Medycyna sądowa,

kryminalistyka,

kryminologia, chemia

sądowa

Medycyna sądowa



Praktyczna działalność lekarsko-sądowa –
Gdańsk – XIV/XV wiek, Toruń i Poznań - XV
wiek (sądy zwracały się o opinię do chirurgów-
cyrulików, fizyków miejskich - medicus
physicus)



XVI wiek – ustawy obowiązujące w Europie
„Lex Carolina” (1532 rok) – wymogi zasięgania
opinii lekarzy (pojawienie się instytucji lekarza
biegłego)

Medycyna sądowa



1613 rok

– przeprowadzenie przez

Oelhafiusa sekcji zwłok noworodka i jej
opublikowanie (pierwsza publiczna sekcja
zwłok w Polsce i Europie)



1629 rok

– jedna z najwcześniejszych w

Europie ekspertyza psychiatryczna kobiety



1793 rok

– podręcznik nauki cyrulickiej

(chirurgicznej) zawierający rozdział
poświęcony zagadnieniom sądowo-lekarskim

Medycyna sądowa



Medycyna sądowa jest ściśle związana z
kryminalistką, stanowi jeden z jej
elementów. Specjaliści medycyny sądowej
zajmują się sekcjami zwłok, oględzinami
żywych - poszkodowanych, ustalaniem
ojcostwa itp.



Medycy sądowi są pomocni również w
dociekaniu prawdy historycznej – są obecni
przy ekshumacjach zwłok.

Kryminalistyka -
historia



IX w. p.n.e

- pierwszy pisemny dowód

taktycznego postępowania w przypadku

ścigania sprawcy (spisana na papirusie

instrukcja ścigania truciciela).



W XIII-wiecznej Księdze Elbląskiej

po raz

pierwszy pojawia się pojęcie śladu. Narzuca

ona obowiązek ścigania sprawcy zabójstwa,

rabunku lub kradzieży aż do granicy,

wszystkim mieszkańcom Opola pod karą

zbiorowej odpowiedzialności.

Kryminalistyka -
historia



1893 r

. - prof. Hans Gross wydał pierwszy na

świecie podręcznik zawierający
usystematyzowaną wiedzę kryminalistyczną



1902 r

. - powstanie w Lozannie pierwszego

uniwersyteckiego Instytutu Nauk Policyjnych.
Założył go i prowadził szwajcarski kryminalistyk
Rudolf Archibald Reiss.



W tym samym czasie w Lionie powstaje
pracownia kryminalistyczna kierowana przez
Edmonda Locarda

Kryminalistyka -
historia



Zygmunt Florentyn WRÓBLEWSKI

(1845-1888)

Karol OLSZEWSKI

(1846-1915)

1883 skroplenie tlenu, azot (dwutlenek węgla z
powietrza, alkohol)
Karol Olszewski skroplił i zestalił argon, podał
warunki skroplenia wodoru. Prowadził ponadto liczne
badania analityczne i toksykologiczne dla potrzeb
sądowych.

Kryminalistyka -
historia



Jan Sehn

(1909-1965) - prawnik polski,

niemieckiego pochodzenia,
w latach 1945-47 sędzia śledczy.
Od 1949 kierownik Instytutu Ekspertyz
Sądowych w Krakowie, pierwszy kierownik
Katedry Kryminalistyki UJ.

Kryminalistyka



Prof. Paweł HOROSZOWSKI

– twórca

polskiej kryminalistyki. To dzięki niemu
powołano do życia sekcję ekspertyz sądowych
przy Komendzie Głównej Policji Państwowej.
Po II wojnie światowej Paweł Horoszowski
utworzył zakład kryminalistyki, na bazie
którego powstała pierwsza w Polsce szkoła
kryminalistyki.

Kryminalistyka



Kryminalistyka

- nauka o taktycznych zasadach i

sposobach oraz o technicznych metodach i środkach
rozpoznawania, a także wykrywania prawnie
określonych, ujemnych zjawisk społecznych, a w
szczególności przestępstw i ich sprawców oraz
udowadniania istnienia lub braku związku między
osobami a zdarzeniami.



