Prawa własności i ich

znaczenie w gospodarce.

Twierdzenie Coase'a.

Ekonomia Instytucjonalna

dr Agnieszka Słomka-Gołębiowska
 

http://www.e-sgh.pl/slomka-golebiowska/Ekonomia_instytucjon

alna

Ekonomiczna teoria praw własności

1. Podwaliny NEI (lata 60te).

2. Najważniejsi przedstawiciele: Armen Alchian, Harold Demsetz

i Svetazar Pejovich).

3. Znaczenie rozkładu uprawnień właścicielskich dla

podejmowania decyzji w gospodarce.

Instytucja własności i prawa
własności.

Instytucje są to „prawne, administracyjne i zwyczajowe regulacje

powtarzających się ludzkich interakcji.”
Pejovich

Instytucja własności i instytucja prawa własności
(uprawnień własnościowych).

Własność jest instytucją. Przez przyporządkowanie rzeczy czy

zasobów ludziom daje im panowanie nad tymi rzeczami i ułatwia

efektywne wykorzystanie przedmiotów własności.

Prawa własności są instytucją społeczną – pozwalają one na

mierzenie osiągnięć poszczególnych jednostek w porównaniu z

innymi (H. Demsetz, 1967)

4

Instytucja własności.

Własność – władza użytkowania i dysponowania rzeczami i

dobrami: materialnymi i niematerialnymi.

Przedmiotem własności mogą być rzeczy i obiekty

niematerialne, które są dla kogoś cenne.

Własność to instytucja społeczna i tym samym wzorzec

odziedziczony z przeszłości, odnoszący się do relacji

jednostki i zbiorowości wobec rzeczy i dóbr w sytuacjach

zamiar ich wykorzystania.

Własność to prawnie zagwarantowana możliwość pełnego

rozporządzenia jakąś rzeczą. Właściciel ma uprawnienia do

jej posiadania, używania, pobierania pożytków i innych

dochodów z niej, zbycia, przetworzenia, zużycia lub

zniszczenia.

5

Instytucja prawa własności.

Prawo własności obejmuje wszystkie normy prawne,

określające, kto, jakie czynności, w stosunku do jakich

przedmiotów, w jakim zakresie i przy jakiej ochronie może

wykonywać.

Uprawnienia

własnościowe

zbiór

odpowiednio

usankcjonowanych w danym społeczeństwie zasad dostępu

do dóbr rzadkich.

Pojęcie uprawnień własnościowych jest szersze niż praw

własności.

6

Pojęcie uprawnień własnościowych

Składniki praw własności wg prawa rzymskiego:



Prawo do użytkowania rzeczy



Prawo do czerpania pożytków z rzeczy



Prawo do zmiany postaci przedmiotu własności.



prawo przekazania (transferu) wszystkich lub

niektórych z w/w praw innym osobom.

Uprawnienia własnościowe są rozumiane jako

społecznie usankcjonowane relacje między ludźmi

odnoszące się do korzystania z zasobów.

7

Ekonomiczna teoria praw własności.

1.

Przedmiotem wymiany nie są dobra , ale prawa

własności do ich i zasobów, z których są

produkowane.

2.

Przedmiotem wymiany są wiązki uprawnień do dóbr.

3.

Pełność uprawnień własnościowych:



Wyłączność



Przenośność



Konstytucyjna ochrona.

4.

Rezydualne uprawnienia własnościowe.

Przykłady wyłączeń



Prawo władania tj. wyłącznej fizycznej kontroli nad rzeczą)



Prawo używania tj. osobistego wykorzystania rzeczy



Prawo zarządzania tj. decyzji kto i jak może wykorzystać ,



Prawo do dochodu uzyskiwanego z posiadanego dobra,



Prawo do „wartości kapitałowej rzeczy”, uzyskanej z jej pozbycia

się, konsumpcji, zmiany lub zniszczenia,



Prawo do bezpieczeństwa (ochrony przed wywłaszczeniem)



Prawo do przekazywania przedmiotu własności w spadku

(przenośność własności),



Prawo do bezterminowego użytkowania,



Prawa zakazującego szkodliwego użycia przedmiotu własności

wobec innych podmiotów,



Prawo do użycia przedmiotu własności jako zabezpieczenia

transakcji,



Prawo zwrotu udzielonych pełnomocnictw, co do przedmiotu

własności po upływie terminu określonego w zawartych umowach

9

Rodzaje uprawnień własnościowych

Pełne

Bardzo

ograniczone

Własność
prywatna

Własność
wspólna

Własność
państwowa

Własność wspólna - własność niezdefiniowana, nie przypisana
konkretnym osobom, a z punktu widzenia osób mających do niej
dostęp całkowicie niewyłączna i nietransferowalna.

10

Pełność uprawnień własnościowych

1. Stopień pełności ma zasadniczy wpływ na

gospodarowanie zasobem



Niewyłączne uprawnienia do zasobów: nie

wykorzystane w pełni lub nadmiernie, korzyści nie

korespondują z kosztami.



Ograniczona przenośność obniża wartość zasobu,

gdyż ogranicza alokację.

