mgr Olga Małkowska

Zakład Zdrowia Publicznego

Choroby nowotworowe, a właściwie nowotwory złośliwe są po

chorobach układu krążenia drugą przyczyną zgonów w
Polsce. Nasz kraj należy do państw o średniej
zachorowalności na tę chorobę.

W Polsce zachorowuje rocznie na nowotwory złośliwe ok. 100

000 osób. Wśród czynników, które wpływają na zdrowie
człowieka wyróżnia się cztery grupy: styl życia; środowisko
fizyczne oraz społeczne życia i pracy; czynniki genetyczne;
służba zdrowia.

Zachorowalność na choroby nowotworowe zależy w 50-60% od

stylu życia człowieka i w ok. 20% od środowiska fizycznego
oraz społecznego życia i pracy ludności. Czynniki
genetyczne w ok. 20% wpływają na zachorowalność ludzi na
„raka” a służba zdrowia może rozwiązać 10-15% problemów
zdrowotnych społeczeństwa.

Co to jest nowotwór?



Twór składający się z patologicznych komórek,

widoczny w narządzie zazwyczaj jako guz

(wyjątek: białaczki, chłoniaki),



Powstały w wyniku wielostopniowej przemiany

zwanej onkogenezą,



Morfologicznie ma strukturę zbliżoną do tkanki

prawidłowej, z której się wywodzi,



Znanych jest ponad 100 typów nowotworów, które

wywodzą się ze wszystkich rodzajów komórek

organizmu.

Rodzaje nowotworów.

N A B Ł O N K O W E :

G r u c z o l a k ,

B r o d a w c z a k ,

T o r b i e la k , i tp .

N IE N A B Ł O N K O W E :

M i ę ś n i a k , T łu s z c z a k ,

W łó k n i a k , N a c z y n i a k ,

N e r w i a k , i tp .

Ł A G O D N E

N A B Ł O N K O W E :

R A K -

p ła s k o n a b ło n k o w y ,

g r u c z o ło w y , i tp .

N IE N A B Ł O N K O W E :

C z e r n i a k

M i ę s a k i

C h ło n i a k i/B i a ła c z k i

Z Ł O Ś L I W E

P O D Z I A Ł N O W O T W O R Ó W

• Guzy lite = nowotwory zlokalizowane narządowo

(np. rak piersi, rak płuca, rak jelita grubego)

• Guzy płynne = nowotwory pierwotnie uogólnione

(np. białaczki, chłoniaki)



Nowotwór to choroba genetyczna, u której podłoża

leżą mutacje genów i zmiany epigenetyczne,

zachodzące z reguły pod wpływem

kancerogenów (fizycznych, chemicznych,

biologicznych)



Komórka nowotworowa jest niezależna od

homeostazy ustrojowej i wykazuje:



Niekontrolowane rozmnażanie



Wzrost mimo braku sygnałów pobudzających



Zahamowanie zaprogramowanego obumierania

(apoptozy)



Wymknięcie się spod nadzoru immunologicznego



Inwazję otaczających tkanek

Etapy onkogenezy.

1.

Powstanie komórki macierzystej nowotworu – przemiana

pojedynczej komórki prawidłowej w nowotworową (INICJACJA)

2.

Rozwój klonu nowotworowego – komórka macierzysta dzieląc

się tworzy grupę proliferujących komórek potomnych

(PROMOCJA)

3.

Wytworzenie guza – klon nowotworowy się rozrasta i

„wymusza” zaopatrzenie w naczynia i tkankę podporową

4.

Przerzutowanie – guz nowotworowy nabywa zdolności do

dawania przerzutów

5.

Wpływ ogólnoustrojowy – guz pierwotny i/lub guzy

przerzutowe (wtórne) oddziałują na organizm uszkadzając

ważne dla życia narządy oraz powodując wyniszczenie

nowotworowe (kacheksja nowotworowa)

(PROGRESJA)

Czynniki jatrogenne.

Czynnik

Czynnik

jatrogenny

jatrogenny

Rodzaj nowotworu powstaj

Rodzaj nowotworu powstaj

ą

ą

cy w

cy w

wyniku nara

wyniku nara

ż

ż

enia

enia

na ten czynnik

na ten czynnik

Doustne środki antykoncepcyjne,

hormonalna terapia zastępcza

Rak piersi, rak trzonu macicy (same

estrogeny).

Cytostatyki

Białaczki, zespoły mielodysplastyczne.

Leki immunosupresyjne

Białaczki, chłoniaki, raki skóry, rak

żołądka, rak nerki, rak jelita grubego,

rak wątroby.

Promieniowanie jonizujące

Białaczki, raki skóry, rak tarczycy, rak

pęcherza moczowego, rak piersi, rak

płuca, rak żołądka, rak jelita grubego.

Tamoksyfen

Rak trzonu macicy.

Diethylstilbestrol

Rak szyjki macicy, rak pochwy, rak

piersi.

Steroidy anaboliczne

(androgeny)

Rak wątroby.

Hormonalna terapia

zastępcza.



Kilkuletnie stosowanie zwiększa ryzyko

zachorowania na raka piersi.



Być może zmniejsza się ryzyko raka jelita

grubego.



Rak jajnika występuje częściej w czasie

stosowania hormonoterapii jednak nie oznacza

to HZT zwiększa ryzyko zachorowania.

Antykoncepcja

hormonalna.



Zwiększa ryzyko raka piersi zwłaszcza u

młodych nieródek. Przy wieloletnim
stosowaniu niezależnie od wieku. Efekt ten
potęguje palenie tytoniu.



Zmniejsza ryzyko raka endometrium i raka

jajnika.

Tamoksyfen.



Antagonista receptora estrogenowego

stosowany w leczeniu raka piersi.



Zwiększa ryzyko zachorowania na raka trzonu

macicy; nie zwiększa śmiertelności ani
umieralności.



