J. B. SOBCZAK - TECHNIKI BADAŃ
SOCJOLOGICZNYCH

1

ANALIZA TREŚCI

KONSPEKT WYKŁADU

2

„ANALIZA ZAWARTOŚCI NIE JEST
NIGDY LEPSZA NIŻ UŻYTY W NIEJ
KLUCZ KATEGORYZACYJNY, CO
OCZYWIŚCIE NIE ZNACZY, ŻE DOBRY
KLUCZ DAJE ZAWSZĘ GWARANCJĘ
SUKCESU AKCJI BADAWCZEJ”

(ŹRÓDŁO: W. PISAREK, ANALIZA ZAWARTOŚCI
PRASY, KRAKÓW 1983, s. 96 – 97)

3

STRUKTURA WYKŁADU

1.

POJĘCIE ANALIZY TREŚCI

2.

TYPY ANALIZY TREŚCI

3.

HISTORIA ANALIZY TREŚCI

4.

ANALIZA TREŚCI W SOCJOLOGII

5.

JEDNOSTKA ANALIZY

6.

NARZĘDZIA BADAWCZE

7.

OBSZARY BADAWCZE

4

POJĘCIE ANALIZY TREŚCI



OKREŚLENIE „CONTENT ANALYSIS” ZNAJDUJE
SIĘ W RÓŻNYCH KONTEKSTACH



MOŻE TO BUDZIC PODEJRZENIE CZY ZAWSZE
MOWA JEST O TYM SAMYM



ŹRÓDŁO NIEJEDNOZNACZNOŚCI



W CELU JEGO WYJAŚNIENIA NALEŻY ZWRÓCIĆ
UWAGĘ NA SPOSÓB ROZUMIENIA
KLUCZOWEGO POJĘCIA – „CONTENT”

5

POJĘCIE ANALIZY TREŚCI



NIEJASNY CHARAKTER KLUCZOWEGO
POJĘCIA POWODUJE TRUDNOŚCI
INTERPRETACYJNE



W LITERATURZE SOCJOLOGICZNEJ
NAJCZĘŚCIEJ MOWA JEST O ANALIZIE
TREŚCI



W LITERATURZE PRASOZNAWCZEJ –
ANALIZA ZAWARTOŚCI

6

POJĘCIE ANALIZA TREŚCI



PYTANIE:
CZY CHODZI JEDYNIE O INNY SPOSÓB
TŁUMACZENIA ANGIELSKIEGO „CONTENT”, CZY
JEST TO WYRAZ ODMIENNYCH PODEJŚĆ
TEORETYCZNYCH?

7

POJĘCIE ANALIZY TREŚCI



WYRÓŻNIĆ MOŻNA TRZY STANOWISKA

1.

P. DUBIEL – OPOWIADA SIĘ ZA
STOSOWANIEM OKREŚLENIA „ANALIZA
ZAWARTOŚCI” (CO STARA SIĘ UZASADNIĆ W
SPOSÓB TEORETYCZNY)

2.

WPROWADZAJĄCE ROZRÓŻNIENIE MIĘDZY
ANALIZĄ TREŚCI I ANALIZĄ ZAWARTOŚCI. M.
KAFEL („Przeprowadzając np.. badania
zawartości prasy, musimy miedzy innymi
korzystać z wyników analizy treści (której) …
nie należy mylić z analizą zawartości”.)

