

Nauczyciel andragog u progu XXI wieku, Pod red. Wojciecha Horynia i Jana

Maciejewskiego, Wrocław, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2001



Nauczyciel andragog w społeczeństwie wiedzy, Pod red. Wojciecha Horynia i Jana

Maciejewskiego, Wrocław, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2007



Wesołowska E. A, Stan badań oświaty dorosłych w Polsce. W: Greger N. F. B.,

Półturzycki J., Wesołowska E. A. (Red.), Szkoły wyższe a edukacja dorosłych, t. 5,

Toruń – Warszawa, Biblioteka Edukacji Dorosłych, 1995



Wojtasik B, Dordca zawodu. Studium teoretyczne z zakresu poradoznawstwa,

Wrocław, Wydaw. Uniwersytetu Wrocławskiego, 1993



Banach Cz., Funkcje i zadania nauczyciela oświaty dorosłych wobec polskich

wyzwań cywilizacyjnych. W: Edukacja Dorosłych, nr 2, 1995



Kargul J., Od upowszechniania kultury do animacji kulturalnej, Toruń,

Wydawnictwo Adam Marszałek, 1998



Andragogiczne wątki, poszukiwania, fascynacje : studia ofiarowane Profesor

Eugenii Annie Wesołowskiej z okazji 50-lecia pracy pedagogicznej i naukowej,

Pod red. Ewy Przybylskiej, Toruń, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika,

2001



Gerlach R., Nauczyciel w pozaszkolnych formach oświaty zawodowej w

Polsce, Wydawnictwo WSP Bydgoszcz, Bydgoszcz 1997



Wprowadzenie do andragogiki , Praca zbiorowa pod red. Tadeusza Wujka.

Radom, Ośrodek Kształcenia i Doskonalenia Kadr. Instytut Technologii

Eksploatacji, 1996

Nauczyciel - andragog to odpowiednio wykwalifikowana osoba,

która prowadzi z dorosłymi wielostronną działalność edukacyjną

(informacyjną, instruktażową, doradczą, konsultacyjną,

mediacyjną, rekwalifikacyjną, wychowawczą, terapeutyczną i

inną) mającą na celu:



dopomaganie w zrozumieniu ich sytuacji życiowej i wskazywanie

czynników ją wyznaczających,



podsumowanie i objaśnienie możliwych do osiągnięcia celów

życiowych i kompetencji, które są przez nich uznawane za

niezbędne,



sugerowanie adekwatnych do nich programów i niesienie

pomocy w ich realizacji



dopomaganie w świadomym i autonomicznym korzystaniu z

wartości edukacji i usuwanie barier, które w tym przeszkadzają,



doradzanie im w kształtowaniu odpowiednich postaw i zachowań

niezbędnych w złożonych sytuacjach życiowych i zmieniającej się

rzeczywistości.

Prezentacja typologii pracowników edukacji

dorosłych ma na celu uświadomienie

zróżnicowanych kontekstów

instytucjonalnych i dydaktycznych edukacji

dorosłych, które w konsekwencji rzutują na

specyfikę zadań i kompetencje andragogów.

Na wstępie przedstawimy trudności, z

jakimi musimy się zmierzyć w rozważaniach

na temat sylwetki i pracy andragogów:



różnorodność placówek oświaty dorosłych (np. CKU, CKP,

ośrodki szkoleniowe zakładów pracy, domy kultury, firmy

szkoleniowe, uniwersytety III wieku) różnych organizatorów

(państwo, stowarzyszenia, osoby fizyczne),



różnorodność statusu zawodowego i wynikających stąd zadań

i funkcji (w edukacji szkolnej - nauczyciele, edukacji

zawodowej - trenerzy, instruktorzy, doradcy, w edukacji

pozaszkolnej – prelegenci, wykładowcy, popularyzatorzy

wiedzy, przewodnicy turystyczni),



różnorodność relacji między zatrudniającą instytucją a

pracownikami (m.in. pracujący na pełnym etacie, pracujący

na zasadzie umowy-zlecenia, umowy o dzieło, wolontariusze),



różnorodność merytorycznych kwalifikacji (np. pracownicy o

różnym poziomie wykształcenia, specjaliści różnych dziedzin

nauki, najczęściej bez kwalifikacji andragogicznych),



fragmentaryczne dane statystyczne (żaden organ państwowy

nie ma obowiązku gromadzenia danych o placówkach i kadrze

oświaty dorosłych; wybiórcze dane znajdziemy w Internecie,

np.

www.szkolenia.com.pl

,

www.instytut.org.pl

, oraz w prasie

fachowej, np. „Personel”, „Zarządzanie i Rozwój”).

