały, sprzęgła, wrzeciona, głowice,

• miejsca zbiegania się dwóch obracających się elementów,

• koła zębate, koła cierne, walce zgniatające, wałki pociągowe,

• części wchodzące w skład napędów i przekładni (koła, pasy, kliny, ślimaki),

• miejsca zbiegania się koła i zębatki,

• miejsca zetknięcia się korbowodu lub drążka z kołem, wykorbieniem lub

tarczą,

• miejsca stykania się części wykonujących ruch (stoły przesuwne, podajniki);

• miejsca między stałymi częściami maszyn a poruszającymi się dźwigniami,

• miejsce zetknięcia się walca i stołu (kruszenie, zgniatanie),

• obracające się narzędzia tnące,

• narzędzia poruszające się ruchem liniowym (posuwisto-zwrotnym),

• wystające niebezpieczne ostre elementy.

Przy obsłudze maszyn urazy są głównie wynikiem: uderzenia,

wciągnięcia między ruchome elementy, zgniecenia, odprysków

obrabianego materiału czy zużytych lub obluzowanych części maszyn.

Dlatego przepisy wprowadzają wymogi osłaniania ruchomych części

maszyn, napędów, pasów, taśm, łańcuchów lub zabezpieczenia ich w inny

sposób.

Czynniki występujące w środowisku

pracy

• Osłony to wszelkiego rodzaju urządzenia stanowiące materialną

przegrodę między człowiekiem a niebezpiecznym czynnikiem

mechanicznym, przeznaczone specjalnie do zapewnienia ochrony

człowieka. Funkcje osłony mogą zatem spełniać również pokrywy,

drzwi, ogrodzenia itp.

Rozróżniamy dwa rodzaje osłon:

• osłony stałe nie zmieniające swego położenia w stosunku do

maszyny, urządzenia, narzędzia na skutek przyspawania lub

mocowania na śruby, nakrętki tak, że usunięcie lub otwarcie jej bez

użycia narzędzi jest niemożliwe,

• osłony ruchome zwykle połączone z elementami mechanicznymi

maszyny (np. zawiasy, prowadnice), które mogą być otwierane bez

użycia narzędzi.

• Osłony powinny spełniać następujące wymagania:

• mieć trwałą konstrukcję,

• być trudne w usuwaniu,

• być usytuowane w odpowiedniej odległości od strefy niebezpiecznej,

• nie przesłaniać pola widzenia podczas pracy,

• same nie stwarzać dodatkowego zagrożenia,

• muszą umożliwiać wykonywanie pracy na maszynie oraz jej

konserwację.

Czynniki występujące w środowisku

pracy

• Likwidacja lub ograniczenie oddziaływania czynników

niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych na pracownika powinny

być podstawowym obowiązkiem pracodawcy. Każdy z tych

czynników występujący w procesie pracy powinien być analizowany

pod kątem oddziaływania na człowieka i możliwości jego eliminacji

lub ograniczenia.

• Podstawowe zasady likwidacji lub ograniczenia

wpływu tych czynników na pracownika to:

• 1. Eliminacja źródeł czynników niebezpiecznych i szkodliwych

przez:

• dobór nieszkodliwych surowców (lub zastępowanie bardziej

szkodliwych mniej szkodliwymi surowcami), półfabrykatów,

• dobór procesów technologicznych oraz maszyn i urządzeń nie

stwarzających zagrożeń czynnikami fizycznymi, chemicznymi i

biologicznymi,

• unieszkodliwianie odpadów.

Czynniki występujące w środowisku

pracy

• Podstawowe zasady likwidacji lub ograniczenia wpływu na

pracownika niebezpiecznych lub szkodliwych czynników c.d.:

• 2. Ograniczenie oddziaływania tych czynników poprzez odsunięcie

człowieka z obszaru ich oddziaływania poprzez:

• zastąpienie człowieka przez roboty,

• mechanizację, automatyzację (zdalne sterowanie i obserwowanie procesu),

• optymalne rozmieszczenie lub wydzielenie uciążliwych urządzeń,

• zapewnienie właściwego transportu surowców, półfabrykatów, wyrobów

oraz odpadów,

• stosowanie sygnalizatorów stanów niebezpiecznych lub uniemożliwienie

wejścia człowieka w strefę zagrożenia.

