EKONOMIA ZRÓWNOWAŻONEGO

ROZWOJU (Zarys)

Wykład do wyboru dla słuchaczy I r.

II stopnia Wydz. Ekonomii

KPSW w Bydgoszczy

Prof. zw. dr hab. Józef St. Zegar

zegar@ierigz.waw.pl.

Struktura prezentacji

Rozwój cywilizacyjny a środowisko
naturalne

* Presja na środowisko naturalne

* Globalne problemy ekologiczne
* Świat wobec globalnych problemów

ekologicznych

* Idea/koncepcja rozwoju zrównoważonego

II. Problemy ekonomiczne korzystania

ze środowiska naturalnego

* Środowisko i zasoby naturalne
* Ekonomia wobec problemów środowiska

Struktura prezentacji c.d.

* Ekonomika korzystania z zasobów naturalnych

* Efekty zewnętrzne: istota, wycena, internalizacja

III. Polityka ekologiczna
* Geneza polityki ekologicznej
* Polityka ekologiczna UE i Polski
* Instrumenty polityki ekologicznej

IV. Zrównoważony rozwój rolnictwa i wsi
* Rolnictwo industrialne (konwencjonalne)
* Rolnictwo zrównoważone
* Zrównoważony rozwój obszarów wiejskich

Eksplozja demograficzna: Liczba

lat potrzebnych dla zwiększenia

ludności świata o 1 mld.

Współzależności rozwojowe

LUDNOŚĆ

K
U
L
T
U
R
A

G
O
S
P
O
D
A
R
K
A

KONSUM
PCJA

O
D
O

S
K

PRESJA

Ludność

świata

według regionów w

latach 1964/66 - 2030

(mln)

1964/66

1997/99 2030

Świat

3 334 5 900 8 270

Kraje rozwinięte

1 039 1 328 1 401

Kraje rozwijające

się

2 295 4 572 6 869

Afryka Subsahar.

230

574 1 229

Bliski W.i Afryka

Płn.

160

377

651

Ameryka Łacińska

247

498

717

Azja Południowa

630 1 283 1 969

Azja Wschodnia

1 029 1 839 2 303

Kraje uprzemysł.

695

892

979

Kraje w

transformacji

335

413

381

Struktura ludność świata według

regionów w latach 1964/66 – 2030 (%)

Największe populacje świata

(mln)

Schemat konsumeryzmu (kieratu

kapitalizmu)

Więcej
pracować

Zarobić
więcej
pieniędz
y

Odczuwać
brak
nowych
rzeczy

Porównać
się z
sąsiadami

Źródło: [Carley, Spapens 2000, s. 192].

Presja wzrostu gospodarczego

i demograficznego

• Produkcja daje się opisać prostym równaniem:

• P = Z*w,

(1)

• gdzie, P – rozmiary produkcji,

• Z – wielkość zatrudnienia

• w – wydajność pracy (P/Z).

• Znając liczbę mieszkańców (kraju,świata, regionu) oraz

wydajność pracy, łatwo ustalić poziom produkcji w

przeliczeniu na 1 mieszkańca (osobę) czyli dobrobyt

materialny, a mianowicie:

• P/L = Z/L*w,

(2)

• gdzie, L – liczba ludności,

• P/L – produkcja na 1 mieszkańca,

• Z/L – stopa zatrudnienia.

Zależności makroekonomiczne

Oznaczając przez s – spożycie na 1 mieszkańca i przyjmując

upraszczające założenie, że s = P/L, produkcję można

przedstawić w postaci formuły:

P = s*L, (3)

A zatem zmiany w produkcji wynikają zarówno ze zmian liczby

ludności, jak i spożycia na 1 mieszkańca, tj.

dP = ds + dL (4)
Zmiany w liczbie ludności oraz spożyciu mają bezpośrednie

skutki dla środowiska naturalnego. Presja na środowisko

naturalne, abstrahując od środowiskochłonności spożycia

(wytworzenia produktów będących przedmiotem spożycia),

jest funkcją liczby ludności i spożycia na 1 mieszkańca a

zatem można ją opisać ogólną formułą:

Pś = L*s (5)
gdzie, Pś – presja na środowisko,
L – liczba ludności,
s – spożycie na 1 mieszkańca.

Presja na środowisko

naturalne

• Rozwój cywilizacyjny stwarza

zagrożenie dla środowiska

naturalnego poprzez nadmierną

presję na zasoby środowiska dla

potrzeb produkcji dóbr i usług.

• Według badań świat przekroczył

zdolność regeneracji globalnego

systemu 1980 r., w 1999 r.

przekroczył ją o 20%, a obecnie o

25%.

Globalne problemy ekologiczne:

Woda

- Ponad 97% wód stanowią wody słone – wody

oceanów i mórz. Wody słodkie (pitne) stanowią

niecałe 3% ogólnych zasobów wodnych Ziemi.

Koncentrują się one głównie w lodowcach – na czele

z Antarktydą (około 2%); reszta wód słodkich –

poniżej 1% - przypada na wody podziemne, jeziora i
rzeki, glebę i atmosferę.

- Zużycie wody na świecie rośnie w tempie około 2,5%

rocznie. Grozi to dalszym zwiększaniem niedoborów

wody słodkiej i tym samym liczby ludzi cierpiących

na brak wody, która już obecnie wynosi około 1,1

mld osób, a jak się przewiduje w 2025 r. będzie to

2,3 mld, a kryzys wodny będzie zagrażać 1/3

populacji ludzkiej.

Problemy globalne: gleba

• Spadkowa tendencja zasobów gleb w przeliczeniu na

1 mieszkańca Ziemi.

•

Biorąc pod uwagę gleby przydatne do produkcji rolniczej na

1 mieszkańca przewiduje się, iż skurczą się one z 0,6 ha w

1995 r. do 0,4 ha w 2025 r., przy czym zwiększą się jedynie

w Europie (razem z Federacją Rosyjską) z 0,7 do 0,8 ha,

natomiast w pozostałych regionach świata zmniejszą się: w

Afryce z 1,2 do 0,5 ha, w Azji z nieco powyżej 0,1 ha do

poniżej 0,1 ha, w Ameryce Południowej z 2,5 do 1,6 ha, w

Ameryce Północnej z 1,2 do 0,9 ha, w Ameryce Środkowej z

0,4 do 0,2 ha oraz w Oceanii i Polinezji z 4,2 do 2,7 ha. W

podziale na kraje rozwinięte i kraje rozwijające, zasoby

ziemi przydatnej rolniczo na 1 mieszkańca w tych

pierwszych pozostaną bez zmian (0,8 ha), natomiast w tych

drugich zasoby te zmniejszą się z 0,5 do 0,3 ha.

• Corocznie ubywa około 13 mln ha ziemi rolniczej.

Globalny problem żywnościowy:

podaż

• Po stronie podaży – hamująco działają takie czynniki jak:

• 1) utrata gleb z powodu erozji wietrznej i wodnej (zagrożenie erozją dotyczy

prawie 50 mln km2 gruntów rolnych) oraz z powodu wadliwego zarządzania

(np. wadliwe irygacje powodują zasolenie gleb),

• 2) degradacja gleb z powodu nadmiernego wypasu, wylesiania, deficytu wody,

monokultur, burz piaskowych i pyłowych,

• 3) rosnący deficyt wody (rolnictwo zużywa około 70% wody, o którą nasila się

konkurencja ze strony innych sektorów gospodarki i sektora bytowego ludności;

znaczna część produkcji rolniczej obecnie jest wytwarzana kosztem

zmniejszenia zasobów wód głębinowych i gruntowych),

• 4) wzrost poziomu mórz w wyniku topnienia lodów oraz ocieplania się wód

(efekt zmian klimatycznych) może spowodować utratę wielu najbardziej

żyznych terenów,

• 5) rozwijanie akwakultury (konieczne w wyniku zahamowania a nawet obniżenia

połowów ryb morskich) wymaga wody i gleby (dla pasz), co automatycznie

zmniejsza możliwości produkcyjne rolnictwa,

• 6) rozwój energetyki odnawialnej na bazie biomasy działa również w kierunku

ograniczenia produkcji rolniczej,

• 7) zasadniczo zmieniają się relacje cen zbóż i ropy na niekorzyść tych

pierwszych, co określa nową strukturę kosztów produkcji rolniczej, ale

jednocześnie hamuje stosowanie nawozów chemicznych (ropa na befsztyki),

• 8) wymogi środowiskowe nakazują zaniechanie stosowania wielu pestycydów

oraz środków wspomagających wzrost (leków, premiksów, stymulatorów

wzrostu, itd.).

Globalny problem żywnościowy: podaż

Podaż może być natomiast wspomagana przez:

- postęp, w tym zwłaszcza nowe technologie inżynierii

genetycznej i biotechnologie (nie do końca

rozpoznane skutki),

- technologie rolnictwa precyzyjnego,

upowszechnianie innowacji, dobrych praktyk

rolniczych oraz maksymalne wykorzystanie energii

słonecznej do produkcji biomasy (na przykład

poprzez przechodzenie na dwa plony rocznie i

bardziej wydajną strukturę produkcji)

- efektywną alokację przestrzenną produkcji rolniczej.
Podaż może także zwiększyć się w wyniku rosnącego

areału upraw i intensyfikacji produkcji rolnej w

krajach Ameryki Południowej i Oceanii (kosztem

jednak środowiska) oraz technologii odsalania wody

w krajach Bliskiego Wschodu.

Globalny problem żywnościowy: popyt

- Wzrost liczby ludności w krajach rozwijających się, w których

poziom wyżywienia jest niski, o wysokiej elastyczności

dochodowej, przy zmianach w strukturze konsumpcji na rzecz

produktów zwierzęcych, dla których wytworzenia trzeba więcej

kalorii pierwotnych (efekt mnożnikowy).

- Rosnące potrzeby na produkty rolnicze ze strony sektora

paliwowo-energetycznego i wielu przemysłów pozażywnościowych

(nawrót do wyrobów naturalnych).

Trzeba zwłaszcza zwrócić uwagę na ludne kraje rozwijające się, jak

Chiny, Indie, kraje Bliskiego Wschodu, niektóre kraje Afryki, w

których produkcja żywności przestała nadążać za popytem.

Wzrost liczby ludności świata oraz wzrost spożycia na mieszkańca,

przy rosnącym spożyciu białka zwierzęcego (obecnie spożycie

mięsa przekracza 250 mln ton) stwarza ogromne zapotrzebowanie

na zboża przeznaczane na chleb oraz na paszę dla zwierząt (a

także ryb w akwakulturze). Produkcja zbóż potrzebuje wody.

Do produkcji 1 t zbóż potrzeba 1000 t wody (na wytworzenie 1 kg

ryżu potrzeba 4 500 litrów wody). Tymczasem tej wody brakuje, w

tym tak wielkim producentom zbóż jak Chiny i Indie oraz USA.

Problem globalny: lasy

• Na początku XX wieku powierzchnia lasów wynosiła około 5 mld ha,

obecnie jest to 3,8 mld ha, tj. około 30% powierzchni lądów, z czego prawie

połowa przypada na lasy tropikalne i subtropikalne. Lasy naturalne

stanowią 95% a plantacje leśne 5% (około 190 mln ha upraw drzew szybko

rosnących). Ochronie podlega około 13% lasów (około 480 mln ha).

Najwięcej lasów jest w Europie – ponad 1 mld ha (46% powierzchni),

następnie w Ameryce Południowej ponad 800 mln ha (około 50%), Afryce

650 mln ha (22%), Ameryce Północnej i Środkowej około 550 mln ha (26%),

Azji również około 550 mln ha (18%), a w Oceanii około 200 mln ha (23%).

• Lasy pełnią wiele ważnych funkcji. Do najważniejszych należą:

• 1) funkcje ochronne: klimatotwórcza (hamowanie wiatrów, regulacja

opadów, regulacja temperatury, regulowanie chemizmu atmosfery),

glebochronna (zmniejszenie erozji wodnej i wietrznej, zapobieganie

przesuszeniu), wodochronna (zmniejszanie parowania, regulowanie spływu

powierzchniowego, przeciwdziałanie biologicznemu i chemicznemu

zanieczyszczeniu wód), biocenotyczna (dostarczanie siedliska dla 75%

gatunków roślin i zwierząt zwierzyny leśnej, gniazdowania i żerowania

ptactwa i owadów), sanitarno-higieniczną (zatrzymywanie zanieczyszczeń

pyłowych i gazowych), techniczną (ochrona gleby, umacnianie skarp);

• 2) funkcje produkcyjne (drewno, surowce farmaceutyczne, płody runa

leśnego),

• 3) funkcje rekreacyjne;

• 4) funkcje społeczno-kulturowe.

Problem globalny: różnorodność

biologiczna

• Według IUCN w ciągu ostatnich 500 lat wymarło na świecie 816

gatunków, w tym 87 ssaków, 131 ptaków, 22 gadów, 303

mięczaków oraz 90 gatunków roślin. Wyginięciem zagrożone jest

1/8 z prawie 10 tys. gatunków ptaków, ¼ z 4,8 tys. gatunków

ssaków oraz prawie 1/3 z 25 tys. gatunków ryb. Prowadzi to do

nieodwracalnego zubożenia gatunków na naszym Globie. Główną

przyczynę zmniejszania bioróżnorodności stanowi niewątpliwie

działalność ludzka, która przyczyniła się do niszczenia siedlisk

(biotopów) oraz degradacji innych warunków. Dotyczy to

wycinania lasów, zwłaszcza tropikalnych, zamiany użytków

zielonych na grunty orne, intensywnego rolnictwa, urbanizacji,

rozwoju sieci drogowej itd.

• Bioróżnorodność a żywność: zasoby genetyczne roślin przydatne

dla rolnictwa i żywności wynoszą około 30 tys. (na ogólną liczbę

rozpoznanych tzw. wyższych roślin wynoszącą 300 000 – 500

000). Spośród tych gatunków przedmiotem uprawy lub

zbieractwa na potrzeby wyżywienia w różnych okresach było

około 7 000, jednak obecnie tylko 30 gatunków zapewnia 90%

kalorii w skali świata, z czego przypada na: ryż 26%, pszenicę

23%, cukier 9%, kukurydzę 7%, proso i sorgo 4%, olej sojowy 3%,

słodkie ziemniaki 2%, inne oleje roślinne 6%, pozostałe 18%.

Problem globalny: degradacja

atmosfery – zmiany klimatyczne

• Atmosfera, jako przestrzeń atmosferyczna, obejmuje:
1) troposferę rozciągającą się od powierzchni ziemi w górę do 8 km nad biegunami

i 16 km nad równikiem (w warstwie tej nagromadzona jest prawie cała para

wodna),

2) stratosferę sięgającą do wysokości 80 km (jest to warstwa izotermiczna o temp. –

560C, w stratosferze występuje krążenie pyłów),

3) jonosferę sięgającą do wysokości ok. 600 km (składa się z cząsteczek tlenu i

azotu, które pod wpływem promieniowania słońca uległy jonizacji).