Zmniejsza możliwość wystąpienia raka jajnika

i raka piersi.

TNM

Najważniejszą rolę w rokowaniu i w wyborze

sposobu leczeni chorych na guzy lite odgrywa

ocena zaawansowania klinicznego wg TNM.



T – tumor – wielkość guza oraz jego stosunek

do otaczających narządów,



N – nodes – regionalne węzły chłonne,



M – metastases – przerzuty do odległych

węzłów chłonnych lub narządów

Dane o nowotworach w

Polsce.



Karta zgonów GUS,



Krajowy Rejestr Nowotworów

Krajowy Rejestr Nowotworów – zbiera dane o

epidemiologii nowotworów w Polsce (karta
zgłoszenia nowotworu) z

Wojewódzkich

Wojewódzkich

Rejestrów Nowotworów

Rejestrów Nowotworów,



Kompletność rejestracji w Polsce w 2007 r. –

83%, potwierdzenie histopatologiczne w 79%
u mężczyzn i 83% u kobiet.

1

1

Płuco

Płuco

Pierś

Pierś

Płuco

Płuco

1

1

.

.

037

037

.

.

000

000

2

2

Żołądek

Żołądek

Jelito grube

Jelito grube

Żołądek

Żołądek

798

798

.

.

000

000

3

3

Jelito grube

Jelito grube

Szyjka macicy

Szyjka macicy

Pierś

Pierś

796

796

.

.

000

000

4

4

Pr

Pr

ostata

ostata

Żoładek

Żoładek

Jelito grube

Jelito grube

783

783

.

.

000

000

5

5

Wątroba

Wątroba

Płuco

Płuco

Wątroba

Wątroba

437

437

.

.

000

000

6

6

J.ustna/Gardło

J.ustna/Gardło

Jajnik

Jajnik

Prostat

Prostat

a

a

396

396

.

.

000

000

7

7

Przełyk

Przełyk

Endometrium

Endometrium

Szyjka macicy

Szyjka macicy

371

371

.

.

000

000

8

8

Pęcherz M.

Pęcherz M.

Wątroba

Wątroba

J.ustna/Gardło

J.ustna/Gardło

363

363

.

.

000

000

9

9

Białaczki

Białaczki

J.ustna/Gardło

J.ustna/Gardło

Przełyk

Przełyk

316

316

.

.

000

000

10

10

Chłoniaki

Chłoniaki

Przełyk

Przełyk

Pęcherz M.

Pęcherz M.

261

261

.

.

000

000

N

N

o

o

w

w

e

e

Pozycja

Pozycja

M

M

ężczyźni

ężczyźni

Kobiety

Kobiety

Obie płcie

Obie płcie

Przypadki

Przypadki

Liczba nowych zachorowań

w grupach wiekowych, 2006.

Zachorowalność mężczyzn w

Polsce.

Struktura zachorowalności w 2002 r.

Struktura zachorowalności w 2002 r.

- %

- %

Rak płuca

Rak płuca

Rak jelita grubego

Rak jelita grubego

Rak prostaty

Rak prostaty

Rak pęcherza moczowego

Rak pęcherza moczowego

Rak żołądka

Rak żołądka

Rak krtani

Rak krtani

Rak nerki

Rak nerki

Rak trzustki

Rak trzustki

Nowotwory mózgu

Nowotwory mózgu

Rak przełyku

Rak przełyku

Zachorowalność kobiet w Polsce.

Rak piersi

Rak piersi

Rak jelita grubego

Rak jelita grubego

Rak płuca

Rak płuca

Rak trzonu macicy

Rak trzonu macicy

Rak szyjki macicy

Rak szyjki macicy

Rak jajnika

Rak jajnika

Rak żołądka

Rak żołądka

Rak trzustki

Rak trzustki

Rak nerki

Rak nerki

Rak tarczycy

Rak tarczycy

Struktura zachorowalności w 2002 r. -

Struktura zachorowalności w 2002 r. -

%

%

Umieralność mężczyzn w Polsce.

Struktura umieralności w 2002 r.

Struktura umieralności w 2002 r.

- %

- %

Rak płuca

Rak płuca

Rak jelita grubego

Rak jelita grubego

Rak żołądka

Rak żołądka

Rak prostaty

Rak prostaty

Rak pęcherza moczowego

Rak pęcherza moczowego

Rak trzustki

Rak trzustki

Rak krtani

Rak krtani

Rak nerki

Rak nerki

Rak przełyku

Rak przełyku

Nowotwory mózgu

Nowotwory mózgu

Umieralność kobiet w Polsce.

Struktura umieralności w 2002 r. -

Struktura umieralności w 2002 r. -

%

%

Rak piersi

Rak piersi

Rak płuca

Rak płuca

Rak jelita grubego

Rak jelita grubego

Rak jajnika

Rak jajnika

Rak żołądka

Rak żołądka

Rak trzustki

Rak trzustki

Rak szyjki macicy

Rak szyjki macicy

Rak pęcherzyka żółciowego

Rak pęcherzyka żółciowego

Nowotwory mózgu

Nowotwory mózgu

Rak wątroby

Rak wątroby

„ 4 P”



W Polsce ponad ¼ osób umiera rocznie z powodu

nowotworu, z czego więcej niż połowa na „Raka 4
P”, a więc:



P – łuco



P – pokarmowy



P – ierś



P – rostata

Rak piersi.



