Samorząd w RP

Gmina

Podstawy prawne 1

• Konstytucja
1. Rozdział I art. 16:
a. Obligatoryjna przynależność

mieszkańców do wspólnoty

samorządowej

b. Uczestnictwo w sprawowaniu

władzy publicznej

c. Samodzielność działania w realizacji

zadań publicznych

2. Rozdział VII
Domniemanie wykonywania zadań

publicznych przez samorząd
terytorialny (o ile konstytucja lub ustawy
nie zastrzegają ich dla innego podmiotu)

3. Gmina jest jedyną wymienioną przez

konstytucją jednostką samorządową

4. Konstytucja zobligowała do tworzenia

innych jednostek samorządowych (24
lipca 1998)

Art.169-171

• Art.169 Jednostki samorządu

terytorialnego wykonują swoje
zadania za pośrednictwem organów
stanowiących i wykonawczych

• Art. 170 wskazuje , iż w specyficznych

sytuacjach członkowie wspólnoty
mogą decydować o sprawach tej
wspólnoty (referendum lokalne,
wybory powszechne)

Art. 167

Bardzo istotnym elementem z punktu

widzenia samodzielności gminy jest

jej autonomia finansowa

• Źródłami dochodów jednostek

samorządu terytorialnego są:

a. Dochody własne (

dot. to tylko gmin: podatki i

opłaty lokalne)

b. Subwencje ogólne
c. Dotacje celowe z budżetu państwa

Art. 172

Uprawnienia jednostek samorządu

terytorialnego do :

a. Zrzeszania się
b. Przystępowania do

międzynarodowych zrzeszeń

c. Współpracy ze społecznościami

lokalnymi i regionalnymi innych
państw

Podstawy prawne 2

• EKST 15 X1985 = Europejska Karta

Samorządu Lokalnego (ang.
European Charter of Local Self-
Government)

Istniej też Europejska Karta

Samorządu Regionalnego, która nie została ratyfikowana
przez Polskę w związku z tym EKST stosuje się w Polsce do
wszystkich typów jednostek samorządu terytorialnego)

Podstawy prawne 3

•

Podstawowe Ustawy:

a. 8 marca 1990 o samorządzie gminnym

(pierwotnie nosiła

tytuł o samorządzie terytorialnym ale zmieniona w ramach reformy

administracyjnej w 1998 roku ze względu na powstanie dwóch pozostałych

jednostek samorządowych)

b. Ustawa 5 czerwca 1998 o samorządzie powiatowym
c. Ustawa 5 czerwca o samorządzie województwa
d. Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i

sejmików województw z 16 lipca 1998

e. Ustawa o bezpośrednim wyborze wójta , burmistrza

i prezydenta miasta z 20 czerwca 2002

f.

Ustawa o referendum lokalnym z 15 września 2000

Podstawy prawne 4

• Akty prawa miejscowego (wydawane

przez organy jednostek samorządu
terytorialnego oraz organy
administracji rządowej)

a. Statuty
b. Przepisy wykonawcze (wydawane na

podstawie upoważnień
szczegółowych)

c. Przepisy porządkowe

Statut

• Stanowi przejaw samodzielności

samorządów, istnieje możliwość
uchwalania statutu przejściowego,
każdy podmiot ma prawo zaskarżania
statutu jeżeli ma w tym interes
prawny

Statut gminy

• Stanowi o ustroju gminy
• Na terenie gminy znajduje się tylko władza

samorządowa w związku z tym statut
reguluje wszystkie zagadnienia związane z
tą jednostką

• Wyłączność do uchwalenia statutu ma Rada

Gminy

• Wyjątek stanowi statut gmin liczących

powyżej 300 tys. mieszkańców-wymóg
konsultacji z premierem

Materia statutu gminy

• Organizacja wewnętrzna i tryb pracy

organów gminy

• Zasada i tryb działania komisji rewizyjnej
• Zasady działania klubów radnych
• Zasady dostępu do dokumentów i

korzystania z nich

• Stanowiska na które mogą być mianowani

pracownicy samorządowi oraz zasady

dokonywania okresowych ocen

kwalifikacyjnych tych pracowników

Materia statutu gminy cd.

• Zasady działania jednostek

pomocniczych

• Zasady uczestniczenia

przewodniczącego jednostki

pomocniczej w pracach rady gminy

• Kwestie relacji jednostka pomocnicza a

mienie komunalne

• Uprawnienia jednostki pomocniczej do

prowadzenia gospodarki finansowej w

ramach budżetu gminy

Materia statutu gminy cd.