• Wyżej, poza atmosferą, jest egzosfera – przestrzeń planetarna.

• Wzrost temperatury spowoduje podniesienie się poziomu mórz o 1,4-2,2 m na

skutek topnienia lodowców (Antarktydy, Arktyki, lodowców górskich) oraz

nasilenie zjawisk ekstremalnych (susze, powodzie, tajfuny), a także ocieplenie

wód, pustynnienie, degradację siedlisk niektórych ryb, roślin i zwierząt a nawet

ustanie Golfsztromu.

• Bezpośrednią przyczyną zmian klimatycznych jest nagromadzenie w atmosferze

tzw. gazów cieplarnianych na skutek działalności człowieka. Rzecz idzie o emisję

CO2, SO2 i innych gazów oraz pyłów powstających głównie w wyniku spalania

paliw kopalnych na cele energetyczne, która przekracza zdolności absorpcyjne

ekosystemu globalnego. Do najważniejszych spośród około 30 gazów

cieplarnianych należą: dwutlenek węgla (sprawca 63% zakłóceń w wymianie

ciepła między Ziemią i jej otoczeniem), metan, tlenki azotu (powstają podczas

spalania drewna, paliw kopalnych, stosowania nawozów azotowych) oraz freony.

Problem globalny: dziura ozonowa

• Specyficzny problem globalny stanowi zanik warstwy ozonu (powstawanie

tzw. dziury ozonowej) w górnej atmosferze - na wysokości kilkunastu

kilometrów - co powoduje zakłócenia w wymianie promieniowania pomiędzy

Kosmosem a Ziemią. Warstwa ozonu chroni Ziemię przed przenikaniem

bardzo szkodliwych fal światła słonecznego – promieni ultrafioletowych (UV-

B), o takiej częstotliwości, która zdolna jest zniszczyć cząsteczki organiczne,

z których składają się organizmy żywe. Pochłania ona znaczną część

promieniowania ultrafioletowego, co umożliwia rozwój roślin, zwierząt i ludzi.

Zmniejszenie tej warstwy (zwanej również powłoką ozonową) prowadzi do

wzrostu promieniowania ultrafioletowego, a w ślad za tym nasilenia

zachorowań na raka skóry, ślepoty zwierząt, zmniejszenia wzrostu roślin

zielonych i zniszczenia łańcuchów pokarmowych w oceanach.

• Główną przyczyną niszczenia warstwy ozonowej jest emisja gazów typu

freonu (związki węgla, chloru i fluoru), które są bardzo trwałe i mogą

przebywać w atmosferze do kilkudziesięciu lat. Gazy te stopniowo migrują do

stratosfery, gdzie pod wpływem promieniowania słonecznego rozpadają się

na atomy i uwalniają chlor, który niszczy warstwę ozonową (powodują

rozkład cząsteczek ozonu).

• Podjęte działania doprowadziły do ponad dziesięciokrotnego zmniejszenia

zużycia substancji zubażających warstwę ozonową, lecz mimo to nadal

postępuje degradacja tej warstwy, przy obserwowanym od 1994 r.

zmniejszaniu zawartości chlorofluorowęglowodorów w troposferze, które są

uznawane za głównego sprawcę degradacji ozonu w stratosferze. Dopiero w

2006 r. stwierdzono zahamowanie powiększania się dziury ozonowej.

Problem globalny: wyczerpywanie

się zasobów naturalnych

• Zasoby kopalin (zasoby nieodnawialne)
• Nadmierne korzystanie z zasobów

odnawialnych wyczerpywanych.

• W tym pierwszym przypadku chodzi

głównie o kopaliny wykorzystywane na
cele energetyczne. Zasoby geologiczne
akumulowane w ciągu epok
geologicznych zostały omalże zużyte
w ciągu zaledwie kilkudziesięciu lat.

Świat wobec problemów

globalnych

•

Raport sekretarza generalnego ONZ U Thanta pt. „Człowiek i jego

środowisko”, ogłoszony 26 maja 1969 r., który powstał z inicjatywy XXIII

sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ (1968 r.).

•

Klub Rzymski - nieformalna organizacja o charakterze stowarzyszenia

międzynarodowego - założona w 1968 r. w Rzymie i zarejestrowana w 1973 r.

w Genewie.

•

Konferencja Sztokholmska (1972 r.)

•

Szczytu Ziemi w Rio (1992).

•

Konferencja w sprawie zrównoważonego rozwoju w Johannesburgu

(2002 r.)

•

Organizacje międzynarodowych o zasięgu światowym (globalnym) i

regionalnym (kontynentalnym), zwłaszcza utworzona w 1972 r. Agenda ONZ -

Program Ochrony Środowiska Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP –

the United Nations Environment Programme), Komisja Trwałego Rozwoju

Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNCSD), Program Rozwoju Organizacji

Narodów Zjednoczonych (UNDP), Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i

Zasobów Przyrody (ICUN), Globalny Program (Fundusz) na rzecz Środowiska

(GEF), Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), inne

organizacje o zasięgu globalnym i regionalnym (jak np. Bank Światowy,

Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju, Europejski Bank Inwestycyjny). Należy

tu dodać także liczne pozarządowe organizacje działające na rzecz rozwoju

zrównoważonego, poczynając od Greenpeace (organizacja utworzona w 1971

r.) a kończąc na Światowej Radzie Biznesu dla Rozwoju Zrównoważonego

(1991 r.).

Szczyt Ziemi w Rio de Janeiro

(1992 r.)

• Globalny Program Działań,

powszechnie znany jako Agenda 21
(179 państw)

• Konwencja klimatyczna

Wybrane międzynarodowe konwencje i

porozumienia ekologiczne

• Konwencja o różnorodności biologicznej (1992),

• Konwencja o ochronie gatunków europejskich dzikich zwierząt i

roślin (1979),

• Konwencja o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i

roślinami (1973 – tzw. konwencja waszyngtońska),

• Konwencja o obszarach wodno-błotnych mających znaczenie

międzynarodowe, zwłaszcza jako środowisko życiowe ptactwa

wodnego (1971 – tzw. konwencja raimarska),

• Konwencja o zapobieganiu zanieczyszczenia morza olejami (1954),

Konwencja o zapobieganiu zanieczyszczenia mórz przez zatopienie

odpadów i innych substancji (1972),

• Konwencja o ocenach oddziaływania na środowisko (1991 –

konwencja z Espoo), Konwencja w sprawie ochrony warstwy

ozonowej (1985),

• Konwencja w sprawie zmian klimatu (1992; protokół z Kioto 1997),

• Konwencja o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w

podejmowaniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości w

sprawach środowiska (1998 r. – konwencja z Aarhus).

Działania dla

powstrzymania zagrożeń

•Utrwalanie świadomości

planetarnej.

•Ustanowienie i ochrona

globalnych dóbr publicznych.

•Tworzenie ogólnoświatowych

instytucji.

•Sfera gospodarki

Koncepcja rozwoju zrównoważonego

• Istota rozwoju zrównoważonego: W koncepcji tej - mówiąc najbardziej

lapidarnie – chodzi o taki rozwój, który pozostawia środowisko

przyszłym pokoleniom w stanie nie gorszym aniżeli go zastało dane

pokolenie.

• Rozwój zrównoważony zakłada zatem harmonię pomnażania dóbr z wydolnością

ekosystemów tak, by te ostatnie nie traciły zdolności do odnowy. A to wymaga

przestrzegania w rozwoju co najmniej czterech zasad strategicznych:

• (1) stopa użytkowania zasobów odnawialnych nie powinna być większa od stopy

ich odnowy;

• (2) zużycie zasobów nieodnawialnych nie powinno przekraczać poziomu jaki

wynika z możliwości ich substytucji przez zasoby odnawialne oraz zwiększonej

produktywności zasobów odnawialnych i nieodnawialnych;

• (3) zanieczyszczenia wnoszone do środowiska nie powinny przekraczać

potencjału absorpcyjnego środowiska (pojemności środowiska);

• (4) należy zachować zgodność w czasie wnoszonych substancji do środowiska z

naturalnymi procesami w środowisku.

• Koncepcja rozwoju zrównoważonego bazuje na filozofii humanizmu ekologicznego

odrzucającej ideę podporządkowania przyrody potrzebom człowieka a

nakazującej dbanie o nią oraz wykorzystywanie wiedzy, jako łącznika między

nami a twórczymi siłami ewolucji, co pomoże utrzymać duchową i fizyczną

równowagę. Oznacza to odrzucenie filozofii antropocentryzmu, która silnie

wspierała sposób rozwoju gospodarczego, a może właściwiej byłoby powiedzieć

wzrostu gospodarczego, lansowany w kapitalizmie.

Zastrzeżenia wobec PKB (PNB) jako

miernika dobrobytu (rozwoju/wzrostu)

• *PKB informuje jedynie o rozmiarach podaży dóbr i usług w

danym roku, a nie wyraża rzeczywistych warunków życia,

• *PKB obejmuje również dochody wynikające z niewłaściwego

gospodarowania zasobami środowiska,

• *wydatki na ochronę środowiska powiększają PKB, a przecież w

istocie pomniejszają dobrobyt społeczny,

• *PKB nie uwzględnia takich elementów jak warunki pracy,

stosunki międzyludzkie, poczucie osobistego bezpieczeństwa,

zabezpieczenia socjalne itd.,

• *PKB nie uwzględnia tej części produkcji, która nie przechodzi

przez rynek, jak np. prace w gospodarstwach domowych,

czasu wolnego,

• *Dojazdy do pracy środkami transportu powiększają wartość

produktu (chociaż nie stanowią korzyści a uciążliwość),

• *W rachunkach SNA nie uwzględnia się rzeczywistych proporcji

podziału dóbr i usług, co powoduje rozerwanie związku

pomiędzy wielkością PKB a poziomem dobrobytu.

Ekokapitalizm

• Jest to nowy kierunek myślenia o działalności

gospodarczej, kierujący się zasadami:

• Staraj się, aby ceny mówiły prawdę ekologiczną.
• Rób najpierw to, co najbardziej opłacalne.
• Inwestuj w oszczędzanie zasobów, gdyż jest to

tańsze niż ich eksploatacja.

• Twórz rynki dla zaoszczędzonych zasobów.
• Dbaj o uczciwą konkurencję.
• Wynagradzaj tylko pożądane zachowania, a nie ich

przeciwieństwa.

• Opodatkuj to, co mniej pożądane, a nie to, co

pożądane.

• Przyspieszaj wycofywanie nieefektywnych urządzeń.

Strategia rozwoju

zrównoważonego

• Nowa gospodarka: (1) taka przebudowa

stosunków społecznych, która by umożliwiła

oddzielenie (decoupling) tempa wzrostu

gospodarczego od tempa zużywania

ograniczonych zasobów naturalnych oraz

degradacji środowiska przyrodniczego; (2)

internalizacja wszystkich efektów zewnętrznych

przez mechanizm rynkowy lub instrumenty

polityczne.

• Energetyka.
• Gospodarka materiałowa: odmaterializowanie,

recykling.

• Transport.
• Zagospodarowanie przestrzeni.
• Konsumpcja.

Środowisko

• Środowisko obejmuje następujące elementy: (1) biosferę, (2) przyrodę (rozumianą

jako ogół gatunków roślinnych i zwierzęcych), (3) kopaliny, (4) kultury rolne,

wodne i leśne (podstawowe źródło zaspokajania potrzeb w zakresie wyżywienia),

(5) warunki materialne życia człowieka.

• Biosfera, zwana także ekosferą – jest to warstwa powłoki ziemskiej składająca się

z litosfery, hydrosfery oraz atmosfery, która stanowi siedlisko organizmów żywych

(tylko w niej może istnieć życie). Biosfera zatem obejmuje: troposferę, czyli dolną

część atmosfery ziemskiej (do wysokości 10-15 km), hydrosferę, czyli wszystkie

wody oraz litosferę, czyli powierzchniową warstwę skorupy ziemskiej (do 1 km),

łącznie z glebą (do 3 m).

• Termin ekosystem rozumiany jest jako biocenoza w połączeniu z biotopem.

Biocenoza jest to ożywiona część ekosystemu czyli wszystkie organizmy żywe,

wzajemnie powiązane zależnościami biologicznymi i żyjące w określonym biotopie.

Czynniki biotyczne to rośliny, zwierzęta, człowiek. Oddziałują wzajemnie na siebie

a także na środowisko fizyczne poprzez to, że wprowadzają do środowiska nowe

związki i źródła energii (obieg materii, procesy gnilne, zarastanie wód,

pustynnienie itd.). Organizmy mają różną tolerancję w odniesieniu do

poszczególnych czynników abiotycznych i biotycznych. Pod tym pojęciem rozumie

się zdolność organizmów do przystosowania się do zmian tych czynników.

Tolerancję organizmu na dany czynnik opisuje prawo minimum Liebiga oraz prawo

tolerancji Shelforda. Prawo minimum Liebiga mówi, że o wzroście danego

organizmu decyduje ten czynnik, którego jest najmniej w stosunku do

zapotrzebowania. Natomiast prawo tolerancji Shelforda mówi, że organizm może

żyć, gdy ilości danego czynnika mieszczą się w pewnym przedziale (minimum i

maksimum). Wyróżnia się biocenozę naturalną (np. morza, rzeki, torfowiska,

jeziora, lasu) oraz biocenozę sztuczną (np. stawu hodowlanego, pola

uprawowego).

Środowisko c.d.

• Biotop jest to nieożywiona część ekosystemu, stanowiąca

siedlisko biocenozy. Leksykon biologiczny określa biotop, jako

„region jednolity pod względem warunków środowiska oraz

populacji zwierząt i roślin, dla których stanowi on siedlisko” (np.

brzeg morza, jaskinia, staw, las świerkowy).

• Biotop obejmuje wszystkie uwarunkowania fizyczne i chemiczne w

jakich funkcjonuje ekosystem. Biotop kształtują czynniki edaficzne

(związane z podłożem - glebą, na jakiej tworzy się ekosystem) oraz

klimatyczne (temperatura powietrza, opady, wilgotność,

nasłonecznienie, przewietrzanie). Abiotycznymi czynnikami

środowiska są: temperatura, światło, woda, powietrze, wiatr,

ciśnienie i inne. Każdy z czynników abiotycznych stwarza warunki

lub ograniczenia dla żywych organizmów. Większość organizmów

żyje w temperaturze 0-50oC (przy 50oC zachodzi proces

denaturacji białka), ale wiele organizmów żyje w temperaturach

wyższych (skorupiaki, rośliny), podobnie jak wiele innych

gatunków żyje w skrajnie niskich temperaturach (zwierzęta

polarne, bakterie, sinice, porosty, mszaki).

Środowisko c.d.

• Występowanie organizmów w danym środowisku (biotopie)

wymaga współdziałania czynników abiotycznych

środowiska, tj. nieożywionych elementów środowiska oraz

czynników biotycznych środowiska, tj. żywych

składników. Każdy organizm żywy uzyskuje trwałe podstawy

swego bytu dopiero wtedy, gdy wchodzi w skład jakiegoś

ekosystemu. Tworzy on bowiem siedlisko (habitat) jego

życia czyli miejsce, w którym żyje populacja danego

gatunku.