Kryminalistyka posiada 4 podstawowe funkcje:
- rozpoznawcza
- wykrywcza
- dowodowa
- zapobiegawcza

Kryminalistyka



Kryminalistyka służy zwalczaniu przestępstw i
zapobieganiu im

in concreto

przez

ujawnianie przestępstw, wykrycie sprawcy i
zabezpieczenie dowodów dla wymiaru
sprawiedliwości.



Siedem złotych pytań powszechnie uznanych
w kryminalistyce:
Kto? Co? Gdzie? Za pomocą czego? Dlaczego?
W jaki sposób? Kiedy?

Kryminologia



Termin

kryminologia

pochodzi od

łacińskiego słowa

crimen

(przestępstwo)

oraz greckiego

logos

(nauka).

Kryminologia

zajmuje się osobą sprawcy

przestępstwa, przyczynami jego czynu i
warunkami społecznymi, w jakich go
dokonał.

Kryminologia



Cesare Lambroso

– włoski lekarz, twórca

kryminologii



Druga połowa XIX w. – powstanie

teorii

antropologicznej

zakładającej istnienie "przestępcy

z urodzenia”,



Wykaz fizycznych cech wspólnych łączących

kryminalistów (na podstawie wyglądu można

rozpoznać potencjalnego i rzeczywistego

przestępcę).
Twarz przestępcy charakteryzują silnie zarysowane

łuki brwiowe, kości policzkowe, brak delikatnych

rysów nosa i ust, twarz brzydka, budząca odrazę,

czoło cofnięte (jak u neandertalczyka), silna budowa

kośćca itp.

System
antropomedyczny

Antropologiczna metoda

identyfikacji:



mierzenie obwodu głowy



długości uszu, nóg, rąk i palców



wzrostu, szerokości twarzy i
obwodu klatki piersiowej



ujednolicone fotografowanie
zatrzymanych i portret opisowy.

System
antropomedyczny



Daktyloskopia wyparła system
antropometryczny rejestracji i
ustalania tożsamości osób na
podstawie pomiarów ciała,
zwłaszcza szkieletu ludzkiego



System ten opracowany przez
Bertillona był niepewny,
pracochłonny i obarczony
dużym błędem (zmiana w
kośćcu ludzkim następująca z
upływem wieku.

Współczesna
kryminologia



Bazuje na naukach: psychologia, psychiatria, socjologia
(portret psychologiczny sprawcy, wyjaśnienia podłoża
czynu przestępczego).



Przyczyny zewnętrzne:



brak środków do życia



wyobcowanie ze środowiska



frustracja sytuacją własną lub bliskich



społeczne przyzwolenie otoczenia na czyn zabroniony jakiejś
subkulturowej grupy



Przyczyny wewnętrzne:



choroba psychiczna



umiarkowana zdolność postrzegania rzeczywistości



nieodróżnianie czasem dobra od zła

Pojęcie śladu



Element łączący wszystkie przestępstwa.



Rodzaje śladów:



odcisk palca lub obuwia



włókna zabezpieczone na odzieży



odpryski lakierów, szkła



ślady zapachowe.



Ich odszukanie i identyfikacja wymaga
specjalistycznych metod analitycznych
(rozwój chemii sądowej)

Mechanoskopia



Mechanoskopia

(gr.

mechané

maszyna +

skopeín

patrzeć) - technika śledcza badająca ślad

pozostawiony przez narzędzie użyte przez sprawcę

przestępstwa.



Narzędzia: dowolny przedmiot, którym posłużono

się do wykonania określonej czynności (siekiera,

krawędź stołu, elementy samochodu)



Każda powierzchnia tnąca pozostawia

swój

niepowtarzalny ślad

będący odwzorowaniem

wszelkich nierówności, jakie na sobie posiada,

powstałych w procesie produkcji lub czynności

przystosowujących narzędzie do dokonania

przestępstwa.

