Historia leków

dr hab. Anita Magowska

Katedra i Zakład Historii Nauk Medycznych

Uniwersytet Medyczny im. Karola

Marcinkowskiego

Podstawowa literatura

• R. Rembieliński, B. Kuźnicka: Historia

farmacji. Warszawa 1987.

• W. Szumowski: Historia medycyny

filozoficznie ujęta. Kęty 2008.

• W. Roeske: Polskie apteki. Wrocław 1991.
• A. Drygas: Narodziny leku, w: Historia

medycyny, pod red. T. Brzezińskiego,

Warszawa 1995, s. 124-167; tegoż, Rozwój

nauki o leku i jego wpływ na rozwój terapii,

w: Historia medycyny…, s. 281-314.

Okresy historii leków

• Okres lekoznawstwa antycznego (do I w. n.e.)

– Hipokrates usystematyzował wiedzę o lekach,

Dioskurydes opisał przyrządzanie leków

• Okres dominacji nauki Galena (II–XVI w.)

– wprowadzono wiele nowych postaci leków oraz

nowe metody ich otrzymywania

• Okres leku analitycznego (XVI–XIX w.)

– Paracelsus wydał traktat Das Sechste Buch in

der Artznei (1526) i wprowadzono metody

eksperymentalne do nauk przyrodniczych

• Okres leku chemicznego (od XIX w. do dziś)

– dokonano pierwszych syntez leków i

wyodrębniono z surowców roślinnych szereg

związków biologicznie czynnych oraz określono

ich strukturę chemiczną

• Okres leku biotechnologicznego (od lat 1970.)

Paracelsus

• 1526 r. – rok wydania „Das Sechste Buch

in der Arztnei” jako umowna granica

między alchemią a jatrochemią

• Opis choroby jako zjawiska chemicznego

• Wprowadził maść rtęciową do leczenia

kiły, korę gwajakowca, często stosował

opium, związki antymonu

• Wskazywał potrzebę badań nad

składnikami roślin leczniczych

• Jego kontynuatorzy wykonywali

eksperymenty chemiczne prowadzące

do odkrycia i izolacji alkaloidów

Rozwój leków w XIX w.

• Odkrycie i izolacja alkaloidów, m.in.:

– Morfiny

– Weratryny

– Emetyny

– Strychniny

– Chininy

• Odkrycie, że chinina jest pochodną chinoliny

• Poszukiwanie syntetycznej chininy

doprowadziło do odkrycia syntetycznych

barwników: moweiny, indygo etc.

• Wśród syntetycznych barwników odkryto

szereg nowych leków (np. błękit

metylenowy, prontosil)

Przykłady odkrytych w XIX w.

leków chemicznych

• Jodoform (pierwszy antyseptyk stosowany

w chirurgii, 1880)

• Kwas salicylowy
• Salol
• Kwas acetylosalicylowy
• Pochodne chinoliny (np. chlorochina,

chinoksyzol)

• Pochodne imidazolu (np. nitroimidazol)
• Barbiturany

Rozwój syntez organicznych w

XIX w.

• Smoła pogazowa jako toksyczny odpad

przemysłowy

• Odkrycie toksycznych związków, aniliny i

hydrazyny w smole pogazowej

• Próby znalezienia zastosowania aniliny i

hydrazyny dla dobra człowieka

• Z aniliny otrzymano m.in.: fenacetynę i

jej metabolit paracetamol

• Z hydrazyny otrzymano m.in.: izoniazyd,

niamid

Początek chemioterapii

• Poszukiwanie związków

bakteriobójczych wśród pochodnych
arsenu

• 1909 r.: salwarsan (arsenobenzen)
• 1914 r.: Neosalwarsan

Odkrycie leków

bakteriobójczych i

bakteriostatycznych

• G. Domagk w 1935 r. wprowadził

Prontosil rubrum – pierwszy znany prolek

(metabolizowany do sulfanilamidu)

• 1928 r.: odkrycie penicylliny

• 1940 r.: odkrycie benzylopenicyliny

• 1944 r.: odkrycie streptomycyny

• 1963 r.: odkrycie gentamycyny

• 1964r.: pierwsza cefalosporyna weszła

na rynek farmaceutyczny

• Inne…

Okres leku

biotechnologicznego

• 1921 r.: wyizolowanie insuliny
• Ok. 1970 r.: upowszechnienie metod

biotechnologii

• Obecnie metodami biotechnologicznymi

otrzymywane są m.in.:

– insulina ludzka
– erytropoetyna
– aktywatory plazminogenu
– adalimumab