CHOROBY NOWOTWOROWE A PROMOCJA ZDROWIA
Choroby nowotworowe, a właściwie nowotwory złośliwe są po chorobach układu krążenia drugą przyczyną zgonów w Polsce. Nasz kraj należy do państw o średniej zachorowalności na tę chorobę. W Polsce zachorowuje rocznie na nowotwory złośliwe ok. 100 000 osób. Wśród czynników, które wpływają na zdrowie człowieka wyróżnia się cztery grupy: styl życia; środowisko fizyczne oraz społeczne życia i pracy; czynniki genetyczne; służba zdrowia. Zachorowalność na choroby nowotworowe zależy w 50-60% od stylu życia człowieka i w ok. 20% od środowiska fizycznego oraz społecznego życia i pracy ludności. Czynniki genetyczne w ok. 20% wpływają na zachorowalność ludzi na „raka” a służba zdrowia może rozwiązać 10-15% problemów zdrowotnych społeczeństwa.
1. CHOROBY NOWOTWOROWE A WYCHOWANIE ZDROWOTNE
1.1. EDUKACJA DZIECI W WIEKU PRZEDSZKOLNYM
Zdrowie człowieka wiąże się przede wszystkim z jego świadomą i aktywną postawą wobec zdrowia. Tylko proces edukacyjny pomoże podnieść potencjał zdrowia człowieka. Warunkiem skuteczności nabycia przez młodych ludzi postaw, umiejętności
i w dalszej perspektywie nawyków prozdrowotnych, jest edukacja zdrowotna traktowana jako proces wychowawczy.
Badania wykazały, że dzieci w wieku przedszkolnym są niezwykle podatne na oddziaływanie wychowawcze determinujące w znaczący sposób ich dalszy rozwój w wieku szkolnym. Dlatego do tematów procesu wychowania zdrowotnego w zakresie chorób nowotworowych dla grupy przedszkolnej należą przede wszystkim przestrzeganie zasad bezpieczeństwa, nauki higieniczno - kulturalne, kształtowanie czynnej postawy w zapobieganiu chorobom nowotworowym i pozytywnego stosunku do lekarza i środowiska medycznego, rozwijanie sprawności ruchowej.
Główne przyczyny zachorowań na nowotwory złośliwe u dzieci to przewlekłe zakażenia bakteryjne i wirusowe oraz zapalenia krwi i układu krwiotwórczego. Punktem wyjścia nowotworów skóry u dzieci mogą być blizny, zwłaszcza drażnione, oraz rogowacenia chemicznego, które ma również cechy rogowacenia słonecznego. Dzieci narażane są często na choroby nowotworowe układu oddechowego przez bierne palenie osób starszych. Skutkiem wdychania dymu tytoniowego, mogą być częstsze zachorowania np. na raka płuc w późniejszych okresach życia człowieka.
Podatność na choroby nowotworowe młodego organizmu zależy od stopnia odporności organizmu dziecka. Odpowiednie wychowanie zdrowotne zwraca uwagę na wpływ stopnia korzystania z naturalnych czynników powietrza, słońca, wody, właściwego ubierania się na rozwój układu immunologicznego dziecka, czyli hartowanie.
Rozwijanie sprawności ruchowej już od najmłodszych lat może zmniejszyć ryzyko wystąpienia nowotworów w ciągu całego życia człowieka. Istnieją dostateczne dowody pozytywnej roli aktywności fizycznej w zapobieganiu niektórym nowotworom. Dotyczy to raka okrężnicy, prostaty, płuc, piersi i narządów rodnych. Ważne jest kontynuowanie wychowania zdrowotnego w dalszych etapach kształcenia.
1.2. KSZTAŁTOWANIE POSTAW PROZDROWOTNYCH W SZKOLE I NA STUDIACH
Siedmio - dziewięciolatek to dziecko ciekawe nowego, szkolnego otoczenia. Każdy uczeń powinien już od pierwszego etapu kształcenia nabyć umiejętności dbania o własne zdrowie. Należy przyswajać uczniowi popularne sposoby zachowania zdrowia i w razie potrzeby racjonalnego korzystania z usług służby zdrowia.
Wychowanie zdrowotne w szkole to wskazywanie dzieciom czynników wpływających pozytywnie i negatywnie na zdrowie i rozwój psychofizyczny, a także poznawanie zagrożeń cywilizacyjnych i edukacja o niebezpiecznych objawach chorób w tym nowotworowych. Do podstawowych objawów chorób nowotworowych u dzieci należy: utrata apetytu, kaszel, złe samopoczucie, nieokreślony ból, osłabnięcie, napadowe zlewne poty, zaburzenia wzrokowe, obrzęki i sinica rąk, zaparcia stolca. Wczesne rozpoznanie nowotworu przez chorego jest możliwa tylko wtedy, gdy jego uwaga wcześniej została zwrócona na wczesne objawy. Ważnym elementem wychowania zdrowotnego w zakresie chorób nowotworowych jest kształtowanie pozytywnych postaw dzieci i młodzieży wobec ludzi osób dotkniętych chorobami nowotworowymi.