Nowotwory złośliwe sutka są  najczęstszymi nowotworami u kobiet



W Polsce notuje się prawie 10.000 nowych przypadków
zachorowań rocznie. Oznacza to, że każdego roku na raka piersi
zachoruje 30 kobiet na 100.000,



Umieralność na raka piersi rośnie w tempie 1,6% rocznie, a
struktura zaawansowania klinicznego jest zła, a nawet fatalna. Rak
piersi po prostu wykrywany jest zbyt późno. Za "przypadki
wczesne" uznaje się zmiany (guzy) o średnicy poniżej 0,5 cm. Tylko
w 20% przypadków chorobę rozpoznaje się we wczesnym stadium
zaawansowania. Wtedy szanse na wyleczenie są bardzo duże,



Wśród wszystkich nie leczonych kobiet z rakiem gruczołu
piersiowego 10 lat przeżywa 5%. Średni wskaźnik 10-letnich
przeżyć dla wszystkich stopni zaawansowania wynosi ok. 40%.
Nie ma wątpliwości, że skuteczniejsza profilaktyka, szybsze
wykrywanie raka piersi podniosłoby wskaźnik przeżyć o kilkanaście
procent. 

Rak jajnika.

 

Rak jajnika nadal pozostaje główną przyczyną zgonów u

kobiet z powodu nowotworów układu płciowego w
większości krajów uprzemysłowionych.



Wiąże się to z wciąż późnym wykrywaniem, a w związku z
tym — rozpoznaniem choroby w bardzo zaawansowanym
stadium (III/IV stopień wg klasyfikacji FIGO).



Rak jajnika stanowi prawie 1/3 wszystkich nowotworów
narządu rodnego.



Nowotwory złośliwe jajnika stanowią 5,4% przypadków
zachorowań na nowotwory u kobiet i są przyczyną 6%
zgonów z powodu choroby nowotworowej.



Ryzyko zachorowania wynosi 1–1,5%, a ryzyko zgonu w
ciągu całego życia — 0,5%.

Rak jajnika.



Ryzyko zachorowania na raka jajnika wzrasta, gdy wywiad rodzinny jest
obciążony w kierunku niektórych nowotworów, a zwłaszcza raka jajnika
lub piersi,



Szczyt zachorowań przypada między 50. a 59. rokiem życia. Ponad 60%
zachorowań i 50% zgonów z powodu nowotworu jajnika występuje przed
65. rokiem życia,



Obserwuje się stałe zwiększanie zachorowalności i umieralności w
populacji kobiet w wieku 45–64 lat, natomiast w grupie kobiet po 65. roku
życia stwierdza się gwałtowny wzrost zachorowalności przy stabilnym
trendzie umieralności,



W 2005 roku w Polsce zarejestrowano 3335 zachorowań na nowotwory
jajnika i prawie 2357 zgonów z tego powodu,



W grupie wiekowej 45–64 lat odnotowuje się około 33 zachorowań i 19
zgonów na 100 000 populacji, w grupie osób powyżej 65. roku życia
wartości te wzrastają i osiągają prawie 41 zachorowań i 40 zgonów na
100 000,



W Stanach Zjednoczonych rozpoznaje się ponad 20 000 przypadków raka
jajnika, a rocznie umiera z powodu tego nowotworu ponad 15 000 kobiet.

Rak szyjki macicy.



Według danych Krajowego Rejestru Nowotworów Centrum Onkologii
w Warszawie tylko w 1995 roku ponad 4000 kobiet w Polsce
zachorowało na raka szyjki macicy, a 2000 zmarło z tego powodu,



Według Międzynarodowej Agencji Badań nad Rakiem (IARC) w
Lyonie stwierdzono, że w Polsce przeżywalność 5 – letnia u kobiet ze
stwierdzonym rakiem szyjki macicy jest najniższa z 17 ocenianych
krajów Europy,



Prawidłowa diagnostyka byłaby w stanie zmniejszyć zapadalność aż
o 80%, przesuwając go z miejsca drugiego (po raku sutka) na
odległe miejsce w częstości zachorowań,



60% raków szyjki macicy jest rozpoznawanych w wysokim stopniu
zaawansowania ( II i III stopień ) - stąd leczenie jest w takich
przypadkach mało skuteczne. Natomiast wczesna postać tego raka
– tzw. rak przedinwazyjny, pozostający w tym stanie aż 5-10 lat ( 0
stopień) jest uleczalny w 100%, a więc teoretycznie jest dużo czasu
na stwierdzenie jego istnienia i radykalne wyleczenie prostymi
metodami.

Rak szyjki macicy.



Według danych statystycznych średni wiek

kobiety z rozpoznanymi zmianami
dysplastycznymi nabłonka, poprzedzającymi
powstanie raka to 34 lata, kobieta z rakiem w
stopniu przedinwazyjnym ma przeciętnie 42
lata, a z rakiem inwazyjnym od 48 do 52 lat,



80% przypadków przedwczesnej śmierci z

powodu raka szyjki macicy dałoby się
teoretycznie uniknąć pod warunkiem
rzetelnego przeprowadzenia badań
profilaktycznych w dobrze wyposażonym
gabinecie ginekologicznym.

Zasady prowadzenia badań

przesiewowych raka szyjki macicy

w Polsce.

Profilaktyka nowotworów narządów płciowych:



wczesne wykrywanie i prawidłowe leczenie

stanów przedrakowych i wczesnych postaci raka,



prowadzenie badań profilaktycznych

populacyjnych,



informacja (prasa,telewizja) szkolenie lekarzy

pierwszego kontaktu i ginekologów rejonowych.

Zespół działań umożliwiających utrzymanie oraz

poprawę stanu zdrowia. Zdrowie jest traktowane

jako czynnik umożliwiający jednostkom i grupom

realizację aspiracji, zaspokajanie potrzeb,

przeobrażanie i kontrolę środowiska.



Skupia się na grupach ludności zagrożonych

określonymi chorobami oraz uwzględnia populację

jako całość w kontekście jej codziennego życia



Umożliwia ludziom podejmowanie

odpowiedzialności za własne zdrowie, poprzez

spontaniczne, jak i zorganizowane działania na

rzecz zdrowia



Zmierza do oddziaływania na determinanty zdrowia

(np. palenie tytoniu, odżywianie)

Profilaktyka zdrowotna  to działania mające na celu

zapobieganie chorobom, poprzez ich wczesne wykrycie
i leczenie.