• Każdy habitat ma określoną pojemność ekologiczną, na

którą składa się przestrzeń, kryjówki i pokarm. Każda

populacja zajmuje tę samą przestrzeń, która zapewnia jej

niezbędne warunki życiowe oraz funkcje, jakie spełnia w

ekosystemie, tj. niszę ekologiczną. Każda populacja

spełnia określone funkcje w biocenozie, w której

występuje. Może się ona rozwijać tylko w granicach

zakreślonych przez pojemność ekologiczną siedliska.

Podstawowe siedliska to siedliska lądowe i wodne. Wśród

tych pierwszych szczególne miejsce zajmują siedliska leśne.

Łańcuch troficzny (pokarmowy)

• W łańcuchu tym uczestniczą trzy elementy strukturalne biocenozy: producenci,

konsumenci i reducenci. Producenci – to organizmy samożywne (autotroficzne),

które są zdolne do wytwarzania materii organicznej w procesie fotosyntezy lub

chemosyntezy (rośliny, niektóre bakterie). Konsumenci – to organizmy

cudzożywne (heterotroficzne), obejmujące zwierzęta roślinożerne (fitofagi),

zwierzęta mięsożerne (zoofagi), zwierzęta odżywiające się martwą materią

organiczną (saprofagi) i pasożyty. Reducenci (destruenci) - jest to grupa

organizmów heterotroficznych (głównie bakterii i grzybów saprofitycznych), które

rozkładając i redukując substancje organiczne pochodzenia roślinnego i

zwierzęcego powodują ich mineralizację, czyli przekształcanie w proste związki

nieorganiczne, niezbędne dla wzrostu roślin.

• Podstawowym procesem przebiegającym w każdym ekosystemie jest

metabolizm, czyli przemiana materii. Podstawowymi procesami tworzenia

materii organicznej są: fotosynteza – wykorzystująca bezpośrednio energię

słoneczną, oraz chemosynteza – wykorzystująca energię pochodzącą z rozkładu

już gotowych związków chemicznych. Podstawowym procesem rozkładu materii

organicznej jest utlenianie (oddychanie, spalanie). Prawo przemiany materii

funkcjonuje dzięki stałemu dopływowi energii z zewnątrz ekosystemu – energii

słonecznej. Przemianie materii towarzyszy więc przepływ energii poprzez

składniki ekosystemu. Elektromagnetyczna energia słoneczna w procesie

fotosyntezy oraz w późniejszych procesach fizjologicznych zwierząt jest

zamieniana na różne postacie energii chemicznej oraz energię kinetyczną (ruchu

zwierząt) i w końcu na energię cieplną, która uchodzi z ekosystemu.

Produktywność, pojemność i potencjał

środowiska

• Produktywność ekosystemu jest to „ilość materii organicznej

wytwarzanej (syntetyzowanej) na danym obszarze w jednostce czasu lub

intensywność magazynowania energii w związkach organicznych”.

Rozwijając – jest to przyrost biomasy w wyniku procesów syntezy związków

organicznych i wiązania przez nie energii (procesu fotosyntezy).

Produktywność ekosystemów znacząco się różni. Najbardziej produktywne

ekosystemy to m.in. plantacje trzciny cukrowej, rafy koralowe, las

tropikalny, natomiast najmniej produktywne to m.in. pustynie, tundra,

wody oceanu otwartego, szelfy kontynentalne.

• Pojemność ekosystemu – jest to jego zdolność do ponoszenia

antropogenicznych obciążeń. Wyznacza ona granicę dla danego rodzaju

ingerencji gospodarczej w środowisko bez ujemnych skutków dla tego

środowiska (ekosystemu). Jeżeli ingerencja ta nie przekracza pojemności

ekosystemu, to następuje jego samoregeneracja. Natomiast jej

przekroczenie powoduje degradację ekosystemu aż do katastrofy

ekologicznej. W takiej sytuacji ekosystem ewoluuje do coraz prostszych

form o niższej produktywności.

• Potencjał ekosystemu (środowiska) – jest to zapas zasobów

naturalnych i walorów środowiska (na danym terenie), przy zachowaniu

odporności ekosystemu na obciążenia, które powstają przy eksploatacji

środowiska, tj. zasobów i walorów.

Środowisko c.d.

• Homeostaza ekosystemu – jest to naturalna, wewnętrzna

zdolność ekosystemu do zachowania stanu równowagi.

Oddziaływania zewnętrzne (tzw. zaburzenia) antropogeniczne

i inne (np. żywiołowe) prowadzą do naruszenia równowagi

ekosystemu. Jeżeli nie przekroczą one progów krytycznych, to

mechanizm homeostazy biocenotycznej ekosystemu

doprowadzi do przywrócenia równowago, natomiast jeżeli te

progi zostaną przekroczone to nastąpi zniszczenie

ekosystemu.

• Przestrzeń ekologiczna – ogół zasobów i walorów

środowiska (całkowita ilość energii, nieodnawialnych zasobów,

ziemi, wód, drewna i innych zasobów), które można

wykorzystać do życia danej populacji (zob. siedlisko), nie

powodując przy tym strat ekologicznych, nie naruszając praw

przyszłych pokoleń oraz nie umniejszając równych praw do

korzystania z zasobów i jakości życia innym

• Cykle biogeochemiczne – są to zamknięte obiegi

pierwiastków chemicznych w przyrodzie, które stanowią o

funkcjonowaniu ekosystemów. Do najbardziej podstawowych

należy obieg wody, węgla i azotu.

Główne biomy świata

•

1) tundra - obszar bezleśny, ciągnący się pasmem wzdłuż bieguna północnego o przeciętej niskiej

temperaturze (zimą nawet do –60oC, latem do +15oC), z pokrywą śnieżną do 9 miesięcy, z wieczną

zmarzliną; rośliny: porosty, mchy, trawy, turzyce, żurawiny, wrzosy, ale także brzoza karłowata, wierzba

polarna; zwierzęta: leming, pardwa, renifer, gronostaj, sowa śnieżna, lis polarny, niedźwiedź polarny;

•

2) tajga - obszar roślinności borealnej (lasów iglastych) na półkuli północnej poniżej tundry, z krótkim i

ciepłym latem oraz długą i mroźną zimą, roczną sumą opadów 400-600 mm; dominują lasy

szpilkowe (największe na Ziemi skupiska leśne) o ubogim składzie gatunkowym (świerki, jodły, sosny,

modrzewie, brzozy, jarzębiny, wierzby); warstwa runa leśnego i podszytu jest słabo rozwinięta. W faunie

tajgi dominują gronostaje, kuny, sobole, rosomaki, borsuki, lisy, wilki, niedźwiedzie, łosie, zające oraz

ptaki: cietrzewie, głuszce, jarząbki, czyżyki, sowy;

•

3) lasy liściaste klimatu umiarkowanego - obszary o umiarkowanym klimacie, z dużymi i

równomiernie rozłożonymi opadami (750-1500 mm w roku), z dużą ilością gatunków drzew

liściastych (klon, buk, dąb, grab, wiąz, jesion, olcha) oraz iglastych (sosna, świerk, jodła, modrzew, cis),

z dobrze rozwiniętym runem i podszytem, z licznymi gatunkami zwierząt (zające, dziki, jelenie, żubry,

sarny, łosie, lisy, wilki, niedźwiedzie, borsuki, licznym ptactwem);

•

4) step - obszary na średnich szerokościach geograficznych, z niedostatkiem wody (250-450 mm

rocznie), z suchym i gorącym latem a zimą śnieżną i mroźną; duże wahania dobowe temperatury;

słabe warunki dla wzrostu drzew; powierzchnia pokryta trawą (turzyce, kostrzewy, wiechlina, perz,

piołun, mięta, tymianek, ostnice, szałwia); zwierzęta m.in. bizon, antylopa, susły, chomiki, pieski

preriowe, wilki, lisy stepowe, rysie, płazy oraz ptaki (sępy, orły, przepiórki, kuropatwy);

•

5) sawanna - obszar równin i okolic pod- i międzyzwrotnikowych, porośniętych bujną roślinnością

trawiastą oraz kępami drzew (brak wody ilość opadów 200-500 mm rocznie- krótka pora deszczowa i

długa pora sucha); przeważają trawy, z drzew najważniejsze są baobaby, akacje, palmy; zwierzęta –

m.in. antylopy, zebry, gazele, bawoły, nosorożce, lwy, lamparty, hieny, szakale, skorpiony, termity,

skorpiony, szarańczaki, strusie, sekretarze sępy;

•

6) pustynie i półpustynie - obszary na terenach skrajnie suchych o opadach do kilkudziesięciu mm

rocznie, klimat bardzo gorący (duże różnice między dniem i nocą), rośliny: wilczomlecz, agawy, kaktus,

opuncja; zwierząt mało: szarańczaki, chrząszcze, pajęczaki, węże, myszoskoczki, lis pustynny; w okresie

największej suszy niektóre zwierzęta wchodzą w stan anabiozy. Pod pojęciem anabiozy rozumie się stan

maksymalnego zahamowania metabolizmu w organizmie roślinnym bądź zwierzęcym wywołany

niekorzystnymi warunkami środowiska, który odwraca się, gdy warunki środowiska poprawią się;

•

7) tropikalny las deszczowy - obszary o gorącym klimacie (temperatura utrzymuje się na poziomie

25-28oC przez cały rok), dużych opadach (2000-4000 mm rocznie) z bujną roślinnością oraz bogatą

fauną; wielki przyrost biomasy.

Funkcje ekosystemów

•

Funkcja siedliskowa - tworzy habitaty dla roślin i zwierząt (tj.

siedliska/miejsca, w których określone gatunki i populacje roślin i zwierząt

żyją i rozmnażają się w warunkach naturalnych);

•

Funkcja regulacyjna - podtrzymuje ekosystemy i wspiera procesy

życiowe dostarczając istotnych składników dla życia. Chodzi o usługi w

zakresie procesów glebotwórczych, fotosyntezy, obiegu składników

odżywczych, obiegu wody i oczyszczania wody, czystości powietrza,

klimatu, erozji, utylizacji odpadów, chorób, zapylania, zjawisk żywiołowych

i inne;

•

Funkcja produkcyjna - dostarcza surowców, energii i usług,

wykorzystywanych w procesach produkcyjnych i konsumpcji (surowce,

energia, czyste powietrze, woda do picia, możliwość rekreacji na

naturalnych obszarach). Dobra środowiskowe obejmują produkty

żywnościowe (roślinne, zwierzęce i z mikrobów), produkty włókiennicze

(leśne, juta, bawełna, len, konopie, jedwab, wełna), opał (drewno, łajno),

surowce genetyczne, biochemikalia, naturalne lekarstwa i farmaceutyki,

surowce zdobnicze (skóra, muszle, przyprawy do żywności), słodką wodę;

•

Funkcja absorpcyjna - pochłania uboczne skutki i produkty działalności

człowieka (inaczej mówiąc odbiera zanieczyszczenia powstające podczas

działalności człowieka);

•

Funkcja informacyjna – dostarczanie usług kulturalnych,

wzbogacających duchowo ludzi, pobudzających do refleksji, wypoczynku i

odczuć estetycznych, dostarczających inspiracji dla twórczości

artystycznej, sprzyjających więziom społecznym, zachowaniu dziedzictwa

kulturowego, turystyce ekologicznej itd.

Zasoby naturalne

• Podział zasobów według kryterium

trwałości na:

• (1) niewyczerpywalne (np. przestrzeń

geograficzna, energia słoneczna, energia

wiatrowa, energia fal i pływów morskich),

• (2) wyczerpywalne.
• Te ostatnie mogą być:
• (a) odnawialne (np. populacja ryb, lasy,

produkty rolnictwa, zasoby genetyczne,

gleba, wody przepływowe),

• (b) nieodnawialne (kopaliny i inne bogactwa

mineralne, powierzchnia użytkowa).

Substytucja

•

Stała stopa substytucji (s) jest stosunkiem przyrostu nakładu jednego czynnika (∆X1)

do ubytku drugiego czynnika (∆X2) potrzebnych do wytworzenia danej wielkości

produktu, czyli s = ∆X1/∆X2.

•

Stopa substytucji pokazuje zatem, jaką oszczędność nakładu jednego czynnika daje

zwiększenie nakładu drugiego czynnika o pewną wielkość (jednostkę).

•

Przeciętna stopa substytucji ma miejsce wówczas, gdy odnosimy się nakład jednego

czynnika produkcji potrzebny do zastąpienia pewnego nakładu drugiego czynnika

produkcji, tj.

•

s = ∆X1/∆X2

•

i nakład ten nie zmienia się wraz ze zmianą x2.

•

Krańcowa stopa substytucji określa warunki substytucji w danym punkcie izokwanty

określonym przez współrzędne X1 i X2. Stopę tę można określić, jeżeli znane jest

równanie izokwanty. Na przykład, jeżeli Y = f(X1,X2), to krańcowa stopa substytucji

czynnika x1 przez czynnik x2 wyniesie:

•

sx1/x2 = ∂f/∂X1: ∂f/∂X2

•

Techniczna stopa substytucji ma miejsce wówczas, gdy nakład czynników produkcji

wyrażony jest w jednostkach naturalnych.

•

Ekonomiczna stopa substytucji ma miejsce wówczas, gdy nakład czynników produkcji

wyrażony jest w jednostkach pieniężnych. Na przykład, jeżeli X1 i X2 - nakład

wyrażony w jednostkach naturalnych a p1 i p2 – ceny jednostkowe odpowiednio tych

nakładów, tj. gdy

•

Y = f(p1X1,p2X2)

•

to zastępowanie czynnika x1 przez czynnik x2 jest ekonomicznie uzasadnione

(opłacalne) tak długo jak s < 1, tj. p1X1 < p2X2 , czyli do momentu gdy

•

sx1/x2 = - p2/p1.

Zasoby - surowce

Przedsiębiorstwa

(produkcja)

Nakłady

Gospodarstwa domowe

(konsumpcja)

Wyniki (doba i usługi)

GOSPODARKA

ŚRODOWISKO

Energia

Powietrze

Woda

Użytki

Zanieczyszczenie -
powietrza
- wód
-

Odpady stałe

Ciepło

System gospodarczy i środowisko

Surowce

Źródło: T. Tietenberg, Environmental Natural Resource Economics. PIE, s. 15, rys. 2.1.

Ekonomia (neo)klasyczna vs. ekonomia

ekologiczna

• doskonałość rynku
• koncepcja homo oeconomicus
• kryterium efektywności
• ograniczoność ekosystemu
• efekty zewnętrzne
• systemu wartości
• metodologia badań

Założenie o rynku doskonałym

• Warunki konkurencji doskonałej:
• 1) na tyle dużą liczbę sprzedających i kupujących

na rynku danego towaru, iż żaden z nich nie ma

wpływu na cenę rynkową;

• 2) jednorodność produktu (towaru) oferowanego

przez sprzedających;

• 3) doskonałą informację rynkową dla wszystkich

uczestników rynku;

• 4) brak interwencji czynnika politycznego na

rynku (zupełna autonomiczność rynku);

• 5) brak kosztów transakcyjnych operacji

rynkowych;

• 6) brak barier wejścia na rynek i wyjścia z rynku.

