Genetyczne uwarunkowania motoryczno¶ci człowieka2 ppt

background image

Genetyczne

Genetyczne

uwarunkowania

uwarunkowania

motoryczności

motoryczności

człowieka

człowieka

background image

Badania nad genetycznymi

Badania nad genetycznymi

uwarunkowaniami różnorodnych

uwarunkowaniami różnorodnych

struktur i funkcji człowieka znajdują

struktur i funkcji człowieka znajdują

się w ostatnich latach w fazie

się w ostatnich latach w fazie

niezwykłego postępu. Należą one

niezwykłego postępu. Należą one

równocześnie do tych kierunków

równocześnie do tych kierunków

poszukiwań, które są najbardziej

poszukiwań, które są najbardziej

ekscytujące i spotykają się z

ekscytujące i spotykają się z

wyjątkowym zainteresowaniem.

wyjątkowym zainteresowaniem.

background image

Współczesne kierunki

Współczesne kierunki

poszukiwań oraz podstawy

poszukiwań oraz podstawy

dziedziczenia

dziedziczenia

wielogenowego.

wielogenowego.

background image

Heterogeniczność różnych sekwencji

Heterogeniczność różnych sekwencji

DNA i różnice pomiędzy

DNA i różnice pomiędzy

poszczególnymi osobnikami są

poszczególnymi osobnikami są

zdumiewające. Badania prowadzone

zdumiewające. Badania prowadzone

na gruncie fizjologii, biochemii, czy

na gruncie fizjologii, biochemii, czy

innych dyscyplin koncentrują się

innych dyscyplin koncentrują się

jednak przede wszystkim na

jednak przede wszystkim na

przeciętnej wartości i centralnej

przeciętnej wartości i centralnej

tendencji.

tendencji.

background image

W przeszłości dyskusją nad rolą

W przeszłości dyskusją nad rolą

wpływów dziedziczności i środowiska

wpływów dziedziczności i środowiska

prowadzono przede wszystkim, mając

prowadzono przede wszystkim, mając

na uwadze poziom intelektualny i

na uwadze poziom intelektualny i

rodzaj psychiczny jednostki. Stąd jest

rodzaj psychiczny jednostki. Stąd jest

bliska droga do filozofii, poglądów na

bliska droga do filozofii, poglądów na

rozwarstwienie społeczne i

rozwarstwienie społeczne i

lansowania określonych koncepcji

lansowania określonych koncepcji

politycznych. To uwikłanie nie ułatwiło

politycznych. To uwikłanie nie ułatwiło

rozwoju myśli naukowej czy po prostu

rozwoju myśli naukowej czy po prostu

opierania się na wiedzy racjonalnej.

opierania się na wiedzy racjonalnej.

background image

Najczęściej wyrażali je zwolennicy

Najczęściej wyrażali je zwolennicy

poglądów skrajnych. Jedni głosili, że

poglądów skrajnych. Jedni głosili, że

wszystko zależy od urodzenia

wszystko zależy od urodzenia

(genów), inni zgoła przeciwni:

(genów), inni zgoła przeciwni:

właściwości człowieka, i to ,co on jest

właściwości człowieka, i to ,co on jest

w stanie osiągnąć, zależy wyłącznie

w stanie osiągnąć, zależy wyłącznie

od warunków i wychowania

od warunków i wychowania

(środowiska). Były więc dwie

(środowiska). Były więc dwie

orientacje główne: 1. natywistyczna

orientacje główne: 1. natywistyczna

(biologiczna) 2.środowiskowa

(biologiczna) 2.środowiskowa

( empiryczna).

( empiryczna).

background image

Orientacja natywistyczna

Orientacja natywistyczna

Natywiści uważali, że właściwości człowieka są

Natywiści uważali, że właściwości człowieka są

dziedzicznie zdeterminowane i, jako takie , nie

dziedzicznie zdeterminowane i, jako takie , nie

podlegają wpływom środowiska. Jednostki rodzą

podlegają wpływom środowiska. Jednostki rodzą

się z odziedziczonym „zapisem” wszelkich form

się z odziedziczonym „zapisem” wszelkich form

zachowań. Jeśliby przyjąć skrajną postać tej

zachowań. Jeśliby przyjąć skrajną postać tej

orientacji, to dzisiaj moglibyśmy powiedzieć, że

orientacji, to dzisiaj moglibyśmy powiedzieć, że

zachowania nie da się modyfikować inaczej, jak

zachowania nie da się modyfikować inaczej, jak

tylko metodami inżynierii genetycznej.

tylko metodami inżynierii genetycznej.

Stanowisko to prowadziło z jednej strony do

Stanowisko to prowadziło z jednej strony do

filozofii fatalizmu, m.in. w pedagogice, a z drugiej

filozofii fatalizmu, m.in. w pedagogice, a z drugiej

do skrajnego konserwatyzmu społecznego.

do skrajnego konserwatyzmu społecznego.

background image

Orientacja środowiskowa

Orientacja środowiskowa

Przedstawiciele orientacji środowiskowej

Przedstawiciele orientacji środowiskowej

glosili, że wszystko jest zależne od

glosili, że wszystko jest zależne od

wpływów środowiska, a zatem i

wpływów środowiska, a zatem i

właściwości człowieka można dowolnie

właściwości człowieka można dowolnie

zmieniać i kształtować. Człowiek, a w

zmieniać i kształtować. Człowiek, a w

szczególności jego umysł, jest w chwili

szczególności jego umysł, jest w chwili

narodzin nie zapisana tablicą , na której

narodzin nie zapisana tablicą , na której

dopiero doświadczenie utrwala swoje

dopiero doświadczenie utrwala swoje

znaki. Zmiany w otoczeniu kształtują

znaki. Zmiany w otoczeniu kształtują

zatem jednostkę, a wszystko jest zależne

zatem jednostkę, a wszystko jest zależne

od uczenia się i doświadczenia.

od uczenia się i doświadczenia.

background image

Poszukiwanie odpowiedzi

Poszukiwanie odpowiedzi

Na gruncie genetyki człowieka i biologii

Na gruncie genetyki człowieka i biologii

molekularnej poszukuje się odpowiedzi na

molekularnej poszukuje się odpowiedzi na

pytania dot. Zmienności zakresu danej

pytania dot. Zmienności zakresu danej

cechy, oraz różnic między osobnikami.

cechy, oraz różnic między osobnikami.

Tutaj też stawiamy pytanie: dlaczego nie

Tutaj też stawiamy pytanie: dlaczego nie

wszyscy osobnicy sprawni i aktywni

wszyscy osobnicy sprawni i aktywni

fizycznie są w równej mierze

fizycznie są w równej mierze

zabezpieczeni przed wystąpieniem u nich

zabezpieczeni przed wystąpieniem u nich

nadciśnienia, cukrzycy insulino

nadciśnienia, cukrzycy insulino

niezależnej czy choroby wieńcowej serca?

niezależnej czy choroby wieńcowej serca?

background image

W ostatnich 10-15 latach odnotowano

W ostatnich 10-15 latach odnotowano

wiele wyjątkowo istotnych,

wiele wyjątkowo istotnych,

spektakularnych sukcesów biologii

spektakularnych sukcesów biologii

molekularnej w zakresie penetracji

molekularnej w zakresie penetracji

ludzkiego genomu. Do postępu

ludzkiego genomu. Do postępu

przyczyniły się tutaj również nowoczesne

przyczyniły się tutaj również nowoczesne

technologie. Nic tez nie wskazuje na to,

technologie. Nic tez nie wskazuje na to,

aby w najbliższych latach postęp ten miał

aby w najbliższych latach postęp ten miał

byc zwolniony. Szczególnie frapujące i

byc zwolniony. Szczególnie frapujące i

ważne są osiągnięcia w zakresie

ważne są osiągnięcia w zakresie

rozpoznania informacji chromosomalnej,

rozpoznania informacji chromosomalnej,

jak i jej części poza chromosomalnej.

jak i jej części poza chromosomalnej.

background image

Pośród ok. 50-100 tys. genów

Pośród ok. 50-100 tys. genów

zawartych w genomie rozpoznano

zawartych w genomie rozpoznano

dotąd ok. 900 genów poszczególnych

dotąd ok. 900 genów poszczególnych

chorób i zespołów chorobowych, to

chorób i zespołów chorobowych, to

znaczy określono ich lokalizację na

znaczy określono ich lokalizację na

danym chromosomie. Zlokalizowano

danym chromosomie. Zlokalizowano

i izolowano m.in.. geny: dystrofii

i izolowano m.in.. geny: dystrofii

mięśni, miotonomi zanikowej, raka

mięśni, miotonomi zanikowej, raka

piersi, raka okrężnicy, choroby

piersi, raka okrężnicy, choroby

Alzheimera i wiele innych.

Alzheimera i wiele innych.

background image

W wypadku predyspozycji osiągnięć

W wypadku predyspozycji osiągnięć

motorycznych mamy do czynienia z

motorycznych mamy do czynienia z

dziedziczeniem poligenicznym

dziedziczeniem poligenicznym

(wielogenowym), a więc uwarunkowanym

(wielogenowym), a więc uwarunkowanym

obecnością większej liczby genów

obecnością większej liczby genów

położonych w różnych miejscach. Na

położonych w różnych miejscach. Na

podobnej zasadzie sumowania się wielu

podobnej zasadzie sumowania się wielu

genów czy wypadkowej ekspresji

genów czy wypadkowej ekspresji

poszczególnych genów są dziedziczone

poszczególnych genów są dziedziczone

również inne cechy ilościowe, np. poziom

również inne cechy ilościowe, np. poziom

intelektu czy wysokość ciała i wiele cech

intelektu czy wysokość ciała i wiele cech

somatycznych. Stosuje się tutaj również

somatycznych. Stosuje się tutaj również

termin „dziedziczenie wieloczynnikowe”

termin „dziedziczenie wieloczynnikowe”

background image

Najczęściej przez wielo- czynnikowe,

Najczęściej przez wielo- czynnikowe,

złożone analizy i badania wpływu na

złożone analizy i badania wpływu na

fenotyp tworzy się modele dziedziczenia.

fenotyp tworzy się modele dziedziczenia.