• Kwestie szczegółowe
-inicjatywa uchwałodawcza
Tryb stanowienia uchwał
Udział społeczny w działalności organów

gminy

Ogłaszany w wojewódzkim dzienniku

urzędowym, obowiązuje co

najmniej po 14 dniach od publikacji

Statut powiatu

• Uchwalany przez Radę Powiatu
• Dotyczy trybu pracy rady
• Dotyczy trybu pracy komisji
• Zasady tworzenia klubów radnych

powiatowych

• Organizację i tryb pracy zarządu powiatu
• Zasady dostępu do dokumentów i korzystania

z nich

Ogłaszany w wojewódzkim dzienniku

urzędowym, obowiązuje co najmniej po

14 dniach od publikacji

Statut województwa

• Uchwalany przez Sejmik Wojewódzki
• Wymaga uzgodnienia z

premierem (pod względem
zgodności z prawem, nie kwestie
merytoryczne)

• Wchodzi w życie po opublikowaniu w

wojewódzkim dzienniku urzędowym

Materia statutu

województwa

• Zasady i tryb działania zarządu województwa
• Organizację wewnętrzna i tryb pracy komisji
• Stosunki województwa z innymi podmiotami
• Zasady działania klubów radnych
• Zasady dostępu do dokumentów i

korzystanie z nich

Taka materia rodzi pytanie o możliwość

regulacji wewnętrznej i trybu pracy sejmiku –
REGULAMIN PRACY SEJMIKU

Inne statuty

• Statut związku gminnego
• Statut związku powiatów

Akty wykonawcze

• Wydawane w granicach upoważnień

ustawowych określających organ
upoważniony do wydawania takich
aktów jak i zakres spraw
przekazanych do uregulowania

Przepisy porządkowe

• Wydawane na mocy generalnego

upoważnienia ustawowego

• Podejmują je: wojewodowie, organy powiatu,

organy gminy, dyrektorzy urzędów morskich

• Na poziomie gminy i powiatu wydają te akty

organy stanowiące

• W sprawach nie cierpiących zwłoki w gminie

przepisy te wydaje wójt w formie
zarządzenia, a w powiecie zarząd w formie
uchwały

• Gminne przepisy porządkowe wójt

przesyła następnego dnia do wiadomości
wójtom sąsiednich gmin oraz staroście
powiatu, w którym leży gmina.

• Powiatowe przepisy porządkowe starosta

przesyła organom wykonawczym gmin
położonych na terenie powiatu oraz
starostom sąsiednich powiatów.

Ogłaszanie aktów prawa

miejscowego

• Tę kwestię normuje ustawa O ogłaszaniu

aktów normatywnych i niektórych innych

aktów prawnych z 20 lipca 2000 r.

• W tym wypadku w: Wojewódzkim Dzienniku

Urzędowym, który wydaje wojewoda

• wchodzą w życie 14 dni od daty publikacji,

chyba, że ustawa stanowi inaczej

• Przepisy porządkowe wchodzą w życie 3 dni

po ogłoszeniu a w szczególnych przypadkach

w terminie krótszym/oprócz dziennika

publikowane są w formie obwieszczeń lub w

środkach masowego przekazu

Struktura organizacyjna

gminy

Tryb tworzenia i

przekształcania gmin

• Tworzenie, łączenie, podział i

znoszenie gmin, ustalanie nazw gmin
i siedziby wymaga rozporządzenia
Rady Ministrów

• Tworzenie pomocniczego podziału

terytorialnego leży w gestii rady
gminy, która reguluje tę kwestię
odrębnym statutem

Zadania gminy

• Do podstawowych zadań własnych gminy

należy

zaspokajanie zbiorowych potrzeb

wspólnoty

•

Gmina ma działać tak aby realnie te potrzeby zaspokajać

• Ustawa wylicza zadania własne gminy

ale nie

jest to wyliczenie enumeratywne, zawiera zwrot w szczególności:

a. Sprawy infrastruktury technicznej
b. Sprawy infrastruktury społecznej
c. Sprawy ładu przestrzennego i ekologicznego
d. Sprawy bezpieczeństwa publicznego
e. Sprawy reprezentacji zewnętrznej gminy

• Gmina realizuje również zadania

zlecone:

a. Zlecone ustawowo np.

przeprowadzenie referendum

b. Zlecone na drodze porozumienia

(gmina musi wyrazić na to zgodę)

Zadania gminy cd.

