Zobowiązania - część

szczegółowa (9)

dr Marek Świerczyński

Katedra Prawa Cywilnego i Prawa

Prywatnego Międzynarodowego

Agencja

• Ustawą z 26.7.2000 r. o zmianie ustawy -

Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 74, poz. 857)

znowelizowano przepisy tytułu XXIII

księgi trzeciej KC o umowie agencyjnej.

• W ten sposób implementowano

dyrektywę Rady EWG nr 86/653 z

18.12.1986 r. w sprawie harmonizacji

praw państw członkowskich dotyczących

niezależnych agentów handlowych.

Strony

• Stronami umowy agencyjnej są przyjmujący

zlecenie (agent) i dający zlecenie przedsiębiorca.

• Aktualna regulacja agencji przewiduje, że umowa

agencji jest umową dwustronnie podmiotowo

kwalifikowaną.

• Oznacza to, że umowę agencyjną może zawrzeć

tylko agent w zakresie działalności swego

przedsiębiorstwa z innym przedsiębiorcą.

• Wymóg obustronnego profesjonalizmu w

umowie agencyjnej jest złagodzony w ten sposób,

że agent może zawrzeć "umowę o treści określonej

w art. 758 § 1 KC" (tzn. inną niż agencyjna sensu

stricto) z osobą nie będącą przedsiębiorcą.

Rodzaje

• Uregulowanie umowy agencyjnej przewiduje, że w

ramach jednej denominacji kodeksowej w istocie
konstruuje się równolegle dwie postaci agencji:

– 1) agencję połączoną z pełnomocnictwem i
– 2) agencję pośredniczą

• Można posługiwać się odpowiednio terminami

"agencja pośrednicza" i "agent-pośrednik", jeśli
przedmiotem jest pośredniczenie, albo "agencja
przedstawicielska" i "agent-pełnomocnik", jeśli
przedmiotem jest dokonywanie przez agenta
czynności prawnych w imieniu dającego zlecenie

Charakterystyka

• Umowa agencyjna należy do umów o

świadczenie usług.

• Umowa agencyjna jest umową odpłatną o stałe

świadczenie usług agencyjnych.

• Umowa agencyjna obejmuje świadczenie usług

wymagających obdarzenia agenta szczególnym
zaufaniem.

• Do zawierania umów w imieniu dającego zlecenie

oraz do odbierania dla niego oświadczeń agent
jest uprawniony tylko wtedy, gdy ma do tego
umocowanie (art. 758 § 2).

Wynagrodzenie

• Uprawnieniu agenta do wynagrodzenia

przepisy KC poświęcają wiele miejsca.

• Szczegółowość unormowania tej

problematyki stanowi konsekwencję
przyjęcia w KC rozwiązań
przewidzianych w postanowieniach art.
6-12 dyrektywy nr 86/653.

• Przede wszystkim agent ma prawo do

wynagrodzenia za spełnione usługi
agencyjne (zob. art. 758 § 1).

Pisemne potwierdzenie

• W związku z tym, że brak jest szczególnych

przepisów określających tryb i formę zawarcia
umowy agencyjnej, umowę tę można zawrzeć w
dowolny sposób i w dowolnej formie.

• Praktyka wykształciła obyczaj stosowania formy

pisemnej jako reguły.

• Każda ze stron może żądać od drugiej pisemnego

potwierdzenia treści umowy oraz postanowień ją
zmieniających lub uzupełniających (art. 758(2)
zd. 1 KC).

Domniemanie

• Zakres działania agenta w umowie agencyjnej w

postaci przedstawicielskiej jest wyznaczony
granicami umocowania i treścią zawartej umowy
agencyjnej.

• W stosunkach z kontrahentami umów, które agent

zawarł w imieniu dającego zlecenie wprowadza się
domniemanie upoważnienia agenta do przyjmowania
wynikających z zawartej umowy świadczeń oraz do
odbierania zawiadomień o wadach lub innych
oświadczeń dotyczących wykonania tej umowy.

• Domniemanie upoważnienia agenta działa jedynie w

razie wątpliwości co do zakresu działania agenta.