Według definicji ogłoszonej przez WHO,

zdrowie to

zdrowie to

całkowity fizyczny, psychiczny i społeczny dobrostan

całkowity fizyczny, psychiczny i społeczny dobrostan

człowieka, a nie tylko brak choroby lub niedomagania.

człowieka, a nie tylko brak choroby lub niedomagania.

Widzimy więc, że 2 pierwsze pola Lalonda mają dużo

wspólnego z profilaktyką, i to nie tą instytucjonalną, ale
zależną od nas samych, od naszych postaw i
świadomości.

W szerszym ujęciu „profilaktyka to proces, który wspiera

człowieka w prawidłowym rozwoju i zdrowym życiu" .

Jest także jednym ze sposobów reagowania na rozmaite

zjawiska społeczne, które oceniane są jako szkodliwe i
niepożądane. Ocena skłania do traktowania takich
zjawisk w kategoriach zagrożeń i podejmowania
wysiłków w celu ich eliminacji lub choćby ograniczania.

Powszechnie uważa się, że skuteczna profilaktyka jest

optymalnym sposobem hamowania rozwoju lub
ograniczania skali zjawisk uznanych za dolegliwe
społecznie.

Głównie z tego względu jest znacznie bardziej opłacalna

niż kosztowne działania zaradcze konieczne w sytuacji,
gdy wzrasta skala niepożądanych zjawisk.

Prowadzenie szeroko zakrojonych działań profilaktycznych przynosi

w krótszej lub dłuższej perspektywie czasowej wymierne korzyści
dla społeczeństwa w postaci:



poprawy świadomości zdrowotnej populacji,



poprawy stanu zdrowia ludności,



zmniejszenia ilości osób z powikłaniami chorób i trwałym
inwalidztwem,



zmniejszenia liczby zachorowań i zgonów,



zwiększenia wykrywalności chorób we wczesnym stadium
rozwoju,



zwiększenia odsetka wyleczeń,



zmniejszenia absencji chorobowej

,



obniżenia kosztów leczenia,



mniejszych strat finansowych (zasiłki chorobowe, straty
produkcyjne).

Opieka zdrowotna w

zwalczaniu nowotworów.



Profilaktyka

Profilaktyka



Wczesne rozpoznawanie

Wczesne rozpoznawanie



Skuteczne leczenie



Kompleksowa rehabilitacja



Opieka paliatywna i terminalna

Rodzaje profilaktyk.

Profilaktyka (prewencja) pierwotna

– dotyczy osób zdrowych i polega na

upowszechnianiu wiedzy o nowotworach oraz

propagowaniu zachowań prozdrowotnych i

zmniejszających ryzyko zachorowania na te

choroby.



celem profilaktyki pierwotnej jest zapobieganie

rozwojowi nowotworu inwazyjnego,



do typowych przykładów prewencji pierwotnej

zalicza się: 1)walkę z nałogiem palenia tytoniu,

2)modyfikację diety, 3)propagowanie aktywności

fizycznej, s4)zczepienia przeciwko HPV16/18, HBV.

Profilaktyka (prewencja)

wtórna

– dotyczy osób ze

zwiększonym ryzykiem zachorowania, a
więc potencjalnie chorych, i polega na
wyszukaniu w populacji osób
bezobjawowych, u których w organizmie
mogła rozwinąć się subkliniczna zmiana
nowotworowa.



badania przesiewowe

Profilaktyka (prewencja) trzeciorzędowa –

nastawiona na chorych i zmierza do zabezpieczenia

ich przed wtórnymi skutkami choroby, np.



Zapobieganie rozwojowi drugiego nowotworu



Działania zmierzające do zredukowania

stopnia inwalidztwa



Wspieranie przystosowania pacjentów do

zmienionych przez chorobę warunków życia i

poprawa jakości życia

Badania przesiewowe.



Celem badań przesiewowych jest

wykrycie nowotworu w stadium

przedklinicznym



Badania przesiewowe dotyczą osób,

które nie mają żadnych dolegliwości: ani

podmiotowych ani przedmiotowych



Jeżeli osoba ma dolegliwości i zgłasza się z

nimi do lekarza, który następnie wykrywa

nowotwór – to nazywa się wczesnym

wykrywaniem; wczesne wykrycie

niekoniecznie chroni przed zgonem z powodu

raka



Obniżenie liczby zgonów z powodu

nowotworu



Mniejsze koszty leczenia



Możliwość mniej obciążającego leczenia



Lepsza jakość życia



Korzyści społeczne

Kiedy warto zorganizować
badania przesiewowe?



Częsta choroba w danej populacji



Choroba powodująca wysoką zachorowalność i

umieralność w społeczeństwie



Choroba występuje w stadium przedklinicznym



Chorobę można wykryć w fazie przedklinicznej



Dostępne są tanie i wydolne testy przesiewowe

Kryteria badań

przesiewowych.



O wysokiej czułości



O zadowalającej swoistości



Tani, bezpieczny



Łatwy do przeprowadzenia



Możliwy do zastosowania w skali masowej



Skutkuje obniżeniem liczby zgonów z powodu

badanej choroby



Niskie skutki psychologiczne i finansowe wyników

fałszywie pozytywnych

Błędy badań

przesiewowych.

1.

Błąd selekcji

– polega na tym, że np. do

badania mammograficznego zgłaszają się

przede wszystkim kobiety bardziej dbające o

swoje zdrowie i wykonujące samobadanie piersi

2.

Skryning oportunistyczny

(czyli okazjonalny)

zamiast skryningu populacyjnego

3.

Błąd z tytułu czasu wykrycia

(lead time

bias) – polega na rozpoznaniu choroby we

wcześniejszym okresie wśród objętych testem

nowocześniejszym niż wśród objętych testem

tradycyjnym, a nie wpływa to na wydłużenie

przeżycia

4.