Działa tu zawsze i kształtuje poziom

Działa tu zawsze i kształtuje poziom

cech, kompleks czynników społecznych,

cech, kompleks czynników społecznych,

psychicznych, fizjologicznych,

psychicznych, fizjologicznych,

metabolicznych, komórkowych,

metabolicznych, komórkowych,

molekularnych. Wyróżnienie z tej całości

molekularnych. Wyróżnienie z tej całości

czynników genetycznych nie jest też

czynników genetycznych nie jest też

łatwe ani w badaniach rodzinnych, ani w

łatwe ani w badaniach rodzinnych, ani w

tzw. „metodzie bliźniąt”.

tzw. „metodzie bliźniąt”.

background image

Właściwości dziedziczenia

Właściwości dziedziczenia

cech ilościowych

cech ilościowych

background image

Różnorodność cech u potomstwa jest znacznie

Różnorodność cech u potomstwa jest znacznie

większa niż w wypadku cech jakościowych.

większa niż w wypadku cech jakościowych.

Wyższa wrażliwość na działanie czynników

Wyższa wrażliwość na działanie czynników

środowiskowych niż w wypadku cech

środowiskowych niż w wypadku cech

jakościowych.

jakościowych.

Nie występuje tu przypadek dziedziczenia tylko

Nie występuje tu przypadek dziedziczenia tylko

po którymś z rodziców, a więc potomstwo

po którymś z rodziców, a więc potomstwo

wykazuje największe statystyczne

wykazuje największe statystyczne

prawdopodobieństwo zbliżania się do „wielkości

prawdopodobieństwo zbliżania się do „wielkości

średnio rodzicielskiej”.

średnio rodzicielskiej”.

Średnia cechy potomstwa wykazuje tendencje

Średnia cechy potomstwa wykazuje tendencje

do odchylenia od średniej rodziców w stronę

do odchylenia od średniej rodziców w stronę

średniej populacji.

średniej populacji.

background image

Ogólny przegląd metod

Ogólny przegląd metod

badań

badań

background image

Postęp w biologii molekularnej oraz rozwój

Postęp w biologii molekularnej oraz rozwój

metod statystycznych zmienił przyjmowaną

metod statystycznych zmienił przyjmowaną

strategie w badaniach nad genetycznymi

strategie w badaniach nad genetycznymi

podstawami złożonych właściwości człowieka.

podstawami złożonych właściwości człowieka.

Analiza genetycznych podstaw fenotypowych

Analiza genetycznych podstaw fenotypowych

cech ilościowych łączy w sobie metody

cech ilościowych łączy w sobie metody

wywiedzione z genetyki ilościowej, genetyki

wywiedzione z genetyki ilościowej, genetyki

populacyjnej oraz biologii molekularnej.

populacyjnej oraz biologii molekularnej.

Wśród strategii wykorzystywanych w

Wśród strategii wykorzystywanych w

badaniach genetycznych podstaw

badaniach genetycznych podstaw

fenotypowych cech ilościowych wyróżnia się

fenotypowych cech ilościowych wyróżnia się

dwa podejścia: 1. bez rozeznania genotypu, 2.

dwa podejścia: 1. bez rozeznania genotypu, 2.

z rozeznaniem genotypu.

z rozeznaniem genotypu.

background image

Sposoby badania

Sposoby badania

uwarunkowań genetycznych

uwarunkowań genetycznych

background image

Analiza podobieństw rodzinnych

Analiza podobieństw rodzinnych

(skojarzeń)

(skojarzeń)

Ilościowa ocena odziedziczalności

Ilościowa ocena odziedziczalności

(znaczenie czynników genetycznych)

(znaczenie czynników genetycznych)

Poszukiwanie wpływu dominującego

Poszukiwanie wpływu dominującego

genu

genu

Analiza ewentualnych sprzężeń

Analiza ewentualnych sprzężeń

genetycznych

genetycznych

Identyfikacja chromosomalnej

Identyfikacja chromosomalnej

pozycji danego genu

pozycji danego genu

background image

Analiza podobieństw

Analiza podobieństw

rodzinnych

rodzinnych

W metodzie tej pierwszym krokiem

W metodzie tej pierwszym krokiem

w badaniu genetycznego podłoża

w badaniu genetycznego podłoża

fenotypowych cech ilościowych jest

fenotypowych cech ilościowych jest

określenie, czy w rodzinie dany

określenie, czy w rodzinie dany

fenotyp występuje częściej niż w

fenotyp występuje częściej niż w

populacji.

populacji.

background image

Ilościowa ocena

Ilościowa ocena

odziedziczalności oraz

odziedziczalności oraz

znaczenie czynników

znaczenie czynników

genetycznych

genetycznych

Ilościowa ocena odziedziczalności oraz

Ilościowa ocena odziedziczalności oraz

znaczenie czynników genetycznych należy do

znaczenie czynników genetycznych należy do

najbardziej rozpowszechnionych i bywała

najbardziej rozpowszechnionych i bywała

najczęściej wykorzystywana w szacowaniu

najczęściej wykorzystywana w szacowaniu

genetycznych uwarunkowań fenotypowej

genetycznych uwarunkowań fenotypowej

zmienności predyspozycji i motorycznych

zmienności predyspozycji i motorycznych

osiągnięć. W koncepcji ilościowej oceny

osiągnięć. W koncepcji ilościowej oceny

odziedziczalności szacuje się względny udział

odziedziczalności szacuje się względny udział

genetycznych i środowiskowych źródeł

genetycznych i środowiskowych źródeł

zmienności w wieloczynnikowo uwarunkowanym

zmienności w wieloczynnikowo uwarunkowanym

fenotypie. Mówi się tutaj często nie tylko o

fenotypie. Mówi się tutaj często nie tylko o

genetycznej odziedziczalności ale również

genetycznej odziedziczalności ale również

wyróżnia się odziedziczalność kulturową.

wyróżnia się odziedziczalność kulturową.

background image

Odziedziczalność

Odziedziczalność

Jest definiowana jako genetyczna

Jest definiowana jako genetyczna

część całkowitej fenotypowej

część całkowitej fenotypowej

zmienności. Miara stopnia

zmienności. Miara stopnia

genetycznej zmienności jest tzw.

genetycznej zmienności jest tzw.

Wskaźnik odziedziczalności.

Wskaźnik odziedziczalności.

background image

Odziedziczalność

Odziedziczalność

kulturowa

kulturowa

Jest definiowana jako ta część

Jest definiowana jako ta część

całkowitej fenotypowej wariancji,

całkowitej fenotypowej wariancji,

która jest pochodną wydzielonej

która jest pochodną wydzielonej

części wpływów środowiska, przede

części wpływów środowiska, przede

wszystkim rodzinnego.

wszystkim rodzinnego.

background image

Metoda bliźniąt

Metoda bliźniąt

W ocenie odziedziczalności

W ocenie odziedziczalności

najbardziej klasyczną jest metoda

najbardziej klasyczną jest metoda

bliźniąt. Podstawą metody jest

bliźniąt. Podstawą metody jest

porównanie podobieństwa

porównanie podobieństwa

identycznych bliźniąt do bliźniąt nie

identycznych bliźniąt do bliźniąt nie

identycznych.

identycznych.

background image

Badania dzieci

Badania dzieci

adoptowanych

adoptowanych

Kolejną metodą ilościowej oceny

Kolejną metodą ilościowej oceny

odziedziczalności, z oczywistych względów

odziedziczalności, z oczywistych względów

rzadko wykorzystywaną, są badania dzieci

rzadko wykorzystywaną, są badania dzieci

adoptowanych. Podobieństwo między

adoptowanych. Podobieństwo między

adoptowanym dzieckiem oraz członkami

adoptowanym dzieckiem oraz członkami

jego biologicznej rodziny jest oczywiście

jego biologicznej rodziny jest oczywiście

pochodną genotypu. Podobieństwo między

pochodną genotypu. Podobieństwo między

adoptowanym dzieckiem oraz jego

adoptowanym dzieckiem oraz jego

aktualną rodziną jest wyłącznie wynikiem

aktualną rodziną jest wyłącznie wynikiem

życia w tym samym środowisku.

