1

ANALITYKA KLINICZNA

Ćw.1 Wprowadzenie

Analityka kliniczna

• Wykorzystuje wyniki badań laboratoryjnych w

praktyce klinicznej oceniając stan zdrowia
pacjenta. Korzystając z wyników diagnostyki
laboratoryjnej umożliwia odróżnienie zdrowia od
choroby, a więc znajduje zastosowanie w
rozpoznawaniu chorób, prognozowaniu i
kontrolowaniu leczenia.

• Korzysta z wyników badań laboratoryjnych

(jakościowe i ilościowe) oceniających cechy
fizyczne, morfologiczne, biochemiczne i
immunologiczne tkanek i narządów.

Cel diagnostycznych badań

laboratoryjnych

• Ułatwienie lub umożliwienie odróżnienia

stanu zdrowia i choroby

• Stworzenie możliwości różnicowania

chorób

• Prognozowanie i kontrolowanie leczenia
• Wytworzenie komplementarności z

badaniem klinicznym i innymi badaniami
diagnostycznymi

Metody badań laboratoryjnych

• Jakościowe-służą do potwierdzenia lub

wykluczenia obecności określonego

składnika i mają zastosowanie w

badaniach przesiewowych (np. testy

immunologiczne)

• Ilościowe- oceniają zawartość ilościową

danego składnika w materiale w mg./dl,U/l

• Półilościowe- oceniają przybliżoną ilość

danego składnika (+/-, +++)

Dobór metod pomiarowych

• Zależy od rodzaju oznaczanego składnika i jago

zawartości (stężenia) w materiale biologicznym np.
czułość metod kolorymertycznych czy
spektrofotometrycznych nie przekracza

mg/ml

, a metod

fluorescencyjnych, chemiluminescencyjnych pozwala na
oznaczanie stężeń

pg/ml

• Wiarygodności wyniku laboratoryjnego

, którego miarą

jest zgodność z wartością rzeczywistą zależy od
swoistości, dokładności, precyzji, czułości

• Celu (przeznaczenia) wyników np.. W badaniach

przesiewowych niski koszt, mała czasochłonność,
prostota wykonania, a przy monitorowaniu leczenia-
czas uzyskania wyników, dokładność

Rodzaje błędów w analityce

• Przedanalityczne
• Analityczne-30%
• Postanalityczne

2

Błędy przedanalityczne

• Niewłaściwe przygotowanie pacjenta do

badań

• Błędy techniczne przy pobieraniu

materiału

• Błędy w oznaczaniu, transporcie i

przechowywaniu próbek

Błędy analityczne

• Błędy organizacyjne- kontrola

zewnątrzlaboratoryjna i
wewnątrzlaboratoryjna (BHP)

• błędy dokładności, precyzji i czułości-

wiarygodność wyników

Wiarygodność wyniku

jest miarą

zgodności z wartością rzeczywistą

• Swoistość metody- specyficzność analityczna

wobec oznaczanego składnika (antygen-
przeciwciało, aminokwas+ALT= pirogronian)

• Dokładność metody- zgodność uzyskanych

wyników z wartością rzeczywistą tj referencyjną
(obiektywnie istniejącą)

• Precyzja metody- jej powtarzalność tj rozrzut

uzyskanych wyników z tego samego materiału

• Czułość metody- najmniejsza ilość badanego

składnika, którą można oznaczyć w próbce
materiału biologicznego. Jest uwarunkowana
dokładnością i precyzją

Błąd systematyczny (błąd

dokładności)

• Jeżeli wyniki pomiarów wykonanych ta

samą metodą różnią się o stałą wielkość
od wartości prawdziwej (referencyjnej)

• Najczęściej jest on wynikiem braku

swoistości metody

Kryteria dopuszczalności błędu

•

Błąd dopuszczalny to taki, który nie umniejsza użyteczności wyniku.