2. Powody ograniczenia pełności:



źle zdefiniowane uprawnienia; nie są przypisane

konkretnym osobom;



Trudne do egzekwowania



Niedostatecznie chronione



Ograniczone przez władze polityczne.

11

Teorii praw własności.

W gospodarce opartej na wymianie dóbr i usług

najważniejsze jest, aby tytuły własności:



tych dóbr i usług były w pełni zdefiniowane i

przypisane konkretnym osobom,



Swobodnie transferowalne oraz dobrze

chronione i egzekwowane.

Prawa własności wymagają określenia,

zastosowania w praktyce i ochrony (produkcja

praw własności, Eggertsson, 1990, str. 113)

Uwarunkowania funkcjonowania
praw własności



wyłączność/ekskluzywność własności – bodziec do
stosowania własności tam gdzie da ona nam największą
wartość.



możliwość swobodnego przekazywania – bodziec do
przesuwania własności z mniej do bardziej produktywnych
zastosowań.



konstytucyjne gwarancje własności – rozdziela gromadzenie
bogactw (zasobów) ekonomicznych od gromadzenia władzy
politycznej.

Właściwe i precyzyjne zdefiniowanie praw własności
jest podstawą mechanizmu efektywnej lokacji i
wykorzystania rzadkich zasobów.

13

Słabości teorii praw własności



Na skutek ograniczonej racjonalności i

oportunizmu może nie dojść do efektywnej

alokacji, nawet jeśli prawa własności są dobrze

zdefiniowane (przy niskich kosztach transakcji)



W praktyce w przypadku dóbr wspólnych

występują często pewne formy wyłączności,

czyli jakieś formy ich zorganizowania

(ekonomiczne uzasadnione).

Prawa własności

Sposób połączenia wiązek praw własności zmienną

różnicującą systemy instytucjonalne.

Trzy aspekty prawa własności:

-

Struktura (kapitalistyczna – zdominowana przez

sektor prywatny, socjalistyczna, mieszana).

-

Przejrzystość.

-

Poziom przestrzegania (siła oczekiwania właścicieli,

że ich uprawnienia nie będą naruszane przez

niewłaścicieli).

15

Prawa własności

Reżim przedsiębiorczości to część prawa
własności, która określa, jakie typy
przedsiębiorstw mogą być legalnie zakładane i
rozwijane.

-

Zamknięty

-

Otwarty

-

Restrykcyjny

16

Znaczenie prywatnej własności



Prywatne przedsiębiorstwa wykazują silniejsze

dążenie do generowania zysku niż przedsiębiorstwa

państwowe.



Wyższa produktywność, a więc poziom życia

społecznego.



Minimalizując koszty zapobiegają marnotrawstwu.



Zyski są źródłem finansowania inwestycji, a te

służą tworzeniu nowych miejsc pracy.



Producenci zorientowani na zysk koncentrują się

na poszukiwaniu i wprowadzaniu w życie nowych

metod produkcji i organizacji pracy, które dają

nowe zyski (mechanizm innowacyjny).

17

Znaczenie prywatnej własności

Prawo własności wpływa na:

-

Poziom przedsiębiorczości

-

Innowacyjność gospodarki

-

Efektywność alokacji zasobów

-

Poziom inwestycji i zatrudnienia.

18

Prawo własności na świecie

1. Poziom egzekwowania prawa własności jest bardzo niski w

krajach rozwijających się z powodu:
- braku formalnych tytułów własności,
- skorumpowanej państwowej biurokracji (de Soto).

2. Dlatego w krajach rozwijających się nie można efektywnie

zarządzać swoją własnością, egzekwować umowy przez
sądy, zmniejszać niepewność poprzez ograniczenie
odpowiedzialności.

3. W krajach rozwijających się nie mogąc nabyć polisy

ubezpieczeniowej czy utworzyć firm udziałowych, dzięki
którym można przyciągnąć kapitał i podzielić ryzyko,
właściciele firm nie mogą zebrać środków finansowych na
duże inwestycje umożliwiające osiąganie korzyści skali, a
przez to nie są w stanie chronić wynalazków patentami.

19

Prawo własności na świecie (2).

4. Jakość prawa własności i poziom jego przestrzegania

jest największy w krajach wysoko rozwiniętych.

5. Bezpieczeństwo praw własności jest jednym z

najważniejszych elementów decydujących o zakresie
wolności gospodarczej.

6. Brak formalnych tytułów własności i korzystanie z

dóbr rzadkich na zasadach wspólnoty może prowadzić
do tragedy of the commons.

20

Koszty braku praw własności

-

Ograniczone bodźce do inwestowania.

-

Niemożność swobodnego dysponowania własnością do

innych korzystniejszych celów.

-

Dodatkowe wysokie koszty tworzenia i utrzymywania

różnych instytucji nieformalnych broniących własności.

-

Koszty związane z długim procesem nabywania praw

własności.

-

Trudności związane z ustaleniem prawowitości roszczeń

majątkowych.

-

Niemożność dokonania zastawu.