Koncepcja homo oeconomicus

• W myśl tej koncepcji człowiek jest jednostką ekonomiczną dążącą do

maksymalizacji jedynie swojej użyteczności (jeśli występuje jako konsument) lub

swojej korzyści a nawet zysku (jeśli występuje jako producent). Kluczowe dla niej

jest założenie o kierowaniu się wyłącznie kryterium mikroekonomicznym, według

którego następuje maksymalizacja użyteczności (korzyści) prywatnej –

mikroekonomicznej, oraz założenie, iż maksymalizacja korzyści (użyteczności)

przez poszczególnych uczestników rynku (producentów sprzedających dobra i

konsumentów nabywających dobra) automatycznie prowadzi do równowagi

ogólnej zapewniającej maksimum dobrobytu (w sensie optimum Pareto) implicite

korzyści całego społeczeństwa. Tymczasem nawet jeśli wszystkie decyzje

mikroekonomiczne są racjonalne, to nie musi to prowadzić do racjonalności

makroekonomicznej (społecznej) – i z reguły nie prowadzi. Wynika to wprost z

odrzucenia holizmu – synergii i występowania błędu złożenia.

• Ludzie nie kierują się wyłącznie pobudkami egoistycznymi, lecz dokonują

wyborów w kontekście różnych układów społecznych. Krytyce poddaje się jedno z

podstawowych założeń tej koncepcji o pełnej substytucji między poszczególnymi

dobrami w zaspokajaniu potrzeb. Nawet najbardziej ekonomiczne zachowania

jednostek niekoniecznie prowadzą do optimum społecznego, co oznacza, że ma

miejsce istotna rozbieżność pomiędzy optimum mikroekonomicznym i optimum

społecznym. Trzeba też brać pod uwagę ograniczenia mentalne i informacyjne

jednostek.

•

Współcześnie krytyka koncepcji homo oeconomicus jest prowadzona także w

kontekście środowiska. Otóż uważa się, iż jest ona sprzeczna z zasadą

zrównoważonego rozwoju (trwałości), ponieważ sankcjonuje wszelką konsumpcję

(także nadmierną) bez uwzględnienia interesów przyszłych pokoleń

Kryterium efektywności

• Według tego kryterium ustala się optimum skali

(wielkości) produkcji dla podmiotu gospodarczego,

które jest osiągane wtedy, gdy krańcowe korzyści

zrównają się z krańcowymi kosztami.

• Problem natomiast w tym, iż to kryterium

mikroekonomiczne uwzględnia jedynie wartościowanie

ekonomiczne dóbr będących przedmiotem obrotu

rynkowego (pieniądz jako jedyna wartość), natomiast

pomijane są efekty zewnętrzne. Z tej przyczyny jest

ono coraz częściej kwestionowane jako podstawa

polityki alokacyjnej na rzecz kryteriów racjonalności

społecznej. Ta ostatnia uznaje a priori, że nie może

być zaakceptowana taka działalność jednostki, która

wprawdzie maksymalizuje jej zyski, ale jednocześnie

zmniejsza dobrobyt całego społeczeństwa, gdyż

powoduje utratę części szczególnie ważnych zasobów

(dóbr publicznych), lub też koszty z tym związane

przenosi na całe społeczeństwo

Miara wzrostu gospodarczego

• Ekonomia klasyczna traktuje wzrost gospodarczy, mierzony PKB, jako

bezdyskusyjne panaceum omalże na wszystkie problemy rozwoju cywilizacyjnego.

Ekonomia ekologiczna wskazuje na niewłaściwe rozumienie i traktowanie PKB (GDP)

przez ekonomię głównego nurtu. Trudno byłoby oczywiście negować związek

pomiędzy PKB i dobrobytem, jednak po przekroczeniu pewnego progu (minimum)

PKB związek ten wyraźnie słabnie – także dlatego, że PKB obejmuje składowe nie

zwiększające de facto dobrobytu (na przykład wydatki na leczenie chorób

powodowanych przez degradację środowiska). Z drugiej zaś strony PKB nie

obejmuje tworzonych wartości (dóbr i usług) w gospodarstwach domowych czy dóbr

publicznych.

• Wzrost ekonomiczny stanowi główny cel większości krajów; jest uznawany za świętą

ikonę dobra najwyższego (summum bonum), statystycznie wygrawerowane oblicze

boga Mammona. Wzrost gospodarczy ma dwa znaczenia: (1) znaczenie ilościowe

ekspansji gospodarki, tj. produkcji i konsumpcji (fizyczny wolumen produkcji); (2)

wszelkie zmiany w gospodarce, które cechuje dodatkowa korzyść większa niż

dodatkowy koszt, przy czym kategorie te nie mają postaci fizycznej, lecz odnoszą

się do psychicznego doświadczenia zmian w jakości życia (dobrobycie). Trzeba

zatem odróżniać wzrost ilościowy od wzrostu jakościowego.

• Ekonomia głównego nurtu w istocie dematerializuje PKB, liczy tylko wartość dodaną,

pomija koszty zewnętrzne i zużycie kapitału naturalnego, traktując go jakby nie miał

wartości. To prowadzi do nadeksploatacji tego kapitału.

• Koncepcja rozwoju zrównoważonego odrzuca założenie, iż korzyść ekonomiczna

(pieniądz) wystarcza dla jakości życia, aczkolwiek wielu jeszcze tak sądzi. Dobrobyt

(well-being) obejmuje – poza oczywiście dobrami materialnymi – także: zdrowie

(czyste powietrze, dostęp do czystej wody), dobre stosunki społeczne,

bezpieczeństwo (dostęp do zasobów naturalnych, bezpieczeństwo osobiste,

ochrona przed zagrożeniami naturalnym i powodowanymi przez działalność ludzką),

wolność wyboru działania.

Ograniczoność/skończoność

ekosystemu

• Nie była brana pod uwagę przez teorię klasyczną, która przyjęła

implicite założenie o nieograniczoności (niewyczerpywalności) zasobów

naturalnych czyli nieograniczoności ekosystemu globalnego. I prawdę

powiedziawszy w ówczesnych czasach, gdy teoria ekonomiczna epoki

industrialnej powstawała – o tym trzeba pamiętać – w krajach najwyżej

rozwiniętych, nie było takiej potrzeby, ponieważ kraje te praktycznie

biorąc miały na swój użytek wszystkie zasoby świata.

• Na ogół przyjmuje się nieograniczoność zasobów w rozumieniu

nieograniczonej substytucji zasobów bardziej rzadkich przez zasoby

występujące w obfitości.

• Emisja zanieczyszczeń do środowiska, które ma określoną ergo

ograniczoną pojemność do ich wchłonięcia i unieszkodliwienia.

• Ograniczoność środowiska ma inny wymiar w skali mikro – dla

podmiotów gospodarujących oraz konsumentów – a inny w skali makro,

w tym zwłaszcza w skali globalnej. W tym pierwszym wymiarze,

ograniczoność nie jest absolutna, ponieważ dobra (usługi)

środowiskowe są dostępne a problem sprowadza się do ceny danego

dobra względnie substytutu. W tym drugim wymiarze, ograniczoność

może mieć charakter absolutny, zaś problem sprowadza się do wyboru

politycznego.

Efekty zewnętrzne

• Rynek nie uwzględnia ani wytwarzania ujemnych efektów zewnętrznych

ani dóbr publicznych, jakie towarzyszą działalności gospodarczej.

Kwestia efektów zewnętrznych zarówno ujemnych (kosztów

zewnętrznych) jak i dodatnich (dóbr publicznych) ma tu kluczowe

znaczenie. Ich pomijanie bowiem powoduje rozbieżność pomiędzy

optymalnością mikroekonomiczną (prywatną) i optymalnością

makroekonomiczną (społeczną) a także pomiędzy optymalnością w ujęciu

statycznym (bieżącą) a optymalnością w ujęciu dynamicznym

(długookresową).

• Bez ingerencji czynnika instytucjonalnego (polityki) rynek samoistnie

wytwarza ujemne efekty zewnętrzne w nadmiarze, natomiast dodatnie w

niedoborze do popytu społecznego. Ta ingerencja może polegać, jak już

wyżej sygnalizowano, na wykorzystaniu koncepcji podatku Pigou lub

teorematu (twierdzenia) Ronalda Coase’a a także metod prawno-

administracyjnych. Przyjmuje się, że internalizacja efektów zewnętrznych

za pomocą mechanizmu rynku jest tańsza (bardziej efektywna).

• Bliżej słabego zrównoważenia stoją ekonomiści hołdujący krzywej

środowiskowej Kuznetsa, przyjmujący że rozwój gospodarczy stanowi

warunek wstępny (precondition) ochrony środowiska, natomiast ekolodzy

na ogół przyjmują, że ochrona środowiska stanowi warunek wstępny dla

rozwoju gospodarczego. Mocne zrównoważenie zakłada włączenie

państwa w działania dla okiełznania (ucywilizowania) rynku, eliminacji

mankamentów rynku oraz wpływania na zachowania ludzi i

przechodzenia z rozwoju ilościowego na jakościowy.

System wartości

• W paradygmacie klasycznym teorii ekonomicznej mamy do czynienia z

nadmiernym antropocentryzmem (traktowanie środowiska naturalnego

wyłącznie z punktu widzenia korzyści człowieka) oraz koncentrowaniem się

na korzyściach ekonomicznych ustalanych na rynku (pieniądz jako jedyna

wartość). Osiągnięcia gospodarcze w okresie industrializacji zrodziły

przekonanie, że tylko postęp i ciągły wzrost gospodarczy zapewnią

dobrobyt. Znalazło to wyraz w uznaniu tempa wzrostu gospodarczego za

podstawowy cel społeczeństwa i założeniu, że „im więcej, tym lepiej”.

• Wartości to fundament, na którym powinna bazować wszelka działalność

człowieka. Taki czy inny Dekalog musi obowiązywać, jeśli chce się

zachować człowieczeństwo.

• Zasada sprawiedliwości: ekonomicznej wyróżnia się dwie podstawowe

opcje w rozumieniu sprawiedliwości, a mianowicie: liberalną i społeczną

(moralną, etyczną). Opcja pierwsza kieruje się zasadą, iż wkład pracy

(kapitału) w tworzenie dóbr (wartości dodanej) wyznacza podział

dochodów, a zatem w konsekwencji społeczne i ekonomiczne

zróżnicowanie społeczeństwa. Opcja druga natomiast kieruje się zasadą

pewnego oddzielenia tworzenia dóbr i ich użytkowania. Opcja ta wychodzi

z założenia, że człowiek to nie tylko homo oeconomicus, lecz także cząstka

społeczeństwa, w którym istnieje pewna hierarchia celów i kryteriów

wartościowania. Istotę opcji etycznej można sprowadzić do stwierdzenia:

"Nie tylko silni, lecz i słabi mają prawo do bytu"

• Dylemat A. Okuna „więcej równości, oznacza mniej efektywności”.

Metoda badawcza

• Metoda badawcza ekonomii klasycznej bazowała

na paradygmacie redukcjonistycznym, natomiast

ekonomia ekologiczna bazuje na paradygmacie

holistycznym. Paradygmat redukcjonistyczny

zakłada podzielność świata na stosunkowo

odizolowane jednostki, które można badać jako

samodzielne, a następnie łączyć dla otrzymania

obrazu całości. Z całości wyodrębnia się elementy,

które następnie poddaje się osobnemu badaniu,

zakładając że nie ma między nimi oddziaływań lub że

są one słabe lub liniowe, tak że dodając je otrzymuje

się obraz całości. Takie zależności spotyka się w

pewnych układach (systemach) fizycznych, ale nie w

systemach żyjących (biologicznych) czy społecznych.

Natomiast paradygmat holistyczny zakłada

systemowe ujęcie świata jako całości – we wszystkich

aspektach. Podejście systemowe bazuje na ogólnej

teorii systemów.

Gospodarowanie zasobami wyczerpywalnymi

(nieodnawialnymi).

• W warunkach konkurencji doskonałej cena zasobu

wyczerpywalnego musi rosnąć co najmniej w takim tempie

jak procent (stopa procentowa).

cena

121

110

100

Popyt (ilość)

88 95 100

Rys. 5. Popyt a cena

Źródło: W.J. Baumol, A.S. Blinder, Economics. Principles and Policy. 4

ed. Harcourt Brace Jovanovich, Inc., San

Diego, New York,..1988, s. 759.

cena

110

100

Popyt (ilość)

100 110

120

Przesunięcie krzywej popytu a cena

Opłata koncesyjna a wykorzystanie

zasobu

Koszty
krańcowe
(stałe)

Zużycie zasobu w
jednostce czasu

q* q**

Użyteczność
krańcowa
(popyt)

Maksymalny trwały (zrównoważony) połów ryb

Roczny
przyros
t
ryb

Wielkość
populacji ryb

R’

Źródło: T. Tietenberg, Environmental Natural…, op. cit., s. 288 (modyfikacja)

Oddziaływanie antropogeniczne a pojemność

łowiska

Łowisko zdegradowane

Łowisko wspomagane

Łowisko
naturalne

Populacja

Przyrost
biomasy

Efektywne zrównoważone połowy

Przychó
d

Koszty

Styczn
a

Intensywność

połowów

0 X

Korzyści,
koszty

Pojęcie efektów zewnętrznych

• Ekologiczne efekty zewnętrzne występują wówczas, gdy decyzje

gospodarcze podejmowane przez jeden lub więcej podmiotów

gospodarczych oznaczają powstawanie takich zmian w środowiskowych

warunkach gospodarowania, które bezpośrednio – negatywnie (niekorzyści)

lub pozytywnie (korzyści) – oddziałują na możliwości produkcyjne lub

konsumpcyjne innych podmiotów. Mówiąc ściślej, gdy decyzje te oznaczają

bezpośrednie oddziaływanie na funkcję kosztów (względnie zysku) bądź

użyteczności „odbiorców” efektów zewnętrznych.

• Efekty zewnętrzne można podzielić ze względu na ich wpływ na otocznie

na:

• efekty ujemne – umniejszające korzyść (dobrobyt) innych,

• efekty dodatnie – zwiększające korzyść (dobrobyt) innych.
Akademickim przykładem efektu dodatniego jest piękno krajobrazu czy

pięknie urządzony ogród sąsiada, natomiast efektu ujemnego

zanieczyszczone jezioro, zaśmiecony las czy odór z fermy zwierzęcej

sąsiada.

• efekty publiczne

• efekty prywatne

• podmiot, którego działanie jest źródłem efektu zewnętrznego, nie ma

motywacji do uwzględnienia jego wpływu na innych przez co wytworzy za

dużo ujemnego efektu zewnętrznego i za mało dodatniego efektu

zewnętrznego. A zatem efekty zewnętrzne – pozytywne i negatywne – są

potencjalnym źródłem ekonomicznej nieefektywności.