życia w tym samym środowisku.

background image

Longitudinalna stabilność

Longitudinalna stabilność

rozwojowa

rozwojowa

Wśród metod służących ilościowej

Wśród metod służących ilościowej

ocenie odziedziczalności wymienia

ocenie odziedziczalności wymienia

się również w/w określenie. Chodzi

się również w/w określenie. Chodzi

tu o ocenę utrzymywania się danej

tu o ocenę utrzymywania się danej

cechy osobnika na określonym

cechy osobnika na określonym

poziomie w toku rozwoju.

poziomie w toku rozwoju.

background image

Badania genetycznych

Badania genetycznych

podstaw cech fenotypowych

podstaw cech fenotypowych

W badaniach genetycznych cech

W badaniach genetycznych cech

fenotypowych wyróżnia się podejście

fenotypowych wyróżnia się podejście

oparte na bezpośrednim dotarciu do

oparte na bezpośrednim dotarciu do

genotypu, gdy próbuje się

genotypu, gdy próbuje się

identyfikować i umiejscowić dany

identyfikować i umiejscowić dany

gen.

gen.

background image

Metody do bezpośredniej

Metody do bezpośredniej

identyfikacji genów

identyfikacji genów

Spośród różnych metod stosowanych

Spośród różnych metod stosowanych

do bezpośredniej identyfikacji genów

do bezpośredniej identyfikacji genów

wpływających na wieloczynnikowo

wpływających na wieloczynnikowo

uwarunkowane cechy fenotypu

uwarunkowane cechy fenotypu

najczęściej wykorzystywano analizy

najczęściej wykorzystywano analizy

skojarzeń, analizę sprzężenia

skojarzeń, analizę sprzężenia

genetycznego oraz ilościowe metody

genetycznego oraz ilościowe metody

umiejscowienia.

umiejscowienia.

background image

Analiza skojarzeń

Analiza skojarzeń

W analizach skojarzeń bada się

W analizach skojarzeń bada się

współ- występowanie specyficznych

współ- występowanie specyficznych

alleli w markerach genetycznych

alleli w markerach genetycznych

oraz fenotypu danej populacji.

oraz fenotypu danej populacji.

background image

Analiza sprzężeń

Analiza sprzężeń

genetycznych

genetycznych

Prowadzi do badania podobieństwa

Prowadzi do badania podobieństwa

rozłożenia w obrębie rodziny

rozłożenia w obrębie rodziny

fenotypów i markerów

fenotypów i markerów

genetycznych.

genetycznych.

background image

Ilościowej metody

Ilościowej metody

umiejscowienia

umiejscowienia

W metodzie ilościowej

W metodzie ilościowej

umiejscowienia genu stosuje się

umiejscowienia genu stosuje się

m.in. Eksperymentalne krzyżowanie

m.in. Eksperymentalne krzyżowanie

różnych gatunków zwierząt, a

różnych gatunków zwierząt, a

dokonana analiza ma prowadzić do

dokonana analiza ma prowadzić do

umiejscowienia genu ważnego z

umiejscowienia genu ważnego z

punktu widzenia danego fenotypu.

punktu widzenia danego fenotypu.

background image

3. Wyniki badań nad

3. Wyniki badań nad

genetycznymi

genetycznymi

uwarunkowaniami

uwarunkowaniami

predyspozycji i

predyspozycji i

osiągnięć

osiągnięć

motorycznych

motorycznych

background image

Badania nad uwarunkowaniami genetycznymi różnych

Badania nad uwarunkowaniami genetycznymi różnych

elementów predyspozycji osiągnięć motorycznych

elementów predyspozycji osiągnięć motorycznych

prowadzi się od wielu lat. Opierają się one na studiach

prowadzi się od wielu lat. Opierają się one na studiach

z zakresu epidemiologii genetycznej, a więc na tzw.

z zakresu epidemiologii genetycznej, a więc na tzw.

strategii bez rozeznania genotypu. Wnioski wysuwa się

strategii bez rozeznania genotypu. Wnioski wysuwa się

na podstawie statystycznej analizy fenotypu u bliźniąt,

na podstawie statystycznej analizy fenotypu u bliźniąt,

rodzeństwa czy relacji w układzie rodzice-potomstwo .

rodzeństwa czy relacji w układzie rodzice-potomstwo .

Mało też prowadzono tu w pełni wszechstronnych

Mało też prowadzono tu w pełni wszechstronnych

studiów z użyciem modeli wieloczynnikowych,

studiów z użyciem modeli wieloczynnikowych,

koniecznych dla oszacowania wpływów genetycznych

koniecznych dla oszacowania wpływów genetycznych

addytywnych i nieaddytywnych oraz wydzielonej i

addytywnych i nieaddytywnych oraz wydzielonej i

niewydzielonej części wpływów wariancji

niewydzielonej części wpływów wariancji

środowiskowej, a zwłaszcza ich interakcji.

środowiskowej, a zwłaszcza ich interakcji.

background image

Siła mięśniowa

Siła mięśniowa

Badania nad uwarunkowaniami genetycznymi siły mięśniowej prowadził

Badania nad uwarunkowaniami genetycznymi siły mięśniowej prowadził

Komi

Komi

(1973). Obserwacją poddano 15 par bliźniąt MZ i 14 par bliźniąt DZ

(1973). Obserwacją poddano 15 par bliźniąt MZ i 14 par bliźniąt DZ

obu płci w wieku od 10 do 14 lat. Stosowano pomiary siły izometrycznej,

obu płci w wieku od 10 do 14 lat. Stosowano pomiary siły izometrycznej,

koncentrycznej i ekscentrycznej. Nie stwierdzono różnic między wariancją

koncentrycznej i ekscentrycznej. Nie stwierdzono różnic między wariancją

wyników dla par bliźniąt MZ oraz DZ. Podobnie u bliźniąt płci żeńskiej nie

wyników dla par bliźniąt MZ oraz DZ. Podobnie u bliźniąt płci żeńskiej nie

obserwowano różnic, kiedy porównywano między sobą wariancję bliźniąt

obserwowano różnic, kiedy porównywano między sobą wariancję bliźniąt

MZ i DZ. Taki wynik zdawał się wskazywać na unifikującą rolę

MZ i DZ. Taki wynik zdawał się wskazywać na unifikującą rolę

środowiska, więc tym samym słabą kontrolę genetyczną

środowiska, więc tym samym słabą kontrolę genetyczną

W innych badaniach, prowadzonych również na bliźniętach,

W innych badaniach, prowadzonych również na bliźniętach,

Engstrom i

Engstrom i

Fischbein

Fischbein

(1977), badając siłę mięsni (np. ścisk dłoni, zgięcie kończyny

(1977), badając siłę mięsni (np. ścisk dłoni, zgięcie kończyny

górnej, wyprost w stawie kolanowym) u 18-19 letnich chłopców, stwierdził

górnej, wyprost w stawie kolanowym) u 18-19 letnich chłopców, stwierdził

korelacje 0,83 dla 39 par bliźniąt MZ oraz 0,47 dla 55 par bliźniąt DZ.

korelacje 0,83 dla 39 par bliźniąt MZ oraz 0,47 dla 55 par bliźniąt DZ.

Kiedy jednak w tych samych badaniach kontrolowano czynnik

Kiedy jednak w tych samych badaniach kontrolowano czynnik

zróżnicowanego uczestnictwa w aktywności fizycznej, korelacja wewnątrz

zróżnicowanego uczestnictwa w aktywności fizycznej, korelacja wewnątrz

par bliźniąt DZ obniżyła się do 0,33, a więc była ona bardzo umiarkowana.

par bliźniąt DZ obniżyła się do 0,33, a więc była ona bardzo umiarkowana.

Wszystko to ponownie pokazuje, jak znacząca może tu być rola różnych

Wszystko to ponownie pokazuje, jak znacząca może tu być rola różnych

czynników zewnętrznych w ocenie znaczenia genotypu.

czynników zewnętrznych w ocenie znaczenia genotypu.

background image

Bouchard, Malina i Perusse

Bouchard, Malina i Perusse

(1997) zestawiają wyniki różnorodnych

(1997) zestawiają wyniki różnorodnych

badań nad genetycznymi warunkami siły mięśniowej, w których

badań nad genetycznymi warunkami siły mięśniowej, w których

oceniano zarówno bliźnięta, jak i rodzeństwo. Z porównania wynika, że

oceniano zarówno bliźnięta, jak i rodzeństwo. Z porównania wynika, że

wskaźnik dziedziczności wahał się w bardzo szerokim zakresie, tj. od 0

wskaźnik dziedziczności wahał się w bardzo szerokim zakresie, tj. od 0

do 0,83. Obserwowano też silniejsze uwarunkowania u chłopców niż u

do 0,83. Obserwowano też silniejsze uwarunkowania u chłopców niż u

dziewcząt, co może wskazywać po raz kolejny na znaczne również

dziewcząt, co może wskazywać po raz kolejny na znaczne również

uwarunkowania środowiskowe. Notowane jako wyższe korelacje w

uwarunkowania środowiskowe. Notowane jako wyższe korelacje w

parach bliźniąt niż wśród rodzeństwa potwierdzają znaczenie czynnika

parach bliźniąt niż wśród rodzeństwa potwierdzają znaczenie czynnika

genetycznego. Wyników tych nie potwierdzają badania rodzinne, w

genetycznego. Wyników tych nie potwierdzają badania rodzinne, w

których rolę czynnika genetycznego oceniano jako bardzo małą.

których rolę czynnika genetycznego oceniano jako bardzo małą.

