JAK LECZYĆ CHOROBY O

PODŁOŻU ALERGICZNYM?

•

Jednym z najważniejszych układów organizmu ludzkiego jest układ

immunologiczny (odpornościowy), chroniący człowieka przed

procesami

dezintegracji,

wywołanymi

różnymi

czynnikami

wewnętrznymi i zewnętrznymi.

•

Układ immunologiczny może jednak reagować nie tylko na próby

ataku ze strony niebezpiecznych drobnoustrojów, lecz również na

każdą obcą substancję.

•

Każdą

substancję,

która

pobudza

odpowiedź

układu

odpornościowego, nazywamy antygenem, a tę odpowiedź - reakcją

immunologiczną.

•

Nie każdy antygen jest w rzeczywistości zagrożeniem. Zdarza się

jednak, że system odpornościowy reaguje na "niewinną" obcą

substancję tak, jak gdyby był to czynnik infekcji. Wówczas antygen

nazywamy alergenem, a (nieprawidłową) reakcję organizmu -

reakcją alergiczną.

CZYM JEST REAKCJA

ALERGICZNA?

Reakcja układu immunologicznego, w której uczestniczą komórki
tuczne oraz przeciwciała IgE, jest podstawową przyczyną
wystąpienia klasycznej alergii.
Komórki tuczne znajdują się w śluzuwkach nosa, dróg oddechowych
oraz przewodu pokarmowego. We krwi krążą leukocyty
zasadochłonne, odpowiedniki komórek tucznych, mogą bowiem
gromadzić w sobie histaminę i ją uwalniać (degranulacja).
Pod mikroskopem zarówno komórki tuczne, jak leukocyty
zasadochłonne wyglądają tak, jakby były wypełnione ziarnem. Te
ziarna to maleńkie magazyny, w których są składowane substancje,
zwane mediatorami chemicznymi, zwłaszcza histamina.
Histamina wywołuje kilka różnych reakcji:
- skurcz mięśni, otaczających drogi oddechowe, powodujący atak
astmy,
- rozszerzenie naczyń krwionośnych,
- osłabienie ścian drobnych naczyń krwionośnych, umożliwiające
przenikanie osocza oraz komórek immunologicznych do otaczających
je tkanek, np. skóry albo śluzówki oskrzeli,
- obrzęk miejscowy z podrażnieniem, np. na skórze pojawia się
pokrzywka,
- drastyczny spadek ciśnienia tętniczego, spowodowany
rozszerzeniem naczyń krwionośnych i przenikaniem osocza do
tkanek, zwłaszcza podczas wstrząsu anafilaktycznego.

Histamina, czyli mediator chemiczny reakcji alergicznej, uwalnia
się z komórek tucznych po ich podrażnieniu. Mechanizm ten
nazywa się degranulacją, gdyż powoduje rozpad komórek
tucznych, zawierających ziarna z histaminą.

Jednocześnie komórki tuczne wydzielają substancje
chemotaktyczne, które przyciągają inne komórki immunologiczne
do określonego miejsca w organizmie. W miejscu tym zaostrza się
stan zapalny. Komórki tuczne przyczyniają się też do wystąpienia
trwającej ok. 24 godzin reakcji późnej fazy. Podrażnione komórki
tuczne wydzielają także leukotrieny, tj. mediatory chemiczne,
wywołujące silny stan zapalny. Co sprawia, że komórka tuczna
zaczyna się degranulować? Odpowiedzi udzielą przeciwciała IgE,
znajdujące się na jej powierzchni. Z jednej strony, za
pośrednictwem receptorów błonowych łączą się one z komórką
tuczną, a z drugiej zaś strony przyłączają do siebie alergen. U
osoby uczulonej na jajka kurze alergen białka kurzego połączy się
z przeciwciałem IgE specyficznym dla tego właśnie białka.

Receptory przekazują wiadomość do wnętrza komórki tucznej
wtedy, kiedy znajdują się na niej co najmniej dwa przeciwciała IgE,
reagujące na ten sam alergen. Kiedy dwa przeciwciała IgE połączą
się z alergenami, komórka tuczna zaczyna się degranulować.

ALERGIA

•

Pojęcie alergii wprowadził do języka medycznego Clemens

Freiherr von Pirquet w 1906 roku.

•

Współcześnie uważa się, że alergia jest nieprawidłowym

Współcześnie uważa się, że alergia jest nieprawidłowym

przejawem

odporności,

charakteryzującym

się

przejawem

odporności,

charakteryzującym

się

uszkodzeniem własnych tkanek w wyniku typowej

uszkodzeniem własnych tkanek w wyniku typowej

reakcji odpornościowej.

reakcji odpornościowej.

