Bioetyka

Romuald Krajewski

Etyka

2

Co to jest bioetyka?

Etyka

3

• Nie istnieje dokładna

definicja.

• Można stwierdzić, że

„bioetyka to nauka
rozpatrująca zagadnienia
związane z moralnym
aspektem odkryć nauk
biologicznych i nowoczesnych
metod terapii”.

Etyka

4

Skąd wziął się termin
„bioetyka”?

Etyka

5

• Bios- życie; dotyczy w zasadzie

dwóch aspektów zależnych od
podejścia człowieka do bioetyki.
Jeden; węższy dotyczący samej
bioetyki i drugi szerszy,
wykraczający poza jego granice,
obejmuje problemy eutanazji,
transplantacji, samobójstw,
opiekę nad psychicznie chorymi
itd.

Etyka

6

• Etyka - z greckiego etos, czyli

zwyczaj; dotyczy sformułowania
ocen i norm moralnych na
podstawie doświadczeń i zasad
rozumowych. Określa
zachowania moralnie dobre,
dopuszczalne czy nakazane i złe,
naganne oraz zakazane, które są
wytworem samej natury
światopoglądowej człowieka.

Etyka

7

• Bioetyka zrodziła się jako odrębna

dyscyplina naukowa w wyniku

refleksji Van Rensselaera Pottera

(1911-2001), profesora onkologii

University of Wisconsin w Madison

(USA), nad przebiegiem i skutkami

rewolucji naukowej i technicznej we

współczesnym świecie. Swoje

przemyślenia i propozycje dotyczące

bioetyki zawarł w dwóch publikacjach:

w artykule Bioethics: The Science of

Survival, Perspectives in Biology and

Medicine 14(1970), 120-135 oraz

książce Bioethics: Bridge to the

Future, Englewood Cliffs 1971.

Etyka

8

• Embriolog i genetyk C.H

Waddington zaproponował w
latach 60. następujące kryteria
norm etycznych opartych na
wiedzy biologicznej:

– powszechne dobro;
– etyczny system powszechnie

ważny;

– biologicznie uzasadniona

mądrość ludzka.

Etyka

9

• Prekursorem bioetyki był

również Th. Dobzhansky
(1900-1975), profesor zoologii
w Columbia University. W
roku 1958 opublikował on
artykuł zatytułowany
„Evolution at work”.

Etyka

10

Czym najczęściej zajmuje się
bioetyka?

Etyka

11

• Przedmiot i zakres badań bioetyki,

jako dyscypliny stosunkowo nowej,

nie zostały jeszcze ostatecznie

określone.

• Obejmuje ona głównie zagadnienia

należące do deontologii lekarskiej.

• Bioetyka dąży do określenia granic

stosowania nowoczesnych technik

wpływających na pojedyncze

osoby, społeczeństwa i ludzkość.

Etyka

12

Jakie są najważniejsze
zagadnienia bioetyki?

Etyka

13

• Są bardzo podobne lub takie

same jak zagadnienia etyki.
Ponieważ bioetyka powstała w
efekcie narastających
problemów związanych z
rozwojem nauk biologicznych i
medycznych, przede
wszystkim koncentruje się na
tej grupie zagadnień
etycznych.

Etyka

14

• Przedmiotem bioetyki są zwłaszcza

problemy związane z prowadzeniem

badań naukowych z udziałem ludzi.

Chodzi tu o właściwe i uczciwe

informowanie badanych, zapewnienie

im autonomii, nienarażanie na zbyt

wysokie ryzyko, zapewnienie

bezpieczeństwa w razie działań

niepożądanych. Ważne jest również, aby

badanie mogło prowadzić do korzyści,

najlepiej i dla badanych i dla całego

społeczeństwa, aby było

przeprowadzone w sposób zapewniający

obiektywność, przez osoby posiadające

dostateczne kwalifikacje.