Rola edukacji pozdrowotnej nie kończy się w szkole podstawowej, gimnazjum, czy liceum. Wśród grup objętych programem wychowania zdrowotnego wyróżnia się także studentów. Najbardziej narażone na choroby nowotworowe są osoby palące tytoń oraz nie przestrzegające zasad higieny seksualnej. Zachorowalność na raka macicy wyższa
u kobiet, które wcześniej rozpoczęły życie seksualne i miały więcej niż jednego partnera. Regularne informowanie młodych ludzi o zagrożeniach związanych ze stylem ich życia oraz ukazywanie wzorców zachowań jest w stanie zwiększyć ich zainteresowanie własnym zdrowiem oraz zmniejszyć zachorowalność na choroby nowotworowe tych ludzi.
1.3. SZKOLENIA PROZDROWOTNE OSÓB CZYNNYCH ZAWODOWO
Niektórzy dorośli pracujący zawodowo są regularnie poddawani wpływom czynników rakotwórczych. Aktywne przekazywanie im wiedzy o substancjach powodujących powstawanie nowotworów może przyczynić się do regularnego prowadzenia badań kontrolnych lub podjęcia decyzji o całkowitej zmianie pracy, której środowisko nie zagrażałoby im zachorowaniem na „raka".
2. CHOROBY NOWOTWOROWE A PROMOCJA ZDROWIA W SPOŁECZEŃSTWIE
2.1.BUDOWANIE POLITYKI SPOŁECZNEJ
Uważa się, że 80-90% wszystkich nowotworów złośliwych ma swoje podłoże
w uwarunkowaniach środowiskowych. Wiadomo, że promocja zdrowia jest pierwszą
i bardzo istotną częścią systemu zwalczania nowotworów. Budowanie prozdrowotnej polityki okazuje się działaniem koniecznym dla wprowadzenia zmian w środowisku, które zmniejszałyby lub eliminowałyby społeczne i środowiskowe przyczyny zagrożeń zdrowia.
Promocja zdrowia to więcej niż tylko opieka zdrowotna. Wymaga ona włączenia problemów zdrowia do porządku dziennego prac polityków wszystkich dziedzin życia społecznego, na wszystkich szczeblach. Inicjatywy ustawodawcze, polityka budżetowa, nakładanie podatków, polityka dochodów i świadczeń socjalnych mają wielki wpływ na jakość i długość życia ludzi. Koszta badań profilaktycznych, zabiegów, leczenia chorób nowotworowych, rehabilitacji, leków oraz opieki psychologicznej i paliatywnej w wielu przypadkach przekraczają możliwości finansowe chorego i jego rodziny.
Sektory finansów powinny zadbać o właściwą dystrybucję środków finansowych dla grup społecznych i regionów szczególnie zagrożonych chorobami nowotworowymi. Od sektorów pracy i przemysłu wymaga się zapewnienia przede wszystkim właściwego dochodu podstawowego oraz właściwą organizację i bezpieczeństwo pracy.
Transport, rolnictwo, handel, sektory budownictwa i planowania przestrzennego powinny brać pod uwagę zapewnienie równowagi ekologicznej środowiska a także dbać o bezpieczeństwo, warunki zachowania zdrowia, możliwości prowadzenia aktywności ruchowej na terenie osiedli oraz zapewnienie warunków poruszania się osobom mniej sprawnym lub niepełnosprawnym.
Ochrona zdrowia winna być wspierana przez powszechną dostępność świadczeń zdrowotnych. Potrzebne jest tworzenie nowych, wyspecjalizowanych instytucji, ośrodków zdrowia, w których dążyłoby się do wykształcenia samodzielności pacjentów we wszystkich ich sferach funkcjonowania: biologicznej, psychicznej i społecznej. Trzeba zaznaczyć, że choroby nowotworowe to dla większości pacjentów problem biologiczny, psychiczny i społeczny.
2.2. TWORZENIE SPRZYJAJĄCYCH WARUNKÓW ŚRODOWISKOWYCH
Człowieka wiążą z jego środowiskiem nierozerwalne więzi. Na zdrowie człowieka wywiera wpływ przede wszystkim jego styl i warunki życia. Potencjał zachorowalności na choroby nowotworowe jest ściśle zależny od przestrzegania zdrowych warunków życia i pracy. Program promocji zdrowia obejmuje wspieranie organizacji społecznych odpowiedzialnych za eliminowanie bodźców środowiskowych wywołujących proces nowotworowy w organizmie człowieka.
