Nowotwory
Nowotwory złośliwe są drugą pod względem najczęstszych przyczyn zgonów w Polsce i stanowią
ponad 20% wszystkich zgonów – po chorobach serca i naczyń. Co 5ty mieszkaniec Polski umiera na
nowotwór złośliwy.
Proces nowotworowy jest to złożony proces patologiczny przebiegający w komórce prawidłowej,
która przestaje podlegać normalnym mechanizmom kontrolującym wzrost i różnicowanie komórek.
Początkowo dzieje się to w miejscu pierwotnej zmiany, potem dochodzi do naciekania otaczających
tkanek, wreszcie do przemieszczania i namnażania się zmienionych komórek w miejscach odległych.
Potocznie utarło się mówić ”rak” na wszystkie nowotwory złośliwe, ponieważ najczęstszymi
nowotworami złośliwymi są właśnie raki złośliwe.
Pochodzenie:
• z tkanki włóknistej – włókniak
• z tkanki mięśniowej – mięśniak itp.
Liczne odmiany nowotworów powstają w różnych typach ludzkich tkanek, a wspólną ich jest
„nowotworzenie”, czyli tworzenie guzów. Podział: łagodne, półzłośliwe i złośliwe.
Nowotwór łagodny (niezłośliwy)
Utworzony jest z tkanek zróżnicowanych i dojrzałych, o budowie mało odbiegającej od obrazu
prawidłowych tkanek. Jest dobrze ograniczony, często otorbiony, rośnie wolno, rozprężająco
(uciskając sąsiadujące tkanki). Nie daje przerzutów, a po jego należytym usunięciu nie powstaje
wznowa (ponowny rozrost nowotworu w tym samym miejscu) – jest całkowicie wyleczalny. Jego
szkodliwy wpływ na ustrój może być spowodowany wydzielaniem hormonu, krwawieniem, czy też
zamknięciem światła naczynia, uciskiem nerwu albo umiejscowieniem w ważnym dla życia narządzie
np. w sercu, w rdzeniu kręgowym.
Nowotwór półzłośliwy
Jest to nowotwór o miejscowej złośliwości. Charakteryzuje się dużą masą tkankową uciskającą
otoczenie, zdolnością naciekania i uiszczenia otoczenia, nawrotowością, zdolnością wszczepiania.
Praktycznie nie daje on przerzutów ale zdolność ta potencjalnie w nim istnienie i może ujawnić się
nieraz bardzo późno, po wielu zabiegach chirurgicznych i wznowach.
Nowotwór złośliwy
Wykazuje on duży stopień zaburzeń w zróżnicowaniu, dojrzewaniu i budowie tkankowej oraz
komórkowej. Nie posiada torebki, rośnie szybko, naciekająco, niszczy zaatakowane tkanki. Wnika do
naczyń, dając przerzuty odległe drogą chłonną lub krwionośną. Nie wycięty w granicach tkanek
zdrowych, daje wznowy.
Pojęcia związane z nowotworami:
Hiperplazja (rozrost) – mnożenie się (rozplem) komórek nienowotworowych. Może być wynikiem
naturalnej reakcji organizmu na bodziec, typowym przykładem jest powiększenie węzłów chłonnych
szyi z powodu zakażenia bakteryjnego gardła. Nie daje ona przerzutów ani nie nacieka sąsiednich
narządów, jednakże może być przyczyną miejscowych zaburzeń, np. gdzie nie jest znany czynnik
etiologiczny – przerost gruczołu krokowego.
Dysplazja – stan przejściowy pomiędzy rozrostem (hiperplazją) a nowotworem. Nabłonek proliferuje (rozrasta się), tworząc ……; nie daje przerzutów.
Anaplazja (atypia) – jest to zespół cech morfologicznych charakterystyczny dla struktury tkankowej nowotworów złośliwych. Komórki stają się mniej dojrzałe, zatracają zdolność różnicowania,
samodzielnie egzystują i się namnażają się w szybki tempie.