W literaturze przedmiotu znajdujemy różne

typologie pracowników oświaty dorosłych.
Najogólniejszą klasyfikację proponuje E.
Anna Wesołowska, która wyróżnia:

:

andragoga- nauczyciela
andragoga- animatora
andragoga- organizatora



nauczycieli szkolnej edukacji dorosłych,



nauczycieli pozaszkolnej edukacji
dorosłych.

W odniesieniu do tej pierwszej kategorii

praca edukacyjna ma charakter względnie

systematyczny i w zasadzie wysoce

sformalizowany. Przebiega według

ustalonych założeń organizacyjno-

dydaktycznych, na podstawie określonych

programów kształcenia, według ustalonej

taksonomii i podlega kontroli oraz ocenie.

Wśród nauczycieli szkolnej edukacji

dorosłych Marczuk wyróżnia dalsze

kategorie zgodnie ze szczeblami i typami

kształcenia, przyporządkowując im

określone style działania sklasyfikowane

przez B. Wojtasik:



nauczyciele szkół stacjonarnych (wieczorowych):

organizują proces kształcenia głównie w systemie klasowo-

lekcyjnym (na szczeblu średnim) i wykładowo-ćwiczeniowym

(w szkołach wyższych) – preferowany styl: ekspert - ma dużą

wiedzę, udziela instrukcji, wskazówek, poleceń, dokonuje

wyboru i ponosi za niego odpowiedzialność,



nauczyciele szkół zaocznych (korespondencyjnych):

proces kształcenia polega na kierowanym samokształceniu –

preferowany styl: konsultant – udziela wskazówek uczącym

się, pomaga w rozwiązywaniu napotkanych problemów,



nauczyciele szkół eksternistycznych: praca polega na

udostępnianiu uczącym się programu kształcenia, wskazaniu

odpowiednich źródeł wiedzy i sporadycznym udzielaniu

konsultacji oraz przeprowadzaniu egzaminów – preferowany

styl: spolegliwy opiekun - stymuluje do aktywności, nie

narzuca zdania, udziela porady, kiedy jest o to proszony,



nauczyciele form przemiennych (połączenie kształcenia

stacjonarnego z zaocznym) – preferowany styl to połączenie

eksperta z konsultantem.



właściciele: obok działalności

gastronomicznej stwarzają warunki i

inspirują rozmaitą działalność

artystyczno-kulturalną,



instruktorzy: prowadzą tradycyjne

sekcje i zespoły zainteresowań w

domach kultury,



animatorzy: twórcy rozmaitych

autorskich form aktywności kulturalnej,

których głównym celem jest pobudzanie

do aktywności uczestników zdarzeń,



 



kierowników placówek oświatowych i kultury,

centrów kształcenia i doskonalenia, domów i

ośrodków kultury, bibliotek, organizujących

różne formy kształcenia dorosłych,



instruktorów, prowadzących konkretną

działalność edukacyjną i wychowawczą z

dorosłymi,



organizatorów i realizatorów działalności

kulturalno-oświatowej,



działaczy społecznych (wolontariuszy) w

różnych instytucjach oraz placówkach oświaty

i kultury dorosłych.

Zadania andragogów wynikają z ogólnych wymagań

stawianych przed edukacją, które odnajdujemy np. w Raporcie

UNESCO .



uczenie się zdobywania wiedzy (nauczyć jak się uczyć): Ten

rodzaj uczenia się jest zarówno środkiem, jak i celem w życiu.

Jako środek pomaga zrozumieć siebie i świat na tyle, by godnie

żyć, zdobywać zawodowe kwalifikacji, komunikować się. Jako

cel oznacza czerpanie radości z rozumienia, posiadania wiedzy

i odkrywania. Uczenie zdobywania wiedzy wymaga ćwiczeń

myślenia, kształtowania umiejętności koncentracji i

przywoływania wcześniej zdobytej wiedzy.



uczenie się działania: uczenie zdobywania wiedzy i uczenie

się działania są ze sobą ściśle powiązane. Ten drugi rodzaj

uczenia się nie jest tylko procesem nabywania kwalifikacji

zawodowych, lecz także kształtowania kompetencji. Zakłady

pracy i sektor usług potrzebują specjalistów dobrze

przygotowanych i chcących realizować nabyte kompetencje,

które mogą być nie tylko zawodowe, ale także o charakterze

społecznym i krytycznym. Ważna jest też umiejętność pracy w

zespole na zasadzie współdziałania i podporządkowania.



uczenie się harmonijnego współdziałania: to dziś

najważniejszy element edukacji w skali całego świata,

ponieważ może zapobiec zaostrzaniu konfliktów. Uczący się

muszą poznawać i odkrywać innych, by zrozumieniu ich

wartości podejmować realizację wspólnych celów. Jednak,

aby zrozumieć innych, trzeba zrozumieć samego siebie.