•

Zgodnie z decyzją Centralnego Ośrodka Badań Jakości w
Diagnostyce Laboratoryjnej przykładowa wielkość błędów
dopuszczalnych:

•

ALT-16%

•

AST-16%

•

Białko całk.-6%

•

Cholesterol-8%

•

AP-16%

•

Glukoza-8%

•

Kreatynina-10%

•

Sód-3%

•

Wapń-6%

Zapobieganie błędom analitycznym

• Próbki wzorcowe-surowice kontrolne i

kalibratory- dostępne roztwory

przypominające surowicę

• Kontrola jakości badań laboratoryjnych

• Matryca analityczna tj układ substancja

badana- substancje towarzyszące

3

Błędy postanalityczne

• Błąd w przesyłaniu wyników lekarzowi
• Błąd w interpretacji wyników
• Błędy w historii choroby

Materiał do badań laboratoryjnych

• Krew pełna żylna, tętnicza, włośniczkowa,

osocze, surowica

• Mocz

• Kał

• Płyny biologiczne: stawowy, mózgowo-

rdzeniowe, otrzewnowy, opłucnowy, żwaczowy

• Bioptaty

• Szpik kostny

• Nasienie

Błędy przedanalityczne

Pobieranie materiału- krew

•

miejsce i czas pobrania materiału przed leczeniem i w trakcie
leczenia (po posiłku wzrost stężenia glukozy, trójglicerydów,

przestrzeganie procedur testów czynnościowych)

•

Pozycja i postawa

•

Staza, igły czy strzykawki

•

Czas i temperatura przechowywania- enzymy kilka godzin w temp.

pokojowej, a w -20 st C 3 miesiące

•

Przenoszenie materiału do probówki

•

Antykoagulanty

Wskazania

• Krew żylna z antykoagulantem- morfologia krwi,

gdzie stężenie w krwinkach i osoczu jest takie
same jak: glukoza, mocznik, badania
koagulologiczne

• Krew tętnicza- gazometria (pobór anaerobowy)

• Surowica- badania biochemiczne, serologiczne

• Krew włośniczkowa- badania hemotologiczne

Rodzaje antykoagulantów i ich

zastosowanie

• Heparyna (sól amonowa)-0,1 mg/ml-

biochemia, morfologia

• Wersenian EDTAK2 lub K3- 1 mg/ml-

morfologia

• Cytrynian sodu 4 mg/ml-badania

koagulologiczne

• Szczawian potasu- 2 mg/ml- hematologia

krwi

4

Wpływ negatywny antykoagulantów

spadek

Dehydrogenza
mleczanowa

spadek

Cholesterol

spadek

spadek

spadek

spadek

Wapń

spadek

Mocznik

spadek

Bilirubina

wzrost

wzrost

wzrost

Amylaza

spadek

spadek

Fosfotaza
zasadowa

wzrost

wzrost

Fosfotaza
kwaśna

fluorek

szczawian

cytrynian

EDTA

heparyna

Składnik
krwi

Najczęstsze przyczyny hemolizy krwi

• Wyciskanie krwi przy pobieraniu;
• energiczne mieszanie;
• używanie mokrych strzykawek i

probówek;

• energiczne wstrzykiwanie pobranej krwi

przez igłę do probówki;

• długotrwałe przechowywanie w

niekorzystnych warunkach;

• niektóre leki podawane pacjentowi

Wpływ hemolizy na wyniki

• zwiększenie wartości w oznaczaniu

•

aminotransferazy alaninowej

•

cholesterolu

•

dehydrogenazy mleczanowej

•

białka całkowitego

•

fosforu nieorganicznego

•

fosfatazy kwaśnej i zasadowej

•

mocznika

•

potasu

•

sodu

•

żelaza

• zmniejszenie wartości w oznaczaniu

•

bilirubiny

oznaczanie i przechowywanie próbki

• przygotowanie oznaczenia
• po pobraniu oznaczyć
• wirowanie
• przechowywanie
•

- czas

•

- temperatura

•

- światło

oznaczanie i przechowywanie próbki

• Biochemia - surowica i osocze

• w temperaturze pokojowej w ciągu 4 godzin nie dochodzi

do żadnych zmian w składzie metabolitów i enzymów

•

w temp. +4°C czas przechowywania można wydłużyć

do 24 godzin

•

dłuższe przechowywanie wymaga mrożenia

• RKZ

• - oznaczać natychmiast; w obniżonej temperaturze

(lodówka, termotorba) nie dłużej niż 2 godziny

• Mocz

• oznaczać natychmiast; do 2 godzin w lodówce
•

bakteriologia - formalina

Przechowywanie surowicy przed

poszczególnymi badaniami

• elektrolity - można przechowywać w temp. pokojowej 6-

8 godzin, w lodówce kilka dni lub zamrażarka

•

białko całkowite - bez szkody dla analizy może

pozostawać w temperaturze pokojowej do 24 godzin.

