ANALITYKA KLINICZNA

Ćw.1 Wprowadzenie

Analityka kliniczna

• Wykorzystuje wyniki badań laboratoryjnych

w praktyce klinicznej oceniając stan zdrowia

pacjenta. Korzystając z wyników diagnostyki

laboratoryjnej umożliwia odróżnienie

zdrowia od choroby, a więc znajduje

zastosowanie w rozpoznawaniu chorób,

prognozowaniu i kontrolowaniu leczenia.

• Korzysta z wyników badań laboratoryjnych

(jakościowe i ilościowe) oceniających cechy

fizyczne, morfologiczne, biochemiczne i

immunologiczne tkanek i narządów.

Cel diagnostycznych badań

laboratoryjnych

• Ułatwienie lub umożliwienie odróżnienia

stanu zdrowia i choroby

• Stworzenie możliwości różnicowania

chorób

• Prognozowanie i kontrolowanie leczenia
• Wytworzenie komplementarności z

badaniem klinicznym i innymi
badaniami diagnostycznymi

Metody badań

laboratoryjnych

• Jakościowe-służą do potwierdzenia lub

wykluczenia obecności określonego

składnika i mają zastosowanie w

badaniach przesiewowych (np. testy

immunologiczne)

• Ilościowe- oceniają zawartość ilościową

danego składnika w materiale w

mg./dl,U/l

• Półilościowe- oceniają przybliżoną ilość

danego składnika (+/-, +++)

Dobór metod pomiarowych

• Zależy od rodzaju oznaczanego składnika i jago

zawartości (stężenia) w materiale biologicznym np.

czułość metod kolorymertycznych czy

spektrofotometrycznych nie przekracza

mg/ml

, a

metod fluorescencyjnych, chemiluminescencyjnych

pozwala na oznaczanie stężeń

pg/ml

• Wiarygodności wyniku laboratoryjnego

, którego

miarą jest zgodność z wartością rzeczywistą zależy

od swoistości, dokładności, precyzji, czułości

• Celu (przeznaczenia) wyników np.. W badaniach

przesiewowych niski koszt, mała czasochłonność,

prostota wykonania, a przy monitorowaniu

leczenia- czas uzyskania wyników, dokładność

Rodzaje błędów w analityce

• Przedanalityczne
• Analityczne-30%
• Postanalityczne

Błędy przedanalityczne

• Niewłaściwe przygotowanie pacjenta

do badań

• Błędy techniczne przy pobieraniu

materiału

• Błędy w oznaczaniu, transporcie i

przechowywaniu próbek

Błędy analityczne

• Błędy organizacyjne- kontrola

zewnątrzlaboratoryjna i
wewnątrzlaboratoryjna (BHP)

• błędy dokładności, precyzji i

czułości- wiarygodność wyników

Wiarygodność wyniku

jest miarą

zgodności z wartością rzeczywistą

• Swoistość metody- specyficzność analityczna

wobec oznaczanego składnika (antygen-

przeciwciało, aminokwas+ALT= pirogronian)

• Dokładność metody- zgodność uzyskanych

wyników z wartością rzeczywistą tj

referencyjną (obiektywnie istniejącą)

• Precyzja metody- jej powtarzalność tj rozrzut

uzyskanych wyników z tego samego materiału

• Czułość metody- najmniejsza ilość badanego

składnika, którą można oznaczyć w próbce

materiału biologicznego. Jest uwarunkowana

dokładnością i precyzją

Błąd systematyczny (błąd

dokładności)

• Jeżeli wyniki pomiarów wykonanych

ta samą metodą różnią się o stałą
wielkość od wartości prawdziwej
(referencyjnej)

• Najczęściej jest on wynikiem braku

swoistości metody

Kryteria dopuszczalności błędu

• Błąd dopuszczalny to taki, który nie umniejsza użyteczności

wyniku.