•

W reakcjach alergicznych uczestniczą przede wszystkim

komórki układu immunologicznego takie jak: limfocyty

(zwłaszcza z podgrupy Th2), granulocyty kwasochłonne

(eozynofile) oraz komórki tuczne (mastocyty). Istotną rolę w

alergicznych odczynach odgrywają także przeciwciała -

immunoglobuliny klasy E (IgE).

•

Aktywacja KT prowadzi do uwolnienia wielu

mediatorów m.in. Histaminy, tryptazy.

•

Usadowienie komórek tucznych na powierzchni błon

śluzowych

układu

oddechowego

i

przewodu

pokarmowego, doprowadza do tego, że łatwo reagują

one na bodźce aktywacyjne. Aktywacja komórki

tucznej może zachodzić pod wpływem antygenów

(zarówno wziewnych jak i pokarmowych), ćwiczeń

fizycznych, aspiryny i innych związków chemicznych.

Dochodzi do degranulacji komórki i uwalniania

mediatorów. Prowadzi to do skurczu mięśni gładkich

oraz zmian naczyniowych (poszerzenie łożyska

naczyniowego).

•

Obecność zdegranulowanych komórek tucznych

obserwuje się zarówno w sezonowych jak i

całorocznych zapaleniach błony śluzowej górnych i

dolnych dróg oddechowych w popłuczynach z drzewa

oskrzelowego w astmie oskrzelowej obserwuje się

zwiększony poziom PGD2, histaminy i tryptazy.

PRZYCZYNY ALERGII

•

Alergia ma podłoże genetyczne i bardzo często występuje

rodzinnie.

Gen

alergii

kontrolujący

wytwarzanie

immunoglobuliny

IgE

znajduje

się

na

piątym

chromosomie. Aby jednak doszło do ujawnienia się

alergii, predysponowana dziedzicznie (rodzinnie) do niej

osoba musi się bardzo wcześnie (w wieku niemowlęcym),

zetknąć z alergenem, i to w odpowiednio dużym stężeniu.

•

Obecnie podkreśla się rosnący udział czynników

środowiskowych w rozwoju alergii. Ogromną rolę

odgrywają współczesne zanieczyszczenia, szczególnie

atmosfery. Wyziewy z elektrowni, silników nasilają objawy

u chorych na astmę i katar sienny, sezonowy i całoroczny.

Niebagatelną rolę w nasilaniu się alergii odgrywają

zanieczyszczenia domowe: kurz, preparaty czyszczące,

rozpuszczalniki, aerozole, kosmetyki, dym tytoniowy.

Najbardziej pospolitymi alergenami są:

•

odchody roztoczy kurzu domowego -

astma, katar sienny,

•

pyłki traw i drzew - katar sienny,

astma,

•

zarodniki pleśni - katar sienny,

astma,

•

składniki sierści zwierząt domowych

- katar sienny, astma, zmiany skórne,

•

produkty

mleczne,

jaja,

ryby,

orzeszki ziemne, owoce (truskawki),

a także leki (penicyliny) - objawy

żołądkowo-jelitowe,

pokrzywka,

obrzęk naczyniowy, anafilaksja,

•

jady os i pszczół - pokrzywka,

anafilaksja.

OBJAWY ALERGII

•

Nos – obrzmienie śluzówki, nieżyt nosa, a w

związku ze swędzeniem częste pocieranie nosa

•

Oczy – izolowane alergiczne zapalenie spojówek,

zaczerwienienie, swędzenie

•

Drogi oddechowe – skurcz oskrzeli – świsty,

trudność w oddychaniu, czasami pełnoobjawowy

atak astmy

•

Uszy – uczucie pełności, osłabione słyszenie z

powodu niedrożnej trąbki Eustachiusza

•

Skóra – wysypki , egzema, pokrzywka

•

Głowa – niezbyt powszechne bóle głowy, uczucie

ociężałości.

POWIKŁANIA CHOROBOWE

ALERGII

•

Przewlekły uczuleniowy nieżyt nosa,

•

Astma,

•

Zapalenie zatok przynosowych,

•

Pyłkowica

•

Wyprysk atopowy

•

Pokrzywka i alergiczne kontaktowe zapalenie

skóry,

•

Alergia pokarmowa,

•

Uczulenia na użądlenia owada,

•

Wstrząs anafilaktyczny.

LECZENIE ALERGII

•

Leczenie alergii jest wielokierunkowe. Najważniejsze jest

rozpoznanie alergenu i unikanie go.

•

Do leczenia kataru siennego doskonale nadają się leki

przeciwobrzękowe, takie jak ksylometazolina lub leki

przeciwhistaminowe, jak cetryzyna czy loratydyna. W

astmie - leki te nie są skuteczne. Trzeba podać środki

rozszerzające oskrzela i leki przeciwzapalne - kromony i

glikokortykosteroidy.

