Zasady żywienia

niemowląt

Mateusz Jagła

Klinika Chorób Dzieci

Żywienie niemowląt

zdrowych

• karmienie naturalne
• karmienie sztuczne
• karmienie mieszane

Karmienie naturalne

•

WHO i UNICEF zalecają wyłączne karmienie piersią

do 6 miesiąca życia a następnie kontynuacja

karmienia mlekiem kobiecym do 12 m.ż przy

stopniowym wprowadzaniu żywności dodatkowej

•

mleko kobiece – najwłaściwszy sposób żywienia

zapewniający optymalny rozwój i wzrastanie

niemowlęcia

•

mleko kobiece – pokarm unikalny, swoisty

gatunkowo

Regulacja laktacji

• poród (ewakuacja

łożyska)

  progesteronu, 

oxytocyny

  PRL (produkcja)
• ssanie (oxytocyny,

sekrecja)

Mleko kobiece

• skład jest zmienny, zależny od potrzeb

rosnącego organizmu

– Okres laktacji (siara, colostrum – 0-5 dzień, 5-14 dzień –

mleko przejściowe, >14 dnia –mleko dojrzałe

– Faza pojedynczego karmienia (na początku – faza wodna, w

okresie końcowym – faza tłuszczowa)

– Pora karmienia (w nocy więcej tłuszczu)
– Długość między karmieniami (im dłuższa przerwa tym mniej

tłuszczu)

– Czas trwania ciąży ( białka,  Na,  Cl,  laktozy u w mleku

matek wcześniaków)

– Dieta matki

Siara

Siara (0-5 dzień)

Gęstość

 

Objętość



Laktoza



Tłuszcz



Białko

  

Inne

Duża ilość czynników

immunomodulacyjnych

(leukocyty, laktoferyna, IgA,

limfocyty T)

Mleko kobiece versus mleko

krowie

Mleko kobiece

Mleko krowie

Woda

87

87

Białko (g/100ml)

1,2

3,3

Kazeina (g/100ml)

0,4

2,8

Białka serwatkowe
(g/100ml)

0,6

0,6

-laktoalbumina

0,3

0,4

-laktoglobulina

-

0,2

Laktoza

7,0

4,8

Tłuszcz

3,8

3,7

Sole mineralne

0,21

0,72

Ca (mg)

330

1250

P

150

960

Ca/P

2:1

1,3:1

Na

7,0

25,0

Fe (mg)

1,5 (100% biodostępności)

1,0

(10% biodostępności)

Energia (kcal/100ml)

71

69

Mleko kobiece versus mleko

krowie

Mleko kobiece

 

białka – mniejszy ładunek osmotyczny

•

kazeina/b. serwatkowych 40 : 60

•

znacząca ilość -laktoalbuminy

•

brak -laktoglobuliny

  laktozy (E)
•

właściwa ilość i proporcje NKT
(kw. linolowy, kw. -linolenowy)

•

właściwe stężenie soli mineralnych
(niskie obciążenie osmotyczne dal nerek)

•

Immumomodulanty, oligosacharydy,
nukleotydy, czynniki wzrostowe

Mleko krowie

 

białka – duży ładunek osmotyczny,

niewłaściwy skład aminokwasowy,

słaba przyswajalność

•

kazeina/b. serwatkowych 80 : 20

•

niskie stężenie -laktoalbuminy

 -laktoglobulina (alergizacja !)
•

Zbyt wysokie stężenie soli

mineralnych

•

Niskie stężenie Fe (słaba

biodostępność)

Korzyści z karmienia

piersią

Dla dziecka

• rzadziej chorują na zakażenia dolnych dróg oddechowych, biegunkę,

zapalenie ucha środkowego, bakteryjne zapalenie opon mózgowo-

rdzeniowych, zakażenia układu moczowego

• zmniejsza ryzyko zespołu nagłego zgonu niemowląt, chorób

autoimmunologicznych, alergicznych, przewlekłych chorób przewodu

pokarmowego, refluksu żołądkowo-jelitowego

Dla matki

• zmniejsza krwawienie poporodowe i przyspiesza inwolucję macicy, sprzyja

szybszemu powrotowi do masy ciała z okresu przed ciążą, zmniejsza

ryzyko zachorowania na raka jajników oraz raka piersi w okresie

pomenopauzalnym

Korzyści ekonomiczne

• mieszanki są kosztowne, a ich przygotowanie wymaga czasu, pokarm

matki jest zawsze dostosowany do potrzeb dziecka i dostępny w każdej

chwili

Przeciwwskazania do karmienia

piersią

Przeciwwskazania do karmienia piersią

Ze strony matki: czynna gruźlica, zakażenie HIV (tylko w krajach

rozwiniętych, aczkolwiek ostateczna decyzja zależy od matki),
konieczność leczenia matki (leki), choroba psychiczna matki