• Zgodnie z decyzją Centralnego Ośrodka Badań Jakości w

Diagnostyce Laboratoryjnej przykładowa wielkość błędów

dopuszczalnych:

• ALT-16%

• AST-16%

• Białko całk.-6%

• Cholesterol-8%

• AP-16%

• Glukoza-8%

• Kreatynina-10%

• Sód-3%

• Wapń-6%

Zapobieganie błędom

analitycznym

• Próbki wzorcowe-surowice kontrolne i

kalibratory- dostępne roztwory

przypominające surowicę

• Kontrola jakości badań

laboratoryjnych

• Matryca analityczna tj układ

substancja badana- substancje

towarzyszące

Błędy postanalityczne

• Błąd w przesyłaniu wyników

lekarzowi

• Błąd w interpretacji wyników
• Błędy w historii choroby

Materiał do badań

laboratoryjnych

• Krew pełna żylna, tętnicza, włośniczkowa,

osocze, surowica

• Mocz
• Kał
• Płyny biologiczne: stawowy, mózgowo-

rdzeniowe, otrzewnowy, opłucnowy, żwaczowy

• Bioptaty
• Szpik kostny
• Nasienie

Błędy przedanalityczne

Pobieranie materiału- krew

• miejsce i czas pobrania materiału przed leczeniem i w

trakcie leczenia (po posiłku wzrost stężenia glukozy,
trójglicerydów, przestrzeganie procedur testów
czynnościowych)

• Pozycja i postawa
• Staza, igły czy strzykawki
• Czas i temperatura przechowywania- enzymy kilka godzin w

temp. pokojowej, a w -20 st C 3 miesiące

• Przenoszenie materiału do probówki
• Antykoagulanty

Wskazania

• Krew żylna z antykoagulantem- morfologia

krwi, gdzie stężenie w krwinkach i osoczu
jest takie same jak: glukoza, mocznik,
badania koagulologiczne

• Krew tętnicza- gazometria (pobór

anaerobowy)

• Surowica- badania biochemiczne,

serologiczne

• Krew włośniczkowa- badania

hemotologiczne

Rodzaje antykoagulantów i ich

zastosowanie

• Heparyna (sól amonowa)-0,1 mg/ml-

biochemia, morfologia

• Wersenian EDTAK2 lub K3- 1 mg/ml-

morfologia

• Cytrynian sodu 4 mg/ml-badania

koagulologiczne

• Szczawian potasu- 2 mg/ml-

hematologia krwi

Wpływ negatywny

antykoagulantów

Składnik
krwi

heparyn
a

EDTA

cytrynia
n

szczawia
n

fluorek

Fosfotaza
kwaśna

wzrost

wzrost

Fosfotaza
zasadowa

spadek

spadek

Amylaza

wzrost

wzrost

wzrost

Bilirubina

spadek

Mocznik

spadek

Wapń

spadek

spadek

spadek

spadek

Cholesterol

spadek

Dehydrogenz
a
mleczanowa

spadek

Najczęstsze przyczyny hemolizy

krwi

• Wyciskanie krwi przy pobieraniu;
• energiczne mieszanie;
• używanie mokrych strzykawek i

probówek;

• energiczne wstrzykiwanie pobranej

krwi przez igłę do probówki;

• długotrwałe przechowywanie w

niekorzystnych warunkach;

• niektóre leki podawane pacjentowi

Wpływ hemolizy na wyniki

• zwiększenie wartości w oznaczaniu

• aminotransferazy alaninowej
• cholesterolu
• dehydrogenazy mleczanowej
• białka całkowitego
• fosforu nieorganicznego
• fosfatazy kwaśnej i zasadowej
• mocznika
• potasu
• sodu
• żelaza

• zmniejszenie wartości w oznaczaniu

• bilirubiny

oznaczanie i przechowywanie

próbki

• przygotowanie oznaczenia
• po pobraniu oznaczyć
• wirowanie
• przechowywanie
•

- czas

•

- temperatura

•

- światło

oznaczanie i przechowywanie

próbki

• Biochemia - surowica i osocze

• w temperaturze pokojowej w ciągu 4 godzin nie

dochodzi do żadnych zmian w składzie metabolitów

i enzymów

• w temp. +4°C czas przechowywania można

wydłużyć do 24 godzin

• dłuższe przechowywanie wymaga mrożenia

• RKZ

• - oznaczać natychmiast; w obniżonej temperaturze

(lodówka, termotorba) nie dłużej niż 2 godziny

• Mocz

• oznaczać natychmiast; do 2 godzin w lodówce

• bakteriologia - formalina

Przechowywanie surowicy przed

poszczególnymi badaniami

• elektrolity - można przechowywać w temp.

pokojowej 6-8 godzin, w lodówce kilka dni lub

zamrażarka

• białko całkowite - bez szkody dla analizy może

pozostawać w temperaturze pokojowej do 24 godzin.

