NIESTRAWNOŚĆ

(indigestio)

Zespół jednostek chorobowych

przeżuwaczy, charakteryzujących

się podobnymi objawami

klinicznymi (utratą apetytu,

przeżuwania, odbijania gazów,

upośledzeniem motoryki

przedżołądków oraz zmianą w

składzie drobnoustrojów), którym

towarzyszą stany zatrucia ustroju.

Rodzaje niestrawności:

A) pierwotna (indigestio simplex) — proces
chorobowy dotyczy samych przedżołądków,
spowodowany jest błędami żywieniowymi -
występuje głównie u krów, owiec i kóz.

1) Niestrawność pierwotna tła alimentarnego:
niestrawność prosta - ostre przeładowanie żwacza,
niestrawność kwaśna (acidosis ruminis- laktoacidosis)

rozkład gnilny treści żwacza (putrefactio ingestae
ruminis
niestrawność zasadowa (alcalosis ruminis),
wzdęcie żwacza (tympania ruminis et abomasi,
meteorismus ruminis),
wzdęcie trawieńca (tympania abomasi)

zapiaszczenie przedżołądków i trawieńca (saburra),
niestrawność cieląt (indigestio vitulorum).

2) Niestrawność pierwotna na tle zmian miejscowych w
ścianach przedżołądków:
zapalenie błony śluzowej żwacza (ruminitis),
urazowe zapalenie czepca i otrzewnej (reticuloperitonitis
traumatica)
rogowacenie błony śluzowej żwacza (parakeratosis),
owrzodzenie błony śluzowej przedżołądków.
3) Niestrawność pierwotna na tle zaburzeń czynności
ruchowej przedżołądków i procesów trawienia:
zatkanie ujścia czepcowo-księgowego,
uszkodzenie nerwu błędnego (syndrom Hoflunda),
zatkanie ksiąg (obstipatio omasi).

Rodzaje niestrawności:

A) pierwotna (indigestio simplex) — proces
chorobowy dotyczy samych przedżołądków,
spowodowany jest błędami żywieniowymi -
występuje głównie u krów, owiec i kóz.

B) wtórna (indigestio secundaria)

proces

chorobowy

dotyczy

innych

narządów i ujemnie wpływa na

funkcjonowanie przewodu pokarmowego

(zapalenie otrzewnej, macicy, wymienia,

płuc itp.)

Rodzaje niestrawności:

Niestrawność kwaśna

( kwasica żwacza)

(lactoacidosis, acidosis

ruminis, acidosis indigestae

ruminis ).

Schorzenie polega na tworzeniu się

nadmiernej ilości kwasu mlekowego,

spadku pH treści żwacza do wartości

około 4 (a nawet do 3,8) i zahamowaniu

rozwoju flory bakteryjnej żwacza na

skutek nieprawidłowej fermentacji, w

wyniku spożywania łatwostrawnych i

łatwofermentujących węglowodanów.

Następstwem takiego postępowania

jest szybkie wytwarzanie i gromadzenie

się w żwaczu dużych ilości kwasu

mlekowego oraz toksycznych amin (i

ciężkie zaburzenia w organiźmie).

Żywienie przeżuwaczy zbyt dużą ilością

łatwostrawnych węglowodanów (glukoza, sacharozy,

skrobia) powoduje w pierwszej fazie wzrost ilości

kwasu propionowego, przy równocześnej zmianie

składu flory i fauny w żwaczu. Zostają inaktywowane

lub zniszczone niektóre rodzaje drobnoustrojów (np.

Mierococcus lactolyticus, Mierococcus aerogenes,

Yeillonella gasogenes, Thorospirtllum rubrum itp.),

które

rozkładają

kwas

pirogronowy

(jest

on

najważniejszym produktem przejściowym przemiany

węglowodanowej) do kwasu propionowego. Ulegają zaś

namnożeniu szczepy bakterii, takie jak Streptococcus

bovis a następnie Lactobaccillus sp. powodujące

jednostronne i szkodliwe dla organizmu procesy

fermentacyjne. W ich wyniku powstają w nadmiarze

bezwartościowe metan i bezwodnik węglowy oraz kwas

mlekowy. Zaistniałe zmiany upośledzają dalsze

przemiany kwasu mlekowego, który pod postacią

dwóch izomerów D (-) i L (+) gromadzi się w żwaczu w

ilościach dochodzących do 2%. Izomer D odpowiada za

kwasicę i jest wynikiem rozpadu prostych cukrów.

Wskutek niskiego pH w żwaczu znikają prawie

zupełnie lub całkowicie pierwotniaki i

bakterie celulozolityczne, miejsce których

zajmują bakterie kwasu mlekowego.