Mechanoskopia



Mikroskopowe badania np. przeciętej

nożycami kłódki pozwalają określić:



ślad powierzchni ostrza narzędzia

(wykonywana jest zawsze fotografia)



materiał z jakiego jest wykonane (czasem

pozostają cząstki ostrza narzędzia, które

badane chromatografem ujawniają skład

stopu, metalu z jakiego je wykonano, miejsce

produkcji itp.).



typ narzędzia



siłę, jakiej użyto posługując się tym

narzędziem.

Mechanoskopia



Do identyfikacji przedmiotu wykorzystuje się

zaawansowane techniki mikroskopowe.



Mechanoskopia wykorzystuje również różne

zjawiska fizyczne i chemiczne,

charakterystyczne dla wybranych materiałów

z jakich zbudowany jest przedmiot (np. częstą

metodą identyfikacji szkła jest badanie jego

współczynnika załamania (refrakcji). Taki

współczynnik może być określony nawet dla

małej próbki o średnicy nie większej niż

średnica ludzkiego włosa.

Mechanoskopia



Medycyna sądowa wyróżnia dwa rodzaje
identyfikacji narzędzia: grupową i indywidualną.
Każda z nich pozwala określić inne cechy narzędzia:

Rodzaj identyfikacji:

Cecha:

Opis:

grupowa (ogólna)

kształt

podłużne, kończyste,

płaskie, obłe

twardość

elastyczne, twarde,

miękkie

powierzchnia

tępe,

tępokrawędziste,

krawędziaste, ostre,

kończyste

indywidualna

indywidualne cechy

narzędzia, np.

szczerby

ustalenie

konkretnego

narzędzia którym

zadano uraz

Badania
toksykologiczne



1. Analiza jakościowa i ilościowa
związków o charakterze lotnym:



alkohole (np. metanol, etanol, propanol,
izopropanol, butanol, izobutanol, alkohol
izoamylowy itp.)



aldehydy, ketony i estry (np. aceton, octan etylu,
benzaldehyd, cykloheksanon)



substancje ropopochodne (np. heksan, oktan,
cykloheksan, benzen, toluen, ksyleny)



glikol etylenowy



związki cyjanowe

Badania
toksykologiczne



2. Oznaczanie substancji
nieorganicznych:



analiza płynów ustrojowych lub tkanek w
kierunku obecności jonów metali (np. rtęci,
ołowiu, arsenu itp.)



analiza płynów ustrojowych lub tkanek w
kierunku obecności anionów (np. azotyny i
inne)

Badania
toksykologiczne



3. Analiza jakościowa (wstępna) w
kierunku obecności leków i
narkotyków w zakresie
podstawowym, z zastosowaniem
testów immunochemicznych:



analiza moczu w kierunku obecności głównych
grup narkotyków - opioidów, amfetaminy,
kokainy, kannabinoli



analiza moczu w kierunku obecności leków -
barbituranów, benzodiazepin, trójcyklicznych
leków antydepresyjnych

Badania
toksykologiczne



4. Analiza kompleksowa jakościowa i
ilościowa w kierunku obecności
ksenobiotyków o charakterze
narkotycznym:



opiaty - (morfina, kodeina, papaweryna, narkotyna,
narceina, itp.)



opioidy - syntetyczne leki przeciwbólowe o działaniu
narkotycznym (petydyna, fentanyl, pentazocyna,
dekstromoramid itp.)



amfetamina i pochodne (np. Ekstaza i inne pochodne
amfetaminy o charakterze halucynogennym itp.)



kokaina i metabolity



kannabinole (marihuana, haszysz)

Badania
toksykologiczne



5. Analiza kompleksowa jakościowa i
ilościowa w kierunku obecności leków o
różnym działaniu farmakologicznym:



leki nasenne (np. pochodne barbituranów,
dibenzoazepin itp.)



nienarkotyczne leki przeciwbólowe (np. aspiryna,
paracetamol itp.)



leki psychotropowe - neuroleptyki, antydepresanty,
przeciwlękowe (np. fenotiazyny, dibenzoazepiny,
benzodiazepiny, pochodne tioksantenu, itp.)