Wyróżnia się dwa typy czynników zewnętrznych środowiskowych, których wpływ na powstawanie nowotworów został naukowo stwierdzony. Należą do nich czynniki fizyczne i chemiczne. Do pierwszej grupy zalicza się przede wszystkim promieniowanie jonizujące, tj. promieniowanie uzyskiwane w aparatach rentgenowskich, przyspieszaczach, promieniowanie emitowane przez pierwiastki promieniotwórcze. Także nadmiar promieni nadfioletowych jest czynnikiem fizycznym usposabiającym do rozwoju „raka” szczególnie u rasy białej.
Do drugiej grupy czynników rakotwórczych należą związki i pierwiastki, które przedostają się do powietrza, gleby i wody. Stosunkowo dużo substancji wywołujących procesy nowotworowe znajduje się w powietrzu, np. spaliny i dymy fabryczne. W miarę wzrostu uprzemysłowienia i urbanizacji danego regionu zwiększa się skażenie środowiska.
2.3. OPIEKA ZDROWOTNA I PROMOCJA ZDROWIA
Promocja zdrowia zajmuje się wszystkimi czynnikami zwiększającymi potencjał zdrowia. Wdrożenie założeń współczesnej nauki promocji zdrowia w środowisko medyczne łączy się m.in. z ograniczaniem diagnostyki radiologicznej do niezbędnych potrzeb oraz zmniejszanie stosowania leków uznanych za mutagenne i radiotwórcze.
Działalność środowiska medycznego w zakresie chorób nowotworowych powinna nie tylko ograniczać się do działań naprawczych w sytuacjach ostrych zagrożeń zdrowia, lecz wzmacniać je. Do tego konieczne jest jednak stworzenie zespołu do spraw promocji.
Zasadniczą propozycją jest dostarczanie pracownikom opieki zdrowotnej nowych informacji i wiedzy z zakresu promocji zdrowia oraz prowadzenie przez nich edukacji zdrowotnej wśród podopiecznych. W onkologii promocyjne działania lekarzy, czyli kształtowanie u ludzi postaw i motywacji prozdrowotnych, skłanianie do zmian zachowań bionegatywnych oraz uczenie nowych umiejętności w odniesieniu do chorób nowotworowych, powinno być bardziej usprawniane i wynagradzane.
W nowych warunkach zadaniowych powinien personel medyczny wrażliwie reagować na problemy kulturowe danej społeczności i czynnie wspomagać jednostki i całe społeczności w ich dążeniu do zdrowszego życia.
Opieka medyczna potrzebuje wsparcia przedstawicieli różnych środowisk: politycznych, społecznych, biznesu, nauk. Dlatego ważne jest powołanie wśród pracowników opieki społecznej odpowiednio wykształconego zespołu do spraw promocji zdrowia współpracującego z przedstawicielami wyżej wymienionych środowisk, na rzecz zwiększenia potencjału zdrowia zagrożonego chorobami nowotworowymi
w społecznościach lokalnych i regionalnych.
3. WNIOSKI
1. Z pracy wynika, że programy wychowania i promocji zdrowia m.in. w zakresie problemu chorób nowotworowych potrzebują w pierwszej kolejności wsparcia środowiska oświaty.
2. . W budowaniu polityki społecznej trzeba pamiętać, że polityka zdrowotna stanowi jej integralną część.
3 W celu uzyskania odpowiednich warunków zdrowotnych należy brać pod uwagę istnienie lub brak środowisk wspierających zdrowie, i możliwie powiększyć współpracę między nimi na rzecz promowania i wzmacniania zdrowia, które zmniejszyłaby potencjał zachorowalności na choroby nowotworowe.
4. LITERATURA
5 Brzozowski R.: Vademecum lekarza praktyka. PZWL, Warszawa 2001.
3 Janicki K.: Domowy Poradnik Medyczny. PZWL, Warszawa 2001.
1 Kubica J.: Wychowanie zdrowotne i promocja zdrowia. WSE, Warszawa 2004.
Murawow I.: Zdrowie - istota, diagnostyka i strategie zdrowotne. Radom 2001.
Murawska-Ciałowicz E., Zatonia M.: Znaczenie aktywności ruchowej dla zdrowia. AWF, Wrocław 2005.
8 Christopher J. L. Murray, Alan D. Lopez: Globalne obciążenie chorobami. UWM „Vesalius”, Kraków 2000.
6 Jethon Z., Grzybowski A.: Medycyna zapobiegawcza i środowiskowa. PWZL, Warszawa 2000.