Uzależnieni

e od

pracy !?!

Praca

stanowi aktywność wpisaną w

naturalny bieg życia człowieka.

Jest to celowa działalność

człowieka, polegająca na

przekształcaniu różnych dóbr i

przystosowywaniu ich do

zaspokajania potrzeb ludzkich.

odnosi się do
skutków, jakie
mają miejsce w
sferze podmiotu
sprawczego –
osoby pracującej

odnosi się do więzi
społecznych,
relacji jednego
pracownika z
innym oraz z
zespołem
pracowniczym

W ie lo w y m ia r o w e f u n k c j e p r a c y

P o d m io t o w a

c e l:

r o z w ó j c z ł o w ie k a

( fi z . , p s y c h . , s p o ł . , d u c h . )

P r z e d m i o t o w a

c e l:

t w o r z e n ie d ó b r k u lt u r y

( m a t e r ia ln y c h , n ie m a t e r ia ln y c h )

S p o ł e c z n a

c e l:

t w o r z e n ie w s p ó ln o t

in t e g r a c j a s p o ł e c z n a

związana ze
skutkami, jakie z
niej wynikają w
świecie
zewnętrznym

Funkcja podmiotowa

• zaspokajanie potrzeb
• kształtowanie nawyku pracy
• uczenie zawodu
• rozwój umiejętności zawodowych
• rozwój poczucia odpowiedzialności
• kształtowanie postaw
• rozwój sprawności fizycznej
• rozwój sprawności psychicznej
• rozwój zainteresowań i samorealizacji
• rozwój kompetencji społecznych
• terapia
• resocjalizacja

Funkcja przedmiotowa

• podporządkowanie sił przyrody
• tworzenie cywilizacji i dóbr kultury
• ogólnospołeczny i indywidualny skutek

ekonomiczny

Funkcja społeczna

• rozwój więzi opartej na
wspólnych narzędziach pracy
• rozwój więzi opartej na
podziale umiejętności pracy
• rozwój więzi opartej na
wspólnocie korzyści z pracy
• rozwój więzi opartej na
wspólnych zainteresowaniach

Jeżeli aktywność
zawodowa
powoduje
destrukcję
zamiast rozwoju,
to należy się
zastanowić
nad jej sensem.

PRACOHOLIZM

n p . o d a l k o h o l u , l e k ó w ,

n a r k o t y k ó w , t y t o n i u ...

c h e m i c z n e

n p .

o d p r a c y

,

h a z a r d u , s e k s u , i n t e r n e t u ...

c z y n n o ś c i o w e

u z a l e ż n i e n i e

PRACOHOLIZM

to zaangażowanie w pracę, które:

• jest nadmierne,
• jest nieuzasadnione

okolicznościami,

• wpływa destrukcyjnie na człowieka

i/lub otaczających go ludzi,

• wynika z wewnętrznego przymusu,
• nie powoduje przyjemności.

OBJAWY

Pracoholizm występuje wtedy, gdy

można zidentyfikować trzy lub

więcej niżej przedstawionych

objawów, które występują łącznie

przez pewien okres w ciągu

ostatniego roku:

1. Silne pragnienie lub poczucie przymusu

wykonywania pracy:

• poczucie, że nie można żyć bez pracy;
• przekonanie, że można, realizować się tylko w pracy;
• oczekiwanie natychmiastowej gratyfikacji z podjętych działań

pracowniczych;

• silna potrzeba poszukiwania aprobaty i własnej wartości w

obszarze czynności zawodowych;

• przypływ energii tylko w trakcie wykonywania czynności

zawodowych;

• życie w ciągłym napięciu psychicznym;
• uzyskiwanie poczucia pewności siebie i bezpieczeństwa przez

czynności zawodowe;

• przekonanie, że pozwolenie sobie na większy luz w pracy

spowoduje pokonanie/wyprzedzenie przez konkurencję;

• opinia, iż najważniejszy w życiu jest sukces zawodowy

wymagający poświęceń;

• nadmierna odpowiedzialność za powierzone projekty lub

zachowania nieodpowiedzialne, gdy obciążenie przekracza

możliwości realizacyjne;

• poczucie, że nie można wyzwolić się z preferowanych zachowań;

