ROZWÓJ

ROZWÓJ

ZRÓWNOWAŻONY

ZRÓWNOWAŻONY

SZANSĄ NA

SZANSĄ NA

ZACHOWANIE CENNYCH

ZACHOWANIE CENNYCH

WALORÓW

WALORÓW

ŚRODOWISKA

ŚRODOWISKA

Specyfika gospodarowania
środowiskiem i jego
elementami



Przestrzeń (a także związany z nią krajobraz oraz

elementy różnorodności biologicznej) są zasobem rzadkim

użytkowanym

coraz intensywniej w procesach produkcji i konsumpcji



Człowiek ingeruje w przestrzeń, przekształca środowisko,

wpływa na biologiczną różnorodność, trwale i

nieodwracalnie zmienia krajobraz, aby zaspokoić swoje

liczne i coraz to nowsze potrzeby



Potrzeby te mają z reguły podłoże ekonomiczne

Gospodarowanie
przestrzenią



Gospodarując przestrzenią ludzie nadają
jej różnorodne (nierzadko wzajemnie
konfliktowe) funkcje



Ich optymalność (w sensie rodzaju,
intensywności, sąsiedztwa i interakcji
oraz adekwatności do przyrodniczego
potencjału obszaru) należy oceniać nie
tylko pod względem ekonomicznym,

ale również i ekologicznym

Sposoby użytkowania
przestrzeni



Implikowane funkcjami produkcyjnymi



Rolnictwo



Leśnictwo



Rybołówstwo



Przemysł



Handel i usługi



Komunikacja



Implikowane funkcjami

konsumpcyjnymi



Mieszkalnictwo



Turystyka i wypoczynek



Rekreacja

Pewne funkcje chętnie współwystępują i bezkolizyjnie ze sobą sąsiadują. Inne
wymagają dystansu, gdyż sąsiadując ze sobą wiodą do licznych konfliktów i
nieprawidłowości. Brak niektórych funkcji (często niepożądanych w
najbliższym sąsiedztwie innych) również bywa niekorzystny!

Idea rozwoju zrównoważonego
w gospodarowaniu środowiskiem i jego
zasobami



W rozważaniach nad kształtowaniem relacji człowiek-środowisko

do pewnego momentu faworyzowano głównie aspekty

ekonomiczne



Momentem tym było zaprezentowanie przez D. Meadowsa

w 1972 roku Klubowi Rzymskiemu raportu, który przedstawiał

funkcjonowanie i zdolności adaptacyjne systemu środowiska

oraz nakreślał zbliżające się granice wzrostu



Zwrócono wówczas uwagę na realną groźbę globalnej katastrofy,

gdyż według raportu już niebawem powinny wyczerpać się

intensywnie eksploatowane surowce przemysłowe, a wówczas

nastąpi gwałtowny spadek produkcji globalnej, masowo wzrośnie

bezrobocie, zmaleje dostępność żywności wywołując wielki

wzrost śmiertelności ludzi



Podwojenie nieodnawialnych zasobów środowiska w symulacjach

komputerowych kończyło się katastrofą ze względu na

gwałtownie wzrastające zanieczyszczenie środowiska



Arbitralne usunięcie tego problemu sprawiało zaś, że ludzkość

napotykała kolejny problem – stanowiła go granica wzrostu

produkcji żywności



Pesymistyczne wyniki modelu skłaniały do zaproponowania

radykalnych rozwiązań. Należało do nich m.in. Natychmiastowe

ograniczenie wzrostu liczby ludności, ilości emitowanych

zanieczyszczeń i wzrostu ekonomicznego



Zyskały one silny oddźwięk międzynarodowy



Tendencja w rozważaniach nad kształtowaniem relacji w

złożonych systemach człowiek - środowisko generalnie uległa

wówczas odwróceniu



Potencjał ekologiczny zaczęto postrzegać jako element

najważniejszy



Tak było do roku 1980, w którym wydano dokument

Światowej Strategii Ochrony Przyrody



Dokument ten zawierał pojęcie rozwoju zrównoważonego

we współczesnym jego rozumieniu



Obecnie rezygnuje się z wyolbrzymiania aspektów

ekologicznych,

coraz częściej kładzie się zaś nacisk na

trwały rozwój harmonizujący potrzeby człowieka i

środowiska,

którego człowiek jest integralną częścią

Idea rozwoju zrównoważonego
w gospodarowaniu środowiskiem i jego
zasobami

Rozwój zrównoważony
- szczyt ziemi w Rio (1992)