Organ stanowiący/Rada

Gminy

• Organ kolegialny pochodzący z

wyborów powszechnych działający
na zasadzie quorum (50 %
ustawowego składu rady)

Skład Rady

• Kadencja 4 lata
• 15 radnych w gminach do 20 tys. mieszkańców
• 21 radnych w gminach do 50 tys. mieszkańców
• 23 radnych w gminach do 100 tys. mieszkańców
• 25 radnych w gminach do 200 tys.
• W gminach powyżej 200 tys. na każde

rozpoczęte 100 tys. dodaje się 3 radnych.

Ogólna liczba radnych nie może przekroczyć 45.

3 przypadki skrócenie kadencji

rady

1. Jeżeli z inicjatywy rady odbyło się

referendum o odwołanie wójta,
burmistrza lub prezydenta i
odpowiedź była negatywna – rada
gminy rozwiązuje się z mocy prawa

3 przypadki skrócenie kadencji

rady

2. Sejm może w drodze uchwały

rozwiązać radę gminy, jeżeli narusza
ona w swej działalności Konstytucję
lub obowiązujące ustawy

3 przypadki skrócenie kadencji

rady

3. Jeżeli ze względu na nowy podział

terytorialny zmniejszy się liczba
radnych o 3/5 ustawowej liczby
radnych – rada gminy rozwiązuje się
z mocy prawa

• W przypadku 1 i 2 Premier wyznacza

osobę do czasowego sprawowania
funkcji rady gminy. (

zazwyczaj jest to organ

jednoosobowy ale może to być tzw. zarząd komisaryczny powołany
na okres 2 lat)

Kompetencje rady gminy

• Domniemanie kompetencji na rzecz

rady gminy

(chyba że ustawa stanowi inaczej)

• Kompetencje uchwałodawcze –

stanowienie aktów prawa miejscowego

• Kompetencje organizacyjne:

uchwalanie

statutu,

• Kompetencje finansowo-majątkowe:

uchwalanie budżetu, rozpatrywania sprawozdania z jego
wykonania, uchwały w sprawie podatków i opłat lokalnych,
określenie sumy do której wójt miał prawo składać zobowiązania
finansowe)

• Kompetencje osobowe-

kierunek działania

wójta, wynagrodzenie wójta, powoływanie i odwoływanie
skarbnika oraz sekretarza

• Kompetencje planistyczne

–

dotyczące

zagospodarowania ładu przestrzennego

• Kompetencje kontrolne –

w stosunku do wójta,

jednostek pomocniczych, Komisja Rewizyjna składająca się z
radnych opiniującej budżet i występującej z wnioskiem do rady o
absolutorium dla wójta

Tryb pracy rady

• Organizacja pracy rady kieruje przewodniczący

rady

(tryb jego wyboru określa ustawa i nadaje przewodniczącemu status organu

wykonawczego, nie może łączyć tej funkcji z funkcją wójta, prowadzi na sesji tzw.

policję sesyjną)

• Komisje stałe lub doraźne

(w małych radach do 15 radnych nie

musi być komisji; komisje przedkładają do zaakceptowania plan pracy radzie)

• Obraduje na sesjach zwoływanych przez

przewodniczącego nie rzadziej niż raz na kwartał

(o sesję może wnieść wójt, ¼ składu rady, pierwsza sesję nowo wybranej rady

zwołuje przewodniczący poprzedniej kadencji a na pierwszym posiedzeniu

przewodniczy radny najstarszy wiekiem)

• Rada działa za pomocą uchwał, które zapadają

zwykła większością głosów w głosowaniu jawnym

• Obywatele mają prawo wstępu na sesje rady

gminy oraz prawo wglądu do dokumentów

Prawa i obowiązki radnych

• Pełni funkcję łącznika między radą a wyborcami

• Radnego chroni immunitet

(nie można rozwiązać z radnym stosunku pracy bez

opiniowania tego przez radę gminy)

• Radni nie mogą prowadzić działalności gospodarczej

• Radni nie mogą być akcjonariuszami spółek z

wykorzystaniem mienia komunalnego

• Nie mogą pracować w urzędzie gminy

• Nie mogą być posłami, senatorami, wojewodami i

wicewojewodami (zasada incompabilitas)

