Informowanie pacjenta

Romuald Krajewski

Etyka

2

Czy jest to zagadnienie
etyczne?

Etyka

3

• Obowiązek i zasady informowania

pacjenta i uzyskiwania zgody na

leczenie są określone w licznych

aktach prawnych i kodeksach.

• Jest to także problem etyczny,

ponieważ przepisy regulują tylko

ogólne zasady, natomiast

charakter, zakres i sposób

przekazywania informacji są inne

w odniesieniu do każdego

pacjenta.

Etyka

4

Przepisy

• Ustawa o zawodach pielęgniarki i

położnej. (Dz. U. 1996 r. Nr 91 poz. 410)

• Art. 20. 1. Pielęgniarka, położna ma

obowiązek poinformować pacjenta o
jego prawach.

• 2. Pielęgniarka, położna udziela

pacjentowi lub jego przedstawicielowi
ustawowemu informacji o stanie
zdrowia pacjenta, w zakresie
koniecznym do sprawowania opieki
pielęgnacyjnej.

Etyka

5

Kodeks Etyki Zawodowej

I. Pielęgniarka/położna a

pacjent

1.Pielęgniarka / położna pełniąc

rolę zawodową zobowiązana
jest do:

c)udzielania pacjentowi

rzetelnej i zrozumiałej
informacji dotyczącej procesu
pielęgnowania.

Etyka

6

Kodeks Etyki Zawodowej

3. Pielęgniarka / położna obowiązana jest

przestrzegać następujących zasad
wynikających z praw pacjenta:

b)realizować świadczenia pielęgniarskie

za zgodą pacjenta, o ile jest on zdolny
ją sformułować

c) poinformować pacjenta, w

przypadkach odmowy wyrażenia przez
niego zgody, o możliwych skutkach
jego decyzji oraz podjąć próbę
przekonania pacjenta, aby zmienił
swoje zdanie.

Etyka

7

Ustawa o zawodzie
lekarza

Art. 31.
1. Lekarz ma obowiązek udzielać pacjentowi lub

jego ustawowemu przedstawicielowi

przystępnej informacji o jego stanie zdrowia,

rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych

metodach diagnostycznych, leczniczych,

dających się przewidzieć następstwach ich

zastosowania albo zaniechania, wynikach

leczenia oraz rokowaniu.

2. Lekarz może udzielać informacji, o której

mowa w ust. 1, innym osobom tylko za zgodą

pacjenta.

3. Na żądanie pacjenta lekarz nie ma obowiązku

udzielać pacjentowi informacji, o której

mowa w ust. 1.

Etyka

8

Ustawa o zawodzie
lekarza

4. W sytuacjach wyjątkowych, jeżeli rokowanie jest

niepomyślne dla pacjenta, lekarz może ograniczyć

informację o stanie zdrowia i o rokowaniu, jeżeli według

oceny lekarza przemawia za tym dobro pacjenta. W

takich przypadkach lekarz informuje przedstawiciela

ustawowego pacjenta lub osobę upoważnioną przez

pacjenta. Na żądanie pacjenta lekarz ma jednak

obowiązek udzielić mu żądanej informacji.

5. Obowiązek lekarza, określony w ust. 1, dotyczy także

pacjentów, którzy ukończyli 16 lat.

6. Jeżeli pacjent nie ukończył 16 lat lub jest nieprzytomny

bądź niezdolny do zrozumienia znaczenia informacji,

lekarz udziela informacji przedstawicielowi ustawowemu,

a w razie jego braku lub gdy porozumienie się z nim jest

niemożliwe - opiekunowi faktycznemu pacjenta.

7. Pacjentowi, który nie ukończył 16 lat, lekarz udziela

informacji w zakresie i formie potrzebnej do

prawidłowego przebiegu procesu diagnostycznego lub

terapeutycznego i wysłuchuje jego zdania.

8. Ilekroć w przepisach ustawy jest mowa o opiekunie

faktycznym, należy przez to rozumieć osobę wykonującą,

bez obowiązku ustawowego, stałą pieczę nad pacjentem,

który ze względu na wiek, stan zdrowia albo swój stan

psychiczny pieczy takiej wymaga.

Etyka

9

Co wynika z tych
przepisów?

Etyka

10

• Zasadą jest pełne informowanie

pacjenta o wszystkich
aspektach leczenia/opieki.

• Zatajenie istotnej informacji

jest możliwe, ale musi być
dobrze uzasadnione.

• Zasadą jest przekazywanie

informacji tylko samemu
pacjentowi.

Etyka

11

Jak należy przekazywać
informacje?

Etyka

12

• Zrozumiale – poziom informacji

musi być dostosowany do
możliwości jej przyswojenia oraz
oczekiwań.

• W odpowiednich warunkach –

konieczne jest zachowanie
poufności.

• Taktownie – we współczesnej

medycynie bardzo rzadko mamy do
czynienia z sytuacjami, w których
nic dla chorego nie można zrobić.