Ze strony dziecka: galaktozemia, wrodzona nietolerancja laktozy,

fenyloketonuria (możliwe jest niekiedy częściowe utrzymanie
karmienia piersią)

Wskazania do podawania dziecku odciągniętego

pokarmu lub

czasowego zaprzestania karmienia

Ze strony matki: wciągnięte brodawki sutkowe, zapalenie piersi

w trakcie intensywnej antybiotykoterapii

Ze strony dziecka: słaby odruch ssania (zwłaszcza u

niedojrzałych noworodków), rozszczep wargi i podniebienia,
niedorozwój żuchwy, choroby wymagające izolacji

Rzekome

przeciwwskazania do

karmienia piersią

Nie stanowią przeciwwskazania do karmienia

!

• Popękane brodawki lub ból brodawek odczuwany

podczas karmienia. Jest to zazwyczaj wynik złej
techniki karmienia. Należy pomóc matce skorygować
technikę przystawiania dziecka do piersi.

• Łagodne przeziębienie u matki: temperatura do 38,5°C.
• Zapalenie gruczołów piersiowych (bolesność,

obrzmienie, gorączka)

• Żółtaczka związana z karmieniem piersią (zarówno

wczesna jak i późna).

• Poród przez cięcie cesarskie.

Leki a karmienie piersią

Leki które mogą być stosowane
w czasie karmienia piersią

antacida
proste penicyliny (np.: amplicylina, amoksycylina)
nystatyna
paracetamol (<1 g/dobę)
insulina

Leki które mogą być stosowane
w czasie karmienia piersią jeżeli
korzyści dal matki przewyższają
potencjalnie szkodliwe działanie
dla dziecka

NSAID (przyjmować tuż po karmieniu)
metyloksantyny (kawa, mocna herbata)
gikozydy naparstnicy
mukolityki
cefalosporyny
hormony tarczycy
Fe
Sulfonamidy

Leki przeciwwskazane podczas
karmienia piersią

salicylany
barbiturany
benzodiazepiny
H1 i H2 blokery
neuroleptyki, p/depresanty
GCS
cytostatyki
leki immunosupresyjne
leki p/padaczkowe
leki antykoncepcyjne
-blokery
blokery kanału wapniowego
metronidazol
Trimetoprim

W razie wątpliwości – vide ulotka informacyjna o

leku

Przechowywanie odciągniętego

pokarmu

Odciąganie pokarmu

–

ręcznie lub przy użyciu odciągacza elektrycznego

Przechowywanie

–

temperatura pokojowa - do 4h

–

w lodówce: (4°C) - do 12h

–

zamrozić

Przed podaniem pokarm należy ogrzać do

temperatury

pokojowej, ale nie gotować.

Schemat żywienia

w 1 r.ż., niemowląt karmionych naturalnie (wg

IMiDz, 2001)

Miesią
c

Liczba
posiłków

Typ posiłku

1-6

na
żądanie
zwykle 7-
10x/dobę

wyłączne karmienie piersią

posiłki uzupełniające

1

można wprowadzić przed ukończeniem 6. mż. w wyjątkowych

sytuacjach (ze wskazań lekarskich lub na życzenie matki można wprowadzić
mleko początkowe lub następne, w zależności od wieku dziecka);
•papka jarzynowa następnie zupa jarzynowa

2

z gotowanym mięsem (bez wywaru)

•bezglutenowym kleikiem zbożowym lub papka jarzynowa z gotowanym mięsem;
•sok owocowy (najlepiej przecierowy) lub przecier owocowy

7

5-6

posiłki uzupełniające należy wprowadzić w 7. mż. zgodnie z zasadami podanymi dla
okresu wcześniejszego, a następnie wprowadzić stopniowo kaszkę
(kleik bezglutenowy)

3

i 1/2 żółtka (co 2. dzień)

Schemat żywienia

w 1 r.ż., niemowląt karmionych naturalnie (wg

IMiDz, 2001)

Miesią
c

Liczba
posiłkó
w

Typ posiłku

8

5

karmienie piersią
posiłki uzupełniające jak w 7. mż.

