Międzynarodowe stosunki kulturalne
Uwarunkowania międzynarodowych stosunków kulturalnych
Międzynarodowe stosunki kulturalne to ogół relacji o charakterze międzykulturalnym, występujących zarówno między państwami, jak i o między różnymi grupami kulturowymi w różnych państwach oraz w obrębie konkretnych państw.
Często mówi się, że współczesny świat stanowi „globalną wioskę” (Marshall McLuhan). Uważa się, że postęp technologiczny doprowadził do istotnego zmniejszenia się barier w przepływie idei, wartości, kapitału, ludzi i usług. To prawda, ale trzeba pamiętać, że w tej „wiosce” żyje faktycznie tylko niewielka część współczesnej ludzkości. Należą do nich ci, którzy po pierwsze, dysponują odpowiednimi narzędziami do komunikowania się (np. telefon, internet), po drugie - po-trafią z nich korzystać (posiadają odpowiednie kompetencje). Świat, mimo że podlega procesom globalizacji i uniformizacji (równolegle przebiegają także procesy odwrotne - deglobalizacji i fragmentaryzacji), jest głęboko podzielony. Niektóre z tych podziałów budzą moralny sprzeciw i oburzenie, wołanie o sprawiedliwość, ale też poczucie bezsilności. Należy mieć tutaj na myśli następujące podziały:
Świat biednych i świat bogatych, świat sytości i świat głodu przyprawiającego o śmierć miliony ludzi.
Świat ludzi wykształconych i świat analfabetów.
Świat wolności i demokracji oraz świat autorytarnych/totalitarnych reżimów łamiących prawa człowieka.
Świat pokoju i świat niekończących się konfliktów zbrojnych.
Świat producentów informacji i świat biernych i zmanipulowanych konsumentów informacji.
Na świecie spotykamy także podziały, które na ogół nie wywołują sprzeciwu, oburzenia, ani nawoływań do ich zniesienia. Są to podziały wynikające z kultury. Powszechnie uważa się, szczerze lub nieszczerze, że różnorodność kulturowa stanowi jedno z podstawowych bogactw całej ludzkości. O jakie podziały chodzi? Przede wszystkim o:
Podziały językowe i różnice alfabetów.
Podziały religijne i cywilizacyjne.
Podziały kulturowe wynikające z podbojów politycznych i militarnych.
Podziały kulturowe wynikające z form gospodarowania.
Oznacza to, że międzynarodowe stosunki kulturalne odbywają się w świecie bardzo podzielonym pod wieloma względami. Zdecydowana większość interakcji o charakterze kulturowym dokonuje się w ra-mach konkretnych całości (np. w ramach świata demokratycznego, w ramach cywilizacji zachodniej, między ludźmi wykształconymi itd.). Interakcje kulturowe przekraczające wspomniane wyżej bariery - podziały, należą raczej do rzadkości, stanowiąc margines stosunków kulturalnych.
Współpraca międzykulturowa (prawdziwa, niepozorowana) należy, wbrew obiegowym opiniom, do najtrudniejszych. Działalność polityczna i gospodarcza nie napotyka na tak fundamentalne przeszkody i bariery, jak działalność kulturalna.
Uwarunkowania międzynarodowych stosunków kulturalnych podzieliliśmy na: bezpośrednie (takie, które mają charakter kulturowy sensu stricto i które w praktyce są trudno odróżnialne od przejawów MSK) i pośrednie (takie, które definiują polityczne, socjalne, demo-graficzne i gospodarcze ramy stosunków o charakterze kulturowym).
Uwarunkowania bezpośrednie to: mają charakter kulturowy sensu stricto i w związku z tym trudno je odróżnić od przejawów międzynarodowych stosunków kulturalnych.
Główni wytwórcy informacji i wolność mediów na świecie:
Coraz częściej mówi się o tzw. wykluczeniu cyfrowym (digital divide) znacznej części ludzkości, nieposiadającej dostępu do informacji lub niepotrafiącej z niej korzystać, ale z drugiej strony koszt przyłączenia się do globalnej sieci informacyjnej (Internetu) jest obecnie relatywnie niski. Teoretycznie zatem zmniejszające się koszty komunikacji powinny umożliwiać biednym państwom drogę na skróty i przeskoczenie kilku etapów.