• Muszą składać oświadczenia majątkowe

• Przysługuje im dieta (nie więcej niż 1,5 X miesięcznego

wynagrodzenia osoby piastującej kierownicze stanowisko)

• Przysługuje im zwrot kosztów podróży

• Funkcja radnego jest „pracą społeczną”

Organ wykonawczy/wójt,

burmistrz, prezydent

(jeżeli gmina leży w obrębie miasta=burmistrz,

jeżeli miasto liczy ponad 100 tys.
mieszkańców=prezydent)

• Wybierany na okres 4 lat w wyborach

powszechnych

Odwołanie

wójta/referendum

1. Na wiosek komisji rewizyjnej złożony do

rady nie wcześniej niż po upływie 9 m-cy

po rozpoczęciu kadencji i nie później niż

9 miesięcy przed jej zakończeniem, rada

podejmie stosowną uchwałę

bezwzględną większością głosów o nie

udzielenie wójtowi o absolutorium; po

14 dniach rada podejmuje decyzję o

przeprowadzeniu referendum gminnego

w sprawie odwołania wójta

Odwołanie

wójta/referendum

2. Na wniosek ¼ ogółu radnych o

przeprowadzenie referendum w
sprawie odwołania wójta

Odwołanie

wójta/referendum

3. Na wniosek 1/10 mieszkańców

gminy

Odwołanie

wójta/referendum

4. Premier może odwołać wójta na

wniosek wojewody w razie
naruszenia przez wójta konstytucji
lub ustaw.

O wygaśnięciu urzędu wójta decyduje rada

gminy w następujących okolicznościach

:

• Odmowa ślubowania
• Pisemne zrzeczenie się urzędu
• Utrata prawa wybieralności
• Nie posiadania prawa wybieralności w dniu wyborów
• Łączenie stanowisk
• Prowadzenie działalności gospodarczej
• Wyrok sądu za przestępstwo spowodowane

umyślnie

• Orzeczenie o trwałej niezdolności do pracy
• Śmierć
(nadto w przypadku zmiany podziału terytorialnego)

Jeżeli mandat wójta wygasł do

czasu rozpisania nowych

wyborów funkcje wójta sprawuje

osoba powołana przez premiera.

Kompetencje wójta

• Bieżące sprawy gminy

• Reprezentowanie gminy na zewnątrz

• Zarządzanie mieniem

• Wydawanie decyzji administracyjnych w indywidualnych

sprawach

• Przygotowanie projektów uchwał dla rady gminy

• Określenie sposobu wykonywania uchwał

• Wykonywanie budżetu

• Zadania związane z ochroną przeciwpowodziową, walka z

klęskami żywiołowymi

• Jest kierownikiem urzędu stanu cywilnego (usc tworzy wojewoda

w różnej liczbie) z ustawy chyba, że rada gminy powoła innego

kierownika)

• Wydaje przepisy porządkowe w kwestiach nie cierpiących zwłoki

• Powołuje i odwołuje swoich zastępców
(liczba zastępców zależna jest od wielkości gminy i waha się od 1-4)

Jednostki pomocnicze gminy

• Urząd gminy (regulamin

organizacyjny)

• Sołectwa – sołtys
• Osiedla – rada osiedlowa
• Dzielnice – rada dzielnicowa

Gminy o specjalnym

statusie

• Gmina warszawska – status miasta

na prawach powiatu

(zasady organizacji

normuje ustawa z 15 marca 2002 r.)

• Specyfika wynika ze stołecznego

charakteru miasta. Realizacja zadań
odbywa się w trybie zleconym przez
administrację rządową i podlega jej
kontroli.

(1994 r. dzielnice Warszawy miały statut gminy, 1998-

dzielnice=organy pomocnicze, po 2002 spełniają rolę jednostek
pomocniczych; organ stanowiący- rada, wykonawczy - zarząd)

Gminy o specjalnym

statusie

• Gminy uzdrowiskowe –

(18 czerwca 1966),

specyfika związana z prowadzeniem lecznictwa uzdrowiskowego,
działają tam specjalne komisje uzdrowiskowe, a szczególnym
elementem administracyjnym jest naczelny lekarz uzdrowiska.

W Polsce jest 2489 gmin z czego

1000 powyżej 5 tys.

mieszkańców