Wybitne kwaśne środowisko (pH 5,5-3,8)

powoduje, że nad procesem dezaminacji,

jaki ma miejsce przy pH obojętnym,

alkalicznym czy nawet lekko kwaśnym,

przeważa proces dekarboksylacji, w wyniku

którego powstają aminy (histamina,

tyramina). Działanie na organizm obydwu

związków (tj. kwasu mlekowego i amin)

składa się na obraz choroby.

 Kwas mlekowy powoduje w żwaczu wzrost ciśnienia

osmotycznego, uszkodzenie nabłonka czepcowo-

żwaczowego i mniej lub bardziej rozległe zapalenie

przedżołądków.

Organizm stara się wyrównać powstałe zmiany:

 Obniżone kwaśne pH podwyższa przez wzmożony

dowóz środków alkalizujących - ślina, niektóre

produkty trawienia o oddziaływaniu zasadowym.

 Różnicę ciśnień osmotycznych usuwa przez

zwiększenie ilości wody sprowadzanej do żwacza na

drodze dyfuzji oraz wzmożone wydzielanie śliny.

Uwodnienie

treści

pokarmowej

powoduje

zagęszczenie krwi, co w cięższych przypadkach

pociąga za sobą znaczne zaburzenia w gospodarce

wodno-elektrolitowej i może stać się zagrożeniem

dla życia zwierzęcia .

Przyczyny

 przekarmienie lub przypadkowe zjedzenie

dużych ilości pasz zasobnych w łatwostrawne

węglowodany (mieszanki zbożowe, otręby,

buraki cukrowe i ich odpady - liście, zrzynki,

wysłodki, melasa, buraki pastewne, jabłka,

ziemniaki i bardzo młode soczyste trawy).

 nagła zmiana w żywieniu zwierząt z paszy

objętościowej, bogatej w celulozę na paszę o

dużej zawartości prostych węglowodanów,

nawet wówczas, gdy ich ilość nie przekracza

górnej granicy dopuszczalnych norm, ale

zostały podane bez uprzedniego stopniowego

przyzwyczajania zwierzęcia (minimalny okres

adaptacji 7-10 dni do 2 tygodni).

Objawy kliniczne:

Zmiany zależą od okresu choroby :

 ślinienie się - na początku choroby (próba zbuforowania

kwaśnej treści żwacza),

 wodnista cuchnąca biegunka (późniejszy okres

choroby),

 spadek zawartości tłuszczu w mleku,
 kompensacyjne przesunięcie płynów do światła

przewodu pokarmowego, wynikiem tego jest:
zagęszczenie krwi (wzrost hematokrytu) => oliguria lub
anuria, toksemia (zwiększone wchłanianie toksyn ze
żwacza), wzrost liczby tętna, wzrost liczby oddechów,

 spadek zawartości jonów Na, Mg, Cl w surowicy.

 Przebieg choroby ostry lub podostry - okres trwania

zwykle 1-9 dni, zdarzają się zejścia śmiertelne

poprzedzone objawami znacznego niepokoju i

utratą świadomości, zwykle w kilka godzin po

wystąpieniu pierwszych objawów choroby.

 Objawy choroby pojawiają się w kilka godzin po

przekarmieniu:

różnego

stopnia

zaburzenia

świadomości (od apatii do śpiączki), zwierzę zgrzyta

zębami, przeważnie leży i niechętnie wstaje. W

pozycji

stojącej

występują

drżenia

mięśni,

zataczanie

się.

Rzadziej

występują

objawy

morzyskowe.

Ciepłota

wewnętrzna

i

liczba

oddechów są niezmienione lub nieznacznie

podwyższone. W końcowym okresie ciężkich

przypadków mogą być poniżej norm. Istotnemu

podwyższeniu ulega liczba tętna, która przekracza

górną granicę norm (wyjątkowo wyższa od 100).

Spojówki są zwykle niezmienione (w lekkich

przypadkach), mogą być również zaczerwienione i

nastrzykane (średni i ciężki przebieg choroby).

Od drugiego dnia choroby występuje odwodnienie

organizmu, niekiedy poprzedzone potami. W ciężkim

przebiegu stwierdzono objawy duszności mieszanej i

zmiany w jakości tętna (tętno małe i miękkie). Uderzenia

serca są w tych przypadkach wzmocnione, tony

zaakcentowane. Z reguły obserwuje się: zahamowanie

przeżuwania i motoryki przedżołądków, a także utratę

apetytu i pragnienia. Pragnienie wyjątkowo jest

wzmożone. Zwykle po przejściowym zaparciu występuje

biegunka (kał może być pastowaty lub wodnisty),

niekiedy można stwierdzić domieszkę krwi. Obserwuje

się również utrzymujące się w ciągu kilku dni zaparcia.