• składniki lipidowe - powinna być zbadana

natychmiast, najwyżej do 2 godzin po pobraniu lub

zamrożona.

• bilirubina - próbki należy bezwzględnie chronić

przed światłem

• kreatynina – do 4 godzin nietrwała
• mocznik – stabilny w temp pokojowej do 48 h

Profile (konstelacje) metaboliczne w

diagnostyce laboratoryjnej

• pojedyncza analiza
• profil badań kontrolnych
• profil przemian metabolicznych

– lipidowy
– gospodarki wodno – elektrolitowej
– RKZ

• profil narządowy

– wątrobowy
– nerkowy
– kostny
– sercowy
– tarczycowy

• profil nerkowy

• mocznik
• kreatynina
• białko całkowite– albuminy -elektroforeza
• GGTP - mocz
• RKZ – wodorowęglany
• elektrolity: Na, K, P
• mocz: biochemia, osad

• profil wątrobowy

• AspAT (AST)- aminotransferaza

asparaginianowa

• AlaT (ALT)- aminotransferaza alaninowa
• AP (ALP)- fosfataza alkaliczna
• GLD – dehydrogenza glutaminianowa
• GGT- γglutamylotransferaza
• CHE- cholineasteraza
• kwasy żółciowe – bilirubina
• białko całkowite – albuminy – elektroforeza
• cholesterol
• LDH – izoenzymy LDH-5 – dehydrogenaza

mleczanowa

Diagnostyka

enzymologiczna

• Wskaźnikowe- wewnątrzkomórkowe

(fizjologicznie w małych ilościach we
krwi)

• Enzymy sekrecyjne- uwalniane do

krwi enzymy wskaźnikowe (hormony)

• Enzymy ekskrecyjne – enzymy

wydzielnicze (enzymy śliny, soku
żołądkowego)

Enzymy wskaźnikowe- wzrost

• AST-aminotransferaza asparaginianowa-choroby wątroby,

ciężka niewydolność krążenia- narządowo nieswoista

• ALT-aminotransferaza alaninowa-zapalenie miąższu

wątroby- narządowo nieswoista

• LDH-dehydrogenaza mleczanowa- choroby mięśni

poprzecznie prążkowanych, ostra białaczka, ciężkie

uszkodzenie nerek- narządowo nieswoista

• GGT- gammaglutamylotransferazaa-choroby zastoinowe

wątroby, dróg żółciowych , trzustki- narządowo nieswoista

• ALT, ASP, LDH, GGT- narządowo nieswoiste

• GLDH- dehydrogenza glutaminianowa-choroby wątroby-

narządowo swoisty

• CK- kinaza kreatynowa- narządowo swoisty
• LP- lipaza trzustkowa- zapalenie trzustki- narządowo

swoisty

• GLDH, CK, LP- narządowo swoiste

Enzymy sekrecyjne/ekskrecyjne

• CHE- nadczynność tarczycy ↑,

rekonwalescencja ↑, zapalenie

wątroby↓

• ALP- choroby wątroby ↑, kości ↑,

woreczka żółciowego ↑, zahamowanie

wzrostu kości ↓

• ACP (fosfataza kwaśna)- choroby kości

↑, nowotwory ↑, przerost i rak gruczołu

krokowego ↑

• LP (lipaza trzustkowa) i AMS (α amylaza)

