Psychologia kliniczna - wstęp

Stanisława Steuden

Źródła i drogi rozwoju psychologii
klinicznej

Stany Zjednoczone – nurt pragmatyczny, metody kliniczne

Europa – nurt teoretyczny i pragmatyczny



ośrodki opieki psychologicznej, medycznej i

pedagogicznej



psychoanaliza – poszukiwanie teorii w wyjaśnianiu

zaburzeń psychicznych



eksperyment kliniczny

cd. źródła i drogi rozwoju psychologii
klinicznej

Lightner Witmer

(1867-1956) – psycholog, ojciec psychologii klinicznej



1896 - powstanie psychologii klinicznej, utworzenie kliniki

psychologicznej (Uniw. Penslwania Filadelfia) – koncepcja psych.

klinicznej, związek teorii i praktyki



przygotowanie do zawodu, łączenie teorii i praktyki, metoda

kliniczna - case study (wpływ Wilhelma Wundta – psycholog,

filozof, twórca psychologii eksperymentalnej)



1907 – czasopismo The Psychological Clinic



do 1914 r. rozwój klinik w Stanach Zjednoczonych Training

School w Vineland (Goddard, Porteus, Doll, testy Simona-Bineta)



1917 w ramach APA - Amerykańskie Towarzystwo Psychologii

Klinicznej – AACP (podwyższanie standardów zawodowych,

rozwój badań)

cd.



Clifford Whittingham Beers

(1876-1943) –

założyciel THP



1908/1962 - Umysł, który odnalazł sam siebie

(A

Mind That Found Itself)



1908 Ruch Higieny Psychicznej

(National Committee

for Mental Hygene)



1909 Towarzystwo Higieny Psychicznej (współpraca
- Wiliam James, Adolf Meyer

Europa - równolegle do Stanów
Zjednoczonych

(początek XXw)

Nurt praktyczny



praktyka psychologiczna (S. Freud - Wiedeń



Poradnie Adlerowskie - Wiedeń



Ośrodki pomocy psychologicznej, pedagogicznej,

medycznej (Berlin)

Nurt teoretyczny - psychoanaliza



Kompleksowe podejście do wyjaśniania natury

człowieka, zaburzeń psychicznych i

psychosomatycznych



Zaburzenia rozwoju człowieka



Diagnoza zaburzeń



Psychoterapia

Badania empiryczno-kliniczne

Emil Kraepelin

(1856-1926) – lekarz psychiatra



współpraca – W. Wundt, A. Alzheimer, M.

Bornsztajn, A.Meyer



1917 – założenie Kliniki Psychiatrii w Monachium



twórca pierwszej nowoczesnej klasyfikacji zaburzeń

psychicznych (9 wydań – ostatnie 1927)



dementia praecox

cd.

Alois Alzheimer

(1864-1915) – niemiecki lekarz,

psychiatra, neuropatolog



Opisał specyficzną chorobę kory mózgowej –

Auguste Deter – określił jako choroba

zapominania



Kraepelin w 1910 użył określenia choroba

Alzheimera w Podręczniku psychiatrii z 1910r.)



Oficjalna nazwa choroby przyjęta na kongresie

lekarzy w Lozannie w 1967r.

Psychologia rosyjska, radziecka

Labolatoria fizjologów, psychiatrów rosyjskich

Władimir Michaiłowicz Biechteriew (1857-1927) –

rosyjski lekarz neurolog, psychiatra, psycholog,

neuroanatom

Siergiej Korsakow ( 1854-1900) lekarz, psychiatra,

neurolog, pierwszy profesor psychiatrii w Rosji, twórca

moskiewskiej szkoły psychiatrii

Bluma Zeigarnik (1900-1988) psycholog, psychiatra

Aleksander Łuria (1902-1977) twórca neuropsychologii

Psychologia kliniczna w Polsce –
prekursorzy, twórcy

Julian Ochorowicz (1850-1917) związany z UW,

założył Sekcję Psychologii (1891) przy Towarzystwie

Lekarzy i Przyrodników, napisał pracę Psychologia i

medycyna

Stefan Błachowski - związany z UAM – Poznań



W 1949 r. założył Polskie Towarzystwo

Psychologiczne, Redaktor naczelny Kwartalnika

Psychologicznego (1930) a następnie Przeglądu

Psychologicznego

Edward Abramowski – utworzył Katedrę Psychologii w

Uniwersytecie Warszawskim (1910), prowadził

badania nad podświadomością

cd.