Wzdęcie żwacza jest rzadko spotykanym objawem

choroby. Żwacz przy omacywaniu jest mniej lub bardziej

bolesny co niejednokrotnie może sugerować urazowe

zapalenie czepca. Dodatnio wypadają próby bólowe.

Pole stłumienia wątrobowego może ulec powiększeniu i

wówczas przy opukiwaniu stwierdza się bolesność. W

mleku przy prawie nie zmienionej wydajności spada

wyraźnie zawartość tłuszczu (nawet poniżej 1%). W

ciężkich przypadkach spadek dotyczy również ogólnej

ilości mleka.

Chroniczna postać początkowo jest w formie

subklinicznej. Przejawem procesu mogą być:

biegunka, spadek zawartości tłuszczu w mleku i

osłabiona motoryka przedżołądków przy zachowanym

apetycie. W stadzie zdarzają się nagłe bez

uchwytnych przyczyn zachorowania z objawami

niestrawności. Długotrwale żywienie zwierząt karmą

węglowodanową powoduje uszkodzenia w narządach,

a głównie w wątrobie, nerkach i sercu. Rozwinąć się

może również chroniczne wrzodziejące zapalenie

żwacza. Występują przedwczesne porody i poronienia.

W stadzie mimo dobrej kondycji pojawiają się takie

schorzenia jak łomikost, porażenia poporodowe,

ketoza, a nawet skręty jelita ślepego i trawieńca.

Zwierzęta stają się bardziej wrażliwe na wszelkie

zatrucia i łatwiej zapadają na choroby infekcyjne.

Straty ekonomiczne, jakie ta postać powoduje, są

znaczne, brak wyraźnych objawów klinicznach

sprawia, że jest przez hodowcę niedoceniana.

Badania laboratoryjne

 w początkowym okresie choroby w krwi występuje zwykle

hiperglikemia, w późniejszym hipoglikemia.

 wzrost zawartości bilirubiny, cholesterolu przy równoczesnym

spadku procentowej zawartości jego estrów.

 wzrasta aktywność enzymów – AST, ALT, GGT, GLDH, OCT, AP.

 wartości HC03 i pCO2 w przypadkach ostrych ulegają

przesunięciom bez lub z równoczesnym spadkiem pH krwi,

występuje niedobór zasad. Przy dłużej trwającym stanie

chorobowym (4. i więcej dni) wartości te wracają do granic

prawidłowych, a nawet dla dwuwęglanów mogą wzras tać

powyżej górnej granicy norm fizjologicznych.

 zawartość kwasu mlekowego (20-25 krotnie) i pirogronowego

ulega podwyższeniu.

 poziom elektrolitów: Ca jest zwykle w dolnej lub poniżej dolnej

granicy norm, Pi jest niższy przekracza dolną granicę

fizjologiczną, K, Mg i Na u przeważającej liczby zwierząt nie

wykracza poza granice norm fizjologicznych.

 zmiany w moczu zależą od nasilenia procesu chorobowego i

czasu jego trwania: w początkowym okresie ostro

przebiegających przypadków: białko, bilirubina, związki

ketonowe. W osadzie nabłonki dróg moczowych i kanalików

nerkowych, niekiedy nawet wałeczki.

Zmiany w płynnej treści żwacza:

woń jest kwaśna w pierwszych dwóch dniach choroby, mało

typowa lub gnilna w późniejszym okresie. Barwa mlecznoszara

lub brunatnoszara. Konsystencja wodnista, rządzie ciągliwa.

Osad gromadzi się zwykle szybko, podpływanie natomiast jest

zahamowane - wyjątkowo jest wzmożone przy równoczesnym

skąpym osadzaniu się cząsteczek na dnie naczynia. Wartość

pH utrzymuje się w granicych 4,5-6,3 pierwszego i w części

przypadków drugiego dnia choroby; w późniejszym okresie 6,0-

8,0.

obniżona liczba lub brak pierwotniaków, przewaga G+ ziarniaków

{Streptococcus bovis) i laseczek (Lactobacillus), kwaśny

zapach i obniżona lepkość treści (fizjologicznie lekko ciągliwa),

brak rozkładu glukozy w próbie fermentacyjnej,

ilość wytwarzanego gazu w próbie fermentacyjnej po l godzinie

jest najczęściej poniżej l cm3 , rzadziej w granicach norm (do 2

cm3), wyjątkowo powyżej wartości fizjologicznych. Czas

potrzebny na strawienie celulozy na ogół przekracza 54 godz.