Innym aspektem jest stale zmniejszająca się liczba wytwórców informacji. Dzieje się tak w wyniku postępującej koncentracji mediów, powstawania światowych koncernów medialnych, które w istotny sposób oddziałują na życie poszczególnych społeczeństw. Koncentracja mediów może zagrażać wolności słowa i ograniczać prawo dostępu do informacji. Powstawania koncernów medialnych nieuchronnie wiąże się z zanikiem konkurencji między dziennikarzami. Zanika pluralizm informacji i opinii.
Od niedawna na skalę ogólnoświatową prowadzi się badania, których celem jest sprawdzenie zakresu wolności, jakim cieszą się środki masowego przekazu w poszczególnych państwach. Inicjatorzy i wykonawcy tych gadań - organizacja pozarządowa Reporterzy bez Granic oraz Freedom House publikują coroczne raporty i rankingi na ten temat.
Największe agencje informacyjne świata:
Nazwa agencji |
Kraj pochodzenia |
Rok założenia |
Zasięg |
Reuters |
Wielka Brytania |
1851 |
Globalny |
Associated Press |
USA |
1846 |
Globalny |
Agence France - Presse |
Francja |
1835 |
Globalny |
Deutsche Presse - Agentur |
Niemcy |
1949 |
Regionalny/Globalny |
ITAR - TASS |
Rosja |
1904 |
Regionalny |
Xinhua |
Chiny |
1931 |
Regionalny |
Press Trust of India |
Indie |
1947 |
Regionalny |
Stopień alfabetyzacji i zróżnicowany dostęp do kultury:
Podstawowe wykształcenie nie jest wcale w skali całego świata dobrem powszechnym. W 2000 roku co piąty mieszkaniec (20%) świata mający ukończone 15 lat był analfabetą. Największy odsetek analfabetów mieszka w Afryce i w Azji Południowo - Zachodniej (głównie Indie, Bangladesz, Pakistan, Afganistan) oraz Chinach. Powyżej 30% ludzi zamieszkujących państwa wymienionych regionów to osoby niepotrafiące czytać i pisać. W 2000 roku w poszczególnych regionach według nomenklatury stosowanej przez UNESCO odsetek ten wynosił: w najsłabiej rozwijających się państwach - 49,3%, w Azji Południowej - 45,8%, a Afryce - 40,3%, a w Europie - 1,3%.
Stopień alfabetyzacji przekłada się na uczestnictwo w kulturze. Jednym z wielu wskaźników jest liczba opublikowanych w danym regionie książek. Dysproporcje między poszczególnymi regionami są w tym przypadku olbrzymie. Innym wskaźnikiem może być skala dostępu do informacji przez telewizję czy też liczba użytkowników Internetu w poszczególnych państwach świata. Jeszcze innym wskaźnikiem dostępu do kultury i informacji jest liczba użytkowników Internetu w poszczególnych państwach świata.
Języki współczesnego świata i ich znaczenie:
Na świecie w codziennym użyciu jest od ok. 5000 do 7000 języków oraz sześć najważniejszych alfabetów, którymi posługuje się zdecydowana większość populacji (łaciński, chiński, arabski, dewenagari, cyrylica, bengalski). Rozbieżność w statystyce dotyczącej liczby języków na świecie nie wynika bynajmniej z ignorancji badaczy „wywołanej niedokładnością danych merytorycznych”, ale z „nierozwiązywalnej sytuacji socjolingwistycznej”.
W skali świata językiem używanym przez najliczniejszą populację jest mandaryński - ponad miliard osób. O połowę mniej populacji używa języków: angielskiego, hindu/urdu i różnych odmian arabskiego. Dużą dynamiką wzrostową wykazuje się język hiszpański, którymi porozumiewa się prawie 400 mln ludzi na całym świecie.
Współcześnie za język globalny, umożliwiający komunikację międzykulturową, uważa się język angielski, którym posługuje się nota bene coraz mniej ludzi na świecie. Tę pozycję angielski ugruntował sobie po II wojnie światowej (głównie w konsekwencji dominacji USA w polityce światowej). W starożytności i średniowieczu funkcję lingua franca spełniała greka i łacina, a w późniejszym okresie także język francuski. Podobne znaczenie miał włoski w okresie renesansu i arabski jako język Koranu. Nazwę języka szerszej komunikacji, poza angielskim zasłużyły sobie także inne języki: francuski, hiszpański, portugalski, arabski i rosyjski.