Karta Ziemi

Karta Ziemi

- zbiór 27

podstawowych zasad

zrównoważonego rozwoju

Agenda 21

Agenda 21

- sposób opracowania

i wdrażania programów

zrównoważonego rozwoju w życie

lokalne

Karta Ziemi to dokument, który
mówił m.in. o:



Prawie człowieka do zdrowego życia

w harmonii z przyrodą



Suwerennym prawie wszystkich krajów do

korzystania ze swoich zasobów, ale także

odpowiedzialności za stan środowiska przed

obecnymi i przyszłymi pokoleniami



Ochronie środowiska jako nierozłącznej części

procesów rozwojowych



Ograniczaniu i eliminacji niewłaściwych

modeli

produkcji i konsumpcji



Konieczności zapewnienia szerokiego dostępu

do informacji o środowisku

Rozwój zrównoważony w ujęciu
systemowym



Barbier, podaje, że rozwój zrównoważony
obejmuje jednoczesne
zmaksymalizowanie celów:



systemów biologicznych



systemów ekonomicznych



systemów społecznych



Według Constanzy o zrównoważonym rozwoju
możemy mówić wówczas, gdy relacja
pomiędzy tworzonymi przez człowieka
dynamicznymi systemami ekonomicznymi, a
dynamicznymi systemami ekologicznymi,
zapewnia:



stabilność i rozwój życia ludzkiego



szanse rozwoju i samorealizacji pojedynczych osób



zachowanie i rozwój kultury człowieka

Rozwój zrównoważony gwarantuje, że skutki działalności ludzkiej w

przyrodzie pozostają w określonych granicach, dzięki czemu nie

dochodzi do niszczenia różnorodności podtrzymujących życie

systemów ekologicznych

Rozwój zrównoważony – ujęcie
systemowe

Rozwój zrównoważony (ekorozwój) wg
Michnowskiego:



Tworzenie z istniejących już elementów takich nowych

konfiguracji, które umożliwią wyższą jakość życia

systemu (własną i jego otoczenia)



Stan, w którym cały system jest zewnętrznie

konstruktywny



Stan taki nie oznacza wyeliminowania patologii z życia,

lecz znaczne świadome ograniczenie ich występowania



Stan ekorozwoju to jakościowo nowa forma dojrzałego,

odpowiedzialnego życia indywidualnego i społecznego

– na zasadzie rozwoju razem z otoczeniem

– społecznym i przyrodniczym



Ekorozwój to także:



skutek wzmocnienia naturalnego procesu ewolucji

przez jego intelektualizację



sukcesywne, mądre i bezkryzysowe przekraczanie

kolejnych granic wzrostu



Wyobraźmy sobie punkt materialny Q znajdujący się w
trójwymiarowej
przestrzeni fazowej (przestrzeni wszystkich możliwych stanów
badanego układu)



Każdy stan układu jest jednym punktem w tej przestrzeni



Wykres pokazujący zmiany stanu układu w czasie nazywany jest

portretem fazowym

Rozwój zrównoważony wg
Bajerowskiego (ujęcie dynamiczne)

Q

n-
elementów

Pojedynczy punkt Q reprezentuje stan całego układu n-
elementów

Koncepcja Bajerowskiego



Bajerowski w dwuwymiarowej przestrzeni fazowej przedstawia działanie

układu dynamicznego składającego się ze zagregowanych wartości

ekologicznych i ekonomicznych



Przy założeniu, że omawiany układ jest cyklicznie stabilny, jego ewolucja

łudząco przypomina znane z ekologii cykle rozwojowe w układzie drapieżca-

ofiara Lotki-Volterry



Model zależności występujących w ekosystemach, określający zmienne

relacje

w populacjach ofiar (x) i drapieżników (y) opisuje układ równań:

dx/dt = (a-by)x

dy/dt = (cx-d)y

gdzie parametry równań(a,b,c,d > 0) można opisać następująco:

a - współczynnik wzrostu populacji ofiar
b - współczynnik efektywności drapieżników – określa część spotkań D-O kończącą się

konsumpcją ofiar
c - współczynnik konwersji ofiar na liczbę potomków drapieżnika
d - współczynnik wymierania drapieżników przy wyczerpaniu się pożywienia

Model rozwoju wartości
ekologicznych
i ekonomicznych wg
Bajerowskiego



x – wartości ekologiczne (ofiara)



y – wartości ekonomiczne (drapieżca)



Parametry:



a – potencjał środowiska odzwierciedlający zdolność
do rozwoju i regeneracji ekosystemów



b – intensywność przetwarzania zasobów
środowiska przez gospodarkę



c – efektywność gospodarki w przetwarzaniu
zasobów środowiska



d – wrażliwość gospodarki na
opór środowiska

Symulacja działania modelu w programie
STELLA

INIT Wekol:

INIT Wekol:

10

10

INFLOWS:

INFLOWS:

przyrost Wekol = a*Wekol

przyrost Wekol = a*Wekol

OUTFLOWS:

OUTFLOWS:

spadek Wekol =

spadek Wekol =

b*Wekon*Wekol

b*Wekon*Wekol

INIT Wekon:

INIT Wekon:

1

1

INFLOWS:

INFLOWS:

przyrost Wekon =

przyrost Wekon =

c*Wekol*Wekon

c*Wekol*Wekon

OUTFLOWS:

OUTFLOWS:

spadek Wekon = d*Wekon

spadek Wekon = d*Wekon

Parametry:
a = 0.04
b = 0.008
c = 0.01
d = 0.2

Wyniki modelu

Years

W ekol

W ekon

0

0

10,0

10,0

1,0

1,0

4

11,4

0,7

8

13,2

0,5

12

15,2

0,4

16

17,7

0,3

20

20,5

0,3

24

23,8

0,4

28

27,6

0,5

32

31,8

0,7

36

36,3

1,2

40

40,3

2,4

44

41,8

5,7

48

36,9

12,8

52

25,3

20,1

56

15,3

20,0

60

10,2

14,8

64

8,2

9,5

68

7,5

5,8

72

7,6

3,6

76

8,2

2,2

80

9,1

1,4

84

84

10,3

10,3

0,9

0,9

88

11,8

0,6

92

13,6

0,5

96

15,7

0,4

100

18,2

0,3

Ekorozwój

Ekorozwój

(rozumiany

(rozumiany

jako

jako

nie

nie

zmniejszanie

zmniejszanie

wartości

wartości

ekologicznych

ekologicznych

)

)

Rozwój

Rozwój

zrównoważo

zrównoważo

ny

ny

(wspólny

(wspólny

wzrost obu

wzrost obu

wartości)

wartości)

Przykłady praktycznych odniesień tych
rozważań:



Poligony wojskowe, hałdy i składowiska odpadów

przemysłu i wysypiska śmieci, obszary

zdewastowane

– wypełniają część cyklu między pkt. IV i I

– wypełniają część cyklu między pkt. IV i I



Tereny przemysłowe, osiedlowe i inne

zabudowane

– wypełniają część cyklu między pkt. III i IV

– wypełniają część cyklu między pkt. III i IV



Obszary rozwoju zrówn., przemysł „ekologiczny”,

nowoczesne mieszkalnictwo i rekreacja, rolnictwo

ekologiczne

– wypełniają część cyklu między pkt. II i III

– wypełniają część cyklu między pkt. II i III



Obszary wzmożonej ochrony ekologicznej,

ścisłe rezerwaty i parki narodowe

– wypełniają część cyklu między pkt. I i II

– wypełniają część cyklu między pkt. I i II

Wnioski



Można jednoznacznie zdefiniować przestrzeń idealnego rozwoju

zrównoważonego - stanowi ją ograniczony obszar wspólnego

wzrostu obu wartości - ekologicznych i ekonomicznych



Jedynym sposobem na osiągnięcie wyższych efektów

ekonomicznych bez utraty możliwości osiągania rosnących

efektów ekologicznych jest odpowiednia deformacja obrazu

opisywanego cyklu

drapieżca (wartości ekonomiczne

wartości ekonomiczne

) - ofiara (wartości

wartości

ekologiczne

ekologiczne

)



Deformacja taka powinna być celem rozwoju

zrównoważonego,

dokonuje się ona m.in. Poprzez:



coraz efektywniejsze wykorzystywanie ograniczonych zasobów

środowiska



coraz oszczędniejszą gospodarkę



wdrażanie innowacji poprawiających efektywność czynników

produkcji

Podsumow

Podsumow

anie

anie

Możliwe są scenariusze rozwoju, w których

Możliwe są scenariusze rozwoju, w których

(jeśli tylko społeczeństwa nie skoncentrują się

(jeśli tylko społeczeństwa nie skoncentrują się

na niekorzystnym w dłuższej perspektywie

na niekorzystnym w dłuższej perspektywie

maksymalizowaniu wyłącznie korzyści

maksymalizowaniu wyłącznie korzyści

ekonomicznych) można realizować

ekonomicznych) można realizować

satysfakcjonujący wzrost wartości zarówno

satysfakcjonujący wzrost wartości zarówno

ekonomicznych jak i ekologicznych

ekonomicznych jak i ekologicznych