Redukcja azotynów jest zwykle opóźniona. Ilość kwasu

mlekowego i kwasu pirogronowego wzrasta w różnym stopniu,

podczas gdy ilość lotnych kwasów tłuszczowych spada poniżej

wartości fizjologicznych, rzadziej jest prawidłowa, a wyjątkowo

podwyższona.

Rokowanie

Przypadki o lekkim przebiegu kończą się

zwykle pomyślnie w ciągu l - 2 dni, jeżeli

zostanie zmieniona karma i podawane są:

siano, słoma z niewielkim dodatkiem pasz

treściwych.

Średnio ciężkie mogą trwać dłużej, do 6 dni i

wymagają zawsze leczenia.

Przypadki ciężkie przebiegające z utratą

świadomości prowadzą z reguły do śmierci.

Zmiany sekcyjne

wybroczyny na błonach śluzowych przewodu pokarmowego i

błonach surowiczych także nasierdzia i wsierdzia.

w żwaczu przekrwienie błony śluzowej i obrzęk kosmków, które są

pokryte śluzowym wysiękiem, niekiedy z domieszką krwi;

w ciężkich przypadkach następuje oddzielanie się błony śluzowej.

w trawieńcu występują również zmiany zapalne różnego nasilenia

oraz owrzodzenia.

wątroba obrzękła, przebarwiona z wyraźnymi zmianami

zwyrodnieniowymi lub z ogniskami ropnymi i martwicowymi.

nerki są powiększone, jasnobrunatne.

mięsień sercowy ma oznaki zwyrodnienia.

Rozpoznanie różnicowe:

 wzdęcie żwacza,
 niestrawność zasadowa,
 zatrucie mocznikiem i amoniakiem,
 zatrucie N0

3

, N0

2

,

 zatrucie nawozami mineralnymi,
 enterotoksemia,
 bradsot- owce.

Leczenie:

 objawowe,
 przyczynowe,
 dietetyczne,
 farmakologiczne.

Należy wyeliminować karmę węglowodanową.

Pierwszego dnia choroby zaniechać podawanie

karmy zupełnie, a od 2 dnia żywić wyłącznie

dobrym łąkowym sianem, uzupełniając skład paszy

stopniowo w miarę powrotu do zdrowia paszą

treściwą, wprowadzać do racji karmowych zielonki,

kiszonki lub okopowe. Celowe jest podawanie

sondą wody w ilości 40-60 l w ciągu doby.

per os:

 NaHC03 lub CaCO2; dawki: krowa: 150-250 g, owca: 40-50 g,

 tlenek magnezu i węgiel drzewny; dawka 40-100 g,

 duże ilości wody: 40-60 l,

 REHYDRAT , HYDROWET- preparaty wieloelektrolitowe,

 drożdże - co 6-8 h krowa: 500- 1000 g, owce: 100- 200 g,

 TYMPACHOL - pobudza ruchy żołądka i j elit,

 NEOPROPIOWET - krowa- 70 g - 2 x dziennie przez 3-4 dni, owca -

10-20g

 1-2 x dziennie przez 3-4 dni,

 PROPICAL,

 STIMULEX - stymulator zdrowej flory bakteryjnej, zawiera

sterylizowany

 ekstrakt żwacza, pochodzący od zdrowych krów: krowa- 1-2 x

dziennie 125 g przez 2-4 dni, owca - 15 łyżeczek przez 4 dni,

 METIONINA - (np. methiowit)- 2-4 g /100 kg,

 antybiotyki: (szczególnie po usunięciu treści pokarmowej, gdy

wykonano zabieg rumenotomi)

 NEOMYCYNA 2-4 mg,

 OKSYTETRACYKLINA - (mepatar): 10- 20 mg,

 CHLORAMFENIKOL (chlorocid): 50 mg/ kg.- 3-4 dni,

Parenteralnie:

♠ Natrium bicarbonicum 1,4 %- iv.l000- 2000 ml co 8h,

♠ Bycahepar (clanohepar, genevet) dawkowanie: krowa: 20- 40 ml

iv. im., owca: 5-6 ml iv., im., sc., (przeciwwskazania: ostre

zapalenie trzustki, zaburzenia motoryki - ileus),

♠ Witamina B1 - Combivit - 20-30 ml sc., im., Vit. B + liver extrakt -

5 ml,

♠ Leki nasercowe - np. strofantyna,

♠ Płyny nawadniające (nie podajemy płynu fizjologicznego bo

zakwasza),

♠ Leki przeciwzapalne : Phenasolinum - 0,5-1,5 mg im,

glikokortykoidy (Opticortenol, Hydrocotizon): 100-200 mg

♠ Biovetalgin.

Przeciwwskazane jest podawanie:

♠ Rumetol,

♠ Bioruminas,

♠ Glukoza 20%, 40%,

♠ Witamina C ,

♠ Preparaty wapniowe.