Etyka

15

• Bioetyka obejmuje również

problematykę moralną wiążącą się z
wykorzystaniem w genetyce,
embriologii i eugenice technik
umożliwiających wykrywanie chorób
genetycznych płodu ludzkiego przed
urodzeniem oraz łączącą się z
chirurgią genetyczną, która może
leczyć defekty genetyczne. Stara się
ustalić zakres ingerencji w kod
genetyczny człowieka, włączając w
to zagadnienia klonowania.

Etyka

16

• Dużym obszarem zagadnień

bioetycznych są problemy związane z
prokreacją. Bioetyka próbuje określać
wartość moralną zapładniania komórek
żeńskich w probówce, wszczepiania
rozwiniętego zarodka do organizmu
kobiety, zakładania banków ludzkiej
spermy i determinowania płci w okresie
prenatalnym. Obejmuje też etyczne
kwestie przerywania ciąży i
antykoncepcji, przeszczepiania
narządów, eutanazji i opieki nad
umierającymi.

Etyka

17

• Przeszczepianie organów

wiąże się również z wieloma
zagadnieniami bioetycznymi -
zasadami pobierania
narządów, problemami handlu
tkankami i narządami, jakości
życia chorych po
przeszczepach.

Etyka

18

• W szerszym rozumieniu

bioetyka zajmuje się całością
egzystencji biologicznej
człowieka – wpływem
środowiska i postępu
naukowego na gatunek ludzki,
ale również wpływem
człowieka na przyrodę i na
stan oraz losy Ziemi.

Etyka

19

Jakie zasady są podstawą
ocen „bioetycznych” w
medycynie?

Etyka

20

• Są to takie samy zasady jak w

etyce medycznej i zaliczamy
do nich:

– szacunek dla autonomii pacjenta
– nieszkodzenie
– dobroczynność
– sprawiedliwość.

Etyka

21

• Zasady te stosowane są

łącznie do oceny sytuacji
„bioetycznych” ponieważ nie
istnieje jedna zasada, pojęcie
czy idea najwyższego dobra, z
której można by wywieść
wszystkie pozostałe elementy
moralności.

Etyka

22

Jakie są praktyczne działania
bioetyki?

Etyka

23

• Praktycznym przejawem

rozważań bioetycznych jest
organizacja badań z udziałem
ludzi. Zasady prowadzenia
tych badań, kontroli jakości i
rejestrowania działań
niepożądanych służą
zapewnieniu badanym
maksymalnego
bezpieczeństwa.

Etyka

24

Jak prowadzone są badania z
udziałem ludzi (kliniczne)?

Etyka

25

• Pierwszym etapem jest przygotowanie

projektu badania. Projekt musi zawierać

informacje o celu badania i uzasadnienie

podjęcia badań, czyli musi powoływać się

na wyniki innych badań wskazujące, że

planowane badanie będzie korzystne i

pozwoli wyjaśnić jakiś problem. Musi

również zawierać protokół badania, czyli

ścisły i jasny opis tego, kto będzie badany,

w jaki sposób i kiedy, jakie będą kryteria

oceny wyników. Projekt musi zawierać

informację dla badanego, wyjaśniającą cel

badania, ryzyko, zapewniającą możliwość

wycofania się z badania w każdej chwili.

Badani muszą być ubezpieczeni.

Etyka

26

• Drugim etapem jest sprawdzenie

projektu przez komisję

bioetyczną. Projekt powinien

uzyskać pozytywną opinię

komisji, która sprawdza wszystkie

aspekty planowanego badania,

łącznie z kwalifikacjami badacza,

zabezpieczeniami dla chorego itp.

W Polsce od negatywnej opinii

komisji można odwołać się do

Odwoławczej Komisji Bioetycznej

przy Ministrze Zdrowia.

Etyka

27

• W trakcie badania badacz ma

obowiązek zgłaszać natychmiast
wszystkie działania/efekty uboczne.
W dłuższych badaniach
przeprowadzane są wstępne analizy
wyników, aby zatrzymać badanie,
które powoduje za dużo powikłań
lub które wykazuje bardzo korzystny
wpływ badanego leku/metody i
pozbawianie chorych tego sposobu
leczenia przez dłuższy czas byłoby
nieetyczne.