Maria Grzegorzewska – założycielka Instytutu
Pedagogiki Specjalnej



Kazimierz Dąbrowski – założyciel Instytutu
Higieny Psychicznej w Warszawie w 1932 r. (

Psychologia kliniczna w Polsce okres
przedwojenny



W okresie przedwojennym nawiązywała do

dorobku europejskiego



Od lat 70-tych pozostaje pod silnym wpływem

psychologii amerykańskiej



W latach 60 – główne ośrodki uniwersyteckie

kształcenia psychologów klinicznych,

podręczniki (Lewicki 1969)



Trudną sprawa jest status zawodowy

psychologa klinicznego

Współczesna psychologia kliniczna



Szeroki zakres zastosowań



Zdrowie



Zaburzenia w różnych fazach życia człowieka, różnych

grupach



Mieści w sobie różne subdyscypliny: psychologia uzależnień,

kliniczna psychologia zdrowia, psychologia katastrof,

interwencja kryzysowa, przemoc, starzenia się, wsparcie

społeczne, działania interdyscyplinarne,



Od momentu powstania - silne związki z filozofią, naukami

społecznymi, naukami przyrodniczymi, biologią, medycyną –

to decyduje o jej bogactwie, ale także jest przyczyna wielu

trudności wynikających z odmiennych założeń ontologicznych

i epistemologicznych

Psychologia kliniczna po II wojnie światowej

Czas organizowania się - Wyższa Szkoła Higieny

Psychicznej (psychopatologia + testy 1946-1950)

Kryzys – likwidacja zawodu psychologa, zakaz

stosowania testów, psycholog w roli asystenta

psychiatrycznego (1950-1956)

Reanimacja – konferencja Psychologii Stosowanej i

Psychologii Klinicznej 1956, 1958

Odrodzenie, stabilizacja, rozwój psychologii
klinicznej – lata 60 te



Katedry i zakłady psychologii Klinicznej na

Uniwersytetach



Specjalność psychologia kliniczna na studiach; nowe

programy i podręczniki





Sekcja Psychologii Klinicznej przy PTP



działalność Pracowni Psychometrycznej PAN – szkolenia

klinicystów w metodach



podstawy teoretyczne psychologii klinicznej – teoria

samoregulacji

(A.Lewicki, M. Maruszewski; Susułowska; H.

Spionek, Z. Płużek, I. Obuchowska, K. Obuchowski

Stabilizacja i rozwój psychologii klinicznej –
lata 70-80 XX w.



Zmiana modelu praktyki; społeczność lecznicza;

psychologia humanistyczna



wyjście poza paradygmat samoregulacji



kształcenie podyplomowe



specjalizacje psychologa klinicznego



intensywne badania empiryczne



poszerzanie zakresu zastosowań (neurologia,

rehabilitacja, somatopsychologia – podspecjalności)

Różnicowanie się psychologii klinicznej,
rozwój praktyki, orientacja na zdrowie lata
90-te XXw.



Podręczniki psychoterapii, rozwój wydawnictw

psychologicznych, społeczna psychologia kliniczna,

interwencja kryzysowa; psychologia zdrowia,

psychoonkologia, psychologia przemocy, uzależnień,

wypalenia,



Usamodzielnienie się psychologa klinicznego, problem

zawodu psychologa, kształcenie podyplomowe,

popularyzacja psychologii klinicznej



Dążenie do wzrostu tożsamości zawodowej

Obszar badań - podejście węższe

Ogranicza obszar, przedmiot i praktykę do zaburzeń



Dziedzina badań i praktyki – zaburzenia przystosowania,

zaburzenia czynności i ich wewnętrzny mechanizm

regulacji (Lewicki,1978; Zawadzki, 1959)



Dziedzina psychologii stosowanej, zajmuje się zaburzeniem

procesów regulacji psychicznej (Susułowska, 1975)



Zajmuje się zaburzeniem zachowania i przeżyć

(Obuchowska, 1978)



dziedzina nauki o zaburzeniach zachowania

(przystosowania) tj. czynnościach ukierunkowanych na cel i

mających wewnętrzny mechanizm regulacyjny” (Lewicki,

1969).

cd.