• składniki lipidowe - powinna być zbadana natychmiast,

najwyżej do 2 godzin po pobraniu lub zamrożona.

• bilirubina - próbki należy bezwzględnie chronić przed

światłem

• kreatynina – do 4 godzin nietrwała
• mocznik – stabilny w temp pokojowej do 48 h

5

Profile (konstelacje) metaboliczne w diagnostyce

laboratoryjnej

• pojedyncza analiza
•

profil badań kontrolnych

•

profil przemian metabolicznych

– lipidowy
– gospodarki wodno – elektrolitowej
– RKZ

•

profil narządowy

– wątrobowy
– nerkowy
– kostny
– sercowy
– tarczycowy

• profil nerkowy

• mocznik

• kreatynina

• białko całkowite– albuminy -elektroforeza

• GGTP - mocz

• RKZ – wodorowęglany

• elektrolity: Na, K, P

• mocz: biochemia, osad

• profil wątrobowy

• AspAT (AST)- aminotransferaza asparaginianowa

• AlaT (ALT)- aminotransferaza alaninowa

• AP (ALP)- fosfataza alkaliczna

• GLD – dehydrogenza glutaminianowa

• GGT- γglutamylotransferaza

• CHE- cholineasteraza

• kwasy żółciowe – bilirubina

• białko całkowite – albuminy – elektroforeza

• cholesterol

• LDH – izoenzymy LDH-5 – dehydrogenaza

mleczanowa

Diagnostyka enzymologiczna

• Wskaźnikowe- wewnątrzkomórkowe

(fizjologicznie w małych ilościach we krwi)

• Enzymy sekrecyjne- uwalniane do krwi

enzymy wskaźnikowe (hormony)

• Enzymy ekskrecyjne – enzymy

wydzielnicze (enzymy śliny, soku
żołądkowego)

Enzymy wskaźnikowe- wzrost

• AST-aminotransferaza asparaginianowa-choroby wątroby,

ciężka niewydolność krążenia- narządowo nieswoista

• ALT-aminotransferaza alaninowa-zapalenie miąższu

wątroby- narządowo nieswoista

• LDH-dehydrogenaza mleczanowa- choroby mięśni

poprzecznie prążkowanych, ostra białaczka, ciężkie
uszkodzenie nerek- narządowo nieswoista

• GGT- gammaglutamylotransferazaa-choroby zastoinowe

wątroby, dróg żółciowych , trzustki- narządowo nieswoista

• ALT, ASP, LDH, GGT- narządowo nieswoiste

• GLDH- dehydrogenza glutaminianowa-choroby wątroby-

narządowo swoisty

• CK- kinaza kreatynowa- narządowo swoisty
• LP- lipaza trzustkowa- zapalenie trzustki- narządowo swoisty

• GLDH, CK, LP- narządowo swoiste

Enzymy sekrecyjne/ekskrecyjne

• CHE- nadczynność tarczycy ↑,

rekonwalescencja ↑, zapalenie wątroby↓

• ALP- choroby wątroby ↑, kości ↑,

woreczka żółciowego ↑, zahamowanie

wzrostu kości ↓

• ACP (fosfataza kwaśna)- choroby kości ↑,

nowotwory ↑, przerost i rak gruczołu

krokowego ↑

• LP (lipaza trzustkowa) i AMS (α amylaza)