-

Wysokie koszty egzekwowania umów.

-

Ograniczona swoboda zawierania umów.

-

Wysokie ryzyko prowadzenia działalności gospodarczej.

21

6 efektów formalnej własności

Cechy pozwalające krajom zachodu wytwarzać kapitał



Określenie potencjału ekonomicznego (tytuł
własności to środek zabezpieczenia interesów i
zapewnienia rzetelności, np. zastaw pożyczek).



Ochrona transakcji.



Zintegrowanie rozproszonych informacji w jeden
system.



Uczynienie ludzi odpowiedzialnymi.



Zmienność zasobów (podział, łączenie itp.)



Tworzenie sieci powiązań międzyludzkich.

Prawa własności a efektywność
funkcjonowania gospodarki



Państwowa własność niekorzystnie wpływa na jakość

zarządzania



Niezależność sędziów pozytywnie wpływa na

egzekwowanie praw własności.



Większa złożoność procedur związanych z założeniem

firmy powoduje:



Zwiększenie szarej strefy



Zwiększenie korupcji



Lepsza jakość instytucji => bardziej otwarta

gospodarka => większa efektywność

zarządzania

TEOREMAT COASE’A

Coase, Problem of Social Costs , 1960

Efekty zewnętrzne – stanowisko
tradycyjne

Efekt zewnętrzny występuje wówczas gdy działania
pewnej osoby lub firmy oddziałują na sytuację innych i
nie towarzyszy temu odpowiednia płatność

• Występowanie efektów zewnętrznych traktowane
jest jako dowód tego, że rynek nie zapewnia efektywnej
alokacji zasobów

• Negatywne efekty zewnętrzne uzasadniają
interwencję rządu

• A. C. Pigou, The Economics of Welfare, London, 1918 –
w celu zrównania prywatnych kosztów krańcowych ze
społecznym kosztem krańcowym należy wprowadzić
podatki korekcyjne

Zarzuty Coase’a

Brak uwzględnienia faktu, iż ujemne efekty zewnętrzne
mają dwustronne uwarunkowanie.

Obie strony przyczyniają się do stworzenia efektu
zewnętrznego i działanie mające na celu uniknięcie tego
efektu, może być podjęte przez każdą ze stron i w obu
wypadkach pociągnie za
sobą koszty.

Analiza Coase’a

Gdyby nie występowały koszty transakcji, jak zakłada
ortodoksyjna teoria ekonomiczna, to negocjacje między
uczestnikami procesów gospodarczych niezależnie od
rozkładu odpowiedzialności za efekty zewnętrzne
(uzyskane niezależnie od wyjściowego rozkładu praw
własności) prowadziłyby do
maksymalizacji dobrobytu.

W sytuacji wysokich kosztów transakcyjnych możliwość
osiągnięcia efektywnego porozumienia rynkowego zależy
od pierwotnego przypisania praw własności, co pozostaje
zadaniem państwa.

Twierdzenie Coase’a

W wolnej konkurencji koszty prywatne i społeczne będą
równe.

Przy zerowych kosztach transakcji zasoby trafiają do

najbardziej efektywnych zastosowań, niezależnie od

swoich pierwotnych alokacji.

28

Koszty transakcyjne



koszty definiowania uprawnień własnościowych,



egzekwowania uprawnień własnościowych



ochrony uprawnień własnościowych.



koszty związane z transferem uprawnień.

Prawa własności a koszty transakcji



Im wyższe są koszty definiowania i egzekwowania

uprawnień własnościowych, tym mniej pełne będą

uprawnienia własnościowe.



Tam gdzie wartość zasobu jest niska w stosunku do kosztu

transakcji, prawa własności do danego zasobu będą słabe.



Jasne określenie praw własności zapobiega powstawaniu

ujemnych efektów zewnętrznych (starty ekologiczne)

Teoria praw własności

Twierdzenie Coase’a:

Wybór najbardziej efektywnych rozwiązań

instytucjonalnych przy wzajemnych zależności pomiędzy

prawami własności, kosztami transakcyjnymi i efektami

zewnętrznymi.

Kształtuj prawo w taki sposób, aby usunąć przeszkody w

osiąganiu porozumień prywatnych.

Coase był zwolennikiem
• ograniczania roli państwa;
• wolnego rynku.

Wnioski końcowe

1. Ekonomiczna teoria własności rozważa jak:
a. Własność może być ustanowiona tak, aby umożliwiała prywatne

transakcje.

b. Gdzie własność może mieć charakter prywatny a gdzie publiczny.
c. Powstają efekty zewnętrzne własności; prywatna własność jednych osób

nie może naruszać własności innych osób.

2. Celem prawa własności jest zmniejszenie barier i przeszkód dla

dobrowolnej, prywatnej wymiany.

3. Prawo własności ma duże znaczenie w zmniejszaniu kosztów transakcji.
4. Im lepiej zdefiniowane prawa własności, tym efektywniejsza działalność

gospodarcza.

5. Prawa własności w decydujący sposób determinują alokację i efektywne

wykorzystanie zasobów.