Zaburzone zachowanie

:



nie zaspokaja podstawowych potrzeb jednostki (dotyczących jej

rozwoju)



nie służy realizacji zadań stawianych przez daną kulturę i

społeczeństwo

Zadaniem psychologii klinicznej jest tworzenie wiedzy

odnośnie do:



sposobów diagnozy zaburzeń



określania ich psychospołecznych przyczyn



zapobiegania i terapii

Dziedzina badań i praktyki psychologicznej, zajmująca się:



opisem i wyjaśnianiem zaburzonego zachowania i przeżywania



określaniem ich psychospołecznych przyczyn



oraz stosowaniem tej wiedzy w diagnozie i pomocy psychologicznej

(Sęk. Heszen, 2005)

Psychologia kliniczna – podejście szersze

Dziedzina badań i praktyki psychologicznej, zajmująca się:



opisem i wyjaśnianiem zdrowych i zaburzonych form

zachowania, przeżywania i funkcjonowania somatycznego



określaniem przyczyn zdrowia i zaburzeń



oraz wypełnianiem zadań praktycznych, polegających na

diagnozie zdrowia i/lub zaburzeń w celu zastosowania

psychologicznych form pomocy

Warunkiem koniecznym w badaniach i praktyce psychologa

klinicznego jest zinternalizowanie zasad etycznych, w

związku z tym, że jest to zawód zaufania publicznego

Definicja wg Sekcji Klinicznej APA

Dziedzina psychologii stosowanej, stawiającej sobie jako

zadanie:



określenie zdolności i cech jednostki za pomocą
pomiaru, analizy i obserwacji



na podstawie całokształtu wyników badania (danych z
badania lekarskiego, historii życia osoby) udzielenie jej
porad i zaleceń mających na celu skorygować braki w jej
przystosowaniu”

(G.Shaffer. R. Lazarus, 1968)

„..

Norma i patologia



Norma – realny wzór właściwości



Normalność – właściwość, zbiór właściwości

przypisanych ludziom, grupom i zgodnych ze wzorem

normalności, czyli normą (Sęk. 2007)

Sposoby rozumienia normy:



Statystyczna – ilościowa



Kulturowa – społeczna



Teoretyczna

Norma społeczna

1. Zachowania przeciętne



Powszechne w danej kulturze



Zgodne ze zwyczajami



Ułatwiają porozumienie się z członkami grupy



Niezgodność zachowań z oczekiwaniami powoduje
wykluczenie, izolację

2. Wypełnianie określonych powinności społecznych



Wymagania, wzory



Normy społeczno-kulturowe obecne w danej grupie



Dotyczą rzeczywistości społecznej oraz związku
między rzeczywistością społeczna a psychiczną

Norma teoretyczna

Odnoszenie stanu jednostek lub grup do określonych

prawidłowości

Modele

Realistyczno-adaptacyjny



Radzenie sobie z problemami



Zdolności adaptacyjne



Kompetencje

Postulatywny – oczekiwany



Teorie samoregulacji



Urzeczywistniania potencjałów

(Allport, Menninger,

Maslow, Rogers)

Wykład 2.

Psychologia kliniczna a psychopatologia



Nauka o objawach zaburzeń psychicznych

(Bilikiewicz, Jarosz,

1998),

podstawą ich zrozumienia powinna być znajomość

prawidłowych czynności psychicznych

(Bilikiewicz,1957)



Psychopatologia (psychologia zaburzeń psychicznych)

dziedzina psychologii, jej dane mają teoretyczne i

praktyczne znaczenie dla psychiatrii

(Zeigarnik, 1983)



Podejście amerykańskie – nauka behawioralna, poszukuje

odpowiedzi na pytanie: dlaczego ludzie zachowują się tak,

jak się zachowują?, dlaczego ich zachowania są

nienormalne, zaburzone, dewiacyjne, nieprzystosowane?