Enzymy cytoplazmatyczne-

ALT, LDH

Enzymy mitochondrialne- AST,

GLDH

Zmiany aktywności wybranych enzymów w

niektórych chorobach wątroby i dróg żółciowych

AST

ALT

GLD
H

GGT

ALP

CHE

Zapalenie
ostre

↑↑
↑

↑↑
↑

↑↑ ↑↑

↑↑ ↓0

Zapalenie
przewlekłe

↑↑ ↑↑ ↑

↑↑
↑

↑

↓

Marskość

↑↑ ↑0

0

↑↑

↑

↓↓

Żółtaczka
mechaniczna

↑

↑

↑↑ ↑↑

↑↑

↑↑
↑↑

0

Rak wątroby

↑

↑0

↑↑ ↑↑

↑↑

↑

↓0

• profil sercowy

• AspAT
• AlaT
• LDH – frakcje LDH-1
• CK
• troponiny I (cTnI) metodą ELISA

•profil
tarczycowy

•
trójjodotyronin
a

• tyroksyna

• cholesterol

•profil kostny

• wapń

• fosfor

• AP

• Białko –
albuminy –
elektroforeza

Profil hematologiczny

• Duży obraz krwi (leukocyty, erytrocyty,

hematokryt, hemoglobina, SOK, SSH,

SWH, trombocyty, rozmaz krwi

obwodowej)

• Mały obraz krwi – duży obraz krwi bez

rozmazu (wynik bezpośrednio z

analizatora hematologicznego)

• Retikulocyty

• Grupy krwi (pies, kot)

• Badanie rozmazu krwi obwodowej

(pasożyty krwi)

• Wskaźniki krzepnięcia

Profil krzepnięcia krwi

• Czas protrombinowy (PT)
• Czas trombinowy (TT)
• Czas kefalinowy – czas

częściowej tromboplastyny (PTT)

• Fibrynogen
• Poziom czynnika VIII
• Poziom czynnika IX

Profil wątrobowy

• ALT (pies, kot)
• AST (nieswoisty)
• AP
• GLDH
• GGT
• LDH (nieswoisty)
• Bilirubina całkowita i związana
• Kwasy żółciowe-test stymulacji
• Białko całkowite, albuminy,

elektroforeza

Profil trzustkowy

• Lipaza
• Amylaza
• Elastaza trzustkowa w kale (pies)
• TLI (pies, kot)
• Witamina B 12
• Kwas foliowy
• Fenole w moczu

Profil nerkowy

• Mocznik lub BUN
• Kreatynina
• Elektrolity (Na, K, Cl, Ca, P, Mg)
• Białko całkowite, albuminy,

elektroforeza białek

• Cystyna C
• Badanie moczu: właściwości fizyczne,

chemiczne, badanie osadu, analiza

kamieni moczowych, badanie

bakteriologiczne, białko/kreatynina

Profil neurologiczny

• Mocznik, kreatynina lub BUN
• Glukoza
• Ca, K, Mg, P
• Kwasy żółciowe
• Badanie płynu mózgowo-

rdzeniowego

• Fenobarbital (kontrola terapii)
• Bromek potasu (kontrola terapii)

Profil mięśniowy

• AST

• CK

• LDH izoenzymy

• Se

• Peroxydaza glutatinowa – GSH-Px

• Receptor acetylocholiny –

przeciwciała (Myasthenia gravis)

• Troponina (uszkodzenie funkcji)

• Pro-ANP (uszkodzenie komórki)

• Mioglobina w moczu

Profil przedoperacyjny

• Duży obraz krwi
• Mocznik/BUN lub kreatynina
• AP
• ALT
• AST
• Elektrolity (Na, K, Cl)
• Wskaźniki zaburzeń krzepnięcia

Profil zaleganiowy (bydło)

• Wapń całkowity i zjonizowany
• Magnez
• Fosforany
• AST
• CPK
• Białko całkowite
• Mocznik

Kondycja fizyczna konia

• Duży obraz krwi
• AST, GGT
• GLDH
• Albuminy
• Mocznik
• Glukoza
• Bilirubina całkowita
• Triglicerydy
• Elektrolity:Ca, P, Mg, K, Na, Fe

Kondycja fizyczna bydła

• Duży obraz krwi
• AST
• GGT
• Białko całkowite
• Mocznik
• Triglicerydy
• Bilirubina całkowita
• Ca, P, Mg
• β-hydroksymaślan

Wyniki

• Dodatni (TP)-

wynik dodatni, który

identyfikuje pacjentów chorujących na daną

chorobę

• Ujemny- (TN)-

wynik ujemny, który

identyfikuje pacjentów nie chorujących na daną

chorobę

• Fałszywie dodatni (FP)-

wynik pozytywny, który

identyfikuje pacjentów chorujących i nie chorujących

na daną chorobę

• Fałszywie ujemny (FN)-

wynik ujemny, który nie

identyfikuje wszystkich pacjentów chorujących na daną

chorobę