Lojalność

• Charakter zobowiązania agencyjnego

wymaga od stron wysokiego stopnia

wzajemnego zaufania.

• Ustawodawca zachowania lojalności

w równym stopniu wymaga od obu

stron umowy.

• Klasycznym przykładem nielojalności agenta jest

równoczesne działanie na rzecz dającego zlecenie i klienta

nie uwzględniające należycie interesów dającego zlecenie,

co dla dającego zlecenie oznacza osiągnięcie mniej

korzystnych warunków umowy od tych, które były realnie do

osiągnięcia.

• Lojalność wymagałaby poinformowania dającego zlecenie,

że agent działa również w interesie klienta.

Obowiązki agenta

• Przepisy nakładają na agenta

trzy obowiązki:

– obowiązek przekazywania

informacji mających znaczenie dla

dającego zlecenie,

– obowiązek przestrzegania

wskazówek dającego zlecenie,

– obowiązek podejmowania

czynności potrzebnych do ochrony

praw dającego zlecenie.

Obowiązki dającego zlecenie

• Przepis ten nakłada na dającego zlecenie

dwie grupy obowiązków:

– obowiązki dającego zlecenie w zakresie

przekazywania dokumentów i informacji

potrzebnych do prawidłowego wykonania

umowy,

– oraz obowiązki dającego zlecenie w

przedmiocie zawiadamiania o umowach z

klientami.

• Przepis ten konkretyzuje ogólny obowiązek

współdziałania stron przy wykonaniu

zobowiązania (art.354) oraz obowiązek

lojalności (art. 760).

Milczące potwierdzenie

• W razie gdy agent zawierający

umowę w imieniu dającego zlecenie

nie ma umocowania albo przekroczy

jego zakres, umowę uważa się za

potwierdzoną, jeżeli dający zlecenie

niezwłocznie po otrzymaniu

wiadomości o zawarciu umowy nie

oświadczy klientowi, że umowy nie

potwierdza.

Prowizja

• Agentowi należy się prowizja od umów, do których

zawarcia on doprowadził (pozyskując dla dającego

zlecenie klientelę) lub które agent-pełnomocnik sam

zawarł w imieniu dającego zlecenie w trakcie trwania

stosunku agencyjnego.

• W tej pierwszej sytuacji dający zlecenie może żądać

wykazania przez agenta związku przyczynowego

między jego staraniami a zawarciem umów.

• Agentowi służy prawo do prowizji, jeśli dający zlecenie

zawarł umowy z klientami poprzednio pozyskanymi

przez agenta dla tego samego rodzaju umów.

• Wchodzą tu w grę trzy przesłanki: 1) istnienie

stosunku agencyjnego, 2) klientela jest zorganizowana

przez agenta, 3) dający zlecenie bezpośrednio zawiera

w kręgu tej klienteli umowy danego rodzaju.

Agent wyłączny

• Nowelizacja z 2000 r. przywróciła instytucję

"agenta wyłącznego".

• Stało się to w wyniku konieczności dostosowania

przepisów agencyjnych do wymogów art. 7 ust. 2
dyrektywy nr 86/653.

• Jeśli chodzi o agenta wyłącznego, to jest nim

agent, któremu dający zlecenie w zawartej
umowie agencyjnej przyznał prawo wyłączności w
odniesieniu do oznaczonej grupy klientów lub
obszaru geograficznego.

Prowizja po rozwiązaniu umowy

• Prawo do prowizji ma agent nawet po rozwiązaniu

umowy agencyjnej.

• Warunkiem tutaj jest, po spełnieniu przesłanek z

art. 761 KC, aby propozycję zawarcia umowy
dający zlecenie lub agent otrzymał od klienta
przed rozwiązaniem umowy, a także wtedy, gdy
do zawarcia umowy z klientem doszło w
przeważającej mierze w wyniku działań agenta w
czasie trwania umowy i w rozsądnym czasie od jej
rozwiązania.

Kolizja uprawnień

• Przepis art. 761(2) wprowadza

unormowanie możliwej kolizji uprawnień
aktualnego i poprzedniego agenta.