Problem skali

• Rynek nie uwzględniając kosztów zewnętrznych prowadzi

do nadmiernej konsumpcji (zużycia) dobra aniżeli miało by
to miejsce, gdyby uwzględnić te koszty.

•

Cena,
koszty

ilość

Rys. 11. Koszty zewnętrzne a
popyt

Koszty
zewnętrzne

Podaż i popyt przy występowaniu

efektów zewnętrznych

zewnętrznychzewnętrznych

koszt
cena

K’

– krańcowy koszt

społeczny

K’

– krańcowy koszt

producenta

– popyt

ilość

Zewnętrzny efekt ujemny

Źródło: Opracowanie własne.

koszty
korzyści

Z’

K’

0 Q

Optymalny poziom zanieczyszczenia środowiska

w aspekcie ekonomicznym

Efektywna alokacja zanieczyszczeń neutralizowanych w

środowisku

Ilość
emitowanych
zanieczyszczeń

Koszt krańcowy szkód
powodowanych przez
zanieczyszczenia

Koszt krańcowy eliminacji
zanieczyszczeń

Koszt krańcowy

Nieefektywny

poziom

emisji

zanieczyszczeń

neutralizowanych w środowisku – standard ustalony
decyzją polityczną

Ilość
emitowanych
zanieczyszczeń

Koszt krańcowy szkód
powodowanych przez
zanieczyszczenia

Koszt krańcowy eliminacji
zanieczyszczeń

Koszt krańcowy

ΔK

Ekonomicznie optymalny poziom oczyszczania ścieków

koszty
korzyści

Ilość
zanieczyszcz
eń

Źródło: Samuelson, Marks, op. cit., 1998

K’

Przeds. I 0 1 2 3 4 5 8 9 10
15
15 10 7 5
0 Przeds. II

Ilość
redukowanych
zanieczyszczeń

Krańcowe koszty
redukcji zanieczyszczeń

Rys. 19. Alokacja redukcji

emisji

Źródło: T. Tietenberg, Environmental Economics and Policy, op. cit.

cena
korzyść

wielkość korzyści
zewnętrznej

Rys. 20. Korzyści zewnętrzne a popyt

Metodologia pomiaru wartości strat i korzyści

ekologicznych

Trzy rodzaje korzyści (wartości)

środowiska

•

rzeczywista wartość użytkowa dla korzystających z

zasobów środowiska, rozumiana jako faktyczna wartość dla

rzeczywistych użytkowników środowiska (np. dla

przedsiębiorców, rolników, rybaków, turystów);

•

alternatywna wartość środowiska rozumiana jako gotowość

do ponoszenia kosztów ochrony środowiska, z

uwzględnieniem prawdopodobieństwa korzystania z jego

zasobów przez innych użytkowników w przyszłości

(wartość dla potencjalnych obecnych i

przyszłych użytkowników środowiska);

•

samoistna wartość (wartość pozaużytkowa) wynikająca z

istnienia zasobów środowiska czyli inaczej mówiąc

czerpania satysfakcji z samego tylko istnienia i

dostępności dóbr środowiskowych (na przykład ochrona

zagrożonych nieużytkowych gatunków zwierząt czy roślin).

•

Suma tych trzech wartości składa się na ogólną wartość

środowiska (total economic value).

Ideogram wyceny usług

środowiskowych

koszty

Podaż – koszt
krańcowy

Popyt – korzyść
krańcowa

Korzyść
netto

Nadwyżka
konsument
a

Q - ilość

cena

Metody wyceny zasobów

środowiskowych

• metody bezpośredniej wyceny –

pomagają mierzyć wartość ekonomiczną

środowiska:

–

metoda cen hedonicznych

–

metoda wyceny warunkowej

–

metoda kosztu podróży

• metody pośredniej wyceny – pośrednio

mierzą wartość ekonomiczną środowiska:

–

metoda substytucyjna

–

metoda oddziaływanie – skutek

–

metoda kosztów utraconych korzyści

–

metoda kompensacyjna

–

metoda odtworzeniowa

• metoda prewencyjna

Procent składany

•

Z procentem składanym mamy do czynienia wówczas, gdy oprocentowaniu podlega nie tylko kapitał

początkowy ale i odsetki od niego.

•

Niech Ko oznacza stan oszczędności na początku roku t1 i podlegającą oprocentowaniu składanemu

przy rocznej stopie oprocentowania p. Ponieważ odsetki za każdy rok wynoszą p/100*Ki (i = 1,2,

…,n), to w kolejnych latach oszczędności wyniosą:

•

K1 = Ko +p/100*Ko = Ko(1+p/100)

•

K2 = K1 +p/100*K1 = Ko(1+p/100)2

•

K3 = K2 +p/100*K2 = Ko(1+p/100)3

•

… … … … …

•

Kn = Kn-1 +p/100*Kn-1 = Ko(1+p/100)n

•

Co oznacza, że z kwoty złożonej w roku t1 otrzymujemy po n latach kwotę Kn.

•

Kolejne lata Ko, K1, K2, …, Kn tworzą postęp geometryczny, bo każda następna kwota jest większa o

p od poprzedniej. Iloraz tego postępu równa się: 1 + p/100.

•

Przykład:

•

Pytanie: Jeżeli dzisiaj wkładamy do banku kwotę K0 jako lokatę oprocentowaną w wysokości p, to

jaką wartość nominalną otrzymamy po upływie n lat (tj. Kn)?

•

Kn = K0(1+p)n

•

Pytanie: Jakiej kwoty potrzebujemy dzisiaj, jeżeli chcemy mieć po upływie n lat kwotę Kn?

•

K0 = Kn[1/(1+p) n]

•

Objaśnienia: 1/(1+p) n – współczynnik dyskonta

•

P – stopa dyskonta

•

Kn - K0 - dyskonto.

•

Dyskonto - stopa dyskontowa - stanowi odwrotność stopy procentowej i określa malejącą wartość

pieniądza w czasie.

•

Przykład:

•

Na początku roku nasze oszczędności wynoszą 250 zł. Jeżeli oprocentowanie jest stałe i wynosi 4%

rocznie, to po 8 latach nasze oszczędności wyniosą:

•

K8 = 250(1 + 4/100)8 ≈ 342 zł.

Procent składany

•

Jeżeli chcemy, aby po n latach nasze oszczędności wyniosły Kn, to ustalenie wkładu początkowego oblicza się według wzoru:

•

Ko = Kn*[1/(1+p/100)n] = Kn*1/rn, gdzie rn = (1+p/100)n.

•

Przykład:

•

Jeżeli chcemy uzyskać po 10 latach kwotę oszczędności 50 000 zł, przy rocznej stopie oprocentowania 3%, to na początku należy złożyć depozyt w

wysokości:

•

Ko = 50 000*1/1,0310 ≈ 50 000*0,74409 = 37 205 zł.

•

Przykład:

•

Jaką kwotę należy wpłacić do banku na procent składany przy rocznej stopie p%, aby praz m lat odbierać z końcem roku d zł?

•

Każdą wypłatę można taktować jako sumę uzyskana przez procentowanie w ciągu odpowiedniej liczby lat pewnej części wkładu początkowego.

Podzielimy więc wkład początkowy Ko na m części: K1, K2, …, Km, przy czym Ko = K1 + K2 + … + Km.

•

Z kwoty K1 otrzymamy po roku kwotę d, zatem K1 = d*1/r (r = 1 + p/100);

•

K2 = d*1/r2; …; Km = d*1/rm.

•

A zatem wkład początkowy musi być równy:

•

Ko = d*(1/r + 1/r2 + … + 1/rm ) lub korzystając z wzoru na sumę postępu geometrycznego Ko = (100*d)/p * (1 – 1/ rm).

•

Przykład:

•

Czy opłacalna jest inwestycja wymagająca nakładu w wysokości I = 1 600 000 zł i przynosząca przez 5 lat d = 400 000 zł czystego dochodu rocznie,

jeżeli stopa procentowa jest równa 10%?

•

Przy tej stopie procentowej wartość zdyskontowana czystego dochodu wynosi:

•

Ko = (100*400 000)/10 * (1 – 1/1,15) ≈ 4 000 000 (1 – 0,62092) ≈ 1 516 300 zł.

•

Ponieważ Ko < J, to podjęcie tej inwestycji nie jest opłacalne.

•

Wkłady okresowe:

•

Załóżmy, że każdego roku wpłacamy stałą kwotę K na ubezpieczenie (lub do banku jako oszczędność) przez n lat a stopa procentowa jest równa p.

Jaki będzie stan oszczędności po n latach?

•

Pierwszy wkład K1 procentować będzie przez n lat i wzrośnie do sumy: K*rn ; drugi wkłada K2 procentować będzie rzez n-1 lat i wzrośnie do

sumy: K*rn-1; ….; ostatni wkład Kn procentować będzie tylko przez 1 rok i wzrośnie do sumy: K*r.

•

A zatem łączna kwota jaką będziemy dysponować po n latach wyniesie:

•

An = K*rn + K*rn-1 + … + K*r .

•

Korzystając z wzoru na sumę postępu geometrycznego

•

An = [K*r*(rn – 1)]/(r – 1) = K*S, gdzie S = r*(rn – 1)]/(r – 1).

•

Przykład:

•

Jaką kwotę należy wpłacić do banku, aby przez 40 lat zgromadzić oszczędności pozwalające na podejmowanie w ciągu następnych 20 lat na początku

każdego roku kwoty 6000 zł, jeżeli wkłady oszczędnościowe są oprocentowane na poziomie 4% rocznie? (zabezpieczenie własnej emerytury):

•

Niech X oznacza nieznany wkład okresowy. Na końcu 40 roku stan oszczędności wyniesie:

•

A40 = X*[1,04*(1,0440 – 1)]/1,04 – 1 ≈ 98,82654X.

•

Ta suma rozkłada się na 20 równych części – wypłat po 6 000 zł realizowanych na początku każdego roku, poczynając od wypłaty na początku 41 roku,

a kończąc na wypłacie w 60 roku. Stąd można przyjąć, że suma A40 jest zdyskontowaną wartością dwudziestu wypłat. Zatem

•

A40 = 6 000 + 6000/1,04 + 6000/1,042 + … + 6 000/1,0419 =

•

6 000 * [1 – (1/1,04)20]/1 – 1/1,04 = [6 000 * (1 – 1/1,0420)]/0,04/1,04

•

≈ 156 000*(1 – 0,45639) = 156 000 *0,54361 ≈ 84 3000.

•

A zatem ze wzoru A40 = 98,82654X = 84 803 ustalamy, że X = 858,11, tj. trzeba wpłacać przez 40 lat po 858,11 zł, aby przez następnych 20 lat

otrzymywać po 6 000 zł rocznie.

Podatek optymalny versus podatek

nieoptymalny

K’

– krzywa kosztu krańcowego

redukcji emisji

K’

– krzywa krańcowego

kosztu społecznego

0 E

E* E

t* - podatek optymalny
t

– podatek nieoptymalny

Korygowanie efektów zewnętrznych

przez podatek

•

Mamy dwa zakłady A i B położone nad tą samą rzeką, korzystające z jej wód. Zakład A leży wyżej i zanieczyszcza rzekę

(koszt dla zakładu B). Wielkość zanieczyszczenia zależy od wielkości produkcji.

•

Koszt jaki stwarza zrzut ścieków przez zakład A dla zakładu B wyraża formuła

•

KB = kg

•

gdzie k – pewna stała, g – liczba produkowanych jednostek

•

Przyjmijmy, że zysk zakładu B wyraża formuła

•

ZB = Z* - kg

•

gdzie Z* - zysk zakładu B bez kosztów zewnętrznych powodowanych przez zakład A.

•

Natomiast zysk zakładu A wyraża formuła

•

ZA = pq – F(q)

•

gdzie p – cena rynkowa na produkty zakładu A,

•

F(q) – funkcja kosztów produkcji zakładu A (koszty te zależą od ilości wytworzonych produktów).

•

Zakładamy, ze oba zakłady maksymalizują swoje zyski:

•

Zakład A osiąga maksimum zysku, gdy

•

δF(q)/ δq = p

•

tzn., gdy koszt dodatkowej jednostki zrówna się z ceną jednostkową.

•

Gdyby zakład A był właścicielem zakładu B, to brałby pod uwagę szkodliwe efekty zewnętrzne. Problemem byłaby

decyzja o maksymalizacji wielkości:

•

ZA = pq – F(q) - kg

•

To oznacza, że efekt zewnętrzny zostałby zneutralizowany. Społecznie pożądany poziom produkcji (popyt) uległby

wówczas zmianie i wyniósłby q1, zaś zysk zakładu A obniżyłby się do A1. W ten sposób efekt zewnętrzny zniknąłby.

•

Taki sam skutek można osiągnąć posługując się instrumentem podatku. Jeżeli obciążymy zakład A podatkiem t od

jednostki produkcji równym co do wartości krańcowemu efektowi zewnętrznemu k, zakład będzie zachęcony motywem

zysku do wybrania społecznie pożądanego poziomu produkcji. Poziom ten wyznacza równanie

•

p = δF/δq(q(1)) + t = δF/δq(q(1)) + k

Teoremat Coase’a

• Okazuje się – czego dowiódł właśnie R.

Coase - że jeżeli prawa własności są
dobrze określone, to w wyniku
negocjacji można dokonać takiej
alokacji efektów zewnętrznych, jaka by
miała miejsce w przypadku
zastosowania optymalnego podatku
Pigou. To samo można osiągnąć także
przez inne rozwiązania instytucjonalne:
integrację lub kooperację.

Przykład internalizacji kosztów zewnętrznych

•

Firma A wytwarza stal zrzucając zanieczyszczenia do rzeki, co ma wpływ na wyniki firmy

B, która zajmuje się połowami ryb w dolnym biegu rzeki.

•

Załóżmy, że funkcja kosztów firmy A jest opisana przez równanie

•

YA = k1(x1,q)

•

gdzie

•

x1 – ilość produkowanej stali

•

q – ilość zrzucanych zanieczyszczeń

•

natomiast funkcja kosztów firmy B jest opisana równaniem

•

YB = k2(x2,q)

•

gdzie

•

x2 – połowy ryb

•

q – ilość zanieczyszczeń zrzucanych przez zakład A (zmienna egzogeniczna dla zakładu

•

Koszty firmy B zależą zatem od wielkości zanieczyszczeń zrzucanych przez firmę A.

•

Załóżmy, że zanieczyszczenia powodują powiększanie kosztu połowów ryb, tj.

•

Δk2/Δq >0

•

oraz, że zanieczyszczenia obniżają koszt produkcji stali, tj.

•

Δk1/Δq <0

•

Problem maksymalizacji zysku firmy A można zapisać

•

max [p1x1 – k1(x1,q]

•

x1,q

•

a firmy B

•

max [p2x2 – k2(x2,q)]

•

gdzie p1,p2 – odpowiednio cena jednostkowa stali i ryb

Przykład internalizacji kosztów zewnętrznych

c.d.