9

5

karmienie piersią
posiłki uzupełniające jak w 8. mż. oraz biszkopty bezglutenowe i chrupki
kukurydziane; zmiana: całe żółtko co 2. dzień

10

5

karmienie piersią
posiłki uzupełniające jak w 9. mż.; zmiana: obiad z dwóch dań (zupka + jarzynka z
dodatkiem gotowanego mięsa)

4

oraz produkty zbożowe (w tym glutenowe), takie jak

kaszki, kleiki, kasze, bułki, chleb, sucharki

11-12

4-5

karmienie piersią
posiłki uzupełniające jak w 10. mż.; zmiana: wprowadzić całe jajo 3-4 razy w
tygodniu oraz twarożek, kefir i jogurt 1-2 razy w tygodniu

1

Nowe produkty, takie jak owoce, warzywa, kasze, mięso, należy wprowadzać kolejno i osobno, obserwując

reakcję dziecka i zaczynając od małych ilości, np. 3-4 łyżeczek. Lekarz może zmodyfikować kolejność

wprowadzania poszczególnych produktów.

2

Składnikiem tłuszczowym zup jarzynowych może być dobrej jakości masło, oliwa z oliwek lub bezerukowy olej

rzepakowy.

3

Zaleca się, aby wprowadzane produkty zbożowe były wzbogacane w żelazo.

4

Konsystencja jarzyn i mięsa powinna stymulować żucie pokarmu

Karmienie sztuczne

Karmienie sztuczne

Gdy matka nie może lub nie chce karmić naturalnie

Mleko modyfikowane (mieszanka mleczna) – mieszanka

powstająca na bazie mleka krowiego (najczęściej)
zmodyfikowana tak, by zapewnić optymalną podaż
substancji odżywczych. Wzorem (niedoścignionym) jest
mleko kobiece.

Skład mieszanek reguluje Dyrektywa Wspólnoty Europejskiej

(EEC), Europejskie Towarzystwo Gastroenterologii
Dziecięcej, Hepatologii i Żywienia (ESPGHAN). Poza tym
każda mieszanka dopuszczona do sprzedaży w Polce musi
uzyskać pozytywną opinię Instytutu Żywności i Żywienia w
Warszawie.

Mieszanki mleczne

• Mleko początkowe (starting formula)

– dla zdrowych noworodków i niemowląt do końca 4

miesiąca życia

– w znaczny stopniu „zhumanizowane” (drogie)
– np.: Bebiko 1, Bebilon 1, NAN 1

• Mleko następne (follow-up formula)

– dla zdrowych niemowląt od (początku) 5 miesiąca życia
– niekiedy dodatek ryżu (R) lub gryki i ryżu (GR)
– np.: Bebiko 2, Bebilon 2, NAN 2

• Mleko tzw. „3” (>12 m.ż)

– dla zdrowych dzieci w okresie poniemowlęcym
– np.: Bebilon 3, Nestle Junior, Milumil 3, Bebiko 3R

Schemat żywienia

w 1 r.ż., niemowląt karmionych sztucznie (wg

IMiDz, 2001)

Miesią
c

Liczba i
objętość
posiłków

Typ posiłku

1-4

6-7x
90-150 ml

mleko początkowe

5

5 x 180 ml

4 x mleko następne

2

z dodatkiem bezglutenowego kleiku

3

(mieszanka mleczna);  1 x

zupa (papka jarzynowa); skrobane jabłko i(lub) sok

6

4 x mleko następne z dodatkiem bezglutenowego kleiku; 1 x zupa

4

(papka jarzynowa

+ gotowane mięso - bez wywaru); przecier owocowy (warzywny) lub sok

7

5

mleko następne z dodatkiem bezglutenowego kleiku (mieszanka mleczna) lub z
dodatkiem  kaszki bezglutenowej; zupa (papka jarzynowa z gotowanym mięsem);
kaszka bezglutenowa  na mleku następnym z owocami; przecier owocowy lub sok;
1/2 żółtka co 2. dzień

8

5

jak w 7. mż.