• 3. Ograniczenie oddziaływania na człowieka czynników

niebezpiecznych i szkodliwych poprzez osłonięcie strefy narażenia:

• stosowanie odpowiednich kubatur budynków, materiałów

dźwiękoizolacyjnych,

• hermetyzację procesów produkcyjnych przed wydostawaniem się do

otoczenia gazów, par, cieczy i ciał stałych (pyłów),

• stosowanie zbiorowych środków ochronnych w pomieszczeniach oraz na

stanowiskach pracy (osłony, ekrany, wentylacja, klimatyzacja).

Czynniki występujące w środowisku

pracy

• Podstawowe zasady likwidacji lub ograniczenia wpływu na

pracownika niebezpiecznych lub szkodliwych czynników c.d.:

• 4. Ograniczenie wpływu tych czynników przez zastosowanie ochron

osobistych:

• dobór i właściwe stosowanie ochron osobistych, w zależności od istniejących

zagrożeń,

• odpowiednie przechowywanie i konserwację ochron osobistych,

• zasady przydziału ochron osobistych,

• stosowanie znaków nakazu stosowania ochron osobistych.

• 5. Ograniczenie zagrożenia człowieka czynnikami niebezpiecznymi i

szkodliwymi przez właściwy dobór pracowników i organizację pracy oraz

oddziaływanie na bezpieczne zachowania pracowników:

• przestrzeganie przeciwwskazań zdrowotnych do zatrudnienia na danym stanowisku

pracy,

• przestrzeganie obowiązku zatrudniania pracowników o właściwych kwalifikacjach

zawodowych,

• dobór psychologiczny,

• działania organizacyjne (przerwy w pracy, rotacja, skrócony czas pracy),

• szkolenia, system kar i nagród, wpływ kierownictwa na bezpieczne zachowanie

pracowników,

• ostrzeganie o zagrożeniach i zakresie wykonywania pewnych czynności (sygnały

bezpieczeństwa, znaki i barwy bezpieczeństwa).

Hałas i wibracje w środowisku pracy

• Drgania mechaniczne to jeden z czynników fizycznych występujących w

środowisku pracy. Są to niskoczęstotliwościowe drgania rozprzestrzeniające się

w ośrodkach stałych i przekazywane przez bezpośredni kontakt z drgającym

ośrodkiem do organizmu człowieka; mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia a

nawet życia ludzkiego.

W zależności od intensywności drgań i czasu ich oddziaływania na

człowieka mogą być one:

• czynnikiem uciążliwym (utrudniającym pracę lub obniżającym zdolność do

jej wykonywania),

• czynnikiem szkodliwym (powodującym stopniowe pogarszanie stanu

zdrowia prowadzące do wystąpienia choroby zawodowej),

lub też, w skrajnych przypadkach:

• czynnikiem niebezpiecznym (powodującym natychmiastowe pogorszenie

stanu zdrowia, czyli uraz).

Hałas i wibracje w środowisku pracy

Podział drgań

Uwzględniając różny sposób oddziaływania drgań na organizm

ludzki, zależny od miejsca przenikania drgań do organizmu,

drgania można podzielić na 2 grupy:

1. Drgania ogólne przenikające do organizmu człowieka przez jego

nogi, miednicę, plecy lub boki, charakterystyczne dla zakresu

częstotliwości od 0,9 Hz do 90 Hz, (największa wrażliwość

organizmu człowieka występuje dla 0,9 Hz - 9 Hz). Oddziałują na

człowieka najczęściej poprzez podłoże, na którym pracują ludzie

lub poprzez siedziska pojazdów.

2. Drgania miejscowe przenikające do organizmu człowieka przez

kończyny górne (ręce) i są charakterystyczne dla zakresu

częstotliwości od 5,6 Hz do 1400 Hz (największa wrażliwość

organizmu występuje w zakresie 5,6 Hz -20 Hz). Oddziałują

głównie na człowieka przez używane narzędzia ręczne lub

maszyny wytwarzające drgania (wiertarki, pilarki ręczne, szlifierki,

młoty pneumatyczne).

Hałas i wibracje w środowisku pracy

Źródła drgań

Źródłem drgań o działaniu ogólnym są:
• podłogi hal fabrycznych i innych budynków oraz podesty, pomosty itp., wprawione w

drgania przez eksploatowane w nich (lub poza nimi) maszyny i urządzenia stacjonarne

i przenośne lub też przez ruch uliczny czy kolejowy,

• różnego rodzaju platformy drgające,
• siedziska i podłogi różnego rodzaju środków transportu (samochodów, ciągników,

autobusów, tramwajów itp.),

• siedziska i podłogi wszelkiego rodzaju maszyn budowlanych.