W badaniach nad genetycznymi uwarunkowaniami siły mięśniowej

W badaniach nad genetycznymi uwarunkowaniami siły mięśniowej

rezultaty w dużej mierze są zależne od przyjętej metodyki

rezultaty w dużej mierze są zależne od przyjętej metodyki

postępowania. Wydaje się że elementem zakłócającym jest tu głównie

postępowania. Wydaje się że elementem zakłócającym jest tu głównie

fakt silnego skorelowania wyników z wielkością ciała. Uogólniając,

fakt silnego skorelowania wyników z wielkością ciała. Uogólniając,

można przyjąć, że siła mięśni wykazuje raczej niską odziedziczalność(i

można przyjąć, że siła mięśni wykazuje raczej niską odziedziczalność(i

równocześnie wysoką wytrenowalność).

równocześnie wysoką wytrenowalność).

background image

Wydolność aerobowa

Wydolność aerobowa

W koncepcji ‘’health-related fitness’’

W koncepcji ‘’health-related fitness’’

zdolności aerobowe

zdolności aerobowe

zajmują

zajmują

wyjątkowe miejsce. Również nad genetycznymi uwarunkowaniami

wyjątkowe miejsce. Również nad genetycznymi uwarunkowaniami

prowadzono tu szczególnie wiele badań. Większość była wykonywana przy

prowadzono tu szczególnie wiele badań. Większość była wykonywana przy

przyjęciu modelu bliźniąt. Z reguły w analizach, w których wyznaczono

przyjęciu modelu bliźniąt. Z reguły w analizach, w których wyznaczono

VO2 max/kg, korelacje między parami bliźniąt MZ były bardzo wysokie, a

VO2 max/kg, korelacje między parami bliźniąt MZ były bardzo wysokie, a

dla bliźniąt DZ wyraźnie niższe. Korelacje odpowiedni wyniosły: w

dla bliźniąt DZ wyraźnie niższe. Korelacje odpowiedni wyniosły: w

badaniach

badaniach

Klissourasa

Klissourasa

(1971)-0.91 i 0,44, w powtórzonych badaniach w

(1971)-0.91 i 0,44, w powtórzonych badaniach w

1973 na innym materiale-0,95 i 0,36, Boucharda w 1986 0,71 i 0,51,

1973 na innym materiale-0,95 i 0,36, Boucharda w 1986 0,71 i 0,51,

Fagarda w 1991 0,77 i 0,44. Nie zawsze jednak wyniki były tak zgodne. Na

Fagarda w 1991 0,77 i 0,44. Nie zawsze jednak wyniki były tak zgodne. Na

przykład w badaniach bliźniąt obu płci w wieku 10 do 27 lat korelacje

przykład w badaniach bliźniąt obu płci w wieku 10 do 27 lat korelacje

wskaźnika sprawności krążeniowo-oddechowej wyznaczonego z wyników

wskaźnika sprawności krążeniowo-oddechowej wyznaczonego z wyników

step-testu harwardzkiego dla par bliźniąt MZ i DZ nie różniły się.

step-testu harwardzkiego dla par bliźniąt MZ i DZ nie różniły się.

W ostatnich latach w badaniach na genetycznymi uwarunkowaniami

W ostatnich latach w badaniach na genetycznymi uwarunkowaniami

przyjmuje się często bardzo złożone analityczne modelowe strategie dla

przyjmuje się często bardzo złożone analityczne modelowe strategie dla

oszacowania bardziej rzeczywistego znaczenia wariancji, która ma swoje

oszacowania bardziej rzeczywistego znaczenia wariancji, która ma swoje

źródła w genotypie oraz w środowisku. Geny działają bowiem w

źródła w genotypie oraz w środowisku. Geny działają bowiem w

skojarzeniu z kowariancją, jaka występuje pomiędzy biologicznymi

skojarzeniu z kowariancją, jaka występuje pomiędzy biologicznymi

krewnymi w efekcie wspólnego zamieszkiwania i podobnego

krewnymi w efekcie wspólnego zamieszkiwania i podobnego

oddziaływania środowiska. Potwierdzają to wyniki zebrane w badaniach

oddziaływania środowiska. Potwierdzają to wyniki zebrane w badaniach

małżeństw oraz adoptowanych dzieci. Podkreśla się, że wcześniejsze

małżeństw oraz adoptowanych dzieci. Podkreśla się, że wcześniejsze

badania przeprowadzone na małych grupach bliźniąt wykazywały

badania przeprowadzone na małych grupach bliźniąt wykazywały

występowanie nierealistycznie wysokich wskaźników odziedziczalności.

występowanie nierealistycznie wysokich wskaźników odziedziczalności.

background image

W badaniach rodzinnych wskaźniki odziedziczalności

W badaniach rodzinnych wskaźniki odziedziczalności

VO2 max, badane w układzie ‘’rodzice-dzieci’’, wahały

VO2 max, badane w układzie ‘’rodzice-dzieci’’, wahały

się od 0,22 do 0,38 dla 7-19 letnich chłopców oraz od

się od 0,22 do 0,38 dla 7-19 letnich chłopców oraz od

0,15 do 0,43 u dziewcząt w tym samym wieku. W

0,15 do 0,43 u dziewcząt w tym samym wieku. W

innych badaniach rodzinnych, którym podano

innych badaniach rodzinnych, którym podano

krakowskie dzieci w wieku od 7 do 14 lat i ich

krakowskie dzieci w wieku od 7 do 14 lat i ich

rodziców stwierdzono znacznie wyższe wskaźniki

rodziców stwierdzono znacznie wyższe wskaźniki

odziedziczalności. Wyniosły one od 0,56 do 0,59.

odziedziczalności. Wyniosły one od 0,56 do 0,59.

Ogólnie na podstawie tu zrealizowanych wyników

Ogólnie na podstawie tu zrealizowanych wyników

badań oraz wcześniej dokonanych przeglądów

badań oraz wcześniej dokonanych przeglądów

piśmiennictwa ( Mleczko, Szopa, Bouchard, Malina,

piśmiennictwa ( Mleczko, Szopa, Bouchard, Malina,

Perusse) można przyjąć, że wydolność aerobowa jest

Perusse) można przyjąć, że wydolność aerobowa jest

średnio silnie uwarunkowana genetycznie.

średnio silnie uwarunkowana genetycznie.

background image

Zdolności szybkościowe

Zdolności szybkościowe

(anaerobowe)

(anaerobowe)

Jednym z najbardziej kontrowersyjnych zagadnień jest czy udział czynnika

Jednym z najbardziej kontrowersyjnych zagadnień jest czy udział czynnika

genetycznego jest bardziej znaczący w wysiłkach anaerobowych krótko

genetycznego jest bardziej znaczący w wysiłkach anaerobowych krótko

trwających, czy dłużej trwających. Przykładowo, wskaźnik odziedziczalności

trwających, czy dłużej trwających. Przykładowo, wskaźnik odziedziczalności

wyznaczony dla biegu na 20m wynosił 0,83, a dla biegu na 60mwaha się od

wyznaczony dla biegu na 20m wynosił 0,83, a dla biegu na 60mwaha się od

0,45 do 0,91. Dane zebrane w badanich bliźniąt, biologicznego rodzeństwa i

0,45 do 0,91. Dane zebrane w badanich bliźniąt, biologicznego rodzeństwa i

adoptowanego rodzeństwa wskazują, że zdolności anaerobowe charakteryzują

adoptowanego rodzeństwa wskazują, że zdolności anaerobowe charakteryzują

się znaczącym podobieństwem jedynie w grupie bliźniąt i rodzeństwa

się znaczącym podobieństwem jedynie w grupie bliźniąt i rodzeństwa

biologicznego. Korelacje między parami wynosiły odpowiednio: 0,80 i 0,77 dla

biologicznego. Korelacje między parami wynosiły odpowiednio: 0,80 i 0,77 dla

bliźniąt MZ, 0,58 i 0,44 dla bliźniąt DZ, 0,46 dla rodzeństwa biologicznego i

bliźniąt MZ, 0,58 i 0,44 dla bliźniąt DZ, 0,46 dla rodzeństwa biologicznego i

-0,01 i 0,06 dla dzieci adoptowanych. W innych badaniach wskaźnik

-0,01 i 0,06 dla dzieci adoptowanych. W innych badaniach wskaźnik

odziedziczalności obliczony dla krótkich wysiłków anaerobowych wynosił

odziedziczalności obliczony dla krótkich wysiłków anaerobowych wynosił

powyżej 50%.

powyżej 50%.

Szopa w przeglądowej pracy wskazał, że wysokie wskaźniki odziedziczalności

Szopa w przeglądowej pracy wskazał, że wysokie wskaźniki odziedziczalności

maksymalnej mocy anaerobowej- MMA, mogą być pochodną, będącej pod silną

maksymalnej mocy anaerobowej- MMA, mogą być pochodną, będącej pod silną

kontrolą genetyczną, struktury mięśni, tj. proporcji włókien szybkokurczliwych

kontrolą genetyczną, struktury mięśni, tj. proporcji włókien szybkokurczliwych

do wolnokurczliwych. Komponent fosfogenowo - niekwasowomlekowy MMA

do wolnokurczliwych. Komponent fosfogenowo - niekwasowomlekowy MMA

jest kontrolowany genetycznie w stopniu podobnym jak wysokość ciała, a więc

jest kontrolowany genetycznie w stopniu podobnym jak wysokość ciała, a więc

jak cecha powszechnie uznana za wyjątkowo silnie uwarunkowana

jak cecha powszechnie uznana za wyjątkowo silnie uwarunkowana

genetycznie.

genetycznie.

background image

Gibkość ciała

Gibkość ciała

Gibkość ciała jest specyficzną właściwością sprawności fizycznej.

Gibkość ciała jest specyficzną właściwością sprawności fizycznej.

