PATOMORFOLOGIA – wykład 6 05.11.2013r.

TEMAT: NOWOTWORY

1. NOWOTWÓR – nieprawidłowa masa tkankowa, której wzrost jest nadmierny, nieskoordynowany z tkankami gospodarza i trwa nadal po usunięciu przyczyny stymulującej jego rozwój.

2. Podstawą pochodzenia wszystkich nowotworów jest utrata wpływu na normalną kontrolę wzrostu.

3. Komórki nowotworowe to komórki transformowane, ponieważ kontynuują replikację nie podlegając wpływowi czynników wzrostu prawidłowych komórek organizmu.

4. Nowotwór rozwija się podobnie do pasożyta konkurując z normalnymi komórkami i tkankami o zaspokojenie swoich potrzeb metabolicznych.

5. Nowotwory mają pewien stopień autonomii i wzrastają mniej lub bardziej równomiernie, niezależnie od środowiska i stanu odżywienia gospodarza.

6. Nowotwory można podzielić na dwie kategorie: nowotwory łagodne i nowotwory złośliwe.

7. Nowotwór łagodny – obraz makroskopowy i mikroskopowy uważany jest za względnie niegroźny.

Nowotwory łagodne rozwijają się lokalnie, nie naciekają otoczenia, nie dają przerzutów, a pacjenci zwykle ulegają wyleczeniu.

1. Nowotwory złośliwe (raki) – mogą naciekać i niszczyć otaczające tkanki, szerzyć się na drodze przerzutów i powodować wyniszczenie organizmu, uogólniony powoduje śmierć.

2. Wszystkie nowotwory łagodne i złośliwe mają dwie podstawowe komponenty:

• nowotworowy miąższ – zbudowany z transformowanych lub nowotworowych komórek,

• nienowotworowy zrąb – pochodzący od gospodarza, zbudowany z tkanki łącznej i naczyń krwionośnych.

1. Miąższ nowotworu decyduje o jego biologicznym zachowaniu i o nazwie nowotworu

2. NAZEWNICTWO

Nowotwory łagodne –oma, -ak

• Włókniak – fibroma – wywodzi się z tkanki włóknistej

• Chrzęstniak – chondroma – z tkanki chrzęstnej

• Leiomyoma – mięśniak (gładkokomórkowy) – z tkanki mięśniowej gładkiej

• Adenoma – gruczolak – tkanka nabłonkowa gruczołowa

• Papilloma planoeepitheliale – brodawczak płaskonabłonkowy – z wielowarstwowego płaskiego, tworzy palczaste wypustki

• Cystadenoma – torbielakogruczolak – tkanka nabłonkowa gruczołowa tworząca torbielowate struktury

Nowotwory złośliwe wywodzące się z tkanek mezenchymalnych i jej pochodnych, określane mięsakami – sarkoma (Mięsaki określane są na podstawie ich histogenezy – tzn. typu komórek z których są zbudowane)

• włókniakomięsak – fibrosarcoma - nowotwór złośliwy z tkanki włóknistej

• tłuszczakomięsak – liposarcoma - nowotwór złośliwy z tkanki tłuszczowej

• chrzęstniakomięsak – chondrosarcoma - z chondrocytów

• raki – carcinoma - nowotwory złośliwe pochodzenia nabłonkowego:

• rak płaskonabłonkowy – carcinoma plamoepitheliale – wielowarstwowy płaski

• gruczolakorak – adenocarcinoma – komórki nabłonkowe tworzą struktury gruczołowe

• z komórek kanalików żółciowych – cholangiocarcinoma

• rak jasnokomórkowy nerki - carcinoma clarocellulare renis – nabłonek kanalików nerkowych, ( raki jasnonabłonkowe dotyczą także tarczycy, skóry)

• rak niskozróżnicowany carcinoma – nondifferentiatum – zbudowany z komórek nabłonkowych tworzących niezróżnicowane struktury.

1. Nowotwory łagodne – cechy makroskopowe:

• rosną w głębi tkanek,

• mają postać kulistych, owalnych guzów litych lub torbielowatych

• rosną miejscowo w sposób rozprężający,

• nie naciekają okolicznych tkanek,

• często mają włóknistą torebkę

• nie dają przerzutów

• są dobrze odgraniczone od otoczenia, nawet wtedy gdy nie maja torebki

• na przekroju mogą przypominać spoistością i barwą otaczającą tkankę

• nowotwory rosnące egzofitycznie (narządy rurowe) uwypuklając się ponad powierzchnię skóry lub błony śluzowej to brodawczaki i polipy

Brodawczaki to nowotwory, które uwypuklają się ponad poziom okolicznych tkanek i mają nierówną powierzchnię pokryta delikatnymi, brodawkowatymi wypustkami palczastymi