•

W przypadku bardzo szybko rozwijającego się rumienia

skóry, któremu towarzyszy uczucie duszności, zawrót głowy,

osłabienie - należy jak najszybciej wstrzyknąć pod skórę

adreanalinę. Osoby cierpiące na poważne odczyny

alergiczne na pokarm powinny nosić ze sobą strzykawki z

adrenaliną. Dzieci ze skłonością do uczuleń powinny mieć

na

ubrankach

naszywki

informujące

o

chorobie.

•

Przełomem w leczeniu alergii stało się wprowadzenie do

lecznictwa na początku lat 60-tych hormonów kory nadnerczy -

czyli tzw. kortykosterydy o silnym działaniu

przeciwalergicznym. Pierwszym z tych leków był kortyzol,

stosowany zresztą do dziś. Kortykosterydy poprawiały stan nie

tylko chorych na astmę, ale także chorych na reumatoidalne

zapalenie stawów, kłębuszkowe zapalenie nerek, łuszczycę i

pęcherzycę, a nawet pewne postacie raka. Niestety - okazało

się, że sterydy bardzo głęboko ingerują w układ odpornościowy

i procesy przemiany materii. Że hamują nadmierną aktywność

rozregulowanego układu immunologicznego, ale za cenę

dużych i niebezpiecznych działań niepożądanych. Mogą

wywołać wrzód żołądka, nadciśnienie, cukrzycę, poważne

osłabienie odporności. Dziś leki zawierające kortykosterydy

stosuje się tylko w takich przypadkach, gdy nie pomagają inne,
bezpieczniejsze preparaty.

•

Leki

antyhistaminowe

-

Spośród

mediatorów

chemicznych, uwalnianych podczas reakcji alergicznej,
najważniejsza jest histamina. Przyłącza się ona do
specjalnych receptorów, znajdujących się w różnych
częściach ciała, wyzwalając rozmaite reakcje. Działanie
antyhistaminików jest bardzo proste: substancje te
łączą się z tymi samymi receptorami co histamina, ale
nie wyzwalają żadnych reakcji. Histamina nie może
przyłączyć się do receptorów, ponieważ są już tam,
blokując ją, antyhistaminiki.

•

Kromony: Należy tu kromoglikan sodu, zastępowany obecnie

przez nowocześniejszy nedokromil sodu i lodoksamid .

Wszystkie te leki działają poprzez kontakt z błoną śluzową,

która nadmiernie reaguje na alergen, i nie dopuszczają do

powstania reakcji alergicznej: obrzęku, skurczu oskrzeli czy

kichania. Są skuteczne i bardzo bezpieczne, prawie nie mają

działań niepożądanych. U chorych na astmę czy alergiczny

nieżyt nosa stosowane są w postaci aerozoli; istnieją też

krople do oczu, a nawet kapsułki doustne przeznaczone dla

chorych na alergię pokarmową. W lżejszych postaciach

alergii kromony w zupełności wystarczają. Ich jedyna wada

to niezbyt wygodny sposób użycia (wziewnie). Jest to jednak

bardzo drobny mankament w porównaniu z kłopotami, jakie

niesie np. długotrwałe doustne stosowanie prednizonu.

•

Wprowadzono również do lecznictwa tzw. antyleukotrieny:

leki te

blokują działanie leukotrienów. Leukotrieny są to substancje, które
podobnie jak histamina pośredniczą w reakcji alergicznej. Anty-
leukotrieny okazały się skuteczne przede wszystkim w terapii
astmy. Leki te są stosunkowo kosztowne, ale bezpieczniejsze od
kortykosterydów stosowanych doustnie i często mogą je - choćby
częściowo -zastąpić.

•

Istnieją dwa rodzaje leków przeciwleukotrienowych:

•

- Takie, które wiążą się z receptorami leukotrienowymi, nazywane
antagonistami receptorów leukotrienowych. Obecnie grupę tę
tworzą dwa leki: montelukast (Singulair) i zafirlukast (Accolate).
Nad trzecim lekiem, pranlukastem, badania jeszcze trwają.

•

- Takie, które całkowicie blokują produkcję leukotrienów, nazywane
inhibitorami 5 - lipooksygenazy. Obecnie w grupie tej jest jeden lek,
zileuton (Leutrol, Zyflo).

LEKI

PRZECIWASTMATYCZNE I

PRZECIWALERGICZNE

•

1. Leki przeciwwstrząsowe

Epinephrine - Epinefryna (Fastjekt) przeciwdziała

odczynom uczuleniowym i silnym reakcjom alergicznym na

jady owadów i skorupiaków, na leki i inne alergeny; silne

napady astmy.

Najważniejsze działania niepożądane: niepokój, suchość w

jamie ustnej, arytmia serca.