Dotychczas nie prowadzono wiele badań nad genetycznymi

Dotychczas nie prowadzono wiele badań nad genetycznymi

uwarunkowaniami tej cechy. W badaniach bliźniąt w wieku 11-15 lat

uwarunkowaniami tej cechy. W badaniach bliźniąt w wieku 11-15 lat

oszacowano wskaźnik odziedziczalności dla gibkości w dolnym

oszacowano wskaźnik odziedziczalności dla gibkości w dolnym

odcinku kręgosłupa na 0,69(Kovar). W innych badaniach, w których

odcinku kręgosłupa na 0,69(Kovar). W innych badaniach, w których

oceniano gibkość stawów tułowia, biodrowego i barkowego u bliźniąt

oceniano gibkość stawów tułowia, biodrowego i barkowego u bliźniąt

obu płci w wieku 12-17lat, obliczono wskaźnik odziedziczalności

obu płci w wieku 12-17lat, obliczono wskaźnik odziedziczalności

odpowiednio 0,84, 0.70 i 0,91(Kovar). Chociaż liczba danych jest tu

odpowiednio 0,84, 0.70 i 0,91(Kovar). Chociaż liczba danych jest tu

stosunkowo niewielka, dotychczasowe wyniki zdają się wskazywać na

stosunkowo niewielka, dotychczasowe wyniki zdają się wskazywać na

stosunkowo duże wpływy genetyczne na zmienność gibkości.

stosunkowo duże wpływy genetyczne na zmienność gibkości.

Przykładowo, podobieństwo wśród małżonków w tej cesze było

Przykładowo, podobieństwo wśród małżonków w tej cesze było

zupełnie znikome, i w jednych z badań wynosiło ono dla ruchomości w

zupełnie znikome, i w jednych z badań wynosiło ono dla ruchomości w

stawach dolnego odcinka grzbietu jedynie-0,09(Devord, Crawford). W

stawach dolnego odcinka grzbietu jedynie-0,09(Devord, Crawford). W

innych badaniach rodzinnych u dziewcząt wystąpiła odziedziczalność

innych badaniach rodzinnych u dziewcząt wystąpiła odziedziczalność

na poziomie wysokości ciała, a więc bardzo wysoka, ale u chłopców

na poziomie wysokości ciała, a więc bardzo wysoka, ale u chłopców

zaznaczył się zupełny brak kontroli genetycznej(Mleczko)

zaznaczył się zupełny brak kontroli genetycznej(Mleczko)

background image

Inne właściwości motoryczne

Inne właściwości motoryczne

i psychomotoryczne

i psychomotoryczne

Badania nad genetycznymi uwarunkowaniami tych

Badania nad genetycznymi uwarunkowaniami tych

właściwości motorycznych, które przynależą do szeroko

właściwości motorycznych, które przynależą do szeroko

rozumianego obszaru koordynacyjnego( Raczek, Młynarski,

rozumianego obszaru koordynacyjnego( Raczek, Młynarski,

Starosta),były prowadzone dość rzadko, a z uwagi na dużą

Starosta),były prowadzone dość rzadko, a z uwagi na dużą

wariancję wewnątrzosobniczą kolejnych wyników często

wariancję wewnątrzosobniczą kolejnych wyników często

trudno o zebranie tu wniosków w pełni wiarygodnych.

trudno o zebranie tu wniosków w pełni wiarygodnych.

Skład w 1973 roku badając bliźnięta w wieku od 8 do 15 lat w

Skład w 1973 roku badając bliźnięta w wieku od 8 do 15 lat w

zakresie szybkości ruchów ręki oraz tappingu wykonywanego

zakresie szybkości ruchów ręki oraz tappingu wykonywanego

kończyną dolną, otrzymał korelacje od 0,62 do 0,90.

kończyną dolną, otrzymał korelacje od 0,62 do 0,90.

Wskazywano też w tych badaniach na niższą odziedziczalność

Wskazywano też w tych badaniach na niższą odziedziczalność

w niemal wszystkich zadaniach wśród dziewcząt –bliźniąt, z

w niemal wszystkich zadaniach wśród dziewcząt –bliźniąt, z

wyjątkiem szybkości i dokładności ruchów kończyny dolnej. W

wyjątkiem szybkości i dokładności ruchów kończyny dolnej. W

innych badaniach szacowano odziedziczalność dla ręki mniej

innych badaniach szacowano odziedziczalność dla ręki mniej

sprawnej i stwierdzono, że jest ona zdecydowanie niska dla

sprawnej i stwierdzono, że jest ona zdecydowanie niska dla

wszystkich zadań.

wszystkich zadań.

background image

Badając, podobieństwo wśród rodzeństwa, stwierdzono wewnętrzne

Badając, podobieństwo wśród rodzeństwa, stwierdzono wewnętrzne

korelacje od 0,23 do 0,44 dla tappingu oraz 0,27 do 0,41 dla

korelacje od 0,23 do 0,44 dla tappingu oraz 0,27 do 0,41 dla

zbliżonego zadania tj. kropkowania kartki. Zebrano też wyniki dla

zbliżonego zadania tj. kropkowania kartki. Zebrano też wyniki dla

16-17 letnich chłopców i ich rodziców. Korelacje matka-syn były

16-17 letnich chłopców i ich rodziców. Korelacje matka-syn były

wyższe niż ojciec-syn w próbie tappingu oraz liczbie błędów w czasie

wyższe niż ojciec-syn w próbie tappingu oraz liczbie błędów w czasie

pokonywania labiryntu, ale nie było różnic w układzie matka-syn

pokonywania labiryntu, ale nie było różnic w układzie matka-syn

oraz ojciec-syn jeśli porównywano wyniki czasu pokonania labiryntu

oraz ojciec-syn jeśli porównywano wyniki czasu pokonania labiryntu

Prowadzono także badania nad uwarunkowaniami czasu reakcji. Na

Prowadzono także badania nad uwarunkowaniami czasu reakcji. Na

ogół wskazywano, że odziedziczalność tej cechy jest zbyt wysoka. U

ogół wskazywano, że odziedziczalność tej cechy jest zbyt wysoka. U

bliźniąt w wieku szkolnym stwierdzono korelacje 0,22 lub0.55.

bliźniąt w wieku szkolnym stwierdzono korelacje 0,22 lub0.55.

Badano tez korelację rodzice –dzieci, gdzie wahała się ona w

Badano tez korelację rodzice –dzieci, gdzie wahała się ona w

szerokim zakresie od -0,10 do +0,75 wśród mieszkańców wsi. W

szerokim zakresie od -0,10 do +0,75 wśród mieszkańców wsi. W

obszernych rodzinnych badaniach krakowskich wskaźnik

obszernych rodzinnych badaniach krakowskich wskaźnik

odziedziczalności czasu reakcji na bodziec wzrokowy u chłopców w

odziedziczalności czasu reakcji na bodziec wzrokowy u chłopców w

wieku 7-19 lat waha się od 0,23 do 0,31,a u dziewcząt w tym samym

wieku 7-19 lat waha się od 0,23 do 0,31,a u dziewcząt w tym samym

wieku od 0,27 do 0,31.

wieku od 0,27 do 0,31.

background image

Kolejnym elementem badanym z punktu widzenia znaczenia

Kolejnym elementem badanym z punktu widzenia znaczenia

czynnika genetycznego była równowaga ciała w zadaniach

czynnika genetycznego była równowaga ciała w zadaniach

dynamicznych i statycznych. Przeglądu badań nad

dynamicznych i statycznych. Przeglądu badań nad

odziedziczalnością tej właściwości motoryki dokonali

odziedziczalnością tej właściwości motoryki dokonali

Bouchard, Malina i Perusse. Uogólniając, badania

Bouchard, Malina i Perusse. Uogólniając, badania

prowadzone na grupach bliźniąt w wieku 8-18 przyniosły

prowadzone na grupach bliźniąt w wieku 8-18 przyniosły

wskaźniki odziedziczalności od 0,27 do 0,86 przy czym były

wskaźniki odziedziczalności od 0,27 do 0,86 przy czym były

one z reguły wyższe w wypadku równowagi statystycznej

one z reguły wyższe w wypadku równowagi statystycznej

aniżeli równowagi dynamicznej. Korelacje ‘’rodzice-dzieci’’

aniżeli równowagi dynamicznej. Korelacje ‘’rodzice-dzieci’’

były niskie, podobnie jak korelacje badane pomiędzy

były niskie, podobnie jak korelacje badane pomiędzy

małżonkami. Należy podkreślić, iż tylko w nielicznych

małżonkami. Należy podkreślić, iż tylko w nielicznych

badaniach uwzględniono wpływ tzw. Kojarzenia wybiórczego

badaniach uwzględniono wpływ tzw. Kojarzenia wybiórczego

między rodzicami, występującego głównie w materiałach

między rodzicami, występującego głównie w materiałach

wiejskich, a zwiększającego istotnie wielkości korelacji

wiejskich, a zwiększającego istotnie wielkości korelacji

wewnątrzrodzinnych.

wewnątrzrodzinnych.

background image

Wyniki badań nad genetycznymi uwarunkowaniami

Wyniki badań nad genetycznymi uwarunkowaniami

cech, w poważnej mierze warunkowanych

cech, w poważnej mierze warunkowanych

obszarem koordynacyjnym, są trudne do

obszarem koordynacyjnym, są trudne do

uogólnienia. Badania prowadzone były tu bowiem

uogólnienia. Badania prowadzone były tu bowiem

w różnych kierunkach i przy użyciu metod

w różnych kierunkach i przy użyciu metod

pomiaru cech, które same już budzą często

pomiaru cech, które same już budzą często

wątpliwości.

wątpliwości.

background image

BADANIA NAD

BADANIA NAD

IDENTYFIKACJĄ

IDENTYFIKACJĄ

MARKERÓW

MARKERÓW

GENETYCZNYCH

GENETYCZNYCH

+

=

background image

Poziom molekularny”-

Poziom molekularny”-

poziom cząsteczkowy

poziom cząsteczkowy

Markery genetyczne

Markery genetyczne

”-

”-

charakterystyczna właściwość

charakterystyczna właściwość

organizmu wykorzystywana do określenia jego genotypu. Zwykle

organizmu wykorzystywana do określenia jego genotypu. Zwykle

jest to obecność lub brak jakiegoś genu lub białka, albo

jest to obecność lub brak jakiegoś genu lub białka, albo

występowanie jakiejś szczególnej jego postaci. Markery

występowanie jakiejś szczególnej jego postaci. Markery

genetyczne znajdują też zastosowanie do identyfikowania osób lub

genetyczne znajdują też zastosowanie do identyfikowania osób lub

osobników zwierząt czy roślin, identyfikowania gatunków i

osobników zwierząt czy roślin, identyfikowania gatunków i

szczepów drobnoustrojów oraz do określania wzajemnego

szczepów drobnoustrojów oraz do określania wzajemnego

położenia poszczególnych genów w genomie jakiegoś organizmu.

położenia poszczególnych genów w genomie jakiegoś organizmu.