Kontynentami o największej liczbie języków są: Azja (prawie 33% w skali świata) oraz Afryka (prawie 31%). Najuboższa językowo jest Europa (3,4%), w której na co dzień używa się nieco ponad dwustu języków. W obszarze Pacyfiku występuje ok. 18% wszystkich języków świata, a w obu Amerykach - zdecydowanie ponad 14%.
Największe zagęszczenie języków w skali świata występuje w: Ameryce Środkowej i Północnej części Ameryki Południowej, w Afryce Środkowej, Azji Południowo - Wschodniej i Oceanii. Czołówkę najbardziej zróżnicowanych językowo państw świata tworzą: Papua Nowa Gwinea (ponad 800 języków), Indonezja (prawie 750), Nigeria (ponad 500), Indie (ponad 400) oraz USA (ponad 300).
Najliczniejszą grupę języków tworzą populacje liczące od 1000 do 99 999 członków. Tylko osiem języków reprezentowanych jest przez populacje liczące więcej niż 100 mln osób.
W skali świata językiem używanym przez najliczniejszą populację jest mandaryński (chiński) - ponad miliard osób. O Połowię mniej populacji używa języków: angielskiego, hindu/urdu i różnych odmian arabskiego. Dużą dynamikę wzrostową wykazuje się jeżyk hiszpański.
Państwo i etniczność:
Wyznacznikiem tożsamości grupy etnicznej jest raczej kultura niż wygląd zewnętrzny. Nie wyklucza to jednak pewnego zróżnicowania kulturowego w obrębie danej grupy etnicznej ani tego, że dany typ kultury może stanowić wspólną tożsamość różnych grup etnicznych.
W skali świata największe zróżnicowanie etniczne występuje w Afryce Środkowej i Południowo - Wschodniej, Azji Południowej i Południowo - Wschodniej oraz w północnej części Ameryki Łacińskiej. Do najbardziej zróżnicowanych etnicznie państw zalicza się: Papuę Nową Gwineę, Indonezję, Nigerię, Indie, USA, Kamerun, Meksyk, Demokratyczną Republikę Konga, Chiny, Sudan oraz Brazylię. Najmniejsze zróżnicowanie etniczne w skali całego świata - jeśli nie liczyć terenów pustynnych lub trwale zamarzniętych występuje natomiast w Europie Zachodniej i Środkowej, a także w Japonii, w obu państwach koreańskich oraz w południowej części Ameryki Łacińskiej.
Ponad 98% grup etnicznych na świecie nie ma własnego państwa. 80 - 90% współczesnych państw to państwa wieloetniczne.
Państwa najbardziej zróżnicowane etnicznie: Papua Nowa Gwinea (862), Indonezja (744), Nigeria (497), Indie (439), USA (307), Kamerun (297), Meksyk (278), Demokratyczna Republika Konga (260), Chiny (254), Sudan (245), Brazylia (224).
Państwa najbardziej jednolite etniczne (członkowie narodu dominującego w %): Korea Południowa i Północna, Norwegia, Portugalia, Szwecja (100%), Lesoto, Maroko (ok. 99%), Kiribati, Japonia, Vanuatu, Egipt, Bangladesz (ok. 98%), Armenia (ok. 97%), Polska (ok. 96%), Albania (ok. 95%), Mongolia, Wyspy Salomona, Islandia (ok. 94%), Finlandia, Grecja (ok. 93%), Samoa, Węgry (ok. 92%), Chiny, Niemcy, Austria (ok. 91%), Azerbejdżan, Republika Czeska, Kambodża (ok. 90%).
Państwa najbardziej jednolite rasowo (od 99,1% do 90%): Mozambik (cz.), Maroko (ber. ar.) Tunezja (ar.) Libia (ber. ar.), Chile (bia.), Liban (ar.), Liberia (cz.), Kostaryka (bia.), Australia (bia.) Jamajka (cz.), Syria (ar, Arabia Saudyjska (ar.)
Świat cywilizacji i świat religii:
Cywilizacje. Podział świata na wiele cywilizacji jest oczywisty. Kontrowersje pojawiają się jednak w momencie, gdy przychodzi do ustalenia: liczby, granic i jakościowych cech poszczególnych cywilizacji. Problemem jest ponadto samo sformułowanie definicji cywilizacji.