Poznanie własnego kraju, jego kultury i obyczajów pozwala

odnaleźć swoje korzenie i ułatwia zrozumienie innych.

Nauczanie geografii, a następnie literatury, sztuki i kultury

pozwala poznać inne ludy i obyczaje, by podjąć z nimi

współpracę.



uczenie się życia: to troska o wszechstronny rozwój

jednostki: jej ciała, intelektu, wrażliwości, poczucia estetyki,

osobistej odpowiedzialności i duchowej wartości. Dla tych

celów należy wzbogacać programy kształcenia o treści

humanistyczne, artystyczne i dzieła różnych sztuk. One

budzą wrażliwość, rozwijają duchowo i uczą wartościowania.

Celem tego uczenia się jest rozwój własnej osobowości i

możliwości działania w oparciu o własną autonomię,

krytyczny osąd, świadomość współodpowiedzialności.

Stanisław Kaczor wymieniał następujące funkcje

nauczyciela dorosłych:



WYCHOWAWCZĄ polegającą na "dzieleniu się przez wychowawcę

swoją osobowością" na "proponowaniu wzięcia czegoś w sposób

bierny, ale taki, który przetworzy wartości przez kogoś wypracowane

w takim stopniu i zakresie, jaki to widzi zainteresowany”,



DYDAKTUCZNĄ polegającą na przewodzeniu i doradztwie w

organizowaniu skutecznego uczenia się,



DZIAŁACZA SPOŁECZNEGO sprzyjającą kształtowaniu otwartości

uczących się na współdziałanie ze środowiskiem społeczno-

zawodowym,



BADAWCZĄ służąca naukowej analizie i ewentualnej korekcie pracy

edukacyjnej nauczyciela,



SPOŁECZNO - OPIEKUŃCZĄ służącą zapewnieniu uczącym się

dorosłym warunków zdrowotnych, socjalnych, higieny i

bezpieczeństwa oraz podmiotowości,



INNOWACYJNĄ strzyjającą stwarzaniu warunków do samorealizacji i

kształtowaniu postaw alternatywnych , innowacyjnych.



DIAGNOSTYCZNĄ udzielanie dorosłym

pomocy w określeniu potrzeb edukacyjnych,



PLANISTYCZNA wspólnie z dorosłymi

planowanie procesu edukacyjnego,



MOTYWACYJNĄ tworzenie warunków

stymulujących dorosłych do uczenia się,



UDOSTĘPNIANIA dostarczenie i pomoc w

pozyskiwaniu materiałów oraz środków

niezbędnych dla efektywnego uczenia się,



EWALUATYWNĄ pomoc w ocenie wyników

uczenia się.



nauczania i wspierania rozwoju,



wychowania i samowychowania uczniów,



opieki, wyrównania warunków kształcenia,



diagnozowania,



resocjalizacji,



działalności innowacyjno-reformatorskiej,



współpracy ze środowiskiem zamieszkania

i pracy,



organizacji pracy własnej i zbiorowej

Tak szczegółowe, dyrektywne podejście

do funkcji i kompetencji andragogów,
nie znajduje akceptacji wśród
zwolenników andragogiki krytycznej,
którzy taką koncepcję nauczyciela
dorosłych i jego funkcji traktują jako
pozostałość monocentrycznego,
instytucjonalnego, głównie
państwowego systemu edukacji
dorosłych, sprzyjającą drobiazgowej
regulacji, uniformizacji i standaryzacji
życia społecznego.



uczenie korzystania z informacji przetworzonych
w życiowym doświadczeniu,



pomoc w odkrywaniu źródeł uprzedmiotowienia,



pomoc w identyfikowaniu czynników
ograniczających emancypacyjny udział w życiu
społecznym,



pomoc w zrozumieniu związków jednostki z
rzeczywistością oraz czynników
osobowościowych i pozaosobowościowych
określających ten związek.