Przediagnozowanie –

polega na wykrywaniu

nowotworów, które rzadko przechodzą w fazę

agresywną

Przykłady badań

przesiewowych w Polsce.



Populacyjny program profilaktyki i wczesnego

wykrywania raka szyjki macicy,



Populacyjny program wczesnego wykrywania

raka piersi,



Program badań przesiewowych dla wczesnego

wykrywania raka jelita grubego.

Profilaktyka raka piersi.

Rak piersi to najczęściej występujący nowotwór złośliwy u

kobiet.

Co roku na tę chorobę zapada 12 000 Polek.



Program adresowany do kobiet w wieku 50-69 lat, które nie
wykonały badania w ciągu ostatnich 2 lat oraz kobiet, które
otrzymały wskazanie do wykonania badania po upływie 12
miesięcy,



W ramach programu wykonywana jest mammografia, a w
przypadku wystąpienia niepokojących zmian, pacjentka
kierowana jest na dalszą diagnostykę,



Nie jest wymagane skierowanie,



Miejsce wykonania: pracownia mammograficzna.

Profilaktyka raka szyjki
macicy.

W Polsce co roku na raka szyjki macicy zapada 4 000

kobiet.



Program adresowany do kobiet w wieku 25-59 lat, które
nie wykonały badania cytologicznego w ciągu ostatnich
3 lat,



W ramach programu wykonywane jest badanie
cytologiczne, a w przypadku stwierdzenia
niepokojących zmian, pacjentka kierowana jest na
dalszą diagnostykę,



Nie jest wymagane skierowanie,



Miejsce wykonania: poradnia ginekologiczna.

Profilaktyka raka jajnika.



Właściwa edukacja zdrowotna realizowana na poziomie profilaktyki
pierwotnej powinna ułatwić kobietom zrozumienie, w jaki sposób ich
postępowanie i ich środowisko wpływają na stan zdrowia oraz jak można
wspomagać i korzystnie korygować zachowania zdrowotne. Znajomość
czynników ryzyka pozwala także na wyodrębnienie grup szczególnego
ryzyka. Kobiety z tych grup należy objąć programem regularnych badań
diagnostycznych.



Badanie przesiewowe raka jajnika obejmuje badanie ginekologiczne,
ulrtasonograficzne badanie sondą dopochwową oraz ocenę stężenia
antygenu Ca 125 . Nowoczesne techniki ultrasonograficzne pozwalają
zaobserwować bardzo niewielkie zmiany morfologiczne, które zwykle
uchodzą uwadze w czasie badania ginekologicznego, sugerujące
podejrzenie wczesnego stadium procesu nowotworowego. W
piśmiennictwie istnieją opracowania wskazujące, że wywiad i badanie
ginekologiczne nadal pozostają ważnymi metodami w rozpoznawaniu
tego nowotworu, chociaż wykazano wiele niedoskonałości takiego
postępowania.

Na każdym etapie działań profilaktycznych znaczącą
rolę odgrywa

edukacja zdrowotna-

edukacja zdrowotna- proces, w trakcie

którego ludzie uczą się dbać o zdrowie własne i
innych osób. Koncentruje się ona na uświadamianiu
związków między zdrowiem człowieka a jego stylem
życia oraz środowiskiem fizycznym i społecznym.

Edukacja zdrowotna obejmuje głównie działania

informacyjne, których bezpośrednim celem jest
ukształtowanie sprzyjających zdrowiu przekonań
motywacji i umiejętności, a co za tym idzie postaw
zdrowotnych jednostki, które powinny prowadzić do
realizacji zachowań służących zdrowiu.

Edukacja zdrowotna.

Według Smitha „ to głównie wiedza, ale także

przekonania, zachowania, sposoby i styl życia,
które mają na celu utrzymanie zdrowia
poprzez zmianę sposobu myślenia o zdrowiu
oraz zwiększenie skuteczności oddziaływania i
kontroli nad własnym zdrowiem”.

Edukacja zdrowotna.

Cele:

1)

Rozwój wiedzy i umiejętności w zakresie rozpoznawania i przeciwdziałania
czynnikom ryzyka zdrowotnego i zagrożeniom zdrowotnym,

2)

Rozwój zdolności włączania się w definiowanie problemów, podejmowanie
decyzji oraz w osiągnięcie wpływu na zmianę uwarunkowań zdrowia,

3)

Zwiększenie możliwości działań zmierzających do zmiany czynników i
warunków niekorzystnych dla zdrowia.

Zadania:

1)

Rozpowszechnianie wiedzy o zdrowiu,

2)

Zwiększanie możliwości samooceny oraz umiejętności zmiany stylu życia
w kontekście wsparcia społecznego,

3)

Rozwijanie edukacji zdrowotnej wśród wszystkich medycznych grup
zawodowych,

4)

Rozwijanie indywidualnej i grupowej edukacji zdrowotnej w
pozamedycznych środowiskach zawodowych i sektorach.

Edukacja zdrowotna-

rodzaje.

1)

1)

Edukacja autorytatywna.

Edukacja autorytatywna.



Proces edukacyjny ma charakter instruktażowy,



Informacje przekazywane są w jednym kierunku,



Zawiera informacje dotyczące nakazów i zakazów,



Rezultaty takiej edukacji są niewielkie,



Odnajduje zastosowanie w prewencji wtórnej (do grup ryzyka)

2)

Edukacja uczestnicząca.

Edukacja uczestnicząca.



Polega na wspólnym podejmowaniu zadań, uczestniczy w ideach demokracji,



Wymiana wiedzy między ekspertem a uczącym się.



Przekazywanie wiedzy w dwóch kierunkach w warunkach obustronnego
zaufania,



Relacje- zadawanie pytań, udzielanie odpowiedzi



Cel- wyrabianie umiejętności i stwarzanie warunków do opanowywania
zaistniałych sytuacji życiowych,



Zastosowanie- prewencja pierwotna w grupach homogenicznych.