Klasyfikacja cywilizacji:
Starożytne: chińska, indyjska, mezopotamska, sumeryjska, egipska, perska, rzymska, helleńska, prekolumbijska.
Wg. M Danielewskiego: wyodrębnił on dziesięć typów kulturowo - historycznych: egipski, chiński, asyryjsko - babilońsko - fenicki, czyli starosemicki, indyjski, irański, hebrajski, starogrecki, rzymski, nowosemicki czyli arabski, romańsko - germański, czyli europejski. Typ jedenasty, słowiański miał zostać dopiero stworzony pod przewodnictwem Rosji.
Wg. F. Konecznego: wyróżnił kilkadziesiąt cywilizacji historycznych, z których siedem istnieje współcześnie: arabska, bizantyjska, bramińska, chińska, łacińska, tyrańska, żydowska.
Wg. S. Huntingtona: chińska, japońska, zachodnia, latynoamerykańska, afrykańska, prawosławna, islamska.
Wg. Jana Pawła II: cywilizacja miłości/ cywilizacja śmierci.
Podziały regionalne: pierwszy, drugi, trzeci, a nawet czwarty świat/ północ - południe.
Religie. Z prowadzonych statystyk wynika, że największą religią w skali świata jest chrześcijaństwo. Drugi w kolejności jest islam, trzeci - hinduizm, czwarty - buddyzm. Tylko dwie pierwsze religie można zaliczyć do kategorii religii światowych - misjonarskich, których zasięg wykracza poza obręb danej grupy etnicznej lub rasowej.
Chrześcijaństwo (ok. 2 mld - 33%): USA (173 mln), Brazylia (150 mln), Meksyk (95 mln), Rosja (80 - 100 mln), Filipiny (80 mln), Chiny, Nigeria (70 mln), Włochy (52 mln), Wielka Brytania (42 mln), Polska (37 mln), Francja (30 mln), Indonezja, Ukraina (20 mln);
Islam (ok. 1,4 mld - 21%): Indonezja (202 mln), Pakistan (174 mln), Indie (160 mln), Bangladesz (145 mln), Egipt, Nigeria (78 mln), Turcja, Iran (73 mln), Algieria (34 mln), Maroko (32 mln), Irak, Sudan (30 mln), Etiopia, Afganistan (28 mln),
Hinduizm (ok. 0,9 mld - 14%): Indie (741 mln), Nepal (17 mln), Bangladesz (13 mln),
Buddyzm (ok. 6%).
Religijność. Z badań przeprowadzonych w 2005 roku przez Instytut Gallupa wynika, że 2/3 ludzkości wyznaje jakąś religię i jest do niej przywiązana, 25% uważa się za osoby niereligijne, a 6% wprost deklaruje ateizm. Wyniki badań wskazują, że najbardziej religijna jest Afryka - 91% jej mieszkańców uważa się za osoby religijne. Dalej plasują się: Ameryka Łacińska (82%), Turcja i Izrael (79%), Ameryka Północna (71%), Europa Środkowa i Wschodnia (65%), Europa Zachodnia (60%), Azja i Pacyfik (50%). Największy odsetek osób deklarujących religijność mieszka w Nigerii (96%), Ghanie (94%) i na Filipinach (90%).
Resakralizacja (proces trwający ok. 2001 roku) - grupy religijne odwołują się do swoich korzeni i tradycji religijnych (realizacja wizji Huntingtona - konfliktu na tle religijnym).
Uwarunkowania pośrednie to: uwarunkowania pośrednie MSK to takie, które nie mają charakteru kulturowego sensu stricto, lecz w różnym stopniu oddziałują na stosunki międzykulturowe w skali regionów oraz w skali globalnej.
Bieguny biedy i bogactwa na świecie (PKB):
Świat biednych i świat bogatych, świat sytości i świat głodu powodującego śmierć miliony ludzi. porównując PKB na głowę mieszkańca w poszczególnych krajach, można dostrzec wyraźny podział na bardzo lub umiarkowanie bogatą Północ oraz biedne i zacofane Południe. Niewiele wskazuje na to, by w najbliższym czasie owe dysproporcje miały zostać zniwelowane.