Powikłania:

 zapalenie błony śluzowej żwacza (ruminitis),

 ochwat racicowy (jako wynik toksemii),

 zwyrodnienie narządów miąższowych

(nerek, wątroby, serca),

 śpiączka

Niestrawność zasadowa

(zasadowica żwacza)

- alcalosis indigestae ruminis

 Powstaje ona w wyniku zatrucia organizmu

produktami rozpadu białkowych i niebiałkowych

substancji azotowych, które tworzą się w żwaczu.

 Przy nadmiarze w paszy białka lub zastępujących

go substancji oraz braku odpowiedniej ilości włókna

surowego i łatwo strawnych węglowodanów w

żwaczu dochodzi do gwałtownie przebiegających

procesów rozkładu, które powodują powstawanie

znacznych ilości amoniaku oraz karbaminianu

amonu.

 Związki te po wchłonięciu do krwi powodują w

organiźmie przeżuwaczy ogólną alkalozę oraz szereg

związanych z tym zaburzeń głównie ze strony

układu nerwowego (amoniak mając powinowactwo

do tkanki nerwowej, zmniejsza wykorzystanie tlenu

przez komórki nerwowe).

Przyczyny:

1) nakarmienie zwierząt młodą, bujnie odrosła trawą, zieloną koniczyną, lucerną

(rośliny zawierające dużo białka).

2) podaż kazein, śruty arachidowej, poekstrakcyjnej mączki sojowej.

3) stosowanie w żywieniu przeżuwaczy jako uzupełnienie pasz białkowych zbyt

dużych ilości: mocznika, amoniakowanych wysłodków, amoniakowanej melasy,

węglanu i azotanu amonu, biuretu oraz innych rzadziej stosowanych połączeń.



mocznik jest najczęściej używanym substratem białka w żywieniu zwierząt, jako

dodatek do pasz treściwych lub rzadziej kiszonek.



zawartość białka w suchej masie karmy u przeżuwaczy powinna mieścić się w

granicach 17-22%, z czego 30 a nawet 50% może być zastąpione mocznikiem (w

praktyce wyjątkowo tylko przekracza się jednak 20%).



bydło toleruje dziennie mocznik w ilości 0,24 g/kg ż. w. zwierzęcia. Przy 0,49 g kg

stwierdza się po kilkudniowym żywieniu objawy zatrucia.



właściwe wykorzystanie mocznika zależy nie tytko od jego ilości, ale również od

strawności białka, a także od ilości, rodzaju i związanej z tym rozpuszczalności

zawartych w paszy węglowodanów.



objawy związane z zatruciem białkiem lub związkami azotowymi niebiałkowymi

występują, gdy zwierzę otrzyma w paszy ich nadmiar albo jeżeli wprowadza się je

do żywienia w dopuszczalnej ilości, lecz bez uprzedniego 7-14 dniowego okresu

przyzwyczajania

4) Niekiedy przyczyną zasadowicy może być zanieczyszczenie paszy bakteriami ( E.

Coli, Proteus vulgaris).

Końcowym produktem przemiany w/w substancji jest

amoniak, którego nadmiar (niewykorzystany do

syntezy białek) w warunkach prawidłowych jest

wydalany na zewnątrz przez odbijanie lub po

wchłonięciu do krwi zostaje zneutralizowany w

wątrobie. Duży wpływ na tworzenie się amoniaku ma

rodzaj

spożywanego

białka.

Białko

łatwo

rozpuszczalne zawarte np. w zielonkach z koniczyny

lub lucerny, czy w śrucie arachidowej podlega

szybkiemu rozpadowi i powstaje bardzo duża ilość

amoniaku. W zależności od pH zmienia się poziom

amoniaku w szerokich granicach. PH decyduje czy

aminokwasy ulegną dezaminacji czy dekarboksylacji

(powstanie amoniak albo aminy). Najlepsze pH do

powstania amoniaku wynosi 6-6,7. Z chwilą kiedy

jego stężenie w żwaczu przekroczy 50-60 mg,

przenikanie do krwi gwałtownie wzrasta, powodując

w niej stężenie amoniaku w granicach 600-900 µg%.

Stężenie w takich granicach może już wywołać

zatrucie ponieważ przekracza ono możliwości

odtruwające wątroby.

 Amoniak częściowo wchłaniany jest przez

śluzówkę żwacza i trafia do krwi, a z nią do
wątroby. W wątrobie powstaje z niego
mocznik,

który

zostaje

wydalony

częściowo z moczem lub przez skórę, a w
małych ilościach przedostaje się również
wraz ze śliną do żwacza.



Za

zatrucie

odpowiedzialny

jest

karbaminian amonu, który powstaje w
środowisku zasadowym z połączenia
amoniaku z CO

2

. Działa on toksycznie.