6

Enzymy cytoplazmatyczne- ALT,

LDH

Enzymy mitochondrialne- AST,

GLDH

Zmiany aktywności wybranych enzymów w niektórych

chorobach wątroby i dróg żółciowych

↓0

↑

↑↑↑↑

↑↑

↑0

↑

Rak wątroby

0

↑↑↑↑

↑↑ ↑↑

↑↑

↑

↑

Żółtaczka
mechaniczna

↓↓

↑

↑↑

0

↑0

↑↑

Marskość

↓

↑

↑↑↑

↑

↑↑

↑↑

Zapalenie
przewlekłe

↓0

↑↑

↑↑

↑↑

↑↑↑

↑↑↑

Zapalenie ostre

CHE

ALP

GGT

GLDH

ALT

AST

• profil sercowy

• AspAT

• AlaT

• LDH – frakcje LDH-1

• CK

• troponiny I (cTnI) metodą ELISA

•profil tarczycowy

• trójjodotyronina
• tyroksyna
• cholesterol

•profil kostny

• wapń
• fosfor
• AP
• Białko – albuminy
– elektroforeza

Profil hematologiczny

• Duży obraz krwi (leukocyty, erytrocyty,

hematokryt, hemoglobina, SOK, SSH, SWH,
trombocyty, rozmaz krwi obwodowej)

• Mały obraz krwi – duży obraz krwi bez

rozmazu (wynik bezpośrednio z analizatora
hematologicznego)

• Retikulocyty
• Grupy krwi (pies, kot)
• Badanie rozmazu krwi obwodowej (pasożyty

krwi)

• Wskaźniki krzepnięcia

Profil krzepnięcia krwi

• Czas protrombinowy (PT)
• Czas trombinowy (TT)
• Czas kefalinowy – czas częściowej

tromboplastyny (PTT)

• Fibrynogen
• Poziom czynnika VIII
• Poziom czynnika IX

7

Profil wątrobowy

• ALT (pies, kot)
• AST (nieswoisty)
• AP
• GLDH
• GGT
• LDH (nieswoisty)
• Bilirubina całkowita i związana
• Kwasy żółciowe-test stymulacji
• Białko całkowite, albuminy, elektroforeza

Profil trzustkowy

• Lipaza
• Amylaza
• Elastaza trzustkowa w kale (pies)
• TLI (pies, kot)
• Witamina B 12
• Kwas foliowy
• Fenole w moczu

Profil nerkowy

• Mocznik lub BUN
• Kreatynina
• Elektrolity (Na, K, Cl, Ca, P, Mg)
• Białko całkowite, albuminy, elektroforeza

białek

• Cystyna C
• Badanie moczu: właściwości fizyczne,

chemiczne, badanie osadu, analiza kamieni
moczowych, badanie bakteriologiczne,
białko/kreatynina

Profil neurologiczny

• Mocznik, kreatynina lub BUN
• Glukoza
• Ca, K, Mg, P
• Kwasy żółciowe
• Badanie płynu mózgowo-rdzeniowego
• Fenobarbital (kontrola terapii)
• Bromek potasu (kontrola terapii)

Profil mięśniowy

• AST
• CK
• LDH izoenzymy
• Se
• Peroxydaza glutatinowa – GSH-Px
• Receptor acetylocholiny – przeciwciała

(Myasthenia gravis)

• Troponina (uszkodzenie funkcji)
• Pro-ANP (uszkodzenie komórki)
• Mioglobina w moczu

Profil przedoperacyjny

• Duży obraz krwi
• Mocznik/BUN lub kreatynina
• AP
• ALT
• AST
• Elektrolity (Na, K, Cl)
• Wskaźniki zaburzeń krzepnięcia

8

Profil zaleganiowy (bydło)

• Wapń całkowity i zjonizowany
• Magnez
• Fosforany
• AST
• CPK
• Białko całkowite
• Mocznik

Kondycja fizyczna konia

• Duży obraz krwi
• AST, GGT
• GLDH
• Albuminy
• Mocznik
• Glukoza
• Bilirubina całkowita
• Triglicerydy
• Elektrolity:Ca, P, Mg, K, Na, Fe

Kondycja fizyczna bydła

• Duży obraz krwi
• AST
• GGT
• Białko całkowite
• Mocznik
• Triglicerydy
• Bilirubina całkowita
• Ca, P, Mg
• β-hydroksymaślan

Wyniki

• Dodatni (TP)-

wynik dodatni, który identyfikuje

pacjentów chorujących na daną chorobę

• Ujemny- (TN)-

wynik ujemny, który identyfikuje

pacjentów nie chorujących na daną chorobę

• Fałszywie dodatni (FP)-

wynik pozytywny, który

identyfikuje pacjentów chorujących i nie chorujących na
daną chorobę

• Fałszywie ujemny (FN)-

wynik ujemny, który nie

identyfikuje wszystkich pacjentów chorujących na daną
chorobę