1

ANATOMIA I FIZJOLOGIA SKÓRY

Bydgoszcz 2013

Rafał Czajkowski 

Katedra i Klinika Dermatologii, Chorób Przenoszonych Drogą 

Płciową 

i Immunodermatologii

2

• 

naskórek, skóra właściwa, tkanka podskórna

• 

naskórek

-warstwa zewnętrzna; keratynocyty, 

melanocyty komórki Langerhansa, komórki Merkela

• 

skóra właściwa

-fibroblasty, fibrocyty, histiocyty, 

komórki tuczne; włókna kolagenowe, elastyczne i 

retikulinowe; MPS; mieszki włosowe, gruczoły łojowe, 

apokrynowe i ekrynowe gruczoły potowe), naczynia 

krwionośne i limfatyczne, włókna nerwowe

• 

tkanka podskórna

-tkanka tłuszczowa; naczynia 

krwionośne i włókna nerwowe; podstawa mieszków 

włosowych i gruczołów potowych

Jakie rozróżniamy warstwy skóry?

3

Budowa skóry

NASKÓREK

SKÓRA 

WŁAŚCIWA

TKANKA 

PODSKÓRNA

4

• 

naskórek składa się z 4-5 warstw: 

• stratum basale
• stratum spinosum
• stratum granulosum
• stratum lucidum (dłonie i stopy)
• stratum corneum

Z ilu warstw zbudowany jest naskórek?

5

Budowa naskórka

6

• komórki o wydłużonych, zasadochłonnych 

jądrach
• liczne figury podziału

Warstwa podstawna

7

• kilka rzędów wielobocznych komórek, 

spłaszczających się w górnych rzędach
• kształt komórek wynika z dużej liczby 

desmosomów i filamentów keratyny

Warstwa kolczysta

8

• kilka rzędów wrzecionowatych komórek o 

spłaszczonych jądrach, wypełnionych ziarnami 

keratohialiny

Warstwa ziarnista

9

• cienka warstwa martwych komórek

• występuje tylko na dłoniach i podeszwach stóp

• zbudowana z 3-5 rzędów spłaszczonych 
keratynocytów wypełnionych eleidyną (pośrednia 
forma keratyny)

Warstwa jasna

10

• 

keratynocyty pozbawione jąder komórkowych 

(korneocyty)

• w dolnych warstwach keratynocyty silnie przylegają do 
siebie, a wgórnych są luźno ułożone i ulegają złuszczeniu

• ochrona przed czynnikami mechanicznymi, 
chemicznymi i promieniowaniem ultrafioletowym

Warstwa rogowa

11

Desmosom

intermediate
keratin filaments

envoplakin
, 
periplakin, 
plakoglobi
n, 
desmoplak
in
plakophili
n

12

Jakie są podstawowe funkcje naskórka?

- ochrona przed szkodliwymi czynnikami 

środowiska  

   zewnętrznego
- ochrona przed nadmierną utratą wody
- bariera immunologiczna
- czucie skórne
- kontrola temperatury ciała

13

     

Przykłady chorób związanych z obecnością 

przeciwciał     
         skierowanych przeciwko składowym 
desmosomów

CHOROBA

OBJAWY KLINICZNE

SKŁADOWE 

DESMOSOMÓW

Pęcherzyca zwykła

Wiotkie pęcherze na 

błonach śluzowych i 

skórze

Desmogleina 1 i 3 (Dsg1 

i 3) i plakoglobina

Pęcherzyca liściasta

Liczne, wiotkie 

pęcherze, nasilone 

złuszczanie

Dsg1

Pęcherzyca bujająca

Dno pęcherzy z 

przerostem 

brodawkowatym, 

głównie w miejscach 

wyprzeniowych

Dsg3

Pęcherzyca 

paraneoplastyczna

Zmiany bolesne, 

uogólnione, 

przypominające rumień 

wielopostaciowy

Desmoplakiny 1 i 2, 

BP230, plektyna, Dsg1 i 

3, envoplakina, 

periplakina

Pęcherzyca IgA

Napięte pęcherzyki o 

układzie 

obrączkowatym, głównie 

na tułowiu

Dsg1 i 3, desmokolina 1

14

• melanocyty-komórki dendrytyczne, 
produkujące melaninę, zlokalizowane w warstwie 
podstawnej naskórka; 
na 1 melanocyt przypada 36 keratynocytów

Jakie rodzaje komórek znajdują się w 

naskórku?

15

• komórki Langerhansa-komórki pochodzenia 
szpikowego, prezentujące antygeny limfocytom T

• Paul Langerhans, 1868, student medycyny

• ziarnistości Birbecka; langeryna (typ II przezbłonowego 
receptora powierzchniowego)

S100 immunoperoxidase stain

Jakie rodzaje komórek znajdują się w 

naskórku?

16

• komórki Merkela-owalne komórki receptorowe mające 
synaptyczne połączenia z włóknami nerwowymi

• czucie delikatnego dotyku; rozróżnianie kształtu i 
tekstury

• część układu neuroendokrynnego

• rak z komórek Merkela

Jakie rodzaje komórek znajdują się w 

naskórku?