Edukacja zdrowotna-

rodzaje.

3)

Edukacja promująca.

Edukacja promująca.



wymiana informacji i wiedzy stron posiadających

różne kompetencje i poglądy- jednakowo
zainteresowanych edukacją ukierunkowaną na
zmiany,



Porównywanie różnic i reorganizacja wiedzy

edukatora i edukowanego,



Cel- redefinicja dotychczasowych własnych modeli

działania poprzez analizę różnych zadanych
sytuacji.

Modele edukacji

zdrowotnej według

Tannahilla:



Edukacja zdrowotna ukierunkowana na

zdrowie,



Edukacja zdrowotna ukierunkowana na

czynniki ryzyka,



Edukacja zdrowotna ukierunkowana na

chorobę.

Zdrowie człowieka wiąże się przede wszystkim z

jego świadomą i aktywną postawą wobec
zdrowia. Tylko proces edukacyjny pomoże
podnieść potencjał zdrowia człowieka.

Warunkiem skuteczności nabycia przez młodych

ludzi postaw, umiejętności
i w dalszej perspektywie nawyków
prozdrowotnych, jest edukacja zdrowotna
traktowana jako proces wychowawczy.

WHO podkreśla, że „(...) każde dziecko i młody
człowiek powinien mieć możliwość uczyć się w
szkole promującej zdrowie. Nadrzędnym
celem takiej szkoły jest zdrowy styl życia tak
uczniów, jak i pracowników oraz promowanie
idei na zewnątrz, czyli zapraszanie do
wspólnego dbania o zdrowie rodziców i
wszystkich, dla których zdrowie jest ważne.”

Edukacja dzieci w wieku

przedszkolnym.

Badania wykazały, że dzieci w wieku przedszkolnym

są niezwykle podatne na oddziaływanie
wychowawcze determinujące w znaczący sposób ich
dalszy rozwój w wieku szkolnym. Dlatego do
tematów procesu wychowania zdrowotnego w
zakresie chorób nowotworowych dla grupy
przedszkolnej należą przede wszystkim
przestrzeganie zasad bezpieczeństwa, nauki
higieniczno – kulturalne, kształtowanie czynnej
postawy w zapobieganiu chorobom nowotworowym
i pozytywnego stosunku do lekarza
i środowiska medycznego, rozwijanie sprawności
ruchowej.

Główne przyczyny zachorowań na nowotwory złośliwe

u dzieci to przewlekłe zakażenia bakteryjne i
wirusowe oraz zapalenia krwi i układu
krwiotwórczego.

Punktem wyjścia nowotworów skóry u dzieci mogą być

blizny, zwłaszcza drażnione, oraz rogowacenia
chemicznego, które ma również cechy rogowacenia
słonecznego.

Dzieci narażane są często na choroby nowotworowe

układu oddechowego przez bierne palenie osób
starszych. Skutkiem wdychania dymu tytoniowego,
mogą być częstsze zachorowania np. na raka płuc w
późniejszych okresach życia człowieka.

Edukacja dzieci w wieku

przedszkolnym.

Edukacja dzieci w

wieku przedszkolnym.

Rozwijanie sprawności ruchowej już od
najmłodszych lat może zmniejszyć ryzyko
wystąpienia nowotworów w ciągu całego życia
człowieka.

Istnieją dostateczne dowody pozytywnej roli

aktywności fizycznej w zapobieganiu niektórym
nowotworom. Dotyczy to raka okrężnicy,
prostaty, płuc, piersi i narządów rodnych.
Ważne jest kontynuowanie wychowania
zdrowotnego w dalszych etapach kształcenia.

Kształtowanie postaw

prozdrowotnych w szkole i na

studiach.

Wychowanie zdrowotne w szkole to wskazywanie dzieciom czynników

wpływających pozytywnie i negatywnie na zdrowie i rozwój
psychofizyczny, a także poznawanie zagrożeń cywilizacyjnych i
edukacja o niebezpiecznych objawach chorób w tym
nowotworowych. Do podstawowych objawów chorób
nowotworowych u dzieci należy: utrata apetytu, kaszel, złe
samopoczucie, nieokreślony ból, osłabnięcie, napadowe zlewne
poty, zaburzenia wzrokowe, obrzęki i sinica rąk, zaparcia stolca.

Wczesne rozpoznanie nowotworu przez chorego jest możliwa tylko

wtedy, gdy jego uwaga wcześniej została zwrócona na wczesne
objawy.

Ważnym elementem wychowania zdrowotnego w zakresie chorób

nowotworowych jest kształtowanie pozytywnych postaw dzieci i
młodzieży wobec ludzi osób dotkniętych chorobami
nowotworowymi.

Kształtowanie postaw prozdrowotnych

w szkole i na studiach.

Rola edukacji zdrowotnej nie kończy się w szkole

podstawowej, gimnazjum, czy liceum. Wśród grup
objętych programem wychowania zdrowotnego wyróżnia
się także studentów.

Najbardziej narażone na choroby nowotworowe są osoby

palące tytoń oraz nie przestrzegające zasad higieny
seksualnej. Zachorowalność na raka macicy jest wyższa u
kobiet, które wcześniej rozpoczęły życie seksualne i miały
więcej niż jednego partnera. Regularne informowanie
młodych ludzi o zagrożeniach związanych ze stylem ich
życia oraz ukazywanie wzorców zachowań jest w stanie
zwiększyć ich zainteresowanie własnym zdrowiem oraz
zmniejszyć zachorowalność na choroby nowotworowe
tych ludzi.

Szkolenia prozdrowotne u

osób czynnych zawodowo.