9

5

jak w 8. mż.; zmiana: całe żółtko co 2. dzień

Schemat żywienia

w 1 r.ż., niemowląt karmionych sztucznie (wg

IMiDz, 2001)

Miesią
c

Liczba
posiłkó
w

Typ posiłku

9

5

jak w 8. mż.; zmiana: całe żółtko co 2. dzień

10

5

jak w 9. mż. oraz wprowadzenie (oprócz bezglutenowych) zbóż glutenowych (kasze,
bułki, chleb, sucharek); zmiana: obiad z dwóch dań (zupa + jarzynka z dodatkiem
gotowanego mięsa)

6

11-12

4-5

jak w 10. mż. oraz zmiana: całe jajko 3-4 razy w tygodniu; twarożek, kefir, jogurt 1-2
razy w tygodniu

7

1

Częstość podawania posiłków i wielkość porcji, jaką zjada dziecko w danym wieku, zależą od łaknienia dziecka i jego

zapotrzebowania. Podane wartości należy traktować jako przybliżone.

2

Można kontynuować podawanie mleka początkowego. Wprowadzanie produktów w posiłkach uzupełniających (soki, owoce,

produkty zbożowe, mięso, żółtko itd.) może nastąpić po ukończeniu 4. mż. (120 dni życia) do ukończenia 6. mż. (180 dni życia).
Nowe produkty należy wprowadzać kolejno i osobno, obserwując reakcję dziecka i zaczynając od małych ilości, np. 3-4 łyżeczek.
Kolejność wprowadzanych produktów może być modyfikowana przez lekarza.

3

Wprowadzane produkty zbożowe mogą być wzbogacane w żelazo.

4

Składnikiem tłuszczowym zup jarzynowych może być dobrej jakości masło, oliwa z oliwek lub bezerukowy olej rzepakowy.

5

Orientacyjna objętość porcji w II półroczu wynosi 180-220 ml.

6

Konsystencja jarzyn i mięsa powinna stymulować żucie pokarmu.

7

Tylko naturalne składniki, bez konserwantów

Objętość i liczba posiłków

• Karmienie naturalne i sztuczne– „na życzenie”

ale w objętościach wystarczających do
zaspokojenia dziennego zapotrzebowania
płynowego (>120 ml/kg < 200 ml/kg) i
miesięcznych przyrostów masy ciała

• Kontrola – masa ciała przed i po karmieniu

piersią

• Do 10 doby życia, przy karmieniu 7 x dobę

ilość mleka na dobę (ml) = (doba życia-1) x 10 x 7

• Po 10 dobie życia

ilość mleka na dobę (ml) = (100 kcal/kg:67) x 100

Karmienie chorych

niemowląt

przykłady powszechnie

wykorzystywanych mieszanek

Mieszanki mleczne

dla dzieci chorych

• AR (antyrefluksowe)

– stosowane w leczeniu refluksu żołądkowo-jelitowego

• HA (hypoantygenowe)

– u dzieci zdrowych z dodatnim wywiadem atopowym

(profilaktyka)

• Hydrolizaty (hypoalergiczne)

– kazeiny i serwatki
– stosowane w leczeniu alergii na białka mleka

krowiego

• Elementarne

Mieszanki mleczne

dla dzieci chorych

• Ubogolaktozowe, bezlaktozowe

– pierwotna lub wtórna nietolerancja laktozy

• Z dodatkiem tłuszczów MCT

– w zespołach upośledzonego wchłaniania

• Preparaty sojowe

– źródłem białka jest soja
– bezlaktozowe
– przeciwwskazane < 3 m.ż

• Preparaty dla dzieci z SGA/wcześniaków

– mieszanki mleczne
– „wzmacniacze” (BMF)

Mieszanki mleczne

dla dzieci chorych

• Z dodatkiem probiotyków, prebiotyków
• O obniżonym pH

– Kolka niemowlęca

• Stosowane w chorobach

metabolicznych

– Fenyloketonurii
– Kwasicach metabolicznych