(Page, 1975, Zawadzki, 1959)



Wg Rosenhan, Seligman, (1994) - psychopatologia

pokrywa się z psychologia kliniczną (psychologią zaburzeń

zachowania)

Podział psychopatologii w psychologii klinicznej

Psychopatologia
procesów
psychicznych

Psychopatologia
mechanizmów
przystosowawczych
(regulacyjnych)

Psychopatologia procesów psychicznych



symptomatologia / objawy



syndromologia (zespoły)

Zaburzenia procesów

:



poznawczych

(uwagi, spostrzegania, pamięci,

myślenia)



popędowo-motywacyjnych



emocjonalnych



charakteru

Klasyfikowanie zaburzeń

Klasyfikowanie zaburzeń



próba wyodrębnienia zasadniczych odmian zaburzeń zachowania



możliwość oceny przyczyn, obrazu klinicznego i sposobu

oddziaływania

Systemy klasyfikacji (DSM; ICD)



próby określenia zespołów zaburzeń



uporządkowanie obrazu klinicznego



podlegają zmianom pod wpływem wiedzy, doświadczenia



muszą być trafne i rzetelne

Diagnostyczny i Statystyczny Podręcznik
Zaburzeń Psychicznych

(DSM-IV, 1994)

Podstawą systemu klasyfikacji jest diagnostyka wieloosiowa,

DSM-IV obejmuje 5 osi, które mają cechy kategorii i
wymiarów:

Oś I – zespoły kliniczne



zaburzenia nastroju



schizofrenie



zaburzenia urojeniowe



zaburzenia lękowe



organiczne zaburzenia psychiczne

cd.

Oś II – zaburzenia rozwojowe

(niemowlęctwo, dzieciństwo, okres młodości)

- zaburzenia osobowości
- upośledzenie umysłowe

Oś III – stany ogólnomedyczne

- nie zawsze stanowią przyczynę zaburzeń
- są istotne w leczeniu

cd. DSM-IV

Oś IV – problemy psychospołeczne i środowiskowe:



zmiana stanu cywilnego



stres rodzicielski



problemy interpersonalne



problemy zawodowe



zmiana warunków życiowych



zmiana statusu finansowego



problemy prawne



ważne etapy rozwoju osobniczego



choroba somatyczna lub uraz fizyczny

cd.

Oś V – poziom przystosowania

Ocena poziomu funkcjonowania

- psychicznego

- społecznego

- zawodowego

cd.

Psychopatologia mechanizmów

przystosowawczych (regulacyjnych)



Zaburzenia psychiczne – wyraz zaburzeń regulacji

psychicznej



Ustalenia dotyczące kryteriów zaburzonego

(nienormalnego) zachowania



Czynniki etiopatogenetyczne – struktury biologiczne,

osobowościowe, sytuacje trudne



Wyjaśnianie zaburzeń psychicznych z perspektywy różnych

koncepcji teoretycznych

(neuropsychologicznych,

psychoanalitycznych, poznawczych….)



Symptom może być ujmowany jako: wyuczony nawyk,

mechanizm obronny, sposób oceny sytuacji, zaburzenie

systemu rodzinnego, deficyt strukturalny / funkcjonalny oun

Ocena zachowania w aspekcie normy / patologii

(Rosenhan, Seligman, 1994)



Cierpienie (zawinione / niezawinione)



Trudności w przystosowaniu indywidualnym



Nieracjonalność i dziwaczność



Zachowania nieprzewidywalne, niekontrolowane



Zachowanie niekonwencjonalne



Dyskomfort obserwatora



Naruszenie norm społecznych

Zaburzenie psychiczne wg DSM-IV



„

Szczególnego rodzaju zespół kliniczny o objawach

psychologicznych i behawioralnych, powodujących

dyskomfort psychiczny lub upośledzenie

funkcjonowania” (APA, 1994)



Przyczyny zaburzeń psychicznych: biologiczne,

psychiczne, socjokulturowe, środowiskowe



Normalne reakcje na wydarzenia stresowe (np. śmierć)

nie są uważane za zaburzenia psychiczne



Zachowania niedopuszczalne społecznie

(przestępczość) nie zawsze są wskaźnikiem zaburzeń

psychicznych

Zaburzenia psychiczne

Zaburzenie psychiczne – zespół lub wzorzec zachowania

:



powoduje znaczące cierpienie lub upośledzenie



jest czymś więcej niż ogólnie przyjętą formą reakcji

na konkretne wydarzenie



stanowi przejaw dysfunkcji psychicznej

(Wakefield,

1992)