Stan przednowotworowy – to proces patologiczny, w wyniku którego może rozwinąć się nowotwór.
W rozwoju tego stanu istotną rolę odgrywają tzw. czynniki rakotwórcze. Wywołują one różne stany
przednowotworowe, które mogą trwać nawet 20-30 lat. Ze względu na różnorodność rozwoju zmian
przednowotworowych podzielono je na:
• zmiany uważane za właściwe stany przednowotworowe, tj. takie, z których częściej rozwija
się rak – zmiany te wymagają leczenia chirurgicznego
• zmiany, które są podłożem stanów przednowotworowych i leczenie polega na
wyeliminowaniu czynników drażniących
• zmiany, które w istocie nie są stanami przednowotworowymi, ale w ich obrębie częściej
rozwijają się nowotwory.
Rak przedinwazyjny - synonimem raka przedinwazyjnego są: rak śródnabłonkowy, rak nabłonkowy (carcinoma), rak in situ ……. W obrazie mikroskopowym rozrost komórek jest nienaciekający na
podścielisko, nie daje przerzutów, komórki raka mają „margines”= można je wyciąć.
Stopnie rozwoju nowotworów:
•
dobrze zróżnicowane I0
•
umiarkowanie zróżnicowane II0
•
mało zróżnicowane III0
•
niezróżnicowane lub anaplastyczne IV0
Badania przesiewowe
Tzw. „screening” jest używany jako synonim „wczesnego wykrywania”. Przyjęto założenie, że
rozpoznanie i leczenie w okresie bezobjawowym daje lepsze wyniki, niż gdyby te działania
wykonywano dopiero w okresie, gdy wystąpią objawy kliniczne. Badania przesiewowe można
wdrażać w dużej populacji – wówczas nazywa się je badaniem przesiewowym masowym i można je
stosować celem wczesnego wykrywania raka sutka, szyjki macicy, okrężnicy i odbytnicy. Badania
przesiewowe dotyczą również wykrywania innych chorób nienowotworowych.
Opracowano dane dotyczące zachorowań i zgonów na nowotwory złośliwe w Polsce w 1999
roku. U mężczyzn największy odsetek wśród zgonów z powodu nowotworów stanowiły nowotwory
złośliwe płuca (33,2%), żołądka (8,3%), w dalszej kolejności znajdowały się nowotwory złośliwe
gruczołu krokowego (6,2%), jelita grubego (5,5%) i pęcherza moczowego (4,3%).
U kobiet największy odsetek stanowiły nowotwory złośliwe sutka (13,1%), a następnie nowotwory
złośliwe płuca (10,5%), jelita grubego (7,1%), żołądka (6%), jajnika (5,7%) i szyjki macicy (5,4%).
Dynamika wzrostu liczby zachorowań na choroby nowotworowe w Polsce należy do
najwyższych w Europie. Choroby nowotworowe są obecnie przyczyną około 20% zgonów, w tym
około 40% zgonów kobiet i 30% zgonów mężczyzn w wieku 45-65 lat. Pomimo, że obecny stan wiedzy
medycznej umożliwia rozpoznanie 70% nowotworów w okresie, kiedy nie doszło jeszcze do
przerzutów odległych, wyleczenie i pięcioletnie przeżycie uzyskuje się tylko u 30% chorych.
Najczęściej występujące choroby nowotworowe w Polsce.
Nowotwory przełyku
Rak płaskonabłonkowy jest najczęstszym nowotworem przełyku. Stanowi około 90%
wszystkich nowotworów złośliwych tego narządu. 10% stanowi rak gruczołowy który umiejscawia
sięw 1/3 dolnej przełyku.