Źródłem drgań miejscowych, oddziałujących na organizm człowieka przez kończyny górne

są głównie:

• ręczne narzędzia uderzeniowe o napędzie pneumatycznym, hydraulicznym lub

elektrycznym, np. młoty, ubijaki, klucze udarowe,

• ręczne narzędzia obrotowe o napędzie elektrycznym lub spalinowym, np. wiertarki,

szlifierki, piły łańcuchowe,

• dźwignie sterujące maszyn i pojazdów obsługiwane rękami,
• źródła technologiczne, np. obrabiane elementy trzymane w dłoniach lub prowadzone

ręką przy szlifowaniu, gładzeniu, polerowaniu itp.

Należy zaznaczyć, że niektóre narzędzia ręczne zaliczane do typowych źródeł drgań

miejscowych (np. pilarki, młoty), ze względu na generację drgań o bardzo dużej

intensywności, mogą powodować przenoszenie tych drgań przez barki na tułów i głowę

i w takim przypadku są one również źródłem drgań ogólnych.

Hałas i wibracje w środowisku pracy

• Czynniki wpływające na szkodliwość

drgań

• Częstotliwość drgań

Szczególnie niebezpieczne są dla człowieka drgania o niskich częstotliwościach. Każda część

ciała i każdy narząd charakteryzują się swoją częstotliwością drgań własnych. Jeżeli

częstotliwość drgań własnych narządów człowieka pokryje się z częstotliwością drgań

urządzenia, może dojść do rezonansu („rozhuśtania”), co znacznie zwiększa amplitudę drgań

narządu i może być przyczyną zerwania ścięgien na których jest on zawieszony, krwawych

wybroczyn oraz rozległych krwotoków.

• Amplituda drgań

Im większa amplituda drgań przy danej częstotliwości, tym bardziej szkodliwe są drgania.

Ocenia się ją

•

miarą przyspieszenia drgań w m/s2.

• Reakcja organizmu na działanie drgań zależy od:

•

miejsca wnikania drgań do organizmu,

•

parametrów drgań: ich intensywności i częstotliwości,

•

kierunku propagacji (rozchodzenia się) drgań w organizmie,

•

czasu narażenia na drgania,

•

sposobu obsługi maszyn czy narzędzi (utrzymywana postawa podczas pracy, siła nacisku i

zacisku wywierana na narzędzie),

•

warunków klimatycznych otoczenia (wilgotność, temperatura),

•

właściwości osobniczych danego człowieka (cech dziedzicznych, stanu zdrowia,

przyjmowanych leków, palenia tytoniu itp.).

Hałas i wibracje w środowisku pracy

• Skutki oddziaływania drgań na

organizm człowieka

• W wyniku wibracji mogą powstać następujące zmiany

chorobowe w organizmie człowieka:

• zaburzenia w układzie krążenia (np. zespół „białych

palców” z uwagi na uszkodzenie drobnych naczyń

krwionośnych),

• zaburzenia w układzie nerwowym człowieka (złe

samopoczucie, bezsenność, zaburzenia czucia,

ograniczenie zdolności manualnych, bóle rąk i nóg),

• zaburzenia w układzie kostno-stawowym (zmiany

zwyrodnieniowe stawów nadgarstkowych, łokciowych

i kręgosłupa, torbiele kostne),

• zaburzenia pracy układu pokarmowego,

• zaburzenia ogólne, w tym wzroku, mowy, osłabienie,

zawroty głowy.

Hałas i wibracje w środowisku pracy

Metody ograniczania zagrożeń drganiami

mechanicznymi

A. Metody techniczne:
• minimalizowanie drgań u źródła ich powstawania (eliminacja luzów,

właściwy montaż maszyny i mocowanie jej do podłoża),

• minimalizowanie drgań na drodze ich propagacji (oddylatowanie

fundamentów maszyn od otoczenia, stosowanie mat, podkładek,

wibroizolatorów), automatyzacja procesów technologicznych i

zdalne sterowanie źródłami drgań.

B. Metody organizacyjno-administracyjne:
• skracanie czasu narażenia na drgania w ciągu zmiany roboczej,
• stosowanie przerw i odpoczynek w wydzielonych pomieszczeniach,
• przesuwanie do pracy na innych stanowiskach osób szczególnie

wrażliwych na działanie drgań,

• szkolenie pracowników w celu uświadomienia ich o występujących

zagrożeniach oraz w zakresie bezpiecznej obsługi maszyn i

narzędzi.