Etyka

28

• Wszystkie badania są

rejestrowane w bazach danych,
krajowych i międzynarodowych.
Bardzo ważnym problemem jest
rzetelne publikowanie wyników
badań, zwłaszcza wyników
negatywnych. W badaniach
sponsorowanych istnieje duża
tendencja do zatajania wyników
negatywnych.

Etyka

29

Jakie inne role mogą pełnić
komitety bioetyczne?

Etyka

30

• Mogą pomagać w podejmowaniu

trudnych decyzji klinicznych,
kiedy trudność i złożoność
sytuacji nie pozwala na
podejmowanie decyzji przez jedną
lub niewielką liczbę osób, kiedy
trzeba w podejmowaniu decyzji
uwzględnić różne poglądy i
doświadczenie. Najczęściej są to
decyzje o zaniechaniu leczenia.

Etyka

31

Jakie są najważniejsze
akty/umowy/dokumenty
dotyczące bioetyki?

Etyka

32

• Deklaracja Helsińska przyjęta przez

Światowe Stowarzyszenie Lekarzy w
Helsinkach w czerwcu 1964 i
następnie uzupełniana. Określa
ogólnie zasady prowadzenia badań z
udziałem ludzi. Najważniejszą
zmianą dokonaną w 1996 roku jest
podkreślenie, że w badaniach należy
porównywać nowe metody z
najlepszymi znanymi do tej pory
metodami nie zaś z placebo lub
brakiem leczenia.

Etyka

33

Jakie znaczenie ma zasada
ograniczania placebo?

Etyka

34

• W badaniach metod leczenia, a

zwłaszcza leków, dobór odpowiedniej

metody porównania decyduje o wyniku.

Jeżeli nową metodę będziemy

porównywać ze znaną, ale nienajlepszą

metodą, otrzymamy pozornie dobre

wyniki.

• Zastosowanie leku w jednej grupie

chorych i zaniechanie leczenia w drugiej

pozwala najlepiej ocenić czy badany lek

rzeczywiście działa. Trzeba jednak

pamiętać, że w badaniu z placebo część

chorych (zwykle około połowy) nie

otrzyma przez jakiś czas żadnego

leczenia, co uznano za nieetyczne.

Etyka

35

• Konwencja Bioetyczna Rady

Europy z 1997 roku określa
zasady obowiązujące w
transplantologii, związane z
badaniami genetycznymi i
klonowaniem. Polska
przystąpiła do konwencji w
1999, ale jeszcze jej nie
ratyfikowała.

Etyka

36

• Zasady dobrej praktyki klinicznej

zawarte w dyrektywie

2001/20/EC Parlamentu

Europejskiego i Rady Europy z 4

kwietnia 2001 mówią o

wdrożeniu dobrej praktyki

klinicznej w przeprowadzaniu

badań klinicznych produktów

leczniczych przeznaczonych dla

ludzi. Określają szczegółowo

zasady przeprowadzania

badania, prawa badanych itp.

Etyka

37

• Kodeks Etyki Lekarskiej zawiera

Rozdział II poświęcony „Badaniom
naukowym i eksperymentom
biomedycznym” i Ustawa o zawodzie
lekarza. Koncentrują się na
obowiązkach lekarzy
przeprowadzających badania i
eksperymenty. Między innymi
Kodeks stanowi, że wyniki badań
przeprowadzonych z uchybieniem
zasadom nie powinny być
publikowane.

Etyka

38

•

Kodeks Etyki Pielęgniarek i Położnych
w Części Ogólnej zawiera zasady, które
mają zastosowanie również do badań
klinicznych:

– 6. Pielęgniarka/położna działa zawsze w

interesie swych pacjentów szczególnie tam,
gdzie ich życie i zdrowie mogą być
zagrożone.

– 7. Wszelkie szczegółowe ustalenia dotyczące

uzupełniającej działalności zawodowej
pielęgniarki/położnej w zakresie działalności
naukowo-badawczej, edukacyjnej i
administracyjno–organizacyjnej powinny
uwzględniać powyższe zasady ogólne.