Czynniki ryzyka raka przełyku: nadmierne spożywanie wysokoprocentowego alkoholu,
palenie tytoniu szczególnie rozpoczętne w młodym wieku. Oba te czynniki są odpowiedzialne za 80%-
90% raków przełyku. Niski status socjoekonomiczny, nieodpowiednia dieta. Używanie ostrych
przypraw, picie gorących napojów, niedobory wit. A, B2, C, E, niedobory pierwiastków tj. Zn,Mg, Mo, Mn. Spożycie nadmiernych ilości nitrozoamin w pokarmach. Bliznowacenie przełyku po oparzeniach
chemicznych i termicznych. Stan po napromienianiu, rentgenie, infekcja Helicobacter pylori . W wielu przypadkach rak przełyku może wspołistnieć z rakami innych narządów jamy ustnej, krtani tzw.
nowotwory tytoniozależne.
Nowotwory żołądka
Obserwowalne trendy zachorowalności wykazują spadek zachorowalności na raka żołądka w ogóle (o
około 30% na przestrzeniu 50 lat) i wzrost zapadalności na raka wpustu i połączenia przełykowo-
żołądkowego.
Czynniki ryzyka raka żołądka: Obserwuje się wzrost zachorowalności na raka gruczołowego przełyku i
połączenia przełykowo-żołądkowego u chorych z zespołem CERD (GERD?). Palenie tytoniu, alkohol,
starszy wiek. Czynniki żywieniowe: wysokie spożycie soli kuchennej, żywności wędzonej i
marynowanej, nitrozoamin, aflatoksyn. Niskie spożycie tłuszczów zwierzęcych i białka, świeżych
owoców i warzyw, mleka, pełnoziarnistego pieczywa, witamin A, E, C. Zakażenie Helicobacter pylori,
palenie tytoniu. Obciążenie dziedziczne, częstsze występowanie u osób z grupą krwi A. Stany
przednowotworowe polipy żołądka, nieżyt zanikowy, zanik błony śluzowej z niedokrwistością
(anemia złośliwa), metaplazja jelitowa, przewlekły wrzód żołądka, stan po uprzedniej częściowej
resekcji żołądka.
Zachorowalność na raka odbytnicy w Polsce stale wzrasta. Nowotwór ten pojawia się na 6 miejscu u
mężczyzn i na 9 u kobiet.
Czynniki ryzyka raka odbytnicy: Do czynników ryzyka zachorowalnośći na raka jelita grubego w tym
nowotworu odbytnicy zalicza się następujące czynniki środowiskowe (zewnętrzne) i wewnętrzne (w
tym genetyczne.
Czynniki wewnętrzne: wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Croha,
polipowatość rodzinna, gruczolaki, zespół Lynch I i II, obecność genu APC (powoduje wzrost
prawdopodobieństwa zachorowalności na raka jelita grubego do 100%).
Czynniki zewnętrzne: obecność czynników rakotwórczych w spożywanych pokarmach (nitrozoaminy
węglowodory aromatyczne, etanol, szczególnie w potrawach gril owanych), palenie papierosów, zbyt
mała ilość warzyw i owoców w diecie, zbyt duża ilość tłuszczów w diecie (powyżej 30% kalori
dostarczanych z pokarmem), zbyt mała podaż witamin A, C, E oraz selenu, duża ilość czerwonego
mięsa w diecie, zbyt długi kontakt treści kałowej ze ścianą jelita (zaparcia nawykowe, spowodowane
zbyt małą ilością błonnika w diecie, otyłością itp.) powodują powstawanie mutagenów wytwarzanych
przez florę bakteryjną,
Do innych czynników ryzyka należy zachorowanie krewnego na raka jelita grubego (ryzyko wzrasta 2-
4razy) i in.
Rak piersi
Najczęstszy nowotwór złośliwy u kobiet. Polska należy do krajów o średnim współczynniku
zachorowalności na raka piersi (30/100 000).20% w I0, 80% w II0, III0 i IV0.
Czynniki ryzyka raka piersi:opisywanych jest wiele różnych czynników w powstawaniu raka piersi,
należą do nich czynniki hormonalne środowiskowe, związane z narażeniem na promieniowanie
jonizujące, płeć, wiek po 35 r.ż., najwięcej pomiędzy 50-70 r.ż., czynniki genetyczne – występowanie raka pierśi u krewnych szczególnie pierwszego stopnia (matka, siostra), środki antykoncepcyjne
(stosowane powyżej 8 lat).