 Towarzyszące zatruciu zaburzenia w przemianach

biochemicznych ustroju wskazują, że kliniczny obraz
choroby kształtuje się pod wpływem wielu czynników,
działających głównie na układ nerwowy.

 Przebieg zatrucia może być ostry, podostry

i chroniczny. Zależy to od szybkości
przebiegających przemian w żwaczu, czyli od ilości,
rodzaju i strawności białka czy jego
substratów. Niemałą rolę odgrywa zmiana karmy
(nagła czy powolna w ciągu dłuższego okresu czasu).

Objawy kliniczne

W przebiegu ostrym i podostrym:



pierwsze objawy po 20-30 min. od podania mocznika.



motoryczny niepokój



gwałtowne parcie na mocz i kał (wodnisty, mocz łatwo się pieni i oddawany jest

w dużych ilościach.



występuje włókienkowe drżenie mięśni szkieletowych,



oddychanie nasila się, tętno natomiast ulega zwolnieniu



wzrok jest osłupiały.



zwierzęta wysuwają daleko do przodu przednie kończyny, na które kładą

wyciągniętą głowę (charakterystyczna postawa typowa dla zatrucia mocznikiem)



pojawiające się gwałtowne skurcze tężcowe mięśni - zwierzę upada na bok. Leży

z sztywno wyciągniętymi kończynami i odwiedzionymi racicami. Głowa jest przy

tym zarzucona na grzbiet (opistothonus ), ogon odsadzony.



pojawić się mogą skurcze toniczno-kloniczne, objawy morzyskowe, postękiwanie,

zwierzęta ślinią się, niekiedy wymiotują i wykazują zwiększoną pobudliwość. W

tym okresie następuje zwolnienie oddechów. Faza wdechu jest przedłużona,

podczas gdy wydech zostaje skrócony. Praca serca ulega natomiast wyraźnemu

przyspieszeniu, tony serca wzmocnieniu oraz pojawia się arytmia, zastój żylny i

słabo wyczuwalne tętno.



obserwowane są: atonia przedżołądków, utrzymujące się kilka godzin wzdęcia



w niektórych okresach zatrucia (późniejszych) może pojawić się zatrzymanie

moczu

Objawy kliniczne

Ciężkie przypadki: zejście śmiertelne wśród

opisanych wcześniej objawów następuje w

ciągu 6-7 godz.

Lżejsze przypadki: kończą się wyzdrowieniem,

przy czym ustępowanie procesu chorobowego

jest niejednakowe. U niektórych zwierząt już

po kilku godzinach opisane objawy ustępują.

Wraca apetyt i zwierzęta wyglądają na

zupełnie zdrowe. Pozostałe znajdują się w

pozycji leżącej 24 i więcej godzin. Są

apatyczne i nie mają apetytu. Objawy te

ustępują zwykle po 24-48 godz. i rozpoczyna

się szybki okres zdrowienia.

Objawy kliniczne

Przebieg choroby podostry lub przewlekły (najczęściej

po spożyciu nadmiaru łatwostrawnego białka):

 obraz kliniczny niezbyt charakterystyczny

 w podostrej postaci ogólnym objawom niestrawności

towarzyszy biegunka, chętne pozostawanie w pozycji

leżącej, zataczanie się w czasie ruchu oraz spadek

zawartości tłuszczu w mleku, a także ogólnej

mleczności.

 chroniczny przebieg niestrawności charakteryzuje się

stopniowym traceniem apetytu oraz rozwojem

zaburzeń ze strony przewodu pokarmowego o różnym

stopniu

nasilenia

(objawy

niestrawności

oraz

biegunka), co prowadzi do wychudzenia. Spada

mleczność. Ze względu na utrzymujące się w ciągu

dłuższego czasu przesycenie krwi amoniakiem

dochodzi w późniejszym okresie do uszkodzenia

wątroby (powiększenie pola stłumienia wątrobowego i

bolesność przy opukiwaniu).

Badania laboratoryjne

 Zmiany w treści żwacza: zmniejszenie się ilości

wymoczków, wzrost odczynu pH powyżej granic
prawidłowych

(6,2-7,2);

a

także

znaczne

zwiększenie się zawartości amoniaku. Woń
amoniaku daje się wyczuć w trakcie pobierania
treści żwacza.

 Zmiany w krwi: obniżenie się azotu alfa-

aminowego, kreatyny i hemoglobiny, wzrost
rezerwy buforowej i przesunięcie odczynu pH w
kierunku zasadowym.

Rozpoznanie:

 dane z wywiadu,

 analiza paszy będącej przyczyną

zatrucia,

 wyniki badania klinicznego,

 badanie płynnej treści żwacza,

 przebieg schorzenia.