Zachowanie nienormalne – zaburzone

:



jest uporczywe



w poważnym stopniu zagraża dobru jednostki i/lub

społeczności ludzkiej do której ona należy

Niektóre cechy zaburzeń (dotyczą
osobowości)



trwała niezdolność do nawiązania więzi uczuciowej



bezosobowy stosunek do życia seksualnego



brak poczucia winy



brak poczucia wstydu



brak poczucia odpowiedzialności



nieumiejętność odraczania zaspokojenia potrzeb



autodestrukcyjny sposób życia



brak wglądu w przyczyny własnych niepowodzeń



niezdolność planowania



niezdolność przewidywania skutków własnych działań

Dymensje zaburzeń psychicznych

1. Stopień nasilenia objawów



łagodne



umiarkowane



poważne

2. Poziom stabilności wzorców zachowania



epizodyczne



nawracające

3. Rozmieszczenie symptomów w czasie



przebieg ostry– trwa nie dłużej niż 6 mies.



chroniczny – przewlekły, długotrwały.

cd. Dymensje zaburzeń psychicznych

4. Rozmieszczenie symptomów w przestrzeni



zogniskowane - ujawniają się w określonej sferze



występują w różnych sferach

5. Umiejscowienie źródeł



wewnętrzne – intrapsychiczne



zewnętrzne – stresory środowiskowe

Przyczyny zaburzeń

Rozróżnienie między przyczynami:

•

koniecznymi (niezbędne do wystąpienia zaburzeń)

•

wystarczającymi

(poczucie beznadziejności –depresja

- tendencje samobójcze)

•

znaczącymi

(zwiększa prawdopodobieństwo zaburzeń

Ramy czasowe wystąpienia zaburzeń



okres życia (praca, rodzina, okres rozwojowy)



bezpośrednie



odległe

Zaburzenie osobowości - określenie

Zaburzenie osobowości

„

trwały wzorzec wewnętrznych doświadczeń i

zachowań, które w znaczącym stopniu odbiegają
od oczekiwań występujących w kulturze, w której
osoba żyje

” (DSM-IV)

Kryteria diagnostyczne zaburzeń osobowości

A. Spośród czterech następujących obszarów



Poznawczym (sposób spostrzegania i

interpretowania siebie, innych ludzi, zdarzeń)



Afektywnym (siła, stopień zmienności i

adekwatności reakcji emocjonalnych)



Funkcjonowaniu interpersonalnym



Kontroli impulsów

Wzorzec manifestuje się w co najmniej w dwóch z nich

kryteria zaburzeń osobowości – cd.

B. Wzorzec ten jest sztywny i przejawia się w wielu sytuacjach

osobistych i społecznych

C. Wzorzec ten prowadzi do klinicznie znaczącego cierpienia lub

ograniczenia w funkcjonowaniu społecznym, zawodowym bądź

innych sferach funkcjonowania osoby

D. Wzorzec ten jest stabilny i trwa długo, a jego powstanie

zaznacza się przynajmniej w okresie adolescencji lub wczesnej

dorosłości

E. Przyczyny wystąpienia tego wzorca nie mogą być wyjaśnione

jako manifestacja lub konsekwencja innego zaburzenia

F. Wzorzec ten nie jest spowodowany fizjologicznymi skutkami

używania substancji (np.narkotyki, lekarstwa) lub ogólnym

stanem somatycznym (np..urazem głowy)

Zaburzenia osobowości (oś II) - wiązki

Wiązka A – zaburzenia osobowości charakteryzujące się

dziwacznością i ekscentrycznością



Osobowość paranoidalna



Osobowość schizoidalna

Wiązka B – zaburzenia osobowości odznaczające się

dramatycznością, emocjonalnością i lekceważeniem

konsekwencji



Osobowość narcystyczna



Osobowość borderline



Osobowość histrioniczna



Osobowość socjopatyczna

cd. Wiązki zaburzeń

Wiązka C –

zaburzenia osobowości charakteryzujące się

napięciem, lękiem i przerażeniem



Osobowość unikająca



Osobowość bierno-zależna



Osobowość obsesyjno kompulsywna

Oddzielną klasę stanowią zaburzenia osobowości BNO,

które nie spełniają kryteriów zaburzeń wiązki A, B lub
C