dopomaganie w zrozumieniu sytuacji życiowej i wskazywanie

czynników ją wyznaczających,



podsumowanie i objaśnienie możliwych do osiągnięcia celów

życiowych i kompetencji, które uznawane są za niezbędne,



sugerowanie adekwatnych programów i niesienie pomocy w ich

realizacji,



dopomaganie w świadomym i autonomicznym korzystaniu z

wartości edukacji i usuwaniu barier, które w tym przeszkadzają,



doradzanie im w kształtowaniu odpowiednich postaw i

zachowań niezbędnych w założonych sytuacjach życiowych i

zmieniającej się rzeczywistości

Według Mieczysława Malewskiego taką

pomoc może zapewnić nauczyciel dorosłych,

który jest krytycznym analitykiem

indywidualnych sposobów życia i

kompetentnym znawcą ludzkich

osobowości. Bywa empatycznym

przyjacielem, intelektualnym prowokatorem,

skutecznym doradcą, spolegliwym

opiekunem. W świetle literatury zachodniej

nurtu krytycznego M. Malewski wyróżnił i na

grunt polski zaadaptował trzy główne

koncepcje nauczycieli dorosłych, w których

uwydatniają się naczelne ich funkcje:



nauczyciel artysta, dla którego „kształcenie dorosłych” jest

sztuką twórczej adaptacji normatywnych zasad dydaktyki do

wciąż zmieniających się i niepowtarzalnych właściwości, z

których na czoło wysuwają się konkretność, innowacyjność i

wrażliwość. Wykorzystując je, nauczyciel za każdym razem

od nowa i w odmienny sposób buduje kompleksy interakcji z

dorosłymi słuchaczami i nie waha się ignorować zalecenia

podręcznikowych metod, jeśli uzna to za niezbędne;



nauczyciel popularyzator, za główne zadanie edukacji

dorosłych uznaje udostępnianie zasobów i źródeł uczenia się,

kształtowania umiejętności posługiwania się nimi i pomoc w

organizowaniu samokształceniowej aktywności, a w

konsekwencji wspieranie trwałego zaangażowania

oświatowego prowadzącego do rozwoju kompetencji

poznawczych;



nauczyciel krytyczny analityk, z zasady sam sceptycznie

nastawiony do istniejącego ładu społecznego, za główne

swoje zadanie uznaje, wspólne z uczestnikami, krytyczne

analizowanie mechanizmów życia społecznego, budzenie w

nich podmiotowości i dążeń emancypacyjnych, a w

konsekwencji zmianę warunków egzystencji



Jeśli zechcemy odnieść te modele do praktyki

oświaty dorosłych, to pojawiają się określone i

rzeczywiste problemy. Po pierwsze w Polsce

dominuje szkolna edukacja dorosłych, której celem

jest przekaz wiedzy określonej programem

kształcenia, egzekwowany na egzaminach, np.,

maturalnym, co powoduje koncentrację procesu

nauczania – uczenia się na treściach

programowych. Druga trudność dotyczy samych

uczestników edukacji dorosłych, którzy we

wczesnej dorosłości (19-22 r.ż.) mają trudności ze

sprecyzowaniem celu i sensu swojej edukacji,

później przejawiają głównie motywację

instrumentalną w zdobywaniu wiedzy i

umiejętności, wreszcie mają podstawowe problemy

z samodzielną edukacją. Na dalsze trudności pracy

andragogicznej zwraca uwagę L. Kopciewicz, która

szkołę dorosłych charakteryzuje jako „świat na

opak”:



nieszkolny” wiek uczniów: brak zdolności, motywacji,

kulturowe deficyty rekompensowane przez starszych

dorosłych systematycznością, zaangażowaniem,



zachwiany w bardzo wielu przypadkach dystans

wiekowy między nauczycielem i uczniem (złamana

zasad starszeństwa),



feminizacja zawodu nauczyciela (dostrzeganie

skomplikowanej sytuacji ucznia, koncentracja na

jego problemach, co prowadzi do pobłażliwości)

versus niedościgniony ideał przedwojennego

nauczyciela,



logika minimum wysiłku (ze strony nauczyciela, np.

pobłażliwość) – minimum efektu (ze strony ucznia)

jako strategia optymalizacji pracy pedagogicznej

nauczycieli szkoły dla dorosłych,



postrzeganie pracy pedagogicznej przez nauczycieli

jako prób kompensacji „naturalnych deficytów”

zdolności uczniów.



nieświadoma niekompetencja – „nie wiesz, że nie

wiesz”: Na tym etapie nauczyciel nie jest świadomy, iż

wielu rzeczy nie wie i nie umie.



świadoma niekompetencja – „wiesz, że wielu rzeczy

nie potrafisz”: Nauczyciel zaczyna odkrywać, iż nie

posiada określonej wiedzy czy umiejętności.



