ATESTACJA

APARATURY POMIAROWEJ

CZĘŚĆ 2.

ATESTACJA

APARATURY POMIAROWEJ

CZĘŚĆ 2.

Jednostka

prowadząca:

Instytut Metrologii i Inżynierii

Biomedycznej

Autor

prezentacji:

dr inż. Jerzy

Arendarski

Wzorcowanie

– fakultatywna forma

potwierdzania właściwości

metrologicznych przyrządów

pomiarowych

Wzorcowanie

– fakultatywna forma

potwierdzania właściwości

metrologicznych przyrządów

pomiarowych

Wzorcowanie (inaczej kalibracja) to zbiór

operacji ustalających, w określonych
warunkach,

relację między wartościami

wielkości mierzonej wskazanymi przez
przyrząd pomiarowy

...,

a odpowiednimi wartościami wielkości

realizowanymi przez wzorce jednostki miary

Uwaga:

Wynik wzorcowania pozwala na przypisanie wskazaniom

odpowiednich wartości wielkości mierzonej

lub na wyznaczenie poprawek wskazań.

Akredytowane laboratoria wzorcujące

Wzorcowania przyrządów pomiarowych
powinny wykonywać laboratoria, które
mają potwierdzone kompetencje w tym
zakresie.

To wymaganie spełniają laboratoria akredytowane

przez

Polskie Centrum Akredytacji (PCA).

Warunkiem koniecznym uzyskania akredytacji jest spełnienie
Wymagań normy PN-EN ISO/IEC 17025:2005 „Ogólne wymagania
dotyczące kompetencji laboratoriów badawczych i wzorcujących”.

PCA

akredytu

Laboratori

badawcze

Laboratori

pomiarowe

Jednostki

certyfikując

e systemy

jakości

Jednostki

certyfikują

ce wyroby

Jednostki

certyfikują

personel

Jednostki

kontrolują

Certyfikacj

obowiązko

Certyfikacj

dobrowoln

Certyfikaty

systemów wg

ISO 9001

Wyni

bada

Znakowanie
CE

P
N

EKO

C
Z

Świadectw

wzorcowa

nia

POLSKI SYSTEM

BADAŃ I

CERTYFIKACJI

Polityka PCA dotycząca zapewnienia spójności pomiarowej

Spójność pomiarowa:

Właściwość wyniku pomiaru lub wzorca jednostki miary
polegająca na tym,

że można je powiązać

z określonymi

odniesieniami, na ogół

z wzorcami państwowymi

lub międzynarodowymi jednostki miary

za pośrednictwem nieprzerwanego łańcucha porównań,
z których wszystkie mają określone niepewności. (VIM)

Dokument DA-06:

POLITYKA

POLSKIEGO CENTRUM AKREDYTACJI
DOTYCZĄCA ZAPEWNIENIA SPÓJNOŚCI
POMIAROWEJ

Zakres stosowania:

Podane w niniejszym dokumencie wymagania
i zalecenia

odnoszą się bezpośrednio

do laboratoriów oraz jednostek
inspekcyjnych akredytowanych przez PCA
lub przygotowujących się do
akredytacji

, natomiast akredytowane

jednostki certyfikujące wyroby oraz systemy
zarządzania powinny wymagać od swoich
klientów przestrzegania przedstawionych
poniżej zasad.

Polityka PCA dotycząca zapewnienia spójności pomiarowej

Cechy spójności pomiarowej:

Spójność pomiarowa charakteryzowana jest

przez sześć podstawowych elementów:

• a) nieprzerwany łańcuch porównań,
• b) niepewność pomiaru,
• c) dokumentacja,
• d) kompetencje,
• e) odniesienie do jednostek układu SI,
• f) odstępy czasu między wzorcowaniami.

Polityka PCA dotycząca zapewnienia spójności pomiarowej

Dla zapewnienia spójności pomiarowej
konieczne jest spełnienie wymagań przedstawionych dalej.

Wyposażenie pomiarowe stosowane do
wzorcowań, badań i inspekcji, mające istotny
wpływ na niepewność pomiaru związaną z
wynikami tych działań,

powinno być wzorcowane

przez krajową instytucję metrologiczną (w Polsce
– Główny Urząd Miar) albo przez akredytowane
laboratoria wzorcujące

Wzorce odniesienia akredytowanych

laboratoriów wzorcujących powinny być
wzorcowane w Głównym Urzędzie Miar lub
akredytowanych laboratoriach wzorcujących o
odpowiedniej najlepszej możliwości pomiarowej.

Główne wymagania:

Polityka PCA dotycząca zapewnienia spójności pomiarowej

Wzorcowanie wyposażenia pomiarowego przez kompetentne
organizacje jest podstawą zapewnienia spójności
pomiarowej.

Potwierdzeniem przeprowadzonego

wzorcowania jest świadectwo wzorcowania; Zawartość
merytoryczna takich świadectw powinna odpowiadać
wymaganiom punktów: 5.6.2.1.1, 5.10.2 i 5.10.4 normy PN-
EN ISO/IEC 17025.