Etyka

13

• Badania wskazują, że pacjenci

zapamiętują bardzo małą część

przekazywanej im informacji.

• Celowe jest powtórzenie

informacji lub zapytanie

pacjenta co zapamiętał i jak

zrozumiał przekaz.

• Jeżeli to możliwe, należy

wskazać gdzie pacjent może

znaleźć więcej informacji i

spokojnie się z nimi zapoznać.

Etyka

14

• Co zrobić, jeżeli pacjent po

otrzymaniu informacji pyta co
ma zrobić?

Etyka

15

• Jeżeli możliwości wyboru są

jednakowe, nakłaniać do
samodzielnej decyzji, pomocą w
tym może być rodzina i bliskie
osoby, w wielu krajach jest to
lekarz rodzinny.

• Jeżeli jedna z możliwości jest

zdaniem informującego
najlepsza, należy zaproponować
ją i wytłumaczyć dlaczego.

Etyka

16

• Informacja musi być podana w sposób

obiektywny – ani nadmiernie

optymistycznie (każde działanie

lecznicze wiąże się z ryzykiem), ani w

sposób wyolbrzymiający ryzyko

(straszenie pacjenta, aby uważał dobry

wynik za coś niezwykłego).

• Pacjenci w większości bardzo słabo

rozumieją liczby. Należy używać

zrozumiałych terminów (na przykład 1

na 10), a unikać nieokreślonych

terminów, jak „mało, rzadko,

najczęściej” – dla każdego człowieka

oznaczają one co innego.

Etyka

17

Co to jest „świadoma zgoda”
pacjenta?

Etyka

18

• Jest to zgoda na czynności medyczne

wyrażona przez osobę zdolną do

zrozumienia swojej sytuacji oraz

planowanych czynności i

poinformowaną w stopniu

wystarczającym do podjęcia decyzji.

• Stąd bardziej właściwy jest termin

„zgoda poinformowanego pacjenta”.

• Informowanie pacjenta jest procesem

ciągłym, do którego należy stale wracać

– większość pacjentów pyta wielokrotnie

o to samo. Nie można poprzestać na

otrzymaniu podpisu pod formularzem.

Etyka

19

Jakie elementy muszą być
zawarte w zgodzie?

Etyka

20

• Na co pacjent wyraża zgodę.
• Jaki jest powód podjęcia

czynności.

• Jaki jest cel czynności.
• Możliwe powikłania i

zagrożenia.

• Oświadczenie o otrzymaniu

wystarczających informacji.

Etyka

21

• Zgoda „blankietowa” – nie

wskazująca na co konkretnie
została wyrażona – jest
nieważna.

• Z punktu widzenia prawnego

można podważyć ważność
każdej zgody, niezależnie od
tego jak jest obszerna i
szczegółowa.

Etyka

22

Co to jest zgoda
domniemana?

Etyka

23

• Ustawa o zawodzie lekarza wyróżnia

dwa rodzaje interwencji:

– zabiegi operacyjne i interwencje

stwarzające stan podwyższonego ryzyka;

– pozostałe zabiegi i badania.

• Grupa czynności o podwyższonym

ryzyku wymaga wyrażenia formalnej

zgody na piśmie.

• Do pozostałych czynności wystarcza

zgoda domniemana, którą stanowi

wykonanie czynności zwyczajowo i

powszechnie przyjętych jako

związane z określonym działaniem.

Etyka

24

Przykłady zgody domniemanej:
• pacjent zgłaszający się na badanie EKG

zgadza się na rozebranie, założenie
elektrod, podłączenie aparatu;

• pacjent zgłaszający się na pobranie krwi

zgadza się na nakłucie żyły, wysłanie
krwi do laboratorium, ryzyko związane z
nakłuciem (krwiak, rzadko infekcja);

• pacjent zgłaszający się na zdjęcie

szwów zgadza się na zmianę opatrunku,
usunięcie szwów, drobne zabiegi przy
ranie itp.

Etyka

25

Zgoda czy prośba?

Etyka

26

• Najczęściej mamy do czynienia

z sytuacją, kiedy pacjent jest

sam najbardziej zainteresowany

wykonaniem zabiegu - prośba.

• Nieuzgodnione zabiegi

najczęściej są wykonywane w

trakcie leczenia, kiedy zespół

leczący chcąc uzyskać jak

najlepszy wynik może wywierać

naciski na dalsze zabiegi wbrew

woli pacjenta.

Etyka

27

Czy zgoda na leczenie jest
prawem czy obowiązkiem
pacjenta?

Etyka

28

• Partnerskie stosunki między

pacjentem a leczącymi
powinny obejmować
jednakowe prawa i obowiązki.

• Obowiązki i odpowiedzialność

leczących są określone
licznymi przepisami.

• Co wiemy o obowiązkach

pacjenta?

Etyka

29

Dalsze pytania?

• Jak postępować gdy pacjent

nie zgadza się na leczenie?

• Czy brak zgody na leczenie

obowiązuje gdy stan pacjenta
pogorszy się i nie może on już
wyrazić swojego sprzeciwu?