Pierwszą dziesiątkę najbogatszych państw świata w 2008 roku tworzyły: Luksemburg, Norwegia, Katar, Szwajcaria, Dania, Irlandia, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Islandia, Holandia, Szwecja i Finlandia. Do grona najuboższych państw zaliczano: Afganistan, Niger, Etiopię, Sierra Leone, Malawi, Erytreę, Zimbabwe, Gwineę-Bissau, Liberię, Demokratyczną Republikę Konga i Burundi.
Wskaźnik rozwoju społecznego (HDI):
Od roku 1990 Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju publikuje raporty o Rozwoju Społecznym, przygotowane przez niezależnych ekspertów. Wskaźnik Rozwoju Społecznego UNDP - HDI jest alternatywnym w stosunku do PKB wskaźnikiem rozwoju socjoekonomicznego danego kraju. Wydaje się, że omawiany wskaźnik w większym stopniu niż PKB oddaje kondycję społeczno - ekonomiczną poszczególnych państw u narodów.
Pod uwagę brane są trzy wskaźniki: przeciętna długość życia, poziom edukacji (ogólny wskaźnik skolaryzacji brutto dla wszystkich poziomów nauczania oraz wskaźnik umiejętności czytania ze zrozumieniem i pisania), PKB na głowę mieszkańca (USD), liczony według parytetu nabywczego waluty.
Poziom bardzo wysoki m.in.: Norwegia, Australia, Islandia, Kanada, Irlandia, Holandia, Szwecja, Francja, Szwajcaria, Japonia, Luksemburg, Finlandia, USA, Austria, Hiszpania, Dania, Belgia (…) Poziom wysoki m.in.: Bahrajn, Estonia, Polska, Słowacja, Węgry, Chile, Chorwacja, Litwa, Antugua i Barbuda, Łotwa, Argentyna (…) Poziom średni m.in.: Armenia, Ukraina, Azerbejdżan, Tajlandia, Iran, Gruzja, Republika Dominikańska, Saint Vincent i Grenadyny, Chiny, Belize (…) Poziom niski m.in. Togo, Malawia, Benin, Timor Wschodni, WKS, Zambia, Erytrea, Senegal (…).
Reżimy polityczne świata:
W politologii mówi się o trzech falach demokratyzacji. Do pierwszej doszło jeszcze w XIX wieku i załamała się po zakończeniu I Wojny światowej w latach 20. i 30. XX wieku. Druga fala demokratyzacji nadeszła wraz z zakończeniem II WŚ (demokratyzacja m.in. Japonii, Korei, Niemiec, Austrii, Włoch) i zaczęła opadać w latach 60. ub. wieku, zwłaszcza w Ameryce Łacińskiej. Trzecia fala rozpoczęła się w połowie lat 70. XX wieku od upadku dyktatury w Portugalii, a jej kulminacją była demokratyzacja Ameryki Łacińskiej w latach 80. XX wieku i tzw. Jesień Narodów w Europie Środkowo-Wschodniej, zapoczątkowana w 1989 roku.
Na świecie nadal funkcjonuje wiele reżimów autorytarnych i totalitarnych. W czołówce tego rankingu są Chiny, Kuba, Korea Północna, Wietnam oraz państwa muzułmańskie, w tym większość państw afrykańskich.
Badania z tym zakresie są prowadzone przez: Międzynarodowy Instytut Badań na Pokojem w Sztokholmie oraz Instytut Badań nad Konfliktami Międzynarodowymi w Heidelbergu.
Można rozróżnić świat wolności i demokracji oraz świat autorytarnych i totalitarnych reżimów łamiących prawa człowieka. Na świecie nadal funkcjonuje wiele reżimów autorytarnych i totalitarnych. W czołówce tego rankingu są Chiny, Kuba, Korea Północna, Wietnam oraz państwa muzułmańskie w tym większość państw afrykańskich.
Konflikty zbrojne na świecie:
Konflikty zbroje w oczywisty sposób nie ułatwiają komunikacji międzykulturowej, a nierzadko wynikają z braku dialogu międzykulturowego. Ich podłożem obok przyczyn ekonomicznych i ideologicznych, są pielęgnowane przez lata uprzedzenia oraz negatywne stereotypy.