Polip – nowotwór mający kształt obłego, uszypułowanego buławowatego guza

• Większość nowotworów łagodnych rośnie bardzo wolno

• Komórki nowotworowe wykazują duże podobieństwo do tkanki z której się wywodzą

• Struktura guza przypomina narząd z którego się wywodzi

• Brak cech atypii i nieliczne figury podziału

• Brak ognisk martwicy i zmian krwotocznych

1. Nowotwory złośliwe – obraz makroskopowy

• Nacieka i niszczy otaczające tkanki

• Daje przerzuty do węzłów chłonnych i narządów

• Postaci kalafiorowate lub grzybiaste egzofityczne guzy jednocześnie naciekając w głąb tkanek

• Niekiedy tworzą głębokie owrzodzenia i naciekaniem brzegu o dnie owrzodzenia

• Mogą rozwijać się głęboko w tkankach i narządach

• Nie mają torebki

• Słabo odgraniczone od otoczenia

• Mają nieregularne kształty

• Rożnią się barwą i spoistością od otaczających tkanek

• Widoczne są często zmiany zwyrodnieniowe, martwicze, krwotoczne

• Większość rośnie bardzo szybko

1. Nowotwory złośliwe – cechy mikroskopowe

• Zwiększenie stosunku jądrowo – cytoplazmatycznego

• Polimorfizm – różnorodność wielkości, kształtu i zabarwienia jądra i cytoplazmy komórek nowotworowych

• Hiperchromazja jąder

• Heterochromazja jąder

• Błona jądrowa nieregularnie pogrubiała

• Powiększenie jąderek i wzrost ich liczby

• Zwiększona liczba mitoz i patologiczne mitozy

• Anarchia architektoniczna

• Naciekanie nowotworowe podścieliska

• Zatory nowotworowe w naczyniach

• Ogniska martwicy, zwyrodnienia, zmiany krwotoczne

1. Różnicowanie – kierunek różnicowania

• Kierunek różnicowania jest uwarunkowany na poziomie DNA, RNA i białek co ma odbicie w fenotypie komórek

• I tak komórka może się różnicować w kierunku komórki nabłonkowej

• Niekiedy kierunek zróżnicowania komórek nowotworowych nie zgadza się z rodzajem zróżnicowania komórek które stanowiły punkt wyjścia nowotwory

• Kierunek zróżnicowania można rozpoznać metodami morfologicznymi na poziomie mikroskopu świetlnego

• Ale także: Histochemia, mikroskopia elektronowa, immunohistochemia, metody biologii molekularnej

1. Różnicowanie – stopień zróżnicowania – stopień dojrzałości

• Stopień zróżnicowania nowotworu wyznacza stopień jego podobieństwa do tkanki macierzystej oznaczony w badaniu histopatologicznym na poziomie mikroskopu świetlnego

• Najwyższy stopień zróżnicowania ma dojrzała prawidłowa tkanka

• Jeżeli nowotwór przypomina dojrzałą tkankę – jest dobrze zróżnicowany – stopien G1 – wysoko dojrzały

• Ma strukturę niezróżnicowaną i jest zbudowany z komórek prymitywnych trudno rozpoznać z jakiej tkanki – nowotwór niskozróżnicowany – niedojrzały – G3

• Nowotwór złośliwy umiarkowanie zróżnicowany – średnio dojrzały G2

• Anaplazja – brak zróżnicowania, niskozróżnicowany, nie można określić kierunku jego zróżnicowania na podstawie badania w mikroskopie świetlnym

Mają z reguły złe rokowania co do okresu przeżycia

• Kataplazja – komórki nowotworowe cechują się wysoką dojrzałością morfologiczną przy niskiej dojrzałości fizjologicznej, komórki mogą wykazywać cechy nowotworu łagodnego a nowotwór wykazywać cechy biologiczne nowotworu złośliwego

• Dysplazja = śródnabłonkowe nowotworzenie

Zaburzenia rozrostu, występuje głównie w nabłonku i obejmuje zaburzenia różnicowania komórek wespól z zaburzeniem architektury nabłonka

W nabłonku wielowarstwowym płaskim cechuje się obecnością komórek wykazujących polimorfizm, hiperchromazje jąder, zwiększona liczba mitoz, zaburzenia dojrzewania nabłonka.

• Jeżeli zmiany dysplastyczne w nabłonku wielowarstwowym płaskim występują w 1/3 dolnej tego nabłonka mówimy o dysplazji małego stopnia – śródnabłonkowym nowotworzeniu stopnia małego (SIN I)

• Jeżeli większość komórek w powierzchownych warstwach nabłonka wielowarstwowego płaskiego wykazuje cechy dysplazji mówimy o dysplazji dużego stopnia – śródnabłonkowe nowotworzeni stopnia dużego (SIN III)

Rak przedinwazyjny = śródnabłonkowe nowotworzeni stopnia dużego (SIN III) – rozrost komórek z cechami atypii komórkowej i nabłonkowej bez naciekania błony podstawnej nabłonka.

W raku przedinwazyjnym nie ma już cech dojrzewania nabłonka na żadnym poziomie a organizacja warstwy podstawnej jest całkowicie zaburzona.

• Wg klasyfikacji WHO wyróżnia się też dysplazję średniego stopnia ( śródnabłonkowe nowotworzenie stopnia średniego SIN II) dla zmian pomiędzy cechami dysplazji małego i dużego stopnia