•

Firma A może wybrać wielkość zanieczyszczenia, które sama wytwarza.

•

Warunki maksymalizacji dla firmy A są następujące:

•

p1 - Δk1(x1,q)/Δx1 = 0 lub Δk1(x1*,q*)/Δx1 = p1

•

Δk1(x1*,q*)/Δq = 0

•

oraz dla firmy B (q jest zmienną egzogeniczną):

•

Δk2(x2*,q*)/Δx1 = p2

•

Warunki te powiadają, że w punkcie maksymalizacji zysku, ceny stali i ryb powinny równać się kosztom krańcowym

(marginalnym). W przypadku zakładu A produktem, obok stali, jest zanieczyszczenie, które z założenia ma cenę zerową.

•

Zakład A, maksymalizując swój zysk, nie bierze pod uwagę kosztów, jakimi – via zanieczyszczenia – obciąża zakład B. Te

ostatnie koszty stanowią część kosztów społecznych produkcji stali.

•

Pytanie brzmi: jaki poziom produkcji stali i połowów ryb byłby efektywny (optymalny) w sensie Pareto?

•

Aby to określić, przyjmujemy, że firmy A i B połączyły się w jedno przedsiębiorstwo. W takiej sytuacji koszty zewnętrzne

firmy A zostałyby zinternalizowane.

•

Po połączeniu firma (A + B) ma kontrolę zarówno nad produkcją stali, połowami, jak i zanieczyszczeniami. Problem

maksymalizacji zysku dla połączonej firmy wygląda następująco:

•

max [p1x1 + p2x2 – k1(x1,q) – k2(x2,q)]

•

x1,x2,q

•

zaś warunki optymalności są następujące:

•

p1 = Δk1(x1,q)/Δx1, p2 = Δk2(x2,q)/Δx2

•

Δk1(x1,q)/Δx1 + Δk2(x2,q)/Δx2 = 0

•

To ostatnie równanie pokazuje, że zagregowana firma będzie brać pod uwagę wpływ zanieczyszczeń zarówno na koszty

produkcji stali jak i koszty połowów ryb.

•

Gdyby zakład A stanowił odrębną firmę, to wytwarzałby zanieczyszczenia produkując stal aż do punktu zerowej wielkości

kosztów krańcowych, tj. zerowego przyrostu oszczędności na kosztach produkcji stali z tytułu zaniechania działań

ekologicznych, tj. gdy

•

Δk1(x1*,q)/Δq = 0 = Kk1(x1*,q*) (Kk1 – koszty krańcowe produkcji stali)

•

W połączonej firmie ilość zanieczyszczeń jest określona przez warunek

•

Δk1(x1,q)/Δq + Δk2(x2,q)/Δq = 0

•

Co oznacza, że połączona firma produkuje zanieczyszczenia jedynie w takiej ilości, że suma kosztów krańcowych obu

zakładów wynosi zero, co można inaczej zapisać

•

- Kk1(x1,q) = Kk2(x2,q)

•

Wyrażenie Kk2(x2,q) jest dodatnie, ponieważ większe zanieczyszczenie powiększa koszt połowów danej ilości ryb. A

zatem połączone przedsiębiorstwo zdecyduje się wytwarzać zanieczyszczenia (produkować stal) do punktu, gdzie -

Kk1(x1,q) jest dodatnie, co oznacza, że będzie produkować mniej zanieczyszczeń niż niezależna firma A. A zatem kiedy

prawdziwe koszty społeczne efektów zanieczyszczeń zewnętrznych są brane pod uwagę, optymalna produkcja

zanieczyszczeń będzie niższa.

Przykład internalizacji kosztów zewnętrznych

c.d.

•

Rozwiązanie przy pomocy podatku Pigou

•

Wprowadzamy podatek za zanieczyszczenia generowane przez firmę stalową A np. w wysokości t za każdą jednostkę zanieczyszczenia.

•

Firma A maksymalizuje wówczas wyrażenie:

•

max [ps,s – ks(s,x) – tx]

•

s,x

•

co osiąga się przy spełnieniu warunków

•

ps – Δks(s,x)/Δs = 0

•

Δks(s,x)/Δx – t = 0

•

Jeżeli

•

t = Δks(s*,x*)/Δx

•

to będzie miała miejsce pełna internalizacja kosztów zewnętrznych firmy A, przy której następuje maksymalizacja zysku łącznie dla firm A i B.

•

Problem pojawia się ze względu na brak rynku na dane zanieczyszczenie – zanieczyszczający napotyka cenę zerową na to zanieczyszczenie, podczas gdy

ze społecznego punktu widzenia owo zanieczyszczenie powinno mieć cenę ujemną.

•

Załóżmy, że rybacy (zakład B) lub społeczeństwo mają prawo do czystej wody i mogą sprzedać prawo dopuszczalności zanieczyszczeń.

•

Niech q będzie ceną za jednostkę zanieczyszczeń i niech x będzie ilością zanieczyszczeń emitowanych przez stalownię (zakład A); qx będzie zatem kosztem

pozwolenia na zanieczyszczenia płacone przez zakład A zakładowi B.

•

W tej sytuacji problem maksymalizacji zysku stalowni (zakład A) wygląda następująco:

•

max [pss-qx-ks(s,x)]

•

s,x

•

a problem maksymalizacji dla firmy rybackiej (zakład B):

•

max [prr + qx – kr(r,x)]

•

r,x

•

Warunki dla osiągania maksimum:

•

ps = Δks(s,x)/Δs q = - Δks(s,x)/Δx

•

pr = Δkr(r,x)/Δr q = Δkr(r,x)/Δx

•

W ten sposób obie strony stają przed problemem, ile zanieczyszczeń sprzedać (B) i ile kupić (A).

•

W rozwiązaniu optymalnym

•

Δks(s,x)/Δx = Δkr(r,x)/Δx

•

Co oznacza, że krańcowy koszt ponoszony przez firmę A na redukowanie zanieczyszczeń powinien równać się krańcowej korzyści firmy rybackiej z owej redukcji

zanieczyszczeń.

•

Zagadnienie to można odwrócić w ten sposób, że stalownia ma prawo do pewnego poziomu zanieczyszczeń np. x, a rybacy muszą płacić, by zachęcić

stalownię do ograniczenia emisji zanieczyszczeń. W tej sytuacji problem maksymalizacji dla stalowni jest następujący:

•

max [pss-q(x-x) - ks(s,x)]

•

s,x

•

Teraz stalownia ma dwa źródła przychodu: może sprzedawać stal i może sprzedawać ulżenie w zanieczyszczeniach. Maksimum zysku osiąga, gdy:

•

ps - Δks(s,x)/Δs = 0

•

-q - Δks(s,x)/Δx = 0

•

Natomiast problem maksymalizacji zysku firmy rybackiej przedstawia się następująco:

•

max [prr + q(x – x) – kr(r,x)]

•

r,x

•

którego warunki optymalności stanowią równania:

•

pr - Δkr(r,x)/Δr = 0

•

q - Δkr(r,x)/Δx = 0

•

W tym wypadku rozkład zysków będzie zależał od praw własności (firma A, firma B, rząd - podatek), natomiast wynik społeczny będzie niezależny od rozkładu

praw własności.

Przykład liczbowy

•

Niech

•

k1(x1,q) = x12 + (q-3)2

•

k2(x2,q) = x22 + 2q

•

Firma A wybierze x1 i q tak, aby maksymalizować zysk

•

max [p1x1– x12 – (q-3)2]

•

x1,q

•

co prowadzi do warunków

•

p1-2x1 = 0

•

-2(q-3) = 0

•

rozwiązując otrzymujemy

•

x1* = p1/2

•

q* = 3

•

Firma B natomiast będzie usiłować maksymalizować swój zysk

•

max[p2x2-x22-2q]

•

co oznacza

•

p2-2x2 = 0

•

albo

•

x2* = p2/2

•

Przy dwóch odrębnie działających firmach wielkość zanieczyszczeń wyniesie zatem

•

q = 3

•

Natomiast jeżeli firmy się połączą, to maksymalizacja zysku ma miejsce gdy

•

max [p1x1+p2x2-x12-(q-3)-x22-2q]

•

x1,x2,q

•

co ma miejsce gdy spełnione są warunki

•

p1-2x1 = 0

•

p2-2x2 = 0

•

-2(q-3)-2 = 0

•

rozwiązując otrzymujemy

•

x1* = p1/2, x2* = p2/2, q* = 2

•

A zatem optymalna wielkość zanieczyszczeń wyniesie 2 a nie jak uprzednio 3.

Geneza polityki ekologicznej

• ograniczoność zasobów naturalnych wymaga

racjonalnego korzystania z nich.

• działalność ludzka prowadzi do znaczących

ujemnych efektów zewnętrznych

• środowisko ma wiele użyteczności i świadczy

wiele usług mających znaczenie dla dobrobytu

(jakości życia) i odnowy habitatu ludzkiego

• z faktu ograniczoności (wyczerpywalności)

zasobów środowiska, w tym naruszenia

naturalnych procesów homeostazy, wyłania

się imperatyw myślenia o przyszłości

• rynek nie jest wystarczającym mechanizmem

do samoistnego rozwiązywania problemów

ekologicznych

Podstawowe problemy ekonomiczne

• Co (jakie dobra) produkować i w jakich

ilościach?

• Jak produkować dobra (jakie

techniki/technologie)?

• Dla kogo mają być wytwarzane dobra?
• W odniesieniu do środowiska dwa

problemy są kluczowe a mianowicie:

• 1) ustalenie poziomu korzystania ze

środowiska,

• 2) ustalenie podziału (alokacji)

korzystania pomiędzy różne

podmioty.

Ogólne sformułowanie problemu optymalnego wyboru

•

Jeżeli mamy do czynienia z pewną zmienną (Y), która przedstawia sobą pożądaną wartość

(np. korzyść) i zależy od innej zmiennej (X), która stanowi przyczynę tej wartości (np. zasób

produkcyjny), przy czym pomiędzy zmienną X i zmienną Y ma miejsce zależność wyrażona

przez funkcję Y = f(X), oraz wszystkie X są dodatnie (≥ 0), to problem optymalizacji można

sformułować następująco:

•

Y = f(X) → max, które osiąga w punkcie X* wtedy, gdy

•

f(X*) ≥ f(X) dla wszystkich X.

•

Jeżeli f(X) jest funkcją ciągłą, to osiąga wartość maksymalną w punkcie X*, gdy spełnia

warunek pierwszego rzędu i warunek drugiego rzędu na istnienie maksimum, tj.

odpowiednio:

•

f(X*)/X = 0 (warunek pierwszego rzędu)

•

2f(X*)/X2  0 (warunek drugiego rzędu).

•

Jeżeli warunki te są jednocześnie spełnione, to funkcja f(X) przybiera faktycznie wartość

maksymalną w punkcie X*.

•

W przypadku alternatywnego sformułowania problemu optymalnego wyboru – wedle

drugiej odmiany zasady racjonalności (tj. minimalizacji wartości funkcji Y) – warunki są

następujące:

•

f(X*)/X = 0 (warunek pierwszego rzędu)

•

2f(X*)/X2 ≥ 0 (warunek drugiego rzędu).

•

W przypadku zależności liniowych problem optymalnego wyboru jest rozwiązywany przy

pomocy metody programowania liniowego. Jeżeli mamy do czynienia z n zmiennych i m

warunków bilansowych, to zadanie polega na wyznaczeniu wartości zmiennych Xj (j = 1, 2,

…, n), tak aby funkcja celu

•

Y = cj*Xj osiągnęła maksimum (minimum),

•

przy spełnieniu warunków bilansowych

•

AX  B

•

oraz warunków brzegowych

•

Xj ≥ 0.

Przykład liczbowy

• Należy znaleźć maksimum funkcji

• Y = 6X1 + 4 X2

• przy warunkach

• X1 + 3X2  30

• 6X1 +3X2  90

• X1 ≥ 0, X2 ≥ 0.

• Rozwiązanie przy pomocy funkcji Lagrange’a:

• L =6X1 + 4X2 - λ1(X1 + 3X2 - 30) - λ2(6X1 + 3X2 - 90 )

• δL/δX1 = 6 – λ1 – 6λ2

• δL/δX1 = 4 – 3λ1 –3λ2

• Rozwiązując układ równań

• λ1 + 6λ2 = 6

• 3λ1 + 3λ2 = 4

• X1 + 3X2 = 30

• 6X1 + 3X2 = 90

• otrzymujemy

• X1 =12, X2 = 6, λ1 = 0,402, λ2 = 0,933, zaś max Y = 96.

• Wybór optymalny – przypadek

dwóch czynników produkcji

Oznaczenia:
X

, X

– czynniki

produkcji
K

, K

– krzywe

korzyści
Z – wielkość dostępnych
zasobów
O (X

*, X

*) – wybór

optymalny

Funkcja Lagrange’a

•

Jest to pewna pomocnicza funkcja pozwalająca na rozwiązywanie zadania optymalizacyjnego, której ważną właściwością jest to, iż

pozwala zastąpić zadanie znajdowania ekstremum warunkowego przez zadanie znajdowania ekstremum zwykłego (bezwarunkowego).

•

Niech należy znaleźć ekstremum funkcji

•

Y = f(X1, X2, …, Xn)

•

przy spełnieniu warunków bilansowych

•

Fi ( X1, X2, …, Xn)  Bi (i = 1,2, , m)

•

oraz warunków brzegowych

•

Xj ≥0 (j = 1, 2, …, n)

•

zakładając ponadto, iż funkcje Y i Fi są ciągłe i posiadają pochodne cząstkowe pierwszego i drugiego rzędu, a także, że funkcja Y

jest funkcją rosnącą zmiennych Xj.

•

Takie zadanie można rozwiązać metodą nieoznaczonych mnożników Lagrange’a.

•

Algorytm rozwiązywania zadania jest następujący:

•

tworzy się funkcję pomocniczą Lagrange’a o postaci

•

L(Xj, λi) = f(Xj) - λi [Fi(Xj) – Bi].

•

Funkcja ta jest funkcją zmiennych Xj i mnożników λi. Ma ona tę właściwość, że w obszarze dopuszczalnych rozwiązań ma te same

wartości co funkcja Y;

•

różniczkuje się tę funkcję po zmiennych Xj, tj. oblicza się δL/δXj;

•

przyrównuje się pochodne cząstkowe do zera, tj. δL/δXj = 0;

•

tworzy się układ równań z (3) oraz równań bilansowych, tj.

•

δL/δXj = 0, (j = 1, 2, …, n)

•

Fi ( X1, X2, …, Xn)  Bi, (i = 1, 2,…, m).

•

Jeżeli zależności bilansowe mają postać równań, to na mnożniki λi nie nakłada się żadnych ograniczeń, natomiast gdy zależności te

mają postać nierówności, to przyjmuje się następujące założenia:

•

- jeżeli Fi(Xj) = Bi, to λi  0

•

- jeżeli Fi(Xj) < Bi, to λi = 0;

•

z układu równań (4) wyznacza się wartości zmiennych Xj oraz wartości mnożników λi.