Ryzyko wzrasta, gd nowotwory te występują zarówno u matki i siostry przed 35 r.ż. Rak piersi
uwarunkowany genetycznie stanowi do 10% wszystkich jego postaci. Może objawiać się
występowaniem także innych nowotworów poza rakiem piersi, jajnika, trzonu macicy, prostaty, jelita
grubego. Odpowiedzialnością za powstawanie genetycznie uwarunkowanego raka piersi obarcza się
mutacje genów kodujacych BRCA1 i BRCA2, p53, ATM. Opisano kilka uwarunkowanych dziedzicznie
zespołów, gdzie występują nowotwory piersi, dziedziczny rak piersi – site specific, zespół rak piersi-rak jajnika, zespół Li-Fraumeni, Zespół Lynch II, choroba Cowdena, ataxia -teleangiektazja, Zespół
Klinefektera.
Czynniki hormonalne:
1.endogenne- większe ryzyko obserwuje się u kobiet u których miesiączka wystąpiła wcześnie lub
późne klimakterium (powyżej 65r.ż) a także wiek pierwszej donoszonej ciąży (ryzyko wzrasta u kobiet które urodziły poraz pierwszy po 30 r.ż.)
2. egzogenne – hormonalne środki antykoncepcyjne. → nadal toczy się dyskusja natemat tgo stwierdzenia (środki zawierające oprócz progesteronu drugą substancję czynną – mogą zwiększyć
ryzyko?) Ryzyko wzrasta u kobiet przyjmujących środki hormonalne dłużej niż 8 lat. Hormonoterapia
zastępcza – stosowana coraz częściej w okresie przekwitania zwiększa ryzyko zachorowania na raka
piersi o około 6 %, wzrastając do 30% przy hormonoterapi trwajacej ponad 10 lat. Coroby piersi z
proliferacją takich jak hyperplazja atypowa lub (ŁOIS??). Rozrost wewnątrz przewodowy zatypią jest
uważany za stan przed rakowy. Należy pamiętać jednak o tym, że u 75% kobiet nie występują żadne
czynniki ryzyka.
Rak skóry
Rak skóry jest u ludzi rasy białej jednym z najczęściej występujących nowotworów. Występuje on
znacznie częściej anizęli wszystkie inne nowotwory. Stanowi około 98% wszystkich nowotworów
złośliwych skóry i około 1/3 wszystkich nowotworów złośliwych. Pomimo tak częstego występowania
rzadko jest przyczyną śmierci.
Rak płuc
Rak płuca zajmuje pierwsze miejsce pod względem zachorowalności i umieralności na nowotwory
złośliwe na świecie. Charakteryzuje się dużą śmiertelnością, ilość zachorowań do śmiertelności
wynosi 0,80. Jest to najcześciej występujący nowotwór mężczyzn, na drugim miejscu u kobiet. W
Polsce tempo wzrostu zachorowalności na raka płuca należy do najwyższych na świecie, szczególnie
dotyczy to mężczyzn.
Czynniki ryzyka:
Głównym czynnikiem ryzyka zachorowania na raka płuca stanowiącym 90% wszystkich przyczyn jest
palenie tytoniu, zarówno czynne (większe ryzyko niż u osób niepalących) jak i bierne – dzieci i
współmałżonkowie palaczy (3x większe zagrożenie). Czynniki zawodowe (związki powstające przy
produkcji koksu, gazyfikacji węgla, związki berylu,chromu, niklu, azbest, benzydyna, eter,
węglowodory aromatyczne), środowiskowe (spaliny) i uwarunkowanie dziedziczne.
Palenie czynne – 20 razy większe ryzyko niż u osób niepalących
Palenie bierne – 3 razy większe ryzyko niż u osób niepalących.