8

POJĘCIE ANALIZY TREŚCI

3. OBA KLUCZOWE POJĘCIA („TREŚĆ” i

„ZAWARTOŚĆ”) SĄ TRAKTOWANE JAKO
SYNONIMY
TAKIE STANOWISKO PREZENTUJE T. A. van DIJK
„BADACZE DYSKURSU ZWYKLE UNIKAJĄ TEGO
DOŚĆ NIEJASNEGO POJĘCIA („TREŚĆ” ALBO
„ZAWARTOŚĆ” – dop. mój), KTÓRE WCIĄŻ
ZNAJDUJE ZASTOSOWANIE W METODZIE
ANALIZY TEKSTU NAZYWANEJ NIERAZ
„ANALIZĄ TREŚCI(ZAWARTOŚCI)…”)

9

ZASTOSOWANIE ANALIZY
TREŚCI



JEST TO METODA MAJĄCA
ZASTOSOWANIE, POZA
PRASOZNAWSTWEM, W SOCJOLOGII,
PSYCHOLOGII ORAZ BADANIACH
MARKETINGOWYCH

10

PRZEDMIOT ANALIZY



ANALIZA TREŚCI STOSOWANA JEST DO
ANALIZY PRZEKAZÓW JĘZYKOWYCH



PRECYZYJNIEJ RZECZ UJMUJĄC –
PRZEDMIOTEM ANALIZY MOGĄ BYĆ
WSZELKIE RODZAJE „UTRWALONEJ
KOMUNIKACJI WERBALNEJ”

11

ZALICZAMY DO NIEJ MIĘDZY
INNYMI:



WYPOWIEDZI PRASOWE



PROTOKOŁY WYWIADÓW



ZAPISY DYSKUSJI (ZAPISY
ZOGNISKOWANYCH WYWIADÓW
GRUPOWYCH)



AUTOBIOGRAFIE



LITERATURĘ PIĘKNĄ



KOMIKSY OBRAZKOWE



AUDYCJE TELEWIZJNE

12

PRZEDMIOT ANALIZY



MOŻNA POWIEDZIEĆ, ŻE JEST TO
METODA BADAWCZA DO BADANIA
TREŚCI (ZAWARTOŚCI) TEKSTÓW –
PISANYCH I OBRAZKOWYCH



ZORIENTOWANA NA WYKORZYSTANIE
SPECYFICZNEGO TYPU ŹRÓDEŁ –
ZASTANYCH, SYNCHRONICZNYCH



PRZEDMIOTEM ANALIZY MOGĄ BYĆ
RÓWNIEŻ ŹRÓDŁA HISTORYCZNE

13

POJĘCIE ANALIZY TREŚCI



ANALIZA WSPOMNIANYCH RODZAJÓW
PRZEKAZU MOŻE BYĆ PROWADZONA Z
RÓŻNYCH PUNKTÓW WIDZENIA



CZYNIĄC PUNKTEM ZAINTERESOWANIA
PROCES WZAJEMNEGO
KOMUNIKOWANIA, BADACZE ODWOŁUJĄ
SIĘ DO FORMUŁY POCHODZĄCEJ Z 1946
ROKU

14

FORMUŁA H. D. LASSWELLA



„WHO SAYS, WHAT THROUGH, WHAT
CHANNELS OF COMMUNICATION, TO
WHOM, AND, WITH RESULTS?”



„KTO GŁOSI, CO GŁOSI, PRZEZ JAKIE
ŚRODKI PRZEKAZYWANIA, DO KOGO I Z
JAKIM REZULTATEM?” (Tłumaczenie Z.
Gostkowskiego)

15

FORMUŁA LASSWELLA – ZAKRESY
BADAWCZE



F. W. DROGE I W. B. LERGA

WHO

ANALIZA KOMUNIKOWANIA

SAYS WHAT

ANALIZA WYPOWIEDZI

IN WHICH CHANNAL

ANALIZA ŚRODKÓW
PRZEKAZU

TO WHOM

ANALIZA ODBIORCÓW

WITH WHAT

ANALIZA SKUTECZNOŚCI

EFFECT

ODDZIAŁYWANIA

16

POJĘCIE ANALIZY TREŚCI



W ZALEŻNOŚCI OD PRZYJĘTYCH
ZAŁOŻEŃ ORAZ ZAINTERESOWANIA
BADAWCZEGO, POSZCEGÓLNI AUTORZY
MOGĄ SIĘ KONCENTROWAĆ JEDYNIE NA
WYBRANYCH ELEMENTACH
PRZYTOCZONEGO „ŁAŃCUCHA”
PROCESU PRZEKAZU INFORMACJI