Zdecydowana większość regionów świata jest wolna od wojen i permanentnych konfliktów zbrojnych. Większość konfliktów rozgrywa się w Azji, w Afryce i na Bliskim Wschodzie. Jedyny region całkowicie wolny od konfliktów zbrojnych to Zachód.
Główne cechy małych (prywatnych, odpaństwowionych) wojen: toczą je przeciwko państwom i ich rządom, a także całym narodom, podmioty niepaństwowe, działające we własnym imieniu lub nieformalnie wspieranie przez określone państwa, trudno jednoznacznie określić, kiedy mała wojna zaczyna się i kiedy kończy. Nie ma pewności, że działania zbrojne się zakończyły, wojna bowiem nie ma charakteru stałych działań, a terroryści mogą zaatakować w najmniej spodziewanym momencie, na ogół nie przestrzega się prawa wojennego, w małych wojnach naprzeciwko klasycznych sił zbrojnych stają najczęściej nieumundurowani wojownicy, terroryści, wykorzystujący na wszystkie możliwe sposoby ludność cywilną, terrorystów nie obowiązuje prawo, które nakazuje chronić ludność cywilną, nie istnieje pojęcie pola walki, na którym dopuszczalna jest przemoc, istnieje stan pośredni pomiędzy wojną a pokojem, małe wojny są przeważnie długie i ciągną się dziesiątki lat małe wojny są relatywnie tanie, w tego rodzaju konfliktach można zaobserwować trzy procesy: odpaństwowienie wojny, asymetryzację przemocy oraz autonomizację przemocy, terroryści wykorzystują do swoich celów pomoc charytatywną, podstawową bronią terrorystów jest odpowiednio zaaranżowanych przekaz medialny, mający na celu wywoływanie strachu u jak największej części populacji, do której jest adresowany dany obraz.
Główne cechy wojny klasycznej: z definicji jest prowadzona przez państwa przeciwko innym państwom, uznaje się bowiem, że tylko suwerennemu państwu przysługuje prawo toczenia wojny, wojna ma swój jasno wyznaczony początek i koniec, w mniejszym lub większym stopniu w klasycznej wojnie przestrzega się prawa wojennego, uznając, że leży to w interesie wszystkich stron konfliktu, z zasady w działaniach wojennych biorą bezpośredni udział jedynie żołnierze odróżniający się od ludności cywilnej umundurowaniem i przywilejem legalnego noszenia broni, obowiązujące prawo, że ludność cywilna nie może ani stanowić celu ataków ani też być traktowana jako żywa tarcza, pole walki jest jasno wytyczone, stosunki między państwami można scharakteryzować jako pokojowe lub wojenne. Między wojną w pokojem nie istnieje żaden pośredni stan trzeci, wojny międzypaństwowe są przeważnie krótkie.
Światowa mapa konfliktów zbrojnych na ogół pokrywa się z mapą tzw. państw upadłych. Mowa o krajach które nie spełniają wielu funkcji przepisywanych państwom, a ich kryzys wewnętrzny i ewentualny upadek wywierają negatywny wpływ na otoczenie międzynarodowe. Indeks Państw Upadłych, bierze pod uwagę dwanaście czynników podzielonych na trzy grupy: społeczne (rosnąca presja demograficzna, masowy napływ uchodźców albo ruchy wewnętrzne wysiedleńców, dziedzictwo zemsty, chroniczny i nieustający odpływ ludzi), ekonomiczne (nierównomierny dostęp poszczególnych grup ludności do rozwoju gospodarczego, ostry lub poważny regres gospodarczy) i polityczne (kryminalizacja, postępujące pogorszenie działalności instytucji użyteczności publicznej, zawieszenie albo arbitralne działanie rządów prawa i szerzenie się praktyk łamania praw człowieka, umocnienie i uniezależnienie się armii i służby zmilitaryzowanych, wzrost rozwarstwienia elit, interwencja obcych państw lub innych sił wewnętrznych). W rankingu znajdują się m.in.: Somalia, Zimbabwe, Sudan, Czad, Demokratyczna Republika Konga, Irak, Afganistan, Gwinea, Pakistan, WKS, Haiti, Birma, Kenia, Nigeria itd.
Współczesne migracje:
Migracje towarzyszą ludzkości od zarania dziejów. Wszystkie społeczności ludzkie uczestniczyły kiedyś w procesach migracyjnych, wkraczały na obszary zajęte wcześniej przez innych i przyjmowały obcych do własnego habitatu. Skutki dawnych biologicznych amalgamacji i kulturowych dyfuzji są dobrze widoczne do dziś.