Hałas i wibracje w środowisku pracy

• HAŁAS

• Hałasem określa się wszelkie niepożądane, nieprzyjemne,

żądane, dokuczliwe, uciążliwe lub szkodliwe drgania ośrodka

sprężystego, oddziałujące za pośrednictwem powietrza na

narząd słuchu i inne zmysły oraz inne narządy.

• Drgania akustyczne polegają na ruchu drgającym

cząsteczek ośrodka sprężystego względem położenia

równowagi.

• Rozprzestrzenianie się drgań akustycznych nazywa się falą

akustyczną.

• W zależności od częstotliwości drgań akustycznych

rozróżniamy hałas:

Hałas i wibracje w środowisku pracy

Hałas i wibracje w środowisku pracy

Hałas i wibracje w środowisku pracy

Źródła hałasu:

• mechaniczne, np. hałas wywołany przez maszyny i urządzenia o napędzie

mechanicznym, elektrycznym, pneuma tycznym,

• aerodynamiczne i hydrodynamiczne, np. ruch gazów i cieczy w rurociągach,

wentylatorach,

• technologiczne, np. hałas wynikający z kruszenia, łamania materiałów.

Działanie hałasu na organizm ludzki
Skutkiem działania hałasu na organizm ludzki jest:
• uszkodzenie struktur anatomicznych narządu słuchu powodujące spadek

sprawności słuchu, aż do głuchoty włącznie,

• nerwice,
• zwiększona pobudliwość,
• bezsenność i bóle głowy,
• przedłużenie czasu reakcji na bodziec (zmniejszony refleks),
• nadciśnienie tętnicze krwi,
• choroby wrzodowe żołądka i dwunastnicy,
• osłabienie czynności narządów trawiennych,
• wzmożone napięcie mięśni,
• obniżenie odporności na choroby,
• zaburzenie wzroku, równowagi, dotyku.

Hałas i wibracje w środowisku pracy

Hałas o stosunkowo niewielkiej intensywności (75-85 dB), ale

działający nieprzerwanie przez dłuższy okres (kilka lub kilkanaście

lat), może być przyczyną powstania i rozwinięcia się w organizmie

chorób o podłożu nerwicowym.

Dopuszczalne wartości, ze względu na ochronę słuchu,

wynoszą:

• poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego dnia pracy

lub tygodnia pracy nie powinien przekraczać 85 dB (zalecany próg

działania 80 dB),

• maksymalna wartość skuteczna dźwięku (maksymalny poziom

dźwięku) występująca w czasie obserwacji nie jest większa niż 115

dB,

• maksymalna wartość chwilowa poziomu dźwięku (szczytowy

poziom dźwięku) nie przekracza 135 dB.

Hałas i wibracje w środowisku pracy

Fizjologiczne ubytki słuchu

Hałas i wibracje w środowisku pracy

Metody ograniczania zagrożeń hałasem
A. Rozwiązania techniczne

Ograniczanie emisji hałasu ze źródła polega na:
• zmianie technologii,
• wymianie maszyny na cichszą,
• wyciszeniu maszyny u źródła np. w przestrzeni roboczej maszyny,
• zastosowaniu tłumików na wylotach mediów,
• zastosowaniu w konstrukcji maszyny materiałów tłumiących drgania i hałas.
Ograniczanie hałasu na drodze propagacji polega na:
• odizolowaniu maszyny od podłoża,
• zastosowaniu obudowy dźwiękoizolacyjnej maszyny,
• zastosowaniu ekranu akustycznego osłaniającego maszynę lub stanowisko pracy,
• umieszczeniu na powierzchniach ścian, stropu, podłogi materiałów

dźwiękochłonnych,

• zastosowaniu kabin dźwiękoizolacyjnych dla obsługi,
• stosowaniu ochronników słuchu.

B. Rozwiązania organizacyjno-administracyjne to:

• właściwe rozplanowanie zakładu, w tym rozmieszczenie pomieszczeń ze źródłami

hałasu,

• odsunięcie stanowisk pracy od źródeł hałasu, w tym automatyzacja i mechanizacja

procesów technologicznych,

• wydzielenie i grupowanie maszyn, które są źródłem hałasu,
• stosowanie przerw w pracy i ograniczanie czasu pracy na hałaśliwych stanowiskach.