17

POJĘCIE ANALIZY TREŚCI – UJĘCIE
BERNARDA BERELSONA



DEFINICJA:
„ANALIZA TREŚCI JEST TECHNIKĄ
BADAWCZĄ SŁUŻĄCĄ DO
OBIEKTYWNEGO, SYSTEMATYCZNEGO I
ILOŚCIOWEGO OPISU JAWNEJ TREŚCI
PRZEKAZÓW INFORMACYJNYCH”

18

PODEJŚCIE B. BERELSONA



TRZY SPOSOBY PODEJŚCIA DO ANALIZY
MATERIAŁU SYMBOLICZNEGO



BYŁY TO:
- ZAINTERESOWANIE GŁÓWNYMI CECHAMI
SAMEJ TREŚCI;
- DĄŻENIE DO SFORMUŁOWANIA WNIOSKÓW O
SAMYM AUTORZE TREŚCI
- INTERPRETACJA TREŚCI PO TO, ABY
DOWIEDZIEĆ SIĘ CZEGOŚ O CECHACH JEJ
ODBIORCÓW BĄDŹ O SKUTKACH JEJ
ODDZIAŁYWANIA

19

„TREŚCI JAWNE”



W INTERPRETACJI R. MAYNTZ
„PRZEZ TREŚĆ JAWNĄ ROZUMIANO PRZY
TYM EKSPLICYTNE ZNACZENIA
JEDNOSTEK JĘZYKOWYCH, CZYLI W
EFEKCIE TO, CO W OKREŚLONYM KRĘGU
JĘZYKOWYM „ZAZWYCZAJ” LUB
„TRADYCYJNIE” UZNAJE SIĘ ZA
WŁAŚCIWE ZNACZENIE DANEGO SŁOWA,
WYRAŻENIA ITD.. – NIEZALEŻNIE OD
INTENCJI MÓWIĄCEGO LUB PISZĄCEGO”

20

„TREŚCI JAWNE”



W NOWSZYCH KONCEPCJACH ZWRACA SIĘ
UWAGĘ, ŻE PRZEKAZYWANE TREŚCI MOGĄ BYĆ
ANALIZOWANE NA KILKU POZIOMACH



POZA ANALIZĄ TREŚCI „MANIFESTOWANYCH”
PRZEDMIOTEM ZAINTERESOWANIA MOGĄ BYĆ:
A) „TREŚCI PIERWOTNE” – CZYLI GŁÓWNE IDEE
TEKSTU
B) „TREŚCI UKRYTE” – ANALIZA KONTEKSTU
INFORMACJI

DO TEGO NALEŻY DODAĆ – „FORMALNE

ASPEKTY” BADANEGO MATERIAŁU

21

JĘZYK JAKO PRZEDMIOT
ZAINTERESOWANIA BADAWCZEGO



ZMIANY W SOCJOLOGII

1.

POSZERZANIA SIĘ JEJ POLA
BADAWCZEGO – MIĘDZY INNYMI
ANALIZA JĘZYKA

2.

ROZWIJANIE JAKOŚCIOWYCH METOD I
TECHNIK BADAWCZYCH

22

JĘZYK JAKO PRZEDMIOT
ZAINTERESOWANIA BADAWCZEGO



JĘZYK TRAKTOWANY NIE TYLKO JAKO
ŚRODEK POROZUMIEWANIA SIĘ, ALE
PRZEDE WSZYSTKIM W JEGO FUNKCJI
„WYRAŻANIA ŚWIATA SPOŁECZNEGO”