Pojęcie migracji międzynarodowych można rozumieć zawężająco lub poszerzająco. W pierwszym przypadku uznaje się za nie „niewymuszony międzynarodowy ruch ludzi, powodowany głównie przez czynniki ekonomiczne i społeczne oraz połączony ze względnie trwałym pobytem migrantów poza terytorium państwowym kraju pochodzenia”/ W ujęciu poszerzającym natomiast, przez pojęcie migracji międzynarodowej rozumie się „każde względnie trwałe przemieszczenie się jednostek i grup ludzkich z jednego państwa do drugiego, powodujące ogólną redystrybucję ludności świata”.
Ludzie podejmują decyzję o zmianie miejsca pobytu pod wpływem różnych okoliczności. Istnieją dwie główne kategorie przyczyn migracji: polityczne i ekonomiczne.
Główne tendencje. Można wyróżnić cztery tendencje w odniesieniu do globalnych migracji, występujących we współczesnym świecie. Są to: 1) nasilenie (stale przyrastająca liczba migrantów), 2) zróżnicowanie (migranci należą do różnych kategorii, podczas gdy niegdyś przeważały określone formy imigracji), 3) globalizacja (migracja jest zjawiskiej globalnych i coraz więcej krajów staje się źródłem lub celem migrantów), 4) feminizacja (coraz więcej migrantów to kobiety).
Współczesna turystyka masowa:
Turystyka masowa jest XX-wiecznym fenomenem, przypisanym do wchodzącej w fazę post przemysłową cywilizacji zachodniej. Coraz więcej osób podróżuje, coraz więcej krajów i miejscowości przyjmuje turystów.
Turystyka staje się miernikiem jakości życia. W takich państwach jak np. USA czy Wielka Brytania wydatki na podróżne w latach 90. XX wieku stanowiły aż 14-16% wszystkich wydatków domowych.
Podstawowy problem w oszacowaniu liczby i kierunków podróży turystycznych stanowi odróżnienie prawdziwej turystyki od migracji w ogóle. Szczególną uwagę należy zwrócić na zwiększenie się liczby przyjazdów turystycznych. W 1950 roku szacowano je na ok. 25 mln, a nieco ponad 50 lat później w 2008 roku na 922 mln.
Turystycznym potentatem w skali świata jest Europa. Do państw europejskich podróżowała w 2008 roku ponad połowa turystów (53,1%). W przypadku Azji i Pacyfiku jest to 20%, obu Ameryk 15,9%, Afryki 5,1%, Bliskiego Wschodu 6,0%. Do najpopularniejszych celów wyjazdów turystycznych w skali świata w 2008 roku zaliczano: Francję, USA, Hiszpanię, Chiny, Włochy, Wielką Brytanię, Ukrainę, Turcję, Niemcy, Meksyk. Najczęściej wybieranym miejscem turystycznego odpoczynku w skali świata jest wybrzeże Morza Śródziemnego.
Podziały kulturowe wynikające z podbojów politycznych i militarnych:
Narody i państwa, które aktywnie uczestniczyły w procesie kolonizowania świata, budując tym samym potęgę polityczną i ekonomiczną. Mowa tutaj głównie o: Wielkiej Brytanii, Francji, Hiszpanii, Portugalii, Holandii. Inne przykłady to: Stany Zjednoczone, Rosja, Turcja, Niemcy i Włochy.
Narody podbite i zmuszone do uległości, których kultury uznano za jakościowo gorsze: w tej kategorii mieszczą się przede wszystkim narody zamieszkujące Afrykę, a także ludności rdzenna obu Ameryk, Bliskiego Wschodu, Azji Południowej i Południowo Wschodniej.
Narody, które nie kolonizowały, ani formalnie nie startowały czyjejś kolonii: mowa o narodach, które przeżywały rozmaite perypetie dziejowe, w tym okresową utratę własnej państwowości lub próby asymilacji narodowej. Jest to swoista kategoria pośrednia.
Podziały kulturowe wynikające z form gospodarowania:
Społeczeństwa agrarne,
Społeczeństwa przemysłowe,
Społeczeństwa postprzemysłowe (informacyjne).