leki przeciwpadaczkowe



doustne leki przeciwcukrzycowe

Badania
toksykologiczne



6. Analiza jakościowa i ilościowa
ksenobiotyków we włosach:



wykrywanie, identyfikacja i analiza
ilościowa środków uzależniających w  4 
grupach narkotyków - opioidy,
amfetamina, kokaina, kannabinole



wykrywanie, identyfikacja i oznaczenia
ilościowe leków z podstawowych grup
farmakologicznych

Badania
toksykologiczne



7. Analiza dowodów rzeczowych:



identyfikacja narkotyków (proszki, płyny,
susze roślinne, tabletki)



identyfikacja dowodów rzeczowych
znalezionych na miejscu zdarzenia
płynnych i stałych - (płyny, rozpuszczalniki
organiczne, alkohole, substancje
chemiczne organiczne i nieorganiczne,
produkty spożywcze)

Badania
toksykologiczne



8. Analiza jakościowa i ilościowa
pestycydów:



związki fosfororganiczne i karbaminiany



polichlorowe weglowodory, DDT, pochodne
kwasu fenoksyoctowego, parakwat, dikwat
itp.

Badania
toksykologiczne



9. Analizy specjalne:



oznaczenie hemoglobiny tlenkowęglowej
(jako narażenie na tlenek węgla)



oznaczenie methemoglobiny we krwi



oznaczenie cholinesterazy (ACHE)



identyfikacja plam moczu w dowodach
rzeczowych



identyfikacja plam śliny w dowodach
rzeczowych

Ślady biologiczne



Badaniu poddaje się najczęściej:



Ślady śliny (niedopałki, szklanki, znaczki

pocztowe, ślady ugryzień



Ślady krwawe (odzież, narzędzie zbrodni,

ślady pod paznokciami)



Ślady nasienia



Mocz, kał



Cebulka włosa (odzież, miejsce zdarzenia)



Fragment naskórka (przedmioty codziennego

użytku, miejsce zdarzenia, używana odzież,

biżuteria)

Krew



Przeciętnie dorosły człowiek ma w
organizmie około 6 litrów krwi, co
stanowi średnio 7,5% masy ciała.



Skład krwi: osocze i składniki
komórkowe. Składniki komórkowe:



krwinki czerwone (erytrocyty)



krwinki białe (leukocyty)



składniki płytkowe (trombocyty).

Krew



Stare ślady krwi są czasem
czerwonobrunatne i wyglądają
jak ślady rdzy, farby lub lakieru.
Jeśli znajdziemy plamy "podejrzane"
o bycie krwią to należy określić:



czy aby na pewno jest to krew?



czy jest to krew ludzka?



jakiej grupy jest to krew?



jaka jest płeć osoby która krwawiła?

Hematologia



XVII wiek

- początki hematologii. W

1616 r

.

angielski lekarz Wiliam Harvey odkrył pracę
serca i krążenie krwi. 



1901 r

. - austriacki lekarz patolog i

immunolog

Karl Landsteiner

stwierdził, że

istnieją trzy rodzaje (grupy) krwi ludzkiej: A,
B, C. Podział ten oparł na oznaczeniu tzw.
antygenów, które pomagają w produkcji
przeciwciał zwalczających choroby. Później
grupę C przemianowano na O, a czwartą
grupę odkryto w

1907 r

.

Hematologia



1940 r

. - Karl Landsteiner

odkrył, że w czerwonych
krwinkach większości ludzi
(ok. 85% populacji) znajduje
się jeszcze tzw. antygen Rh D.
Nazwany został czynnikiem
Rh (od małp rezusów, u
których wykryto po raz
pierwszy czynnik Rh we krwi).

Czy jest to krew?



1853 rok - Ludwik Teichmann

  opracował metodę

pozwalającą określić, czy dane plamy są plamami
krwi. Czerwony barwnik krwi  pod działaniem kwasu
octowego i w obecności soli kuchennej zmieniają się
w chloroheminę, nazywaną  „

heminą Teichmanna

”

(rombowe słupki lub płytki widoczne pod
mikroskopem - kryształki Teichmanna.