• Agent, pozostający z dającym zlecenie w

stosunku agencyjnym, nie może żądać
prowizji, jeśli należy się ona na podstawie
art. 761(1) poprzedniemu agentowi.

• Zasada ta jest złagodzona w ten sposób,

że okoliczności mogą sprawić, iż słuszne
będzie podzielenie prowizji między
aktualnego i poprzedniego agenta.

Wymagalność prowizji

• O chwili powstania prawa do prowizji

rozstrzyga umowa stron.

• W braku odmiennego postanowienia umowy

agencyjnej, agent nabywa prawo do prowizji z

chwilą, w której dający zlecenie powinien był

spełnić świadczenie albo faktycznie je spełnił

albo kiedy swoje świadczenie spełnił klient.

• Swoboda stron jest w tym zakresie

ograniczona w ten sposób, że strony nie mogą

umówić się, że agent nabywa prawo do

prowizji później niż w chwili, w której klient

spełnił świadczenie albo powinien był je

spełnić, gdyby dający zlecenie spełnił swoje

świadczenie

Zwrot prowizji

• Prawo do prowizji nie powstaje w sytuacji, kiedy staje

się oczywiste, że umowa dającego zlecenie z klientem
nie zostanie wykonana na skutek okoliczności, za
które dający zlecenie nie ponosi odpowiedzialności.

• W takiej sytuacji ewentualnie już wypłacona prowizja

podlega zwrotowi.

• Utrata prawa do prowizji ma miejsce wówczas, gdy

zostaną ustalone łącznie następujące przesłanki: a)
dający zlecenie zawarł skutecznie umowę z klientem,
b) umowa nie została wykonana i oczywiste staje się
to, że nie zostanie już wykonana, c) niewykonanie
umowy jest następstwem okoliczności, za które dający
zlecenie nie odpowiada.

Oświadczenie

• Szereg szczegółowych przepisów reguluje - w

interesie agenta - kwestie uzyskiwania przez agenta

od dającego zlecenie informacji o danych

dotyczących wysokości należnej mu prowizji oraz

tworzy możliwość rzeczywistej kontroli rzetelności i

prawdziwości uzyskiwanych w tej materii informacji.

• Na dającego zlecenie został nałożony obowiązek

złożenia oświadczenia obejmującego dane o

należnej agentowi prowizji.

• Obowiązek dającego zlecenie wynika ex lege i

oświadczenie dającego zlecenie powinno być

składane przez dającego zlecenie nie później niż w

ostatnim dniu miesiąca następującego po kwartale,

w którym agent nabył prawo do prowizji.

Prowizja del credere

• Szczególnym rodzajem wynagrodzenia agenta

jest "prowizja del credere".

• Prawo do tej prowizji należy się agentowi, jeśli

przyjmie na siebie odpowiedzialność za to, że

klient spełni świadczenie.

• Agent odpowiada za wykonanie zobowiązania

przez klienta.

• Formułę klauzuli del credere mogą strony ustalić

stosownie do własnych potrzeb i interesów.

• Prowizja del credere jest odrębnym (dodatkowym)

wynagrodzeniem agenta.

• Zobowiązanie agenta ma w takich razach

dodatkowo charakter gwarancyjny.

• Ustawa wymaga dla skuteczności klauzuli del

credere zachowania formy pisemnej dla umowy

agencyjnej.

Zwrot wydatków

• Sprawę zwrotu wydatków związanych z

wykonaniem zlecenia przez agenta ustawa

pozostawia woli stron, które w ramach zawartej

umowy agencyjnej mogą szczegółowo ją

rozstrzygnąć.

• W tym również strony mogą w umowie wyłączyć w

ogóle zwrot wydatków, traktując je jako koszty

handlowe agenta.

• W braku postanowień wyłączających uprawnienie

agenta do zwrotu wydatków, agent może domagać

się jedynie zwrotu wydatków uzasadnionych, jeżeli

ich wysokość przekroczyła zwykłą w danych

stosunkach miarę.

Okres obowiązywania

• Umowa agencyjna może być zawarta na czas

oznaczony albo na czas nieoznaczony.