17

Proces, w którym melanocyty transportują 

melanosomy do keratynocytów. Zakończenia 

wypustek dendrytycznych są fagocytowane przez 

komórki naskórka. 

Co to jest apokopacja?

18

• 

BP jest niewidoczna w mikroskopie świetlnym, po barwieniu 

hematoksyliną-eozyną

• barwienie kwasem nadjodowym (PAS)-homogenna warstwa 

grubości 0,5-1,0mm

• badania ultrastrukturalne i immunologiczne ujawniły bardzo 

złożoną budowę SBP łączącą warstwę podstawną naskórka ze skórą 

właściwą

Struktura strefy błony podstawnej (SBP)

SBP-

PAS

19

• struktura umożliwiająca połączenie warstwy postawnej 

naskórka z błoną podstawną

Co to jest hemidesmosom?

BASEMENT MEMBRANE

EPIDERMIS

20

• 

najwyższa warstwa SBP-cytoplazmatyczne tonofilamenty komórek 

warstwy podstawnej przyłączają się  do błony komórkowej 

(podstawnej) w hemidesmosomie  

tonofilamenty

cytoplazmaty

czne

Struktura strefy błony podstawnej (SBP)

21

• hemidesmosom łączy się z blaszką jasną i ciemną błony 

podstawnej za pomocą włókienek zakotwiczających 

(kolagen XVII-BP180-BPAG2 i integryna α6β4)

 

włókienka 

zakotwiczaj

ące

Struktura strefy błony podstawnej (SBP)

22

• 

błona podstawna łączy się ze skórą właściwą przy udziale włókien 

zakotwiczających (kolagen VII), które wnikają między włókna 

kolagenowe skóry właściwej

włókna 

zakotwiczają

ce

Struktura strefy błony podstawnej (SBP)

23

• 

integralność SBP jest naruszona w takich chorobach jak wrodzone 

pęcherzowe oddzielanie się naskórka (genodermatozy) oraz nabyte 
choroby pęcherzowe

Dlaczego integralność SBP jest tak ważna?

24

CHOROBA

OBJAWY KLINICZNE

SKŁADOWA SBP

Pemfigoid

Rozsiane, dobrze napięte 
pęcherze

BP180, BP230

Pemfigoid (opryszczka) 
ciężarnych

Wielopostaciowe zmiany z 
towarzyszącym świądem w 
późnej ciąży

BP180

Nabyte pęcherzowe 
oddzielanie się naskórka

Dobrze napięte pęcherze, w 
miejscach narażonych na 
urazy mechaniczne

Kolagen VII

Toczeń rumieniowaty 
pęcherzowy

Pęcherze zlokalizowane na 
twarzy i tułowiu z 
towarzyszącymi objawami 
tocznia rumieniowatego (SLE)

Kolagen VII, laminina 
5 i 6

Linijna IgA dermatoza 
pęcherzowa (LABD)

Dobrze napięte pęcherzyki i 
zmiany przypominające 
rumień wielopostaciowy 
zlokalizowane na tułowiu

BP180 i 97kDa

     

Przykłady chorób związanych z obecnością 

przeciwciał     

         skierowanych przeciwko strukturom SBP

25

• 

gruczoły holokrynowe, część jednostki mieszkowo-

łojowej 

• produkcja łoju: skwalen, cholesterol, trójglicerydy, 

wolne kwasy tłuszczowe. 

• przewód łojowy-mieszek włosowy-powierzchnia skóry 

(ochrona przed działaniem czynników mechanicznych, 

chemicznych, bakteryjnych, grzybiczych)

• gruczoły łojowe nie występują na dłoniach i 

podeszwach stóp

• testosteron, progesteron-wzmożona produkcja łoju
• estrogeny, antyandrogeny-osłabiona produkcja łoju

Jaką funkcję pełnią gruczoły łojowe?

26

• 

ekrynowe gruczoły potowe (EGP) są pochodzenia 

naskórkowego i nie wchodzą w skład jednostki 

mieszkowo-łojowej

• EGP regulują temperaturę wewnętrzną ciała dzięki 

produkcji i wydzielaniu potu (mieszanina wody i 

elektrolitów), który paruje i chłodzi powierzchnię skóry

• przewody EGP uchodzą bezpośrednio na powierzchnię 

skóry

• usta, łożysko paznokci, żołądź są pozbawione EGP
• acetylocholina, pilokarpina-wzmożona produkcja potu
• atropina-osłabiona produkcja potu

Czym różnią się ekrynowe i apokrynowe 

gruczoły potowe?

27

Czym różnią się ekrynowe i apokrynowe 

gruczoły potowe?

ujście przewodu EGP

mieszek włosowy

EGP

AGP

28

• rozwój embrionalny apokrynowych gruczołów 

potowych (AGP) jest ściśle związany z rozwojem 

mieszków włosowych i gruczołów łojowych
• przewód wyprowadzający AGP uchodzi do 

mieszka włosowego powyżej gruczołu łojowego
• anachronistyczną funkcją AGP jest nadawanie 

charakterystycznej woni

Czym różnią się ekrynowe i apokrynowe 

gruczoły potowe?