2. Trudności wynikające z niemożności

kontrolowania pracy - rozpoczęcia, zakończenia lub

ilości wykonywanej pracy:

• przekonanie o mniejszych możliwościach kontrolowania swoich

zachowań zawodowych;

• częsta utrata poczucia czasu spędzonego w pracy;
• przekonanie, że codziennie powinno zostawać się dłużej w pracy

i przychodzić także w dni wolne;

• opinia, że nie można wziąć urlopu, bo spowoduje to poważne

problemy w pracy;

• potrzeba kontrolowania zdarzeń zawodowych i pracy innych;
• nadmierny krytycyzm w stosunku do siebie, współpracowników i

osób najbliższych;

• trudności w „zamknięciu za sobą drzwi" i oderwaniu się od pracy;
• notoryczne przynoszenie pracy z firmy do domu;
• trudności z zakończeniem rozpoczętych projektów w wyniku ich

ciągłego udoskonalania;

• wewnętrzny przymus sprawdzania czy wszystko w pracy

przebiega prawidłowo;

• brak tolerancji na własne i/lub innych błędy zawodowe;
• częste kłamstwa, zwłaszcza w zakresie ilości i czasu

wykonywanej pracy;

3. Objawy stanu przerwania aktywności pracowniczej

oraz ich zmniejszenie lub ustępowanie

w momencie powrotu do pracy

(na wzór objawów abstynencyjnych):

• niepokój, rozdrażnienie, gorsze samopoczucie lub cierpienie w

dni wolne od pracy (np. weekendy i urlop)

• oraz ustępowanie tych stanów z chwilą powrotu do

wykonywania zadań zawodowych;

4. Stwierdzenie tolerancji polegającej na

zwiększaniu liczby godzin pracy:

• spędzanie coraz większej ilości czasu w pracy w celu

zredukowania niepokoju, osiągnięcia zadowolenia czy dobrego

samopoczucia, które były poprzednio uzyskiwane w normalnym

czasie pracy;

• poczucie zadowolenia z wydłużania się czasu pracy;
• brak czasu wolnego;
• życie w ciągłym pośpiechu - „ściganie się z czasem";
• częste spóźnianie się;
• załatwianie spraw najczęściej „na wczoraj";
• traktowanie wakacji jako bezproduktywnie upływającego czasu;
• chęć perfekcyjnego wykonania każdego zadania zawodowego;
• dyskomfort z powierzania innym jakiegokolwiek zadania;
• brak zrozumienia dla osób potrafiących „wyłączyć się" z pracy

po jej zakończeniu;

• nieodparta potrzeba stworzenia takich warunków, by mieć stały i

nieograniczony kontakt z pracą;

5. Zaniedbywanie z powodu aktywności zawodowej

alternatywnych źródeł przyjemności lub

zainteresowań:

• brak celów życiowych wychodzących poza sferę działań

zawodowych;

• traktowanie innych sfer życia jako przeszkód w aktywności

zawodowej;

• nieumiejętność zagospodarowania czasu wolnego;

6. Kontynuowanie pracy mimo wyraźnych

dowodów

jej szkodliwych następstw

(somatycznych, psychicznych, społecznych)

• intensywne zaangażowanie w pracę jako przeszkoda w refleksji

nad celami i problemami własnego życia;

• wykonywanie nadmiernych obowiązków zawodowych kosztem

wyglądu i radości życia;

• brak równowagi między praca a resztą życia;
• otaczanie się ludźmi mającymi nierealistyczne standardy pracy;
• narastające poczucie osamotnienia, wypalenie emocjonalne,

częste reakcje depresyjne;

• wzrost używania substancji psychoaktywnych (np. tytoniu,

alkoholu);

• częste zaniedbywanie lub odkładanie innych spraw, by móc

zrealizować powierzony zawodowy projekt;

• wycofywanie się z intymnych związków z obawy przed bliskością;
• poświęcanie życia rodzinnego i/lub prywatnego na rzecz firmy

(istnieje tu pewna różnica płciowa);

• konflikty rodzinne z powodu nadmiernego zaangażowania w

obowiązki zawodowe;

• częste odwoływanie spotkań towarzyskich z powodu pracy.