•

Mnożniki Lagrange’a mówią o tym, o ile zwiększy się wartość funkcji Y, jeżeli dany (i - ty) zasób zwiększy się o jednostkę. Nazywa się je

także cenami dualnymi lub cenami cienia.

•

Warunkiem koniecznym istnienia wartości ekstremalnej funkcji Lagrange’a jest to, aby pochodne cząstkowe były równe zeru, tj.

•

δL/δXj = 0, (j = 1, 2, …, n)

•

lub inaczej

•

δL/δXj = δf/δXj - λi*δFi/δXj = 0 (j = 1, 2, …, n)

•

stąd

•

δf/δXj = λi*δFi/δXj = 0 (j = 1, 2, …, n).

•

Warunkiem dostatecznym istnienia ekstremum funkcji Lagrange’a jest to, aby dla wartości spełniających warunek konieczny istnienia

ekstremum, różniczka drugiego rzędu tej funkcji była mniejsza od zera, tj. aby była spełniona nierówność:

•

d2L < 0

•

gdzie

•

d2L = (δ2f/δXjδXk - λi *δ2Fi/δXjδXk)dXj *dXk.

Przykład liczbowy

• Należy znaleźć maksimum funkcji

• Y = 60X1 – 2X12 + 40X2 – X22

• Przy warunku bilansowym

• 4X1 + 2X2 = 40

• L = 60X1 – 2X12 + 40X2 – X22 – λ(4X1 + 2X2 - 40)

• δL/δX1= 60 – 4X1 - 4λ

• δL/δX2= 40 – 2X2 - 2λ

• Zatem

• 4X1 + 4λ = 60

• 2X2 - 2λ = 40

• 4X1 + 2X2 = 40

• Stąd

• X1 = 15 – λ; X2 = 20 – λ; λ = 10, tj. X1 = 5, X2 =

• A zatem max Y = 550.

Podmioty polityki ekologicznej Unii

Europejskiej

•

Rada Europejska – powstała w grudniu 1974 r. - organ plenarny, w skład którego wchodzą szefowie państw

i rządów członkowskich

oraz przewodniczący Komisji Europejskiej, wspierany przez ministrów spraw

zagranicznych i jednego członka Komisji Europejskiej. Obraduje 2-3 razy w roku. Pełni funkcje: 1)

polityczne (impulsy polityczne w zakresie ogólnych kierunków zmian), 2) ustalanie kierunków zmian w

sferze gospodarczej i społecznej oraz wydawanie deklaracji w sferze zagranicznej, 3) podejmowanie

decyzji politycznych. Pierwszą deklaracją, w której w sposób bezpośredni Rada Europejska odniosła się do

problemów w sferze ochrony środowiska był Szczyt w Stuttgarcie (1983 r.), podczas którego podniesiono

m.in. problem zanieczyszczeń powietrza i ewentualnych skutków dla lasów. Rada Europejska jeszcze

niejednokrotnie odnosiła się do spraw środowiska. M.in. na Szczycie w Brukseli (1985 r.) ogłosiła

ustanowienie roku 1987 Europejskim Rokiem Ochrony Środowiska, na szczycie w Rhodes (1988 r.)

proklamowano Deklarację na temat środowiska, w której m.in. wskazano, iż rozwój zrównoważony musi

przyświecać polityce UE we wszystkich dziedzinach. Problematyce ochrony środowiska były poświęcone

także Szczyty w Wiedniu (1998 r.), podczas którego zaakcentowano potrzebę uwzględnienia problematyki

środowiskowej - zrównoważonego rozwoju - w polityce transportowej, energetycznej, rolnej, przemysłowej

i rynku wewnętrznego. Szczyt w Kolonii (1999 r.) koncentrował się na wspólnotowej polityce w zakresie

ochrony klimatu i zobowiązań przyjętych w Rio de Janeiro oraz Kioto. Podczas posiedzenia Rady w Lizbonie

(2000 r.) uznano, iż tworzeniu konkurencyjnej gospodarki musi towarzyszyć zrównoważony rozwój.

•

Rada Unii Europejskiej – organ kolegialny składający się po jednym przedstawicielu z państw

członkowskich na szczeblu ministerialnym (funkcjonuje w ponad 20 składach osobowych,

reprezentujących w zależności od kwestii różne ministerstwa). Pełni funkcje: 1) reprezentowania interesów

państw członkowskich na szczeblu UE, 2) organu legislacyjnego, 3) pewne funkcje wykonawcze.

•

Komisja Europejska - organ kolegialny składający się z komisarzy – ma na celu zapewnienie

funkcjonowania i rozwoju wspólnego rynku oraz reprezentowanie interesów UE na zewnątrz i wewnątrz.

Pełni funkcje: 1) inicjatywy ustawodawczej (przygotowuje treść projektów dyrektyw i rozporządzeń), 2)

kontrolne, 3) reprezentowania Wspólnoty w stosunkach zewnętrznych (wg Traktatu z Nicei).

•

Parlament Europejski – utworzony w 1979 r. (pierwsza sesja) – wybierany w głosowaniu powszechnym i

bezpośrednim – bierze udział w procesie legislacyjnym oraz pełni funkcje kontrolne.

•

Europejski Trybunał Sprawiedliwości – organ stojący na straży przestrzegania prawa przy interpretacji i

stosowaniu Traktatu o WE i Traktatu o UE. Składa się z sędziów i rzeczników wyznaczanych przez państwa

członkowskie za wzajemną zgodą. Funkcje: 1) rozstrzyganie w sprawach dotyczących praw i obowiązków

organów europejskich oraz stosunków prawnych między państwami członkowskimi i UE, 2) czuwanie nad

zgodnością prawa pochodnego Rady UE i Komisji Europejskiej z prawem traktatowym, 3) skargi osób

fizycznych i prawnych na działania UE i funkcjonariuszy UE, 4) pełnienie funkcji instancji rozjemczej i

orzekającej o zgodności aktów prawnych z traktatami.

•

Europejska Agencja Ochrony Środowiska – powołana na podstawie rozporządzenia Rady EWG w 1990 r.

•

Zasady polityki ekologicznej Unii Europejskiej

• Zasada rozwoju zrównoważonego

• Zasada prewencji

• Zasada usuwania szkody źródła

• Zasada polluter pays (PPP)

• Zasada pomocniczości (subsydiarności)

• Zasada efektywności ekonomicznej i

kosztowej rozwiązań dotyczących ochrony

środowiska

• Zasada sprawiedliwości jest rozumiana

w ten sposób, iż koszty polityki (działań)

chroniących środowisko powinny bardziej

obciążać państwa bogate niż biedne

• Zasada integrowania

Programy działania

• I Program, odnoszący się do lat 1973-1976, obejmował: a) identyfikację

priorytetowych substancji zanieczyszczających (ołów, siarka i jej związki,

tlenki węgla, wanad, azbest, fenole itp.), b) wdrożenie pewnych

standardów emisji i kryteriów jakości środowiska, produktów i procesów, c)

poprawę jakości środowiska i przeciwdziałanie wyczerpywaniu się pewnych

zasobów naturalnych oraz d) upowszechnianie świadomości ekologicznej

(edukacja ekologiczna).

• II Program obejmował lata 1977-1981 i określał kierunki polityki

Wspólnoty w zakresie czterech obszarów: 1) redukcji zanieczyszczeń oraz

innych uciążliwości, 2) racjonalnego zarządzania ziemią, środowiskiem i

zasobami naturalnymi, 3) ochrony i poprawy stanu środowiska (wysunięto

postulat ochrony wód morskich, ochrony przed hałasem, ochrony flory i

fauny), 4) podjęcia działań na poziomie międzynarodowym w zakresie

ochrony środowiska.

• III Program obejmował lata 1982-1986 i koncentrował się na stworzeniu

bazy informacyjnej o stanie oddziaływania na środowisko; włączał po raz

pierwszy problematykę ochrony środowiska do innych sfer aktywności.

Program przedstawiał ogólną strategię Wspólnoty w zakresie ochrony

środowiska i zasobów naturalnych, kładł nacisk na groźne dla środowiska

awarie przemysłowe oraz na planowanie przestrzenne. Podjął

problematykę implementacji postanowień wspólnotowego prawa

ekologicznego w państwach członkowskich. Program ten badał możliwości

zastosowania instrumentów ekonomicznych do wprowadzenia zasady PPP.

Programy działania c.d.

• IV Program obejmował lata 1987-1992 i koncentrował się na

kontroli zanieczyszczeń, źródeł zanieczyszczeń, ograniczaniu

zanieczyszczeń wód i powietrza, zarządzaniu zasobami

środowiska; podjęto projekty prac badawczych (m.in. w zakresie

biotechnologii) oraz współpracy międzynarodowej. Stworzono

koncepcję Europejskiej Agencji Ochrony Środowiska.

• V Program obejmujący lata 1993 - 2000 wprowadził kwestię

rozwoju zrównoważonego. Mówi o tym sama nazwa tego

programu: Towards Sustainability. Program ten zakładał:

• skupienie uwagi na zapobieganiu nadmiernej eksploatacji zasobów

naturalnych oraz powstawaniu szkód w środowisku,

• inicjowanie zmian przeciwdziałającym trendom, które są szkodliwe

dla środowiska,

• dążenie do osiągnięcia zmian w społecznych wzorcach zachowań

poprzez optymalne zaangażowanie wszystkich sektorów

społecznych, publicznych i prywatnych przedsiębiorstw oraz

indywidualnych obywateli i konsumentów,

• dążenie do znacznego poszerzenia zakresu instrumentów,

szczególnie opartych na mechanizmach rynkowych.

•

Programy działania c.d.

•

VI Program (Our Future, Our Choice) sformułowany na lata 2001-2010. Program ten przyjął

następujące cele strategiczne:

•

Poprawa wdrożenia istniejącego prawa (w szczególności chodzi o system EMAS, znakowanie

ekologiczne, dostęp do informacji zgodnie z konwencją z Aarhus);

•

Integracja aspektów ochrony środowiska w polityce sektorowej;

•

Zachęcanie podmiotów gospodarczych do działań na rzecz ochrony środowiska (dobrowolne działania

przedsiębiorstw, zintegrowana polityka produktu, promocja zielonych technologii, zazielenianie

podatków i zamówień publicznych, wprowadzenie kosztów ekologicznych do raportów finansowych);

przewiduje się wydanie dyrektywy o odpowiedzialności finansowej;

•

Upełnomocnienie obywateli i zmiana zachowań (dostęp do informacji, wskaźników i map

środowiskowych, Internetowe programy edukacyjne);

•

„Zazielenienie” planowania przestrzennego i zagospodarowania terenu (oceny oddziaływania na

środowisko i strategiczne oceny środowiskowe; planowanie przestrzenne na poziomie lokalnym i

regionalnym, zintegrowane zarządzanie na terenach nadmorskich, promowanie najlepszych praktyk w

planowaniu przestrzennym - urbanistycznym).

•

Ustalono cztery priorytety Programu a mianowicie:

•

1) ograniczenie zmian klimatycznych (ratyfikacja i wdrożenie przez państwa członkowskie Protokołu z

Kioto, w którym UE zobowiązała się do redukcji emisji gazów cieplarnianych o 8% w okresie do lat

2008-12 w stosunku do 1990 r.). W tym celu należy m.in. zwiększyć oszczędność i zracjonalizować

zużycie energii, powszechniej wykorzystywać odnawialne źródła energii, ustanowić system handlu

emisjami;

•

2) ochrona przyrody i różnorodności biologicznej,

•

3) wyeliminowanie poważnych zagrożeń środowiskowych dla zdrowia ludzi, zwłaszcza ze strony

pestycydów i innych środków chemicznych, a także wzmocnienie kontroli organizmów modyfikowanych

genetycznie.

•

4) zapewnienie zrównoważonego zużycia odnawialnych i nieodnawialnych zasobów naturalnych oraz

uniezależnienie tego zużycia od tempa wzrostu gospodarczego,

•

Realizacji celów tego programu służyć mają tzw. strategie tematyczne (thematic strategies) w

zakresie ochrony gleb, ochrony środowiska morskiego, pestycydów, jakości powietrza, środowiska

miejskiego, zrównoważonego użytkowania zasobów naturalnych oraz zapobiegania i recyklingu

odpadów.

Długookresowe cele strategii rozwoju

zrównoważonego UE (Göteborg 2002 r.)

•

Ograniczanie zmian klimatycznych oraz wzrost zużycia czystej energii

•

redukcja gazów cieplarnianych średnio o 1% rocznie

•

opodatkowanie produktów energetycznych

•

likwidacja do 2010 r. subsydiów sprzecznych z założeniami zrównoważonego rozwoju (węglowych, transportowych, rolnych)

•

utworzenie do 2005 r. europejskiego systemu rynku pozwoleń na emisję CO2

•

alternatywne paliwa (biopaliwa) powinny w samochodach osobowych i ciężarowych stanowić co najmniej 7% do 2010 r. i

przynajmniej 20% do 2020 r.

•

redukcję popytu na energię

•

rozwój badań w dziedzinie czystych i odnawialnych źródeł energii.

•

Poprawa zdrowia publicznego

•

zmiana podejścia do produkcji żywności z ilościowego na jakościowe; żywność ma być bezpieczna i wysokiej jakości; wymaga to

edukacji i znakowania żywności, a także reorientacji polityki rolnej

•

utworzenie Europejskiej Agencji ds. Żywności

•

wprowadzenie do 2020 r. zasady, że środki chemiczne są produkowane i używane wyłącznie w sposób, który nie powoduje

znacznego zagrożenia dla zdrowia ludzi i środowiska przyrodniczego; dotyczy to szczególnie dioksan, toksyn i pestycydów

•

zajęcie się problemem chorób zakaźnych i odpornością na antybiotyki; odpowiedni system monitorowania ma być gotowy do 2005

•

opracowanie do 2003 r. strategii dotyczącej promocji zdrowia i higieny w miejscu pracy.

•

Bardziej odpowiedzialne zarządzanie zasobami naturalnymi

•

wzrost ilości odpadów nie może podążać za wzrostem gospodarczym

•

stworzenie do 2003 r. systemu pomiaru produktywności zasobów

•

powstrzymanie do 2010 r. utraty bioróżnorodności, wzmocnienie i odtworzenie siedlisk i ekosystemów, utworzenie do 2003 r.

wskaźników pomiaru bioróżnorodności

•

wprowadzenie programów rolnośrodowiskowych

•

poprawa zarządzania rybołówstwem, rezygnacja z subsydiów zachęcających do nadmiernego odławiania.

•

Poprawa systemu transportowego oraz gospodarki przestrzennej

•

wzrost gospodarczy nie powinien wzmagać transport, którego poziom powinien być utrzymany na poziomie 1998 r.