Niektórzy dorośli pracujący zawodowo są

regularnie poddawani wpływom czynników
rakotwórczych. Aktywne przekazywanie im
wiedzy o substancjach powodujących
powstawanie nowotworów może przyczynić się
do regularnego prowadzenia badań kontrolnych
lub podjęcia decyzji o całkowitej zmianie pracy,
której środowisko nie zagrażałoby im
zachorowaniem na „raka".

Ekspozycja zawodowa.

Czynnik

Czynnik

zawodowy

zawodowy

Rodzaj nowotworu powstaj

Rodzaj nowotworu powstaj

ą

ą

cy w

cy w

wyniku nara

wyniku nara

ż

ż

enia

enia

na ten czynnik

na ten czynnik

Azbest (

Azbest (

np.

np.

przemys

przemys

ł

ł

okr

okr

ę

ę

towy

towy

,

,

produkcja izolator

produkcja izolator

ó

ó

w, rozbiórka domów)

w, rozbiórka domów)

Rak p

Rak p

ł

ł

uca,

uca,

m

m

i

i

ę

ę

dzyb

dzyb

ł

ł

oniak

oniak

op

op

ł

ł

ucnej,

ucnej,

r

r

aki skóry

aki skóry

.

.

Chrom lub nikiel (np. przemys

Chrom lub nikiel (np. przemys

ł

ł

przetwórczy)

przetwórczy)

Rak p

Rak p

ł

ł

uca,

uca,

r

r

ak jamy nosowej.

ak jamy nosowej.

Arsen (np. hutnictwo, praca z

Arsen (np. hutnictwo, praca z

pestycydami)

pestycydami)

Rak p

Rak p

ł

ł

uca,

uca,

r

r

aki skóry,

aki skóry,

r

r

ak

ak

wą

wą

troby

troby

.

.

Benzen (

Benzen (

np.

np.

kontakt zawodowy lub

kontakt zawodowy lub

na

na

ł

ł

ogowy z lakierami, klejami,

ogowy z lakierami, klejami,

f

f

arbami)

arbami)

Bia

Bia

ł

ł

aczki,

aczki,

z

z

espo

espo

ł

ł

y

y

m

m

ielodysplastyczne.

ielodysplastyczne.

Policykliczne w

Policykliczne w

ę

ę

glowodory (np. dymy

glowodory (np. dymy

fabryczne, oleje mineralne, smary,

fabryczne, oleje mineralne, smary,

rozpuszczalniki, asfalt)

rozpuszczalniki, asfalt)

Rak p

Rak p

ł

ł

uca,

uca,

r

r

ak nerki,

ak nerki,

r

r

ak prostaty,

ak prostaty,

r

r

ak p

ak p

ę

ę

cherza moczowego.

cherza moczowego.

Aromatyczne aminy (np. przemysł

Aromatyczne aminy (np. przemysł

gumowy)

gumowy)

Rak p

Rak p

ę

ę

cherza moczowego,

cherza moczowego,

r

r

ak

ak

w

w

ą

ą

troby,

troby,

r

r

ak

ak

ż

ż

o

o

łą

łą

dka

dka

.

.

Py

Py

ł

ł

drzewny (

drzewny (

np.

np.

przemysł meblowy)

przemysł meblowy)

Rak jamy ustnej,

Rak jamy ustnej,

r

r

ak zatok

ak zatok

nosowych

nosowych

.

.

Chlorek winylu (

Chlorek winylu (

np.

np.

produkcja PCV)

produkcja PCV)

Rak w

Rak w

ą

ą

troby,

troby,

m

m

i

i

ę

ę

sak w

sak w

ą

ą

troby.

troby.

Polityka społeczna.

Polityka społeczna to przyjęty i realizowany przez

władzę publiczną i organizacje pozarządowe zespół
długofalowych działań na rzecz zaspokajania
potrzeb i rozwiązywania problemów społecznych.
Polityka społeczna to również dziedzina nauk
społecznych zajmująca się teorią polityki społecznej.
Nauka o polityce społecznej znajduje zastosowanie
przy konstruowaniu programów gospodarczych i
społecznych partii politycznych a wyborcy oczekują
ich realizacji w zgodzie z deklaracjami
przedwyborczymi. Polska przyjęła w Konstytucji
model społecznej gospodarki rynkowej.

Polityka społeczna.

Cele:



bezpieczeństwo socjalne, które obejmuje zapewnienie dochodów i usług w
sytuacji wystąpienia ryzyka socjalnego (choroba, inwalidztwo, starość, śmierć,
bezrobocie)



inwestycje w człowieka – tworzenie równych szans rozwoju ludzi, kształcenie
młodego pokolenia (są czynnikiem rozwoju ekonomicznego sprawiając, że wartości
socjalne uzależnione są od polityki gospodarczej)



ład społeczny – jest podstawą stabilizacji życiowej ludzi, współpracy w osiąganiu
celów, tolerancji różnic między ludźmi. Wartość pokoju społecznego rośnie wraz z
osiąganiem dobrobytu i stabilizacji politycznej



życie rodzinne– akcentowanie życia rodzinnego oznacza powrót do wartości
związków między ludźmi i poczucia bezpieczeństwa na podstawie więzi
emocjonalnych i uczuciowych. Wychowanie przyszłych generacji wymaga wsparcia
rodzin nie tylko ubogich i nie tylko materialnego ze strony osób i instytucji.

Polityka społeczna zajmuje się każdą istotną dla organizacji życia publicznego kwestią

społeczną tj. każdym zjawiskiem, które na masową skale stanowi o braku komfortu
życia społecznego i może okazać się dotkliwe dla potencjału osobowego
społeczeństwa.

Brak zapobiegania narastającym problemom społecznym może prowadzić do

upośledzenia poszczególnych środowisk i kategorii ludności (np. marginalizacji)
oraz konfliktami zakłócającymi funkcjonowanie społeczeństwa.

Budowanie polityki

społecznej.