 W

wywiadzie

uzyskujemy

informacje

dotyczące rodzaju podawanej zwierzęciu
paszy – bogato białkowa, mieszanki z
dodatkiem mocznika lub innego substratu
białka mogą stanowić podstawę do
podejrzeń o zatrucie. Analizę karmy na
zawartość

mocznika

winno

się

przeprowadzać używając do tego resztek ze
żłobu, a nie próbek pobranych z magazynu.

 Kliniczne objawy choroby nie mogą być dla

rozpoznania jedyną podstawą.

Zmiany

w

płynnej

treści

żwacza

nasuwające podejrzenie o zatrucie:

 pH > 8

 wzrost ilości amoniaku ponad 80 mg/100 g

treści.

Uwaga – w okresie pastwiskowym zawartość amoniaku

w żwaczu może mieścić się w granicach 48-94 mg.

 U zwierząt podejrzanych o zatrucie poziom amoniaku

nie zawsze przekracza granicę 80 mg/100 g.

 Badania treści mają zatem bezwzględną wartość

tylko przy wysokich wartościach przekraczających
100 mg/100 g treści.

Rokowanie

 Zejście procesu chorobowego jest zależne

od stopnia zatrucia.

 Niepomyślnie rokują przypadki o ostrym

przebiegu z nasilonymi ogólnymi objawami

klinicznymi: zwierzę w pozycji leżącej, z

bólami morzyskowymi, skurczami; a także

chroniczne przypadki przy powiększeniu

pola

stłumienia

wątrobowego

i

zaawansowanych

w

niej

zmianach

zwyrodnieniowych.

Zmiany sekcyjne

 woń amoniaku po otwarciu żwacza

 zmiany zapalne dotyczące jego ścian - szczególnie

nasilone w okolicy ujścia przełyku.

 krwotoczne zmiany zapalne w jelicie czczym i

ograniczone ostre nieżytowe w innych odcinkach jelit.

 wybroczyny we wsierdziu i korze nerek.

 we wszystkich przypadkach stwierdza się daleko

posunięte zwyrodnienie tłuszczowe wątroby.

 może wystąpić obrzęk płuc i rozedma zastępcza.

Rozpoznanie różnicowe:

1. kwasica żwacza,

2. rozkład gnilny treści żwacza,

3. zatrucia beztlenowcowe u owiec.

Leczenie:

1. Dietetyczne:

a) woda, siano, substancje

zakwaszające,

a) łatwo strawne węglowodany -

śruta, okopowe.

2. Farmakologiczne:

a) leki zakwaszające: kwas octowy - 5% w 10 l wody,

kwas mlekowy 50-70 ml na 8-10 l wody, HCl - 0,2% w

2-10 l

b) Neopropiowet, 210 g,
c) Glukoza 20 - 40 %, 1-2 l,
d) cukier + 6% kwas octowy + woda (600 ml)
e) Probios (4 szczepy bakterii kwasu mlekowego +

węglan wapnia): 0.5-1 g na kg paszy,

f) witamina C,
g) Preparaty Ca, Mg,
h) Tympachol,
i) antybiotyki: streptomycyna, neomycyna, tetracykliny
j) Lobelina - pobudza ośrodek oddechowy (0,5-1,0), co

1,5-2 godziny.

Wzdęcie żwacza i czepca

( Meteorismus s. tympania

ruminis et abomasi)

Rodzaje

1. Wzdęcie pierwotne

2. Wzdęcie wtórne

1) postać pienista (drobnopęcherzykowa,

drobnobańkowa) - małe pęcherzyki gazów są
równomiernie rozmieszczone w treści
pokarmowej żwacza, wypełniając całą jego
objętość oraz

2) postać wielkopęcherzowa, wielkokomorowa,

grubobańkowa - gazy gromadzą się w żwaczu
nad treścią pokarmową, tworząc jedną lub kilka
komór i rozdymając głównie górną jego część.