Wariancja”-

Wariancja”-

to w statystyce klasyczna miara zmienności.

to w statystyce klasyczna miara zmienności.

Intuicyjnie utożsamiana ze zróżnicowaniem zbiorowości; jest

Intuicyjnie utożsamiana ze zróżnicowaniem zbiorowości; jest

średnią arytmetyczną kwadratów odchyleń (różnic)

średnią arytmetyczną kwadratów odchyleń (różnic)

poszczególnych wartości cechy od wartości oczekiwanej.

poszczególnych wartości cechy od wartości oczekiwanej.

VO

VO

2

2

max

max

”-

”-

maksymalny pobór tlenu w lirach.

maksymalny pobór tlenu w lirach.

background image

P

P

oszukiwanie na poziomie molekularnym podstaw osobniczej

oszukiwanie na poziomie molekularnym podstaw osobniczej

zmienności w osiągnięciach ruchowych są wciąż w fazie początkowej.

zmienności w osiągnięciach ruchowych są wciąż w fazie początkowej.

Badania genetycznych markerów zostały zapoczątkowane w Meksyku

Badania genetycznych markerów zostały zapoczątkowane w Meksyku

w 1968r. Określano wówczas wariancję alleli w systemie

w 1968r. Określano wówczas wariancję alleli w systemie

pojedynczych genów grup krwi i enzymów krwiakowych. Kolejne

pojedynczych genów grup krwi i enzymów krwiakowych. Kolejne

badania zostały podjęte w 1976r. w Montrealu. Próbowano wówczas

badania zostały podjęte w 1976r. w Montrealu. Próbowano wówczas

znaleźć genetyczne markery odpowiedzialne za wydolność aerobową

znaleźć genetyczne markery odpowiedzialne za wydolność aerobową

w grupie kontrolnej różnicy w antygenach czerwonych ciałek krwi

w grupie kontrolnej różnicy w antygenach czerwonych ciałek krwi

oraz w enzymach tych ciałek.

oraz w enzymach tych ciałek.

P

P

rowadząc skrupulatne badania nad uwarunkowaniami poziomu

rowadząc skrupulatne badania nad uwarunkowaniami poziomu

VO2max oraz jej wytrenowalności , stwierdzono

VO2max oraz jej wytrenowalności , stwierdzono

wpływ genów

wpływ genów

zlokalizowanych w mitochondrialnym DNA na poziom i

zlokalizowanych w mitochondrialnym DNA na poziom i

strukturę enzymów odpowiedzialnych za łańcuch oddechowy i

strukturę enzymów odpowiedzialnych za łańcuch oddechowy i

fosforylację oksydacyjną

fosforylację oksydacyjną

.[ Dionn 1991].

.[ Dionn 1991].

Komentując te badania, wskazywano, że ponieważ mitochondria są

Komentując te badania, wskazywano, że ponieważ mitochondria są

dziedziczone wyłącznie po matce , to dobrze to tłumaczy

dziedziczone wyłącznie po matce , to dobrze to tłumaczy

występowanie „efektu matczynego” w genetycznych

występowanie „efektu matczynego” w genetycznych

uwarunkowaniach VO2max[Szopa1996].

uwarunkowaniach VO2max[Szopa1996].

efekt matczyny

efekt matczyny

–nie genetyczny wpływ organizmu matki na płód,

–nie genetyczny wpływ organizmu matki na płód,

zależny jednak pośrednio od jej genotypu; cechy osobnika są

zależny jednak pośrednio od jej genotypu; cechy osobnika są

warunkowane występowaniem informacyjnego RNA (wytworzonego

warunkowane występowaniem informacyjnego RNA (wytworzonego

pod kontrolą genów matki) w cytoplazmie komórki jajowej; po

pod kontrolą genów matki) w cytoplazmie komórki jajowej; po

urodzeniu zależny od genotypu matki skład jej mleka wpływa

urodzeniu zależny od genotypu matki skład jej mleka wpływa

odpowiednio na rozwój noworodków.

odpowiednio na rozwój noworodków.

background image

Zidentyfikowano gen

Zidentyfikowano gen

, który koduje enzym ważny w

, który koduje enzym ważny w

aktywacji hormonu

aktywacji hormonu

angiotensyny(ACE).

angiotensyny(ACE).

ACE jest

ACE jest

aktywny w tkance mięśniowej, gdzie reguluje przepływ

aktywny w tkance mięśniowej, gdzie reguluje przepływ

krwi i tym sposobem odgrywa ważną rolę w osiągnięciach

krwi i tym sposobem odgrywa ważną rolę w osiągnięciach

wytrzymałościowych. Zidentyfikowany gen posiada dwie

wytrzymałościowych. Zidentyfikowany gen posiada dwie

formy- I oraz D. Między innymi stwierdzono, u himalaistów

formy- I oraz D. Między innymi stwierdzono, u himalaistów

forma I genu występuje wiele częściej niż w populacji, a

forma I genu występuje wiele częściej niż w populacji, a

szczególnie często pojawia się u tych , którzy pokonują

szczególnie często pojawia się u tych , którzy pokonują

wysokości powyżej 7000m n.p.m. bez dodatkowego

wysokości powyżej 7000m n.p.m. bez dodatkowego

dostarczenia tlenu.

dostarczenia tlenu.

Kilka miesięcy później grupa badaczy australijskich

Kilka miesięcy później grupa badaczy australijskich

stwierdziła, że forma genu I oraz ACE występuje wiele

stwierdziła, że forma genu I oraz ACE występuje wiele

częściej u wioślarzy, w populacji generalnej.

częściej u wioślarzy, w populacji generalnej.

Niewątpliwie

Niewątpliwie

wię, wcześniejsze

wię, wcześniejsze

badania DNA zawodników pragnących

badania DNA zawodników pragnących

poświęcić się w szczególności treningowi

poświęcić się w szczególności treningowi

wytrzymałościowemu mogłoby pomóc w

wytrzymałościowemu mogłoby pomóc w

przewidywaniu i wyjaśnianiu indywidualnych

przewidywaniu i wyjaśnianiu indywidualnych

różnic w odpowiedziach na trening

różnic w odpowiedziach na trening

.

.

background image

!! Bouchard i współpracownicy (1989)

!! Bouchard i współpracownicy (1989)

prowadzili

prowadzili

badania nad genetycznie uwarunkowaną strukturą mięśni

badania nad genetycznie uwarunkowaną strukturą mięśni

oraz osiągnięciami motorycznymi i wytrenowalnością.

oraz osiągnięciami motorycznymi i wytrenowalnością.

Kiedy uwzględniono wpływ wieku, wysokości, masy i

Kiedy uwzględniono wpływ wieku, wysokości, masy i

otłuszczenia ciała i połączono osobników o podobnym

otłuszczenia ciała i połączono osobników o podobnym

poziomie kinazy kreatynowej oraz kinazy adenylowej

poziomie kinazy kreatynowej oraz kinazy adenylowej

(sprawdzono w ten sposób warianty genetycznie

(sprawdzono w ten sposób warianty genetycznie

uwarunkowanej struktury mięśni), to nie obserwowano

uwarunkowanej struktury mięśni), to nie obserwowano

różnic w VO2max i osiągnięciach wytrzymałościowych w

różnic w VO2max i osiągnięciach wytrzymałościowych w

grupie nietrenujących osób o podobnej strukturze genów.

grupie nietrenujących osób o podobnej strukturze genów.

Przewiduje się ,że

Przewiduje się ,że

dalsze pogłębienie wiedzy o

dalsze pogłębienie wiedzy o

rozmieszczeniu stosownych genów odpowiedzialnych

rozmieszczeniu stosownych genów odpowiedzialnych

za poziom sprawności i osiągnięć motorycznych może

za poziom sprawności i osiągnięć motorycznych może

być bardzo użyteczne w identyfikacji (lub tworzeniu)

być bardzo użyteczne w identyfikacji (lub tworzeniu)

talentów do sportu wyczynowego

talentów do sportu wyczynowego

.