80-90% wszystkich nowotworów złośliwych ma swoje podłoże w
uwarunkowaniach środowiskowych,



promocja zdrowia jest pierwszą i bardzo istotną częścią systemu
zwalczania nowotworów,



budowanie prozdrowotnej polityki okazuje się działaniem
koniecznym dla wprowadzenia zmian w środowisku-zmniejszałyby
lub eliminowałyby społeczne i środowiskowe przyczyny zagrożeń
zdrowia,



promocja zdrowia to więcej niż tylko opieka zdrowotna- wymaga
ona  włączenia problemów zdrowia do porządku dziennego prac
polityków wszystkich dziedzin życia społecznego, na wszystkich
szczeblach. Inicjatywy ustawodawcze, polityka budżetowa,
nakładanie podatków, polityka dochodów i świadczeń socjalnych
mają wielki wpływ na jakość i długość życia ludzi,

Budowanie polityki

społecznej.

Sektory finansów powinny zadbać o właściwą dystrybucję środków

finansowych dla grup społecznych i regionów szczególnie
zagrożonych chorobami nowotworowymi.

Od sektorów pracy i przemysłu wymaga się zapewnienia przede

wszystkim właściwego dochodu podstawowego oraz właściwą
organizację i bezpieczeństwo pracy.

Transport, rolnictwo, handel, sektory budownictwa i planowania
przestrzennego powinny brać pod uwagę zapewnienie równowagi
ekologicznej środowiska a także dbać o bezpieczeństwo, warunki
zachowania zdrowia, możliwości prowadzenia aktywności ruchowej
na terenie osiedli oraz zapewnienie warunków poruszania się
osobom mniej sprawnym lub niepełnosprawnym.

Budowanie polityki
społecznej.

Ochrona zdrowia winna być wspierana przez

powszechną dostępność świadczeń zdrowotnych.

Potrzebne jest tworzenie nowych,

wyspecjalizowanych instytucji, ośrodków zdrowia, w
których dążyłoby się do wykształcenia
samodzielności pacjentów we wszystkich ich
sferach funkcjonowania: biologicznej, psychicznej i
społecznej.

Trzeba zaznaczyć, że choroby nowotworowe to dla

większości pacjentów problem biologiczny,
psychiczny i społeczny.

Środowiska wspierające

zdrowie.

Do środowisk wspierających zdrowie, które nie spełniając określonych

wymogów mogą być środowiskami skutecznie niszczącymi zdrowie,
zalicza się: środowisko fizyczne; środowisko społeczne; polityki
sektorowe zasoby oraz ogólne środowisko polityczne.

Środowisko fizyczne



Pod tym hasłem należy rozumieć szeroko pojęte środowisko, w
którym oddziałowują czynniki fizyczne (np. promieniowanie
jonizujące, ciepło, zimno), chemiczne (np. dioksyny, wysokie
stężenia CO

2

, aflatoksyny) i biologiczne (np. wirusy, bakterie,

grzyby).

Środowisko społeczne



W środowisku społecznym maja wpływ na zdrowie obowiązujące
normy i wartości społeczne oraz obyczaje panujące w danym
środowisku, a także moda, uprzedzenia, zwyczaje (m. in. w pracy) i
postrzeganie korzyści.

Środowiska wspierające

zdrowie.

Polityki sektorowe



Polityki sektorowe to kierunki działań i strategie reprezentowane przez różne
sektory społeczno-gospodarcze (np. rolnictwo, energetyka, transport,
przemysł, rynek, ochrona środowiska, kultura, ochrona zdrowia, nauka,
edukacja, opieka społeczna)

Zasoby



Do zasobów zalicza się nie tylko posiadane środki finansowe państwa,
społeczeństwa, gospodarstw domowych i jednostek, lecz także odpowiednio
wykwalifikowane kadry oraz infrastruktury fizyczne (np. wodociągi,
kanalizacja), prawne i administracyjne (np. środki nacisku, kontrola) oraz
źródła informacji.

Ogólne środowisko polityczne



Ogólne środowisko polityczne to warunki w których żyje społeczeństwo
niezależnie od tego czy jest ono otwarte czy zamknięte, świeckie czy religijne,
współrządzące, demokratyczne czy samowładcze. Odgrywa tu rolę
przestrzeganie praw człowieka, konstytucji, charakter partii politycznych,
wolność informacji i dowolny do niej dostęp

Tworzenie sprzyjających

warunków środowiskowych.

Człowieka wiążą z jego środowiskiem nierozerwalne więzi.
Na zdrowie człowieka wywiera wpływ przede wszystkim jego

styl i warunki życia. Potencjał zachorowalności na choroby
nowotworowe jest ściśle zależny od przestrzegania
zdrowych warunków życia i pracy. Program promocji zdrowia
obejmuje wspieranie organizacji społecznych
odpowiedzialnych za eliminowanie bodźców środowiskowych
wywołujących proces nowotworowy w organizmie człowieka.

Wyróżnia się dwa typy czynników zewnętrznych

środowiskowych, których wpływ na powstawanie
nowotworów został naukowo stwierdzony. Należą do nich
czynniki fizyczne i chemiczne.

Tworzenie sprzyjających

warunków środowiskowych.

Do pierwszej grupy zalicza się przede wszystkim

promieniowanie jonizujące, tj. promieniowanie
uzyskiwane w aparatach rentgenowskich, przyspieszaczach,
promieniowanie emitowane przez pierwiastki
promieniotwórcze. Także nadmiar promieni nadfioletowych
jest czynnikiem fizycznym usposabiającym do rozwoju
„raka” szczególnie u rasy białej.

Do drugiej grupy czynników rakotwórczych należą związki i

pierwiastki, które przedostają się do powietrza, gleby i
wody. Stosunkowo dużo substancji wywołujących procesy
nowotworowe znajduje się w powietrzu, np. spaliny i dymy
fabryczne. W miarę wzrostu uprzemysłowienia i urbanizacji
danego regionu zwiększa się skażenie środowiska.