•

przejście transportu drogowego na kolejowy, wodny oraz publiczny transport pasażerski

•

wprowadzenie inteligentnego systemu transportu oraz opłat drogowych; obniżane będą subsydia na rozwój transportu drogowego

•

wspieranie telepracy jako formy oszczędności transportu

•

koszt transportu lotniczego powinien uwzględniać koszty społeczne

•

Europejski Plan Rozwoju Przestrzennego będzie dążyć do zmniejszenia różnic międzyregionalnych

•

wzrost nakładów na rozwój obszarów wiejskich kosztem obniżki subsydiów na wzrost ilości produkowanej żywności.

Polska polityka ekologiczna

• Nowy etap polityki ekologicznej w Polsce

rozpoczął się wraz z transformacją w

ostatniej dekadzie XX wieku. Sejm uchwałą

z 10 maja 1991 r. przyjął dokument

„Polityka ekologiczna państwa”

• Polityka ekorozwoju na okres do 2025 r.

została sformułowana przede wszystkim w

dwóch dokumentach rządowych. Pierwszy z

nich odnosi się do strategii rozwoju

społeczno-gospodarczego z

uwzględnieniem polityki ekologicznej, drugi

natomiast koncentruje się na problematyce

ekologicznej

Wybrane wskaźniki z zakresu ochrony

środowiska

w latach 1990-2005

Instrumenty polityki ekologicznej

• 1) administracyjno-prawne

(nakazowe); Najważniejsze rodzaje

instrumentów administracyjno-

prawnych (regulacji bezpośredniej) to

standardy (normy), akty

administracyjne, nakazy i zakazy, oceny

wpływu działalności na środowisko,

przeglądy ekologiczne.

• 2) ekonomiczne;
• 3) psychospołeczne (oddziaływania

społecznego, perswazji).

Instrumenty

administracyjno-prawne

• Standardy. Wyróżnia się cztery rodzaje standardów (norm):

• standardy imisji (jakości środowiska) – określają pożądany stan środowiska

naturalnego - zwłaszcza koncentrację zanieczyszczeń powietrza

atmosferycznego (np. dwutlenku siarki w atmosferze), wód (maksymalne

stężenie azotanów w wodzie pitnej), gleb, hałasu (np. maksymalny poziom

hałasu w osiedlu), promieniowania jonizującego;

• standardy emisji określają maksymalne dozwolone ilości wprowadzanych do

środowiska zanieczyszczeń w przeliczeniu na jednostkę czasu lub na jednostkę

produkcji (np. maksymalna emisja SO2 czy NOx z określonego typu zakładu,

dopuszczalne ilości i stężenia ścieków odprowadzanych do wód);

• standardy techniczne – określają typ procesu produkcji lub aparatury

redukującej emisje, którą zanieczyszczający zakład musi zainstalować;

• standardy produktowe – odnoszą się do cech pewnych produktów uciążliwych

dla środowiska, jak chemikalia, detergenty, nawozy sztuczne, samochody,

paliwo itd.;

• standardy (normy) dobrych praktyk - regulują sposób prowadzenia działalności

czy sposób postępowania w danej dziedzinie (np. Kodeks Dobrej Praktyki

Rolniczej, zasady prowadzenia gospodarki leśnej, zasady postępowania z

odpadami niebezpiecznymi).

• Akty administracyjne

• Normy ogólne oraz nakazy i zakazy

Instrumenty

ekonomiczne

• Podatki i opłaty
• Subsydia
• Kary pieniężne
• Depozyty ekologiczne
• Zastawy ekologiczne
• Ubezpieczenia ekologiczne
• Rynek uprawnień ekologicznych

Opłata emisyjna a postęp

K’

koszt

emisja

A’

D’

100

Podatki i subwencje a popyt

101

Instrumenty oddziaływania

społecznego

• obejmują wiele form takich jak: dobrowolne

formy ochrony środowiska w podmiotach

gospodarczych, presja społeczna, negocjacje,

umowy i porozumienia, inicjatywy

społeczne, instrumenty lobbystyczne,

narzędzia usługowe (np. zielone telefony),

działania komplementarne (działania

organizacji pozarządowych, raporty organizacji

społecznych), zalecenia agend rządowych,

edukacja i propaganda ekologiczna i inne.

Niektóre z tych instrumentów mogą stać

się administracyjnymi czy też znaleźć

rozwiązanie ekonomiczne i odwrotnie.

102

System finansowania ochrony

środowiska

• W Polsce został ukształtowany system

finansowania ochrony środowiska, który

generalnie rzecz biorąc jest oceniany

pozytywnie. Na system ten składają się

instytucje (prawne i organizacyjne), sposób

gromadzenia środków, sposób

gospodarowania tymi środkami, w tym ich

wydatkowania oraz kojarzenie środków

publicznych i prywatnych.

• Trzon organizacyjny publicznego systemu

finansowania przedsięwzięć ekologicznych

tworzą fundusze ekologiczne.

103

Stadia rozwoju i modele rolnictwa

• Historyczne stadia rozwoju rolnictwa
1) stadium rolnictwa przedindustrialnego, 2)

stadium rolnictwa industrialnego

(konwencjonalnego) oraz 3) stadium

rolnictwa postindustrialnego.

Każdemu z tych stadiów odpowiadają

odmienne systemy (modele) rolnicze,

różniące się pod względem podstawowych

charakterystyk.

* Modele (formy) rolnictwa: 1) rolnictwo

naturalne; 2) rolnictwo tradycyjne; 3)

rolnictwo industrialne (konwencjonalne,

integrowane, precyzyjne); 4) rolnictwo

zrównoważone (organiczne, ekologiczne,

społecznie zrównoważone)

104

Różnice pomiędzy rolnictwem

konwencjonalnym a ekologicznym

Rolnictwo konwencjonalne

•

Energia kopalin

•

Sterowanie określonymi uprawami

•

Eksploatacja aż do degradacji

•

Produkcja średniej jakości biologicznej

•

Zła jakość przechowalnicza

•

Maksymalizacja plonów

•

Intensywność gospodarowania i obszar nieskoordynowany z

warunkami produkcji i środowiska

•

Zalecenia specjalizacji oparte głównie na kalkulacji

ekonomicznej

•

Znaczna chemizacja – nawozy mineralne, biocydy,

syntetyczne regulatory wzrostu

•

Mechanizacja głównie w aspekcie ułatwienia sobie pracy

•

Skażenie środowiska

•

Jakość przypadkowa

105

Różnice pomiędzy rolnictwem konwencjonalnym a

ekologicznym c.d.

Rolnictwo ekologiczne

•

Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii

•

Sterowanie całym gospodarstwem

•

Programowa ochrona krajobrazu

•

Produkcja wysokiej jakości biologicznej

•

Dobra jakość przechowalnicza

•

Plon optymalny

•

Obszar gospodarstwa i agrotechnika optymalna w

stosunku do środowiska

•

Specjalizacja dopuszczalna w ramach zasady

prawidłowego funkcjonowania gospodarstwa

•

Ograniczenie lub zaniechanie chemizacji

•

Mechanizacja dostosowania do warunków glebowych,

potrzeb roślin i zwierząt

•

Ochrona gleby i wody

•

Produkty najwyższej jakości

106

Zasady metod ekologicznych w rolnictwie

–

Traktowanie procesów produkcji rolnej w powiązaniu z

środowiskiem przyrodniczym, tak aby zachować trwałość

agrosystemu;

–

Zamykanie obiegu substancji w obrębie gospodarstwa

rolnego, co wymaga równowagi produkcji roślinnej i

zwierzęcej czyli samowystarczalności paszowo-nawozowej;

–

Redukowanie wszystkich gatunków powodujących

zanieczyszczenie środowiska, stosowanie lokalnych

surowców i środków produkcji;

–

Pielęgnacja i odżywianie organizmów glebowych przez

przewietrzanie gleby i wprowadzanie nawozów

organicznych;

–

Stosowanie materiału organicznego (obornika,

organicznych odpadów, mączek skalnych; produktów z

glonów itp.);

–

Stosowanie różnorodności działań agrotechnicznych;

–

Dobór gatunków i odmian roślin oraz zwierząt do

warunków określonego stanowiska;

–

Ochrona naturalnych wrogów szkodników, stosowanie

biotechnicznego zwalczania szkodników;

–

Dążenie do stosowania technik rolniczych chroniących

glebę i oszczędzających energię;

107

Zasady metod ekologicznych w rolnictwie

c.d.

• Zmierzanie do zachowania zdrowia, długowieczności i

wydajności zwierząt;

• Przystosowanie obsady zwierząt do powierzchni

użytków rolnych;

• Utrzymanie i tworzenie zróżnicowanego i atrakcyjnego

krajobrazu z dużymi wartościami wypoczynkowymi;

• Zapewnienie stanowisk pracy przystosowanych do

wymogów człowieka;

• Organizacja gospodarstwa powiązana z małym

rynkiem i niskimi wydatkami na zakup środków

produkcji;

• Zakaz stosowania syntetycznych nawozów

chemicznych i środków ochrony roślin oraz hormonów,

substancji wzrostowych dla upraw i chowu.

108

Rolnictwo industrialne

* Przesłanki
* Siły motoryczne (technologie,

zapotrzebowanie na pieniądz)

* Koncentracja i specjalizacja
* Osiągnięcia
* Porażki
* Zmiany kulturalne
* Przyszłość rolnictwa industrialnego

109

Cechy i skutki rolnictwa industrialnego

Cechy

Skutki

Koncentracj

Obfitość produkcji i wysoka

wydajność pracy

Specjalizacj

Niska jakość zdrowotna

żywności

Intensyfikac
ja

Degradacja środowiska

Chemizacja Naruszenie żywotności wsi

110

Cechy i skutki rolnictwa

zrównoważonego

Cechy

Skutki

Wielofunkcyjno

ść

Wspomaganie żywotności

wsi

Zrównoważeni

Przyjazne dla środowiska

naturalnego

Rodzinny

charakter
gospodarstw

Wysoka jakość żywności

Rolnictwo

organiczne

Partycypacja w kulturze

111

Rolnictwo zrównoważone

* Przesłanki
-

ograniczoność ekosystemu globalnego

- ważne dobra rynkowe i nierynkowe
- zakwestionowanie dotychczasowej formuły

postępu

- wpływ jakości żywności na zdrowie

* Wielofunkcyjność rolnictwa

- Funkcja żywnościowa

- Funkcja produkcji surowców odnawialnych na

potrzeby nieżywnościowe

- Funkcja środowiskowa (ekologiczna)
- Funkcja ekonomiczna
- Funkcja społeczna

112

Struktura społeczno-ekonomiczna

rolnictwa indywidualnego

R O L N I C T W O I N D Y W I D U A L N E

ROLNICTWO RODZINNE

PRZEDSIĘBIORSTWA

PRYWATNE

GOSPODARSTWA

POMOCNICZE

ROLNICTWO CHŁOPSKIE

GOSPODARSTWA

ROLNIKÓW

GOSPODARSTWA

FARMERSKIE

113

Literatura

• Obowiązkowa:
Zegar J., 2007, Podstawowe zagadnienia rozwoju zrównoważonego. WSBiF,

Bielsko-Biała (

www.wsbif.edu.pl

• Uzupełniająca:
Daly H., 2007, Ecological Economics and Sustainable Development, Selected

Essays of Herman Daly. Edward Elgar. Cheltenham, UK*Northampton, MA,

USA.

Ikerd J., 2007, A Return to Common Sense. R.T. Edwards, Flourtown, PA

[http://edwardspub.com/books/171/preface.pdf].

Poskrobko B., Poskrobko T., Skiba K., 2007, Ochrona biosfery. PWE, Warszawa.
Stiglitz J.E., Sen A., J-P. Fitoussi, 2009, Report by the Commission on the

Measurement of Economic Performance and Social Progress (

www.stigliz-sen-fitousi.fr/en/index.htm

Tietenberg T., 2006, Environmental Natural Resource Economics. 7th ed.,

Colby Collede, Pearson Education, Inc., Boston i in.

Woś A., Zegar J., 2002, Rolnictwo społecznie zrównoważone. IERiGŻ,

Warszawa.

Zegar J.St., 2010, Ekonomia wobec kwestii agrarnej. Ekonomista, nr 6, s. 779-

804.

Document Outline

Slide 1
Slide 2
Slide 3
Slide 4
Slide 5
Slide 6
Slide 7
Slide 8
Slide 9
Slide 10
Slide 11
Slide 12
Slide 13
Slide 14
Slide 15
Slide 16
Slide 17
Slide 18
Slide 19
Slide 20
Slide 21
Slide 22
Slide 23
Slide 24
Slide 25
Slide 26
Slide 27
Slide 28
Slide 29
Slide 30
Slide 31
Slide 32
Slide 33
Slide 34
Slide 35
Slide 36
Slide 37
Slide 38
Slide 39
Slide 40
Slide 41
Slide 42
Slide 43
Slide 44
Slide 45
Slide 46
Slide 47
Slide 48
Slide 49
Slide 50
Slide 51
Slide 52
Slide 53
Slide 54
Slide 55
Slide 56
Slide 57
Slide 58
Slide 59
Slide 60
Slide 61
Slide 62
Slide 63
Slide 64
Slide 65
Slide 66
Slide 67
Slide 68
Slide 69
Slide 70
Slide 71
Slide 72
Slide 73
Slide 74
Slide 75
Slide 76
Slide 77
Slide 78
Slide 79
Slide 80
Slide 81
Slide 82
Slide 83
Slide 84
Slide 85
Slide 86
Slide 87
Slide 88
Slide 89
Slide 90
Slide 91
Slide 92
Slide 93
Slide 94
Slide 95
Slide 96
Slide 97
Slide 98
Slide 99
Slide 100
Slide 101
Slide 102
Slide 103
Slide 104
Slide 105
Slide 106
Slide 107
Slide 108
Slide 109
Slide 110
Slide 111
Slide 112
Slide 113

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
5 Wskaźniki rozwoju zrównoważonego w turystyce
1 ROZWÓJ ZRÓWNOWAŻONY 2
ekorozwój czyli rozwój zrównoważony
Rozwój zrównoważony
Globalizacja a rozwój zrównoważony i trwały
Rozwój zrównoważony (16 stron) R55RK5TF3UNOOP4X2SDSFBS33Q4HOARBMCXQQSQ
Rozwój zrównoważony1232
X. Ko cio a rozwoj zrownowa ony-st, EKONOMIA, ekonomia w nauce społecznej Kościoła - Wysocki
ROZWÓJ ZRÓWNOWAŻONY
I Rozwoj zrownowazony[1]
ROZWÓJ ZRÓWNOWAŻONY
Projekt rozwoj zrownowazony
Rozwoj zrownowazony
Rozwój zrównoważony (ekorozwój)
KONCEPCJA ROZWOJU ZROWNOWAZONEG Nieznany
Rozwój zrównoważony to konieczność zmniejszenia konsumpcji e, Rozwój zrównoważony to konieczność zmn
ROZWÓJ ZRÓWNOWAŻONY i FIZJOGRAFIA URB
Rozwój zrównoważony 2

więcej podobnych podstron