Tylko wnikliwa

analiza

konkretnego

przypadku

pozwala

stwierdzić czy

jest to

uzależnienie.

Nadmierna aktywność zawodowa

może mieć różne przyczyny:

• pasja do wykonywanej pracy,
• względy ekonomiczne, obawa przed
utratą
pracy,
• ucieczka przed problemami osobistymi,
• przymus wewnętrzny (charakterystyczny
tylko dla pracoholika).

Czynniki ryzyka

pracoholizmu:

Społeczne:

Czas aktywności zawodowej

(przekraczanie norm czasu pracy
przez pracodawców, lub brak
sztywnych norm czasowych)

Duży zakres obowiązków

(utrwalenie nieprawidłowych
nawyków, mniej czasu dla rodziny i
znajomych)

Stan cywilny (grupa ryzyka to

osoby stanu wolnego i
rozpoczynające pracę – mają dużo
czasu, brak dystansu, nastawieni
na szybki sukces)

Zagospodarowanie czasu

wolnego (wyjazdy integracyjne z
zakładu pracy, lojalność za
dodatkowe świadczenia, mniejszy
kontakt z rodziną i znajomymi)

Osobowościowe:

Chęć zaspokojenia określonych

potrzeb (rozbudzenia potrzeb
konsumcyjnych, wygórowanych
ambicji, potrzeby potwierdzania się,
własnej wartości, bycia „w porządku”
zawsze i wszędzie...)

Zaburzenia obsesyjno-

kompulsywne (silna potrzeba
podejmowaniaczynności
pracowniczych w celu redukcji lęku)

Osobowość typu A (nadmierny pęd

do rywalizacji, agresywność,
wygórowane ambicje, niska
samoocena, potrzeby: kontroli,
osiągnięć, dominacji, niecierpliwość i
skłonność do pośpiechu)

Ucieczkowe rozwiązywanie

problemów osobistych i konfliktów
(ucieczka w pracę, długotrwałe
oddziaływanie czynników
stresogennych)

Czynniki geograficzne, społeczne i

kulturowe

a występowanie zjawiska pracoholizmu.

• Japonia

(kultura azjatycka bardzo wysoko ceni pracę;

praca 60-70h/tydzień; zjawisko śmierci z przepracowania –

10tys. osób rocznie,

• Stany Zjednoczone

(praca jako narzędzie

zaspokojenia potrzeb konsumpcyjnych - konsumpcjonizm

napędzany przez reklamę, zakupy jako forma spędzania
wolnego czasu; zaburzony system wartości;

praca jako

podstawowa wartość, sens życia - wizja bezrobocia,

obniżenie poczucia godności i własnej wartości,

samobójstwo)

• Europa Zachodnia

(szacunek i uznaniem dla pracy ze

względu na dochody finansowe; bardzo rzadkie przypadki

śmierci z przepracowania czy samobójstwa z powodu utraty

pracy; wzrost prawdopodobieństwa pracoholizmu w

związku z postępującą globalizacją, wprowadzaniem

amerykańskich standardów pracy, rosnącą konkurencją na

rynku pracy)

Wielowymiarowe

konsekwencje

uzależnienia od pracy

s o m a t y c z n e

p s y c h i c z n e

s p o łe c z n e

S K U T K I P R A C O H O L I Z M U

Skutki somatyczne

• Zespół wegetatywny (mobilizacja organizmu, działania

obronne różnych funkcji)

• Zespół przewlekłego zmęczenia (wyczerpanie

organizmu, różne objawy fizjologiczne)

• Zespół nagłej śmierci
• Syndrom czarnego poniedziałku (wylewy i zawały

serca w godzinach porannych)

• Intoksynacja wzbudzeniowa (przeciążenie pracy

komórek, nadmierne wzbudzenie zakończone
samounicestwieniem)

• Starzenie mózgu (zaburzenie pracy hipokampu z

powodu przeciążenia, degeneracja neuronów)

Skutki psychiczne

• Zespół wypalenia zawodowego (wyczerpanie

emocjonalne, somatyzacja trudności, nadmierna
depersonalizacja w stosunku do innych i siebie, brak
satysfakcji z pracy)