29

•AGP są zlokalizowane głównie w skórze pach i 

krocza, a ich aktywność jest hormonozależna
• gruczoły sutkowe i gruczoły woszczynowe są 

zmodyfikowanymi AGP

Czym różnią się ekrynowe i apokrynowe 

gruczoły potowe?

30

• skóra właściwa składa się z dwóch części: 

warstwy brodawkowatej (WB) i warstwy 

siateczkowej (WS)
• WB jest wąskim obszarem zlokalizowanym 

bezpośrednio pod naskórkiem, zbudowanym 

głównie z cienkich włókien kolagenowych 

(przeważnie typu III) i jest dobrze unaczyniona
• mieszki włosowe są otoczone okołomieszkową 

skórą właściwą morfologicznie odpowiadającą 

warstwie WB

Jak zbudowana jest skóra właściwa?

31

• WB i okołomieszkowa skóra właściwa stanowią, 

tzw. skórę właściwą przydatkową
• WS jest położona głębiej, mniej unaczyniona i 

grubsza niż WB, 
• WS zbudowana jest głównie z grubych, 

ułożonych regularnie włókien kolagenowych typu 

I

Jak zbudowana jest skóra właściwa?

32

NASKÓREK

SKÓRA 
WŁAŚCIWA

TKANKA 
PODSKÓRNA

33

• główna komórka-

FIBROBLAST

Z jakich elementów składa się skóra 

właściwa?

34

• fibroblasty produkują główne składnik skóry 

właściwej:

 

- kolagen (70% do 80%)-nadaję sprężystość

 - elastynę (1% to 3%)-nadaje elastyczność; 

włókna oksytalanu-małe włókna elastyczne 

występujące głównie w warstwie brodawkowatej, 

ułożone prostopadle do powierzchni skóry

 - proteoglikany (głównie kwas hialuronowy)-

zatrzymują wodę w skórze właściwej

Z jakich elementów składa się skóra 

właściwa?

35

• fibrocyty 
• komórki tuczne (zlokalizowane głównie 

dookoła włókien nerwowych, naczyń 

krwionośnych, mieszków włosowych)

• histiocyty (makrofagi, fagocyty)
• limfocyty T
• dendrocyty (subpopulacja komórek 

Langerhansa)

Jakie inne typy komórek występują 

w skórze właściwej?

36

• 

regulacja temperatury ciała

-przepływ krwi 

przez naczynia skórne i pocenie się
• 

ochrona mechaniczna 

leżących niżej 

struktur, włókna kolagenowe, kwas 

hialuronowy
• 

unerwienie

 skóry, głównie skóry właściwej, 

umożliwia tzw. czucie skórne

Jakie funkcje pełni skóra właściwa?

37

• sieć naczyń krwionośnych skóry składa się z 

dwóch splotów: powierzchownego i głębokiego, 

które komunikują się naczyniami łączącymi

W jaki sposób unaczynienie skóry wpływa 

na regulację temperatury ciała?

NASKÓREK

SKÓRA WŁAŚCIWA

TKANKA 
PODSKÓRNA

38

• 

obniżenie temperatury ciała 

odbywa się przez 

zwiększenie przepływu krwi naczyniami 

krwionośnymi splotu powierzchownego, co 

umożliwia odprowadzenie nadmiaru ciepła
• 

w chłodne dni

, zmniejsza się przepływ krwi 

naczyniami krwionośnymi splotu 

powierzchownego, krew powraca do naczyń 

głębiej położonych, co zapobiega utracie ciepła

W jaki sposób unaczynienie skóry wpływa 

na regulację temperatury ciała?

39

Unerwienie skóry odpowiada unaczynieniu skóry:
- duże, mielinowe gałęzie skórne 

nerwów 

mięśniowoskórnych 

w tkance podskórnej

- 

splot nerwowy głęboki 

w warstwie 

siateczkowatej skóry właściwej
- włókna nerwowe ze splotu głębokiego tworzą 

splot powierzchowny podbrodawkowy

Jak jest unerwiona skóra?

40

• włókna pochodzące z obu splotów unerwiają 

skórę jako wolne lub upostaciowane zakończenia 

nerwowe
• wolne zakończenia nerwowe mają początek w 

warstwach powierzchownych skóry właściwej lub 

komunikują się z komórkami Merkela w naskórku
• wolne zakończenia nerwowe odpowiadają za 

czucie dotyku, bólu, ciepła, zimna, świądu i 

bodźców mechanicznych

Jak jest unerwiona skóra?

41

Jak jest unerwiona skóra?

42

• tkanka podskórna składa się ze zrazików 

tłuszczowych przedzielonych zbitą tkanką łączną 

włóknistą zbudowaną głównie z kolagenu. W 

przegrodach łącznotkankowych obecne są 

naczynia krwionośne, limfatyczne i włókna 

nerwowe
• tkanka podskórna pełni rolę rezerwy 

kalorycznej, izolacji cieplnej

 

oraz ochrony 

mechanicznej

Jak zbudowana jest tkanka podskórna?

43

zraziki 
tłuszczow
e

przegrody 
łącznotkanko
we

Jak zbudowana jest tkanka podskórna?