INTERPRETACJI SPOSOBÓW „WYRAŻANIA
ŚWIATA” WYMAGAŁA POSZUKIWANIA
ODPOWIEDNICJ METOD I TECHNIK
BADAWCZYCH

23

JĘZYK JAKO PRZEDMIOT BADANIA



ODWOŁANIE SIĘ DO JĘZYKOZNAWSTWA
SPOWODOWAŁO, ŻE ZACZĘTO
POSZUKIWAĆ NOWYCH METOD I
TECHNIK BADAWCZYCH



NOWE SPOSOBY BADANIA (WYLICZENIE
PRZYKŁADOWE): ETNOGRAFICZNA
ANALIZA KONWERSACJI, ANALIZA
POJĘCIOWA, „KRYTYCZNA ANALIZA
DYSKURSU”, ZDANIOWA ANALIZA
DYSKURSU

24

TYPY ANALIZY TREŚCI



ANALIZA JAKOŚCIOWA
PIERWOWZÓR – ANALIZA FILOLOGICZNA
UTWORÓW LITERACKICH, WYRÓŻNANIE
ELEMENTÓW, POSZUKIWANIE TEGO „CO
AUTOR CHCIAŁ POWIEDZIEĆ”

25

TYPY ANALIZY TREŚCI



ANALIZA ILOŚCIOWA
BADACZ DOKONUJE KWANTYFIKACJI
ELEMENTÓW TEKSTU (LICZY, MIERZY
ELEMENTY SKŁADOWE)



WYRÓŻNIAMY:

1.

WARTOŚCIUJĄCĄ ANALIZĘ
ZAWARTOŚĆI (CH. E. OSGOODA) –
POMIAR NASTAWIENIA I
INTENSYWANOŚCI WYPOWIEDZI

26

TYPY ANALIZY TREŚCI



ILOŚCIOWA ANALIZA (cdn.)

2. ANALIZA STRUKTUR ASOCJACYJNYCH – POMIAR

UKIERUNKOWANIA I INTENSYWNOŚCI
WYPOWIEDZI
STRUKTURA ASOCJACYJNA MOŻE BYĆ
PRZEDSTAWIANA GRAFICZNIE

3. KOMPUTEROWE ANALIZY ZALEŻNOŚCI –

CZĘSTOTLIWOŚCI POJAWIANIA SIĘ
OKREŚLONYCH ELEMENTÓW TEKSTU W
ZALEŻNOŚCI OD INNYCH

27

ANALIZA TREŚCI W SOCJOLOGII



ANALIZA TEKSTU PROWADZONA JEST
W KATEGORIACH:

1.

CO SIĘ TWIERDZI – JEST TO BADANIE
TREŚCIOWE TEKSTU

2.

JAK SIĘ TWIERDZI – BADANIE FORMY
TEKSTU

ZMIENE ZAPROPONOWANE PRZEZ B.

BERELSONA

28

1. CO SIĘ TWIERDZI

1.

PRZEDMIOT – CZEGO DOTYCZY WYPOWIEDŹ

2.

KIERUNEK – JAK PRZEDMIOT SOSTAL
POTRAKTOWANY (ŻYCZLIWIE CZY NIE)

3.

PRZESŁANKI OCENY KIERUNKU – NA JAKIEJ
PODSTAWIE DOKONUJEMY OCENY

4.

WARTOŚCI – JAKIE CELE I DĄŻENIA UJAWNIA
POŚREDNIO BĄDŹ BEZPOŚREDNIO

5.

METODY – JAKIE METODY S.A. STOSOWANE
DO REALIZACJI OWYCH CELÓW

29

CO SIĘ TWIERDZI

(cdn.)

6. CECHY – JAKIE SĄ CECHY OSÓB

WYSTĘPUJĄCYCH

7. OSOBY DZIAŁAJĄCE – KTO PODEJMUJE

PDZIAŁANIA

8. AUTORYTET – W CZYIM IMIENIU

WYGŁASZA SIĘ TEZY

9. POCHODZENIE – GDZIE ZRODZIŁA SIĘ

WYPOWIEDŹ

10. CEL – DO KOGO GŁÓWNIE JEST

SKIEROWANA WYPOWIEDŹ

30

2. JAK SIĘ TWIERDZI

1.