• Histeria taśmy produkcyjnej (różne symptomy

fizyczne, pojawia się nagle i szybko rozprzestrzenia,
przyczyna w przeciążeniu monotonną pracą, częściej
występuje u kobiet)

• Zaburzenia procesów poznawczych (uwagi,

percepcji, pamięci, myślenia)

• Dominacja emocji negatywnych
• Negatywna samoocena

Skutki społeczne

• Dezintegracja zespołu pracowniczego (zaburzenia

więzi pracowniczej z powodu tworzenia toksycznych
warunków: niedostrzeganie potrzeb innych, konflikty,
krytyka, atmosfera pośpiechu, trudności w
komunikacji, agresja, frustracja, zaburzenie
współpracy...)

• Dezintegracja rodziny (rozluźnienie więzi

małżeńskiej, konflikty i napięcia rodzinne, wzajemne
obarczanie odpowiedzialnością za
problemy,rozluźnienie więzi z dziećmi, problemy
wychowawcze, mniej uczuciowego zaangażowania)

Strategie zapobiegania

problemom zawodowym:

1.

Znaczenie rodziny

•

wzorce zachowań pracowniczych

•

kreatywne zagospodarowanie czasu wolnego

•

wspólne spędzanie czasu wolnego i wspólny
wypoczynek

•

właściwa relacja małżeńska

•

utrzymanie zdrowego balansu między
rozwojem kariery zawodowej a udziałem w
życiu rodzinnym

Strategie zapobiegania

problemom zawodowym:

2.

Wykrywanie predyspozycji do
pracoholizmu

•

Skala Uzależnienia od Pracy L. Golińskiej i M. Pasik

•

The Work Addiction Risk Test (WART) B. Robinsona

Wywiady i testy kompetencyjne pozwalają
wyselekcjonować w procesie rekrutacji pracownika
wysoko wydajnego w krótkim odcinku czasu.
Pracodawcy powinni poświęcić się więcej uwagi
predyspozycjom do pracoholizmu, czyli długofalowemu
ujmowaniu efektywności zawodowej.

Strategie zapobiegania

problemom zawodowym:

3. Warunki pracy sprzyjające rozwojowi

człowieka

•

podejmowanie działań przez pracodawców
na rzecz dostosowania warunków pracy do
potrzeb człowieka

•

wzmacnianie odporności osobniczej na stres
zawodowy (treningi i warsztaty kształtujące
cechy, zachowania, umiejętności, które
sprzyjają pozytywnej adaptacji do warunków
pracy)

Leczenie uzależnienia

1. Terapia uzależnienia (różne metody

psychoterapii zależne od danej osoby;
skuteczność terapii poznawczej – relacja
współpracy, konkretne cele, zmiany
zachowań, kształtowanie umiejętności,
dialog sokratejski, dochodzenie do sensu
swojego istnienia)

2. Grupy samopomocowe (w USA grupy

Anonimowych Pracoholików)

Diagnoza

i pomoc osobie

uzależnionej od pracy jest bardzo

trudna z powodu:

• traktowania nadaktywności zawodowej jako

przejawu dbałości o miejsce zatrudnienia ze

względu na ryzyko bezrobocia,

• opinii, że uzależnienie od pracy nie jest

problemem, z którym należy udać się do

specjalisty,

• słabego rozpoznania zjawiska w warunkach

polskich,

• braku literatury fachowej dotyczącej tego
• zagadnienia,
• braku motywacji do zgłaszania przez pracoholików

problemów wynikających z uzależnienia.

W Polsce pracoholik może zwrócić się po

pomoc do poradni leczenia uzależnień

(np. od alkoholu), ze względu na:

• występowanie podobnych mechanizmów w

powstawaniu uzależnień chemicznych i

czynnościowych - w tym również w generowaniu

pracoholizmu,

• obecność specjalistów zajmujących się terapią

uzależnień,

• istnienie podobnych sposobów oddziaływań

terapeutycznych w stosunku do osób

uzależnionych od substancji psychoaktywnych i

różnego typu czynności,

• brak ośrodków specjalizujących się w leczeniu

pracoholizmu.

Koniec

Dziękuję za

uwagę!