• Umowa, która jest zawarta na czas oznaczony

wygasa z nadejściem terminu końcowego.

• Przepis, śladem rozwiązań dyrektywy nr 86/653

dopuszcza przekształcenie umowy zawartej na

czas oznaczony w umowę zawartą na czas

nieoznaczony.

• Przekształcenie następuje automatycznie, jeśli

strony umowy agencyjnej po upływie oznaczonego

terminu końcowego nadal ją wykonują.

• Skutek w postaci przekształcenia następuje ex

lege.

Wypowiedzenie

• Aktualne rozwiązanie prawne

przewiduje minimalne terminy

wypowiedzenia powiązane ściśle z

czasem trwania stosunku agencyjnego.

• Te "ustawowe terminy wypowiedzenia"

(jeden miesiąc naprzód w pierwszym

roku, dwa miesiące naprzód w drugim

roku, trzy miesiące naprzód w trzecim i

następnych latach) nie mogą być

skracane.

Wypowiedzenie przed

terminem

• Umowę agencyjną zawartą na czas

nieoznaczony lub przekształconą na
mocy przepisu art. 764 KC w umowę
zawartą na czas nieoznaczony można
wypowiedzieć bez zachowania terminów
wypowiedzenia z powodu niewykonania
zobowiązania przez jedną ze stron w
całości lub znacznej części, a także w
przypadku zaistnienia nadzwyczajnych
okoliczności.

Świadczenie wyrównawcze

• Przyjęte w przepisach KC rozwiązanie wynika

wprost z art. 17 ust. 2 dyrektywy nr 86/653 i
polega na tym, że jeśli zostaną spełnione
przewidziane przez prawo przesłanki (art.
764(3) § 1 KC) to agent otrzyma świadczenie
wyrównawcze w wysokości nie
przekraczającej wynagrodzenia agenta za
jeden rok, obliczonego na podstawie
średniego rocznego wynagrodzenia
uzyskanego w okresie ostatnich pięciu lat.

Świadczenie

wyrównawcze

• Przesłanki świadczenia wyrównawczego są

następujące:

– 1) wygaśnięcie stosunku agencji w rezultacie

rozwiązania umowy agencyjnej,

– 2) pozyskanie przez agenta w trakcie trwania stosunku

agencji nowych klientów lub doprowadzenie w tym

czasie do istotnego wzrostu obrotów z dotychczasowymi

klientami,

– 3) osiąganie przez dającego zlecenie nadal (tj. po

rozwiązaniu umowy agencyjnej) znacznych korzyści z

umów z pozyskanymi przez agenta nowymi klientami lub

dotychczasowymi (z którymi dzięki zabiegom agenta

istotnie wzrosły obroty),

– 4) brak negatywnych przesłanek świadczenia

wyrównawczego (zob. art. 764(4).

Świadczenie

wyrównawcze

• Świadczenie wyrównawcze w zasadzie

nie przysługuje agentowi, jeżeli: 1)
dający zlecenie wypowiedział umowę
na skutek okoliczności, za które
odpowiedzialność ponosi agent, 2) to
agent wypowiedział umowę, 3) agent
za zgodą dającego zlecenie przeniósł
na inną osobę swoje prawa i obowiązki
wynikające z umowy.

Ograniczenie działalności

konkurencyjnej

• Przepisy o ograniczeniu działalności

konkurencyjnej agenta po wygaśnięciu umowy

agencyjnej stanowią lex specialis w stosunku

unormowania konkurencji w prawie polskim

przez ustawę z 16.4.1993 r. o zwalczaniu

nieuczciwej konkurencji (Dz.U. Nr 47, poz. 211

ze zm.) czy ustawę z 15.12.2000 r. o ochronie

konkurencji i konsumentów (Dz.U. Nr 122, poz.

1319) oraz w innych aktach normatywnych.

• Umowa o ograniczeniu działalności

konkurencyjnej nie może przewidywać

dłuższego terminu działania zastrzeżenia o

ograniczeniu działalności konkurencyjnej niż

dwa lata od rozwiązania umowy (art. 7646 §

2).