FORMA WYPOWIEDZI

2.

SPOSÓB SFORMUŁOWANIA – JAKA JEST
GRAMATYCZNA CZY SKŁADNIOWA
JEDNOSTKA ANALIZY

3.

INTENSYWNOŚĆ – Z JAKĄ SIŁĄ ZOSTAŁA
WYPOWIEDŹ SFORMUŁOWANA I ILE EMOCJI
ZAWIERA

4.

SKUTECZNOŚĆ – JAKI JEST CHARAKTER
WYPOWIEDZI Z PUNKTU WIDZENIA FUNKCJI
PROPAGANDOWYCH

31

CO MOŻE BYĆ JEDNOSTKĄ
ANALIZY?



B. BERELSON:



SŁOWO



ZDANIE



TEMAT



ROLA POSTACI (CHARAKTER)



WYPOWIEDŹ



PUBLIKACJA

32

CO MOŻE BYĆ JEDNOSTKĄ
ANALIZY?



R. MAYNTZ:



SŁOWA



CZĘŚCI ZDAŃ



CAŁE ZDANIA



AKAPITY



ARTYKUŁY



KSĄŻKI



AUDYCJE RADIOWE

33

PRZYKŁADY ANALIZY



ŚWIATOPOGLĄDOWE TREŚCI KOMIKSU

„MAŁA SIEROTKA ANIA”



PYTANIE: W JAKIEJ MIERZE I JAKIEGO

RODZAJU IDEOLOGIĘ SPOŁECZNĄ

ZAWIERA KOMIKS



CZTERY OBSZARY SPRAW:
- PROBLEMATYKA KLAS SPOŁECZNYCH
- IDEOLOGIE POLITYCZNE
- WYMIAR SPRAWIEDLIWOŚCI
- PROBLEMY SUKCESU FINANSOWEGO

34

PRZYKŁADY ANALIZY



A. KŁOSKOWSKA
CEL ZAINTERESOWANIA – UJAWNIENIE
PROPAGOWANYCH (ŚWIADOMIE LUB
NIEŚWIADOMIE) MODELI SPOŁECZNYCH



ANALIZOWAŁA MODEL RODZINY

35

LITERATURA



B. BERELSON, ANALIZA TREŚCI (w:) TEORIA I METODOLOGIA BADAŃ

NAD PRASA ZA GRANICĄ, wyd. OBP RSW „PRASA”, „MATERIAŁY” -

ZESZYT 13, KRAKÓW 1970



T. GOBAN – KLAS, PRZEKAZY MASOWE A WARTOŚCI SPOŁECZNE,

„ZESZYTY PRASOZNAWCZE” 1978, nr 1



T. GOBAN – KLAS, ANALIZA ZAWARTOŚCI PRZEKAZÓW MASOWYCH (w:)

WYBRANE ZAGADNIENIA METODOLOGICZNO – TEORETYCZNE BADAŃ

SOCJOLOGICZNYCH. POD. RED. J. WASILEWSKIEGO, KRAKÓW 1984



Z. GOSTKOWSKI, PROBLEMY PROPAGANDY W UJĘCIU LIBERALNYCH

SOCJOLOGÓW AMERYKAŃSKICH, „KULTURA I SPOŁECZEŃSTWO” 1958,

nr 2



P. MAYRING, QUALITATIVE CONTENT ANALYSIS, „QUALITATIVE SOCIAL

RESEARCH” (On – line Journal) (

www.qualitative

– research.net/fgs-

texte/2-00/2mayring-e.)



E. NASALSKA, KIERUNKI ANALIZY TREŚCI, „STUDIA SOCJOLOGICZNE”

1982, nr 3 - 4



W. PISAREK, ANALIZA ZAWARTOŚCI PRASY, KRAKÓW 1983



I. TETELOWSKA, SZKICE PRASOZNAWCZE, KRAKÓW 1972