W zależności od użycia soli (chlorku sodu, bromku
sodu lub jodku sodu), kryształki heminy barwią się
na kolory: jasnobrunatny, czerwonobrunatny lub
prawie czarny.

Czy jest to krew
ludzka?



1901 r

. - niemiecki biolog

Paul

Uhlenhuth

opracował test z

wstrzykiwaniem proteiny z kurzego
jaja królikowi: mieszał surowice 
królika z białkiem jaja, proteiny
oddzielały się i tworzyły mętny osad –
precypitynę (krew królika reagując na
proteiny z jaja wytworzyła
przeciwciała, co spowodowało reakcje
podobną do aglutynacji czerwonych
krwinek).



Procedura powtórzona dla krwi innych
zwierząt, oraz dla krwi ludzkiej.

Analiza krwi



Czy dana plama to krew -

Metoda

spektralna

(obecność hemoglobiny nawet

w 1:10 000000 mg zaschniętej krwi).



Polanie plamy wodą utlenioną (przy
zetknięciu z krwią pieni się obficie) lub
roztworem benzydyny (roztwór benzydyny
barwi się na kolor niebiesko –
ciemnogranatowy).



Stosuje się zatem

testy Kastel-Mayer

oraz

mikrospektroskopi

. 

Analiza krwi



Aby określić czy krew jest  ludzka
posługujemy się

metodą 

elektroimmunoprecypitacji

w żelu

agarowym, wywodzącą się z
doświadczenia  Paula Uhlenhutha.
Stosowane są specjalne surowice
antyludzkie i antyzwierzęce. 

Analiza krwi



W roku

1949

odkryto

możliwości rozpoznania
krwinek męskich i żeńskich
przez oznaczenie tzw.

ciałka barra

,  czyli

chromatyny płciowej (X).

Analiza śliny



Analiza śliny na obecność

ptialiny

- substancji dla niej

charakterystycznej, pozwalającej
na rozkładanie skrobi zwierzęcej i
roślinnej. Do identyfikacji używa
się roztworu Lugola po uprzednim
zastosowaniu roztworu skrobi. 

Analiza DNA



Sir

Alec John Jeffreys

(ur. 9 stycznia 1950) –
brytyjski genetyk.



Odkrywca sond molekularnych
umożliwiających zdejmowanie
genetycznych odcisków
palców (DNA genetic
fingerprints).

Analiza DNA



Analiza DNA w celu wykrycia
mordercy zastosowana po raz
pierwszy w

1986

roku w celu

wyjaśnienia dwóch morderstw.



Technika umożliwiła oznaczenie
profilu genetycznego sprawcy



Rok

1992

(Arizona, USA).

Morderstwo młodej dziewczyna.
Podejrzany - kierowca (strąki rośliny
Palo verde (Rodzaj: Cercidium).

DNA – przebieg
analizy



Wydobycie materiału genetycznego z komórek

zawartych w śladach biologicznych (do badań

wystarczy pojedyncza komórka)



Enzymatyczny proces powielania kilkunastu różnych

fragmentów materiału genetycznego



Analizie poddaje się regiony DNA nie niosące

informacji o budowie i funkcjonowaniu naszego ciała



Powielone fragmenty DNA rozdziela się ze względu

na ich wielkość w polu elektrycznym i oblicza ich

długość w oparciu o wzorce.



Położenie (długość) poszczególnych fragmentów

DNA tworzy tzw. profil genetyczny, który porównuje

się do profilu uzyskanego z materiału

porównawczego.

Analiza DNA



W Polsce badania genetyczne materiału

biologicznego przeprowadza 13 policyjnych

laboratoriów.



Pierwszą ekspertyzę genetyczną wykonali w

Polsce na przełomie roku 1988/1989 specjaliści

z Centralnego Biura Kryminalistycznego we

współpracy z Zakładem Genetyki Człowieka PAN

(obecnie Instytut Genetyki Człowieka PAN).



W 1994 roku decyzją Sądu Najwyższego

badania genetyczne stały się w sądzie

dowodem materialnym równoprawnym z

innymi.