.

background image

Zakłada się, że dziedziczone różnice między
osobnikami mogą być wynikiem różnej
sekwencji wariancji jądrowego i
mitochondrialnego DNA. Istnieją
prawdopodobne możliwości dzięki
zastosowaniu specjalnych sond
genetycznych, identyfikacji osobników
wyjątkowo utalentowanych i wysoce
wytrenowanych
.

background image

PROBLEM

PROBLEM

WYTRENOWALNOŚ

WYTRENOWALNOŚ

CI ORAZ ZWIĄZEK Z

CI ORAZ ZWIĄZEK Z

GENOTYPEM

GENOTYPEM

background image

genotyp

genotyp

”-

”-

zespół genów danego osobnika warunkujących jego

zespół genów danego osobnika warunkujących jego

właściwości dziedziczne. Jest to sparowany układ alleli. Można go

właściwości dziedziczne. Jest to sparowany układ alleli. Można go

wyrazić symbolicznie za pomocą oznaczeń

wyrazić symbolicznie za pomocą oznaczeń

aa

aa

,

,

AA

AA

lub

lub

Aa

Aa

, gdzie

, gdzie

aa

aa

i

i

AA

AA

oznaczają homozygotę pod względem tego genu, a

oznaczają homozygotę pod względem tego genu, a

Aa

Aa

oznacza

oznacza

heterozygotę.

heterozygotę.

fenotyp

fenotyp

”-

”-

zespół cech organizmu, włączając w to nie tylko

zespół cech organizmu, włączając w to nie tylko

morfologię, lecz również Np. właściwości fizjologiczne, płodność,

morfologię, lecz również Np. właściwości fizjologiczne, płodność,

zachowanie się, ekologię, cykl życiowy, zmiany biologiczne, wpływ

zachowanie się, ekologię, cykl życiowy, zmiany biologiczne, wpływ

środowiska na organizm. Fenotyp jest ściśle związany z genotypem,

środowiska na organizm. Fenotyp jest ściśle związany z genotypem,

bowiem to właśnie oddziaływanie między genotypem a środowiskiem

bowiem to właśnie oddziaływanie między genotypem a środowiskiem

daje fenotyp. Dlatego ten sam genotyp może dać różne fenotypy w

daje fenotyp. Dlatego ten sam genotyp może dać różne fenotypy w

różnych środowiskach (tzw. Plastyczność fenotypowa), lub odwrotnie

różnych środowiskach (tzw. Plastyczność fenotypowa), lub odwrotnie

- mimo odmiennych genotypów uzyskać ten sam fenotyp.

- mimo odmiennych genotypów uzyskać ten sam fenotyp.

Stosowanie powtarzających się bodźców treningowych wywołuje

Stosowanie powtarzających się bodźców treningowych wywołuje

serię odpowiedzi w tkance mięśniowej, narządach wewnętrznych i w

serię odpowiedzi w tkance mięśniowej, narządach wewnętrznych i w

ogóle wszystkich układach ustroju. Taka odpowiedź ma z reguły

ogóle wszystkich układach ustroju. Taka odpowiedź ma z reguły

charakter przystosowawczy(adiustacyjny). Aby

charakter przystosowawczy(adiustacyjny). Aby

zrozumieć

zrozumieć

znaczenie genotypu dla treningu i jego efektu

znaczenie genotypu dla treningu i jego efektu

, konieczna jest

, konieczna jest

analiza indywidualnych różnic w wytrenowalności. Wielokrotnie

analiza indywidualnych różnic w wytrenowalności. Wielokrotnie

wykazywano

wykazywano

odmienność indywidualnych reakcji i różnice w

odmienność indywidualnych reakcji i różnice w

zmianach fenotypu pod wpływem treningu

zmianach fenotypu pod wpływem treningu

. Dokładnie ten sam

. Dokładnie ten sam

program treningowy może w jednym wypadku prowadzić np. do

program treningowy może w jednym wypadku prowadzić np. do

podniesienia siły mięśni o 25kG, a i innego osobnika w tym samym

podniesienia siły mięśni o 25kG, a i innego osobnika w tym samym

wieku i tak samo trenującego trudno zauważyć w ogóle jakiekolwiek

wieku i tak samo trenującego trudno zauważyć w ogóle jakiekolwiek

zmiany.

zmiany.

background image

Na wykresie

Na wykresie

na kolejnym slajdzie wykazano daleko

na kolejnym slajdzie wykazano daleko

idące indywidualne różnice, jakie wystąpiły po treningu

idące indywidualne różnice, jakie wystąpiły po treningu

w zakresie maksymalnego poboru tlenu (VO2max, w

w zakresie maksymalnego poboru tlenu (VO2max, w

litrach). PO trwającym 15-20 tygodni treningu,

litrach). PO trwającym 15-20 tygodni treningu,

któremu poddano 47 młodych mężczyzn. Niektórzy

któremu poddano 47 młodych mężczyzn. Niektórzy

badani niemal w ogóle nie poprawili swojego poziomu ,

badani niemal w ogóle nie poprawili swojego poziomu ,

kiedy u innych przyrost wyniósł ok. 1litra poboru O2.

kiedy u innych przyrost wyniósł ok. 1litra poboru O2.

Te obserwowane różnice nie były efektem ani

Te obserwowane różnice nie były efektem ani

zróżnicowanego wieku (wszyscy byli młodzi w wieku od

zróżnicowanego wieku (wszyscy byli młodzi w wieku od

17 do 19 lat), ani też płci (wyłącznie mężczyźni).

17 do 19 lat), ani też płci (wyłącznie mężczyźni).

Obliczono jedynie, że w 25% wariancja odpowiedzi na

Obliczono jedynie, że w 25% wariancja odpowiedzi na

trening była wyjaśniona

trening była wyjaśniona

POZIOMEM

POZIOMEM

POCZĄTKOWYM VO2max

POCZĄTKOWYM VO2max

(przed eksperymentem), to

(przed eksperymentem), to

znaczy osobnicy i niższym poziomie początkowym

znaczy osobnicy i niższym poziomie początkowym

VO2max silniej reagowali na trening i tym samym

VO2max silniej reagowali na trening i tym samym

poprawa poziomu była u nich większa. Jednak ok. 75%

poprawa poziomu była u nich większa. Jednak ok. 75%

wariancji zmian pod wpływem treningu poziomu

wariancji zmian pod wpływem treningu poziomu

VO2max było nie zidentyfikowanej.

VO2max było nie zidentyfikowanej.

Takie duże międzyosobnicze różnice w reakcji na

Takie duże międzyosobnicze różnice w reakcji na

trening są typowe i praktycznie obserwuje się je w

trening są typowe i praktycznie obserwuje się je w

każdym wypadku realizacji grupowych programów

każdym wypadku realizacji grupowych programów

treningu

treningu

.

.

background image

Indywidualne różnice w odpowiedzi na trening trwający 15-

Indywidualne różnice w odpowiedzi na trening trwający 15-

20 tygodni, któremu poddano 47 młodych mężczyzn. Wyniki

20 tygodni, któremu poddano 47 młodych mężczyzn. Wyniki

przedstawione jako zmiany VO2max w litrach na minutę

przedstawione jako zmiany VO2max w litrach na minutę

[Bouchard, Malina, Perusse 1997r].

[Bouchard, Malina, Perusse 1997r].

background image

heterogeniczność

heterogeniczność

”-

”-

jest to niejednorodność

jest to niejednorodność

(zróżnicowanie). Może tyczyć się każdej dziedziny

(zróżnicowanie). Może tyczyć się każdej dziedziny

życia.

życia.

Wysoki poziom heterogeniczności

Wysoki poziom heterogeniczności

w reakcjach na

w reakcjach na

trening obserwowano także w wypadku takich

trening obserwowano także w wypadku takich

parametrów, jak : metabolizm tlenowy mięśni

parametrów, jak : metabolizm tlenowy mięśni

szkieletowych, trwałość glukozy i poziomu insuliny,

szkieletowych, trwałość glukozy i poziomu insuliny,

poziom lipidów w plazmie i lipoprotein, stosunek

poziom lipidów w plazmie i lipoprotein, stosunek

lipidów do utlenionych węglowodanów, metabolizm

lipidów do utlenionych węglowodanów, metabolizm

tkanki tłuszczowej [Bouchard 1994r.].

tkanki tłuszczowej [Bouchard 1994r.].

Wolański i Parizkova wysuwali tezę, że „

Wolański i Parizkova wysuwali tezę, że „

grupa

grupa

jednolicie ćwiczących rówieśników nie w

jednolicie ćwiczących rówieśników nie w

jednakowym stopniu będzie podnosić swoją

jednakowym stopniu będzie podnosić swoją

sprawność, lecz zmniejszać się będzie w niej

sprawność, lecz zmniejszać się będzie w niej

zróżnicowanie wewnętrzne (różnice między

zróżnicowanie wewnętrzne (różnice między

najsłabszymi i najlepszymi)”.

najsłabszymi i najlepszymi)”.

background image

Tu przedstawiamy model obrazujący wpływ
poszczególnych czynników na osobniczą wariancję
podatności na trening.

background image

Jak

Jak

widać (było

widać (było

), na rysunku przedstawiono

), na rysunku przedstawiono

hipotetyczny model czynników, które potencjalnie mogą

hipotetyczny model czynników, które potencjalnie mogą

oddziaływać na odmienną podatność na trening

oddziaływać na odmienną podatność na trening

fizyczny. Model obejmuje wiek, płeć, doświadczenia

fizyczny. Model obejmuje wiek, płeć, doświadczenia

przed treningiem, aktualny poziom fenotypu oraz

przed treningiem, aktualny poziom fenotypu oraz

czynniki genotypowe.

czynniki genotypowe.

Wiele danych wskazuje, że w pewnych

Wiele danych wskazuje, że w pewnych

okresach wieku

okresach wieku

ustrój jest szczególnie wrażliwy na trening.

ustrój jest szczególnie wrażliwy na trening.