Używana jest w najczęściej w sytuacjach nagłych. może

wpłynąć na pogorszenie stanu zdrowia osób cierpiących na

choroby serca, nadciśnienie tętnicze, nadczynność tarczycy

i cukrzycę.

•

2. Leki rozszerzające oskrzela

Salbutamol (Salbupart, Salbutamol, Salbuvent, Steri-Neb Salamol,

Ventodisk, Ventolin) leczy astmę, przewlekłe zapalenie oskrzeli i

rozedmę płuc.

Najważniejsze działania niepożądane: kołatanie serca, niepokój, stany

lękowe, drżenie, bóle głowy.

Metaproterenol (Alupent) - rozszerza drogi oddechowe i zatrzymuje

napad astmy.

Najważniejsze działania niepożądane: niepokój, suchość w jamie

ustnej, arytmia serca.

Terbutaline - Terbutalina (Bricanyl, Terbutalin) - rozszerzając

najmniejsze drogi oddechowe zatrzymuje lub zapobiega atakowi astmy

Najważniejsze działania niepożądane: niepokój, suchość w jamie

ustnej, arytmia serca.

•

3. Leki antyhistaminowe i przeciwświądowe

Astemizole - Astemizol (Astemizol, Hismanal) - usuwa reakcje

alergiczną znana jako "gorączka sienna", leczy pokrzywkę.

Najważniejsze działania niepożądane: bóle głowy, suchość w

jamie ustnej, senność, zwiększanie masy ciała.

Cyproheptadine - Cyproheptadyna ( Peritol, Protadina) - usuwa

przekrwienie nosa i inne objawy alergii. jest zalecana także w

klasterowych bólach głowy.

Najważniejsze działania niepożądane: seność, stan dezorientacji

Loratadine - Loratadyna (Claritine, Flonidan) - leczy katar sienny

i inne objawy goraczki sienej.

Najważniejsze działania niepożądane: sennośc, ospałość, bóle

głowy, suchośc w ustach.

Promethazine - Prometazyna (Diphergan, Polfergan,

Prothazin) leczy alergię, pokrzywkę oraz zaburzenia ucha
środkowego powodujące zawroty głowy i wymioty (chorobę
lokomocyjną i chorobę Meniere`a)

Najważniejsze działania niepożądane: senność, ospałość,

bóle głowy, suchość w ustach

Terfenadine - Terfenadyna (Teldane) - leczy reakcje

alergiczne, takie jak alergiczny nieżyt nosa i spojówek, katar
sienny.

Najważniejsze działania niepożądane: zmniejszone łaknienie,

bóle głowy, nie powoduje senności.

•

4. Leki steroidowe działające miejscowo

Alclometasone Dipropionate - Alklometazonu Dipropionian (Aclovate) –

leczy swędzące wysypki oraz łuszczycę.

Najważniejsze działania niepożądane: nadmierne owłosienie, zmiany

zapalne skóry rumieniowo-grudkowo-krostkowe

Betamethasone - Betametazon (Diprolene, Diprosone, Kuterid) - leczy

zmiany skórne

Najważniejsze działania niepożądane: zbyt duże dawki lub dłuższe

stosowanie mogą pogorszyć dawki

Hydrocortisone - Hydrokortyzon (Hydrocortisonum, Laticort, Locoid)

leczy stany zapalne skóry

Najważniejsze działania niepożądane: nadmierne owłosienie, zmiany

zapalne skóry rumieniowo-grudkowo-krostkowe

Triamcinolone - Triamcynolon (Polcortolon 0,1%) leczy stany

zapalne skóry, wyprysk, łuszczycę

Najważniejsze działania niepożądane: stosowanie miejscowe

bez skutków ubocznych

•

5. Leki steroidowe do inhalacji

Beclomethasone - Beklometazon (Aldecin Inhaler, Beclocort,

Beclomet, Becodisks, Becotide) łagodzi objawy astmy

Najważniejsze działania niepożądane: podrażnienie nosa,

suchość w gardle

Triamcinolone - Triamcynolon (Nasacort) powstrzymuje

napady astmy oskrzelowej, zmniejsza polipy w nosie

Najważniejsze działania niepożądane: podrażnienie nosa,

suchość w gardle

•

6. Ksantyny

Choline Theophyllinate - Teofilinian Choliny (Choledyl)

rozszerza drogi oddechowe hamując napady astmy

Najważniejsze działania niepożądane: zawroty głowy,

nudności, pobudzenie

Teophylline - Teofilina (Afonilum, Euphyllin, Teotard, Theo-

Dur, Theophyllinum) rozszerza drogi oddechowe hamując
napady astmy, Najważniejsze działania niepożądane: zawroty
głowy, nudności, pobudzenie.