świadoma kompetencja – „wiesz, że coś potrafisz, ale

nie wykonujesz tego automatycznie”: Wykonywanie

działania wymagają dużej koncentracji, wysiłku, są

odzwierciedleniem instrukcji działania.



nieświadoma kompetencja – „sam już nie wiesz, skąd

wszystko wiesz i umiesz”: Większość zadań wykonywana

jest automatycznie, bez większego wysiłku



I

etap - konwencjonalizacja

Przejście od uczenia się bycia nauczycielem do rozpoczęcia kariery nauczyciela. Uczenie się zawodu

wiąże się z kształtowaniem nowej tożsamości społecznej. Bardzo ważny jest zewnętrzny autorytet –

przełożeni, inni nauczyciele. Nauczyciel posiada wiedzę, ale ma trudności z przełożeniem jej na praktykę.

Nauczanie traktowane jest jako zawód.
 



II etap - przyswajanie

Nauczyciel przyswaja sobie nie tylko wiedzę na temat istoty zwodu, ale też metody działania. Na tym

etapie dominuje jeszcze zewnętrzny autorytet, ale dostrzega się już ogólne zasady kierujące pracą

nauczyciela. Rozwijający się nauczyciel zaczyna zdobywać umiejętności potrzebne do realizacji zadań

zawodowych.

Nauczanie jest umiejętnością.
 



III etap – transformacja

W coraz większym stopniu nauczyciel wykorzystuje własne metody pracy, coraz silniej zaznacza się jego

osobisty punkt widzenia. Z coraz większą odwagą wypowiada własne zdanie. Zauważa, że źródłem sukcesu

mogą być różne działania.

Nauczanie określa się jako profesjonalizm.



IV etap – uzewnętrznienie

W działaniach zawodowych nauczyciel sam dla siebie staje się autorytetem, jednocześnie licząc się ze

zdaniem współpracowników. Pokazuje innym, że każdy wzór działania zawodowego jest wzorem

indywidualnym, charakterystycznym dla poszczególnych nauczycieli. Jest odważny w działaniu i

prezentowaniu własnych poglądów. Na tym najwyższym etapie rozwoju profesjonalnego nauczanie staje

się sztuką.

 

Współczesny nauczyciel dorosłych powinien mieć

po pierwsze określone cechy osobowości, po

drugie cechować go powinien wysoki poziom

merytoryczny, by rzeczywiście mógł być

kompetentnym doradcą i konsultantem ludzi

dorosłych, po trzecie niezbędne jest mu

gruntowne przygotowanie psychologiczne,

filozoficzne, socjologiczne i andragogiczne, co

pozwala mu na właściwe kontakty interpersonalne

z uczestnikami edukacji, na poznawanie ich

psychiki (zainteresowań, potrzeb, aspiracji), na

pomoc w realizacji dążeń edukacyjnych a także na

rozładowanie napięć, łagodzenie stresów i w razie

potrzeby na oddziaływania terapeutyczne .



kontaktowość



empatia



cierpliwość



wyrozumiałość



skromność



gotowość do kompromisów



życzliwość



chęć pomocy innym.

Pozaszkolni nauczyciele dorosłych:



Popularyzatorzy nauki - ich działalność polega na prezentowaniu wyników

najnowszych badań z różnych dziedzin nauki na konferencjach naukowych,

sympozjach, seminariach oraz publikacjach przedkonferencyjnych i

pokonferencyjnych.



Prelegenci i lektorzy – popularyzują wiedzę z różnych dziedzin wśród

szerokich kręgów dorosłego społeczeństwa.



Wykładowcy i instruktorzy – jest to najbardziej liczna grupa nauczycieli

pozaszkolnych dorosłych, a prowadzony przez nich proces edukacyjny –

zwłaszcza na bhp i egzaminy końcowe – cechuje wysoki stopień

sformalizowania.



Bibliotekarze bibliotek naukowych, publicznych i specjalistycznych dla

dorosłych, pracownicy informacji bibliotecznej oraz organizatorzy tematycznych

wystaw książek i czasopism.



Przewodnicy turystyczni i muzealni,



Inspektorzy służb sanitarno-epidemiologicznych i instruktorzy oświaty

dorosłych



Konsultanci i doradcy wymagający od ludzi dorosłych w przyswajaniu tzw.

Wiedzy praktycznej w zakresie gospodarstwa domowego, z dziedzin

motoryzacji, obsługi i naprawy sprzętu elektronicznego, korzystania z

komputerów, wykonywania rozliczeń finansowych i podatkowych a nawet

funkcjonowania na giełdzie.