Dokonywano w tym zakresie wielu prób dla

Dokonywano w tym zakresie wielu prób dla

wyznaczenia tzw. Okresów sensytywnych. Wiele zdaje

wyznaczenia tzw. Okresów sensytywnych. Wiele zdaje

się również wskazywać, że organizm w okresie

się również wskazywać, że organizm w okresie

dzieciństwa może nie być dostatecznie dojrzały do

dzieciństwa może nie być dostatecznie dojrzały do

treningu, a w późniejszych latach życia mogą pojawić

treningu, a w późniejszych latach życia mogą pojawić

się ograniczenia biologiczne w reaktywności na trening.

się ograniczenia biologiczne w reaktywności na trening.

Szopa i Prus [1997] obserwowali jednak

Szopa i Prus [1997] obserwowali jednak

dużą

dużą

reaktywność na trening jeszcze u osobników

reaktywność na trening jeszcze u osobników

między 62 a 65 rokiem życia.

między 62 a 65 rokiem życia.

Wskazywano nawet, że zaobserwowane zmiany były

Wskazywano nawet, że zaobserwowane zmiany były

porównywalne z wytrenowalnością tych samych

porównywalne z wytrenowalnością tych samych

zdolności u chłopców 12-15 letnich.

zdolności u chłopców 12-15 letnich.

background image

Kolejnym czynnikiem jest zróżnicowana

Kolejnym czynnikiem jest zróżnicowana

adaptacja do treningu w

adaptacja do treningu w

zależności od wcześniejszych doświadczeń osobnika

zależności od wcześniejszych doświadczeń osobnika

.

.

Niewątpliwie osoba o uprzednim stałym sedenteryjnym trybie życia

Niewątpliwie osoba o uprzednim stałym sedenteryjnym trybie życia

może się spodziewać szybciej i bardziej znaczącej poprawy w

może się spodziewać szybciej i bardziej znaczącej poprawy w

osiągnięciach sprawności niż osobnik systematycznie ćwiczący od

osiągnięciach sprawności niż osobnik systematycznie ćwiczący od

lat.

lat.

Mniej jasne jest

Mniej jasne jest

znaczenie

znaczenie

czynnika

czynnika

płci

płci

dla projektowania efektów

dla projektowania efektów

treningu. Istnieją przesłanki wskazujące na większą reaktywność na

treningu. Istnieją przesłanki wskazujące na większą reaktywność na

trening osobników płci męskiej , i tym samym większą stabilność

trening osobników płci męskiej , i tym samym większą stabilność

genetyczną płci żeńskiej.

genetyczną płci żeńskiej.

Jednym też, z ważnych elementów wykazanych w modelu jest

Jednym też, z ważnych elementów wykazanych w modelu jest

aktualny fenotyp

aktualny fenotyp

(tj. poziom danej cechy przed treningiem).

(tj. poziom danej cechy przed treningiem).

Wytrenowalność jest negatywnie skorelowana z poziomem

Wytrenowalność jest negatywnie skorelowana z poziomem

przed treningiem, tj. im niższy poziom , tym można się spodziewać

przed treningiem, tj. im niższy poziom , tym można się spodziewać

większych zmian.

większych zmian.

Korelacja między początkowym poziomem VO2max a zmianami po

Korelacja między początkowym poziomem VO2max a zmianami po

treningu tego parametru była znacząca i ujemna oraz wynosiła na

treningu tego parametru była znacząca i ujemna oraz wynosiła na

ogół ok. -0,5.

ogół ok. -0,5.

background image

Zagadnienie

Zagadnienie

znaczenia poziomu wyjściowego cechy zmusza do

znaczenia poziomu wyjściowego cechy zmusza do

poznania i zrozumienia interakcji jakie zachodzą w układzie

poznania i zrozumienia interakcji jakie zachodzą w układzie

:genotyp-trening.

:genotyp-trening.

Reakcja między genotypem a treningiem jest dotąd słabo

Reakcja między genotypem a treningiem jest dotąd słabo

poznana. Niewątpliwie powstaje zawsze trudność z

poznana. Niewątpliwie powstaje zawsze trudność z

oddzieleniem tego , co w odmiennej reakcji na trening dwu

oddzieleniem tego , co w odmiennej reakcji na trening dwu

osobników tej samej płci, w tym samym wieku i tak samo

osobników tej samej płci, w tym samym wieku i tak samo

trenujących , jest pochodną poziomu wyjściowego i

trenujących , jest pochodną poziomu wyjściowego i

wcześniejszych doświadczeń, a co jest wynikiem niezależnego

wcześniejszych doświadczeń, a co jest wynikiem niezależnego

czynnika – genotypu.

czynnika – genotypu.

Badania prowadzone w zakresie genetyki ilościowej są

Badania prowadzone w zakresie genetyki ilościowej są

ukierunkowane na rozeznanie odpowiedzialnych genów,

ukierunkowane na rozeznanie odpowiedzialnych genów,

specyficznych mutacji i całego kompleksu interakcji gen-gen.

specyficznych mutacji i całego kompleksu interakcji gen-gen.

W zakresie wytrenowalności najwięcej badań dotyczyło VO2max.

W zakresie wytrenowalności najwięcej badań dotyczyło VO2max.

W eksperymencie obserwowano reakcję na trening u bliźniąt

W eksperymencie obserwowano reakcję na trening u bliźniąt

posiadających ten sam genotyp (w obrębie tej samej pary)

posiadających ten sam genotyp (w obrębie tej samej pary)

oraz odmienny genotyp (pomiędzy parami).

oraz odmienny genotyp (pomiędzy parami).

background image

Zaobserwowano, że wariancja pomiędzy różnymi parami

Zaobserwowano, że wariancja pomiędzy różnymi parami

bliźniąt o tym samym genotypie była od 6- do 9-krotnie

bliźniąt o tym samym genotypie była od 6- do 9-krotnie

większa niż wewnątrz par o tych samych genotypach.

większa niż wewnątrz par o tych samych genotypach.

background image

Korelacje wewnątrz poszczególnych par bliźniąt o tym

Korelacje wewnątrz poszczególnych par bliźniąt o tym

samym genotypie w wielkości zmian proteinowych w

samym genotypie w wielkości zmian proteinowych w

zakresie VO2max.

zakresie VO2max.

Na tym wykresie ukazano podobieństwo (r=0,74; p< 0,01) w

Na tym wykresie ukazano podobieństwo (r=0,74; p< 0,01) w

odpowiedzi na trening (VO2max) w obrębie poszczególnych par

odpowiedzi na trening (VO2max) w obrębie poszczególnych par

bliźniąt o tym samym genotypie.

bliźniąt o tym samym genotypie.

W 20-tygodniowym ściśle określonym eksperymencie

W 20-tygodniowym ściśle określonym eksperymencie

uczestniczyło 10 par bliźniąt o tych samych genotypach płci

uczestniczyło 10 par bliźniąt o tych samych genotypach płci

męskiej .

męskiej .

Podjęliśmy tu próbę

Podjęliśmy tu próbę

całościowego spojrzenia i wyjaśnienia

całościowego spojrzenia i wyjaśnienia

kwestii dziedziczenia podstawowych elementów predyspozycji i

kwestii dziedziczenia podstawowych elementów predyspozycji i

zdolności motorycznych człowieka.

zdolności motorycznych człowieka.

Pewne jest tu tylko to co tkwi u podstaw przyjmowanych

Pewne jest tu tylko to co tkwi u podstaw przyjmowanych

założeń:

założeń:

w determinowaniu różnic indywidualnych w interesujących nas

w determinowaniu różnic indywidualnych w interesujących nas

elementach jest ważna zarówno dziedziczność jaki i środowisko.

elementach jest ważna zarówno dziedziczność jaki i środowisko.

możliwości wytrenowania są ograniczone i indywidualnie bardzo

możliwości wytrenowania są ograniczone i indywidualnie bardzo

zróżnicowane przez determinowaną właściwościami genotypu

zróżnicowane przez determinowaną właściwościami genotypu

osobniczą normę reakcji.

osobniczą normę reakcji.

Wiele oczekuje się po badaniach, w których podejmowane są

Wiele oczekuje się po badaniach, w których podejmowane są

próby zidentyfikowania genów odpowiedzialnych za określoną

próby zidentyfikowania genów odpowiedzialnych za określoną

funkcję, ale dotąd poszukiwania te znajdują się na początku z

funkcję, ale dotąd poszukiwania te znajdują się na początku z

pewności jeszcze długiej drogi.

pewności jeszcze długiej drogi.

background image

Document Outline


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
genetyczne uwarunkowania motoryczności
1Zaocz CZŁOWIEK NA RYNKU PRACY psychologiczne uwarunkowania przedsiębiorczościid 19265 ppt
1 CZŁOWIEK NA RYNKU PRACY psychologiczne uwarunkowani (1)id 8813 ppt
Psychologia rozwojowa Teoplitz wykład 2 Podstawy genetyki kiedy zaczyna się człowiek ppt
genetyka 16.10.2013, ⇒ SPECJALNOŚCI, ♦ Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka, Genetyczne uwarunkowania
1Zaocz CZŁOWIEK NA RYNKU PRACY psychologiczne uwarunkowania przedsiębiorczościid 19265 ppt
1 CZŁOWIEK NA RYNKU PRACY psychologiczne uwarunkowani (1)id 8813 ppt
1 Makroekonomiczne uwarunkowania gospodarkiid 8573 ppt
Kulturowo społeczne i socjalne uwarunkowania motoryczności c
Prezentacja motorycznosc czlowieka
Onkogenetyczny rozwój motoryczności człowieka
sprawozdanie z genetyki 11, żywienie człowieka i ocena żywności, semestr 4, genetyka
Genetyczne Uwarunkowania Chorób Endokryn nowy
01 WPROWADZENIE DO FIZJOLOGII CZŁOWIEKA ppt

więcej podobnych podstron