Wzdęcie grubobańkowe

Wzdęcie drobnobańkowe

Przyczyny:

• pasze zawierające dużą ilość wody
• pasze soczyste, które uległy

zmianom fizycznym

• skarmianie roślinami motylkowymi:

lucerna, wyka

• brak włókna surowego
• pojenie bezpośrednio po nakarmieniu

Objawy kliniczne

 zwierzę wykazuje niepokój, garbi się, ogląda na boki, uderzanie

kończynami o brzuch, kładzie się i zaraz wstaje, napina jak do

oddawania moczu.

 liczba tętna i oddechów (typ oddychania piersiowy) wzrasta.

 spojówki ulegają nastrzykaniu oraz występują inne objawy zastoju

żylnego.

 występują typowe objawy niestrawności.

 zmiany w zarysie powłok brzusznych: przy wzdęciu pienistym powłoki

brzuszne ulegają obustronnemu wysklepieniu (większemu z lewej niż z

prawej strony). We wzdęciu grubobańkowym lewa strona brzucha jest w

porównaniu z prawą w większym stopniu rozszerzona - szczególnie w

górnej części (dół słabiznowy z lewej strony uwypuklony w niektórych

przypadkach nawet ponad linię grzbietu).

 przy omacywaniu, zależnie od stopnia wypełnienia żwacza gazami,

powłoki brzuszne są w różnym stopniu napięte i elastyczne.

 wypuk jest zajawny (wzdęcie drobno-pęcherzykowe), bębenkowy,

niekiedy z metalicznym poddźwiękiem (wzdęcie wielkopęcherzowe ).

 motoryka żwacza ulega zahamowaniu i słyszy się słabe trzeszczące

szmery. W pierwszym okresie choroby mogą być wzmożone odbijanie i

wymioty.

 przy przedłużającym się wzdęciu lub gwałtownym przebiegu schorzenia

bez możliwości odprowadzenia gazów zwierzę gwałtownie upada na

ziemię i ginie wśród drgawek.

 lżejsze przypadki mogą ulec nawet spontanicznemu wyleczeniu.

Diagnoza różnicowa

 przeładowanie żwacza (konsystencję zawartej w żwaczu treści)

 zadławienie (brak drożności przełyku)

 chroniczne zapalenie otrzewnej (powłoki brzuszne są równomiernie

symetrycznie rozszerzone, omacywaniem stwierdzamy poduszkowatą

konsystencję, przy głębszym ucisku wyczuwa się obecność żwacza

wypełnionego zwykle w małym stopniu treścią pokarmową, przy

naciskaniu palcami słyszymy tarcia, którym towarzyszy ból

zdradzany niepokojem zwierzęcia, punkcją możemy stwierdzić

obecność płynu w jamie otrzewnowej)

 syndrom Hoflunda (rozszerzone w mniejszym stopniu niż we wzdęciu

pienistym powłoki brzuszne widziane od tyłu. Często występuje

bradykardia i schorzenie ma przebieg chroniczny)

 wodnica błon płodowych (badanie układu rodnego)

 przemieszczenie trawieńca w lewo (charakteryzuje się lewostronnym

wysklepieniem powłok brzusznych poniżej dołu głodowego. Przy

osłuchiwaniu w ciągu dłuższego czasu słychać, obok szmerów

pochodzących ze żwacza, również wysokie dźwięki powstające przy

skurczach wypełnianego gazami i płynną treścią trawieńca)

Postępowanie lecznicze:

1. Fizykalne:
a) sondowanie,
b) postawienie zwierzęcia przodem wyżej,
c) włożenie patyka do jamy ustnej (zwiększona produkcja śliny),
d) masaż powłok brzusznych,
e) trokarowanie.

2. Farmakologiczne:
a) Tympachol - wzdęcie grubobańkowe: cała butelka, 1/4-1/3 -

małe zwierzęta,

b) Silitympakon - wzdęcie drobnobańkowe: 20-50ml w 1l wody

per os; 10-20 małe zwierzęta,

c) środki przeciwfermentacyjne - alkohol etylowy, bioval,
d) Silaken - preparat silikonowy,
e) Menbuton, Vetahepar, Clanohepar (pobudza wydzielanie

enzymów trawiennych),

f) Neopropiowet - buforuje treść, reguluje przemiany w żwaczu,

odbudowuje mikroorganizmy.

Profilaktyka

• Stopniowe przyzwyczajanie zwierząt do nowego rodzaju

karmy. Zasada ta obowiązuje przede wszystkim, kiedy w

runi pastwiskowej zawarta jest znaczna domieszka roślin

motylkowych. W takich przypadkach zwierzęta powinny

otrzymywać zielonkę pochodzącą z pastwisk w żywieniu

oborowym co najmniej tydzień wcześniej w stopniowo

wzrastających dawkach.

• Z chwilą rozpoczęcia wypasu zaleca się podawać

zwierzętom w przeddzień przed wyjściem na pastwisko,

w małych ilościach słomę lub siano a także napoić.

• Zwierzęta w początkowym okresie wypasania powinny

przebywać na pastwisku krótko i nie w dni deszczowe,

przy obfitej rosie.

• Nie powinno podawać się im zielonki przewiędłej,

zmarzniętej, niedostatecznie wysuszonej - szczególnie

koniczyny i lucerny.

• Nie należy zwierząt bezpośrednio po przyjściu z

pastwiska poić.