PCA nie akceptuje świadectw legalizacji jako potwierdzenia

spójności pomiarowej.

Potwierdzanie spójności pomiarowej

Polityka PCA dotycząca zapewnienia spójności pomiarowej

Informacja na temat spójności pomiarowej

w świadectwach wzorcowania powinna

zawierać identyfikację wzorca państwowego jednostki
miary albo wzorca odniesienia GUM

, do którego

odniesione są dane pomiary; stwierdzenie takie może
być sformułowane następująco:

Polityka PCA dotycząca zapewnienia spójności pomiarowej

Potwierdzanie spójności pomiarowej

wyniki wzorcowania zostały odniesione do
wzorca państwowego
jednostki miary długości, utrzymywanego w
GUM”

albo

„wyniki wzorcowania zostały odniesione do

wzorca
odniesienia GUM jednostki miary siły”

„W świadectwach wzorcowania należy również

zidentyfikować wzorzec, który służył do
przeprowadzenia danego wzorcowania.
Podanie jedynie numerów świadectw
wzorcowania wzorców jednostek miar, jako
dowodów na potwierdzenie spójności
pomiarowej, nie jest przez PCA akceptowane.
Świadectwa wzorcowania wydawane przez
akredytowane laboratoria wzorcujące są
dowodem zachowania spójności pomiarowej
pod warunkiem, że zawierają symbol
akredytacji.”

Polityka PCA dotycząca zapewnienia spójności pomiarowej

Jednym z elementów spójności pomiarowej

jest

niepewność pomiaru

, związana z wzorcowaniem

przyrządów pomiarowych. Przy wzorcowaniu przyrządów
pomiarowych niepewność pomiaru należy szacować
zgodnie z dokumentem EA-4/02.

Wymagane jest przedstawienie budżetu niepewności, a

całkowita niepewność powinna być podana w postaci
niepewności rozszerzonej przy poziomie ufności ok. 95%.

W świadectwach wzorcowania należy określić rodzaj

niepewności, poziom ufności oraz współczynnik
rozszerzenia,...

Niepewność pomiaru

Polityka PCA dotycząca zapewnienia spójności pomiarowej

Wzorcowania
wewnętrzne:

System wzorcowań wewnętrznych ma na celu wzorcowanie

wyposażenia pomiarowego na potrzeby akredytowanego podmiotu

w stosunku do własnych wzorców odniesienia.

Dla wzorcowań

wewnętrznych akredytacja nie jest konieczna, jednakże, mając na

względzie zapewnienie spójności pomiarowej należy spełnić

warunki wymienione w punkcie 4.4 Dokumentu DA-06, takie jak:

a) procedury wzorcowania muszą być udokumentowane, wyniki

wzorcowania przedstawiane w formie świadectw, protokołów lub

tp.,

b) kompetencje personelu wykonującego wzorcowania

wewnętrzne muszą być udokumentowane;

c) powiązanie wyników wzorcowań z wzorcami państwowymi

jednostek miar albo z wzorcami odniesienia GUM powinno być

udokumentowane;

d) procedury szacowania niepewności pomiaru powinny być

zgodne z dokumentem EA-4/02];

e) wzorce odniesienia powinny być wzorcowane w odpowiednio

ustalonych odstępach czasu w celu zapewnienia ich rzetelności.

Polityka PCA dotycząca zapewnienia spójności pomiarowej

W laboratoriach wzorcujących

program dotyczący wzorcowania

wyposażenia powinien być opracowany

w taki sposób, aby zagwarantować, że

wzorcowania i pomiary wykonywane

przez laboratorium są powiązane z

Międzynarodowym Układem Jednostek

Miar SI.

Spójność pomiarowa

(PN-EN ISO/IEC 17025; Pkt. 5.6.2.1.1)

Świadectwa wzorcowań, wydawane przez te
laboratoria,
powinny zawierać wyniki wraz z niepewnością
pomiaru.

1. Tytuł: „Świadectwo wzorcowania”,

2. Nazwę i adres laboratorium oraz miejsce wykonania

wzorcowań,

3. Niepowtarzalną identyfikację świadectwa

wzorcowania,

4. Nazwę i adres klienta,

5. Identyfikacje zastosowanej metody,

6. Opis, stan i jednoznaczną identyfikację obiektu

wzorcowania,

7. Datę wykonania wzorcowania,

8. Wyniki z wzorcowania,

9. Nazwisko (nazwiska) osoby (osób) autoryzującej

świadectwo wzorcowania.

(Na podstawie pkt-u 5.10.2)

Co powinno zawierać świadectwo wzorcowania wg PN-EN ISO/IEC 17025

• warunki (np. środowiskowe), w których

wykonano wzorcowanie,

• Niepewność pomiaru i/lub stwierdzenie

dotyczące zgodności z ustaloną specyfikacją

metrologiczną lub jej fragmentami,

• Dowód, że zapewniono spójność pomiarową.

(Na podstawie pkt-u 5.10.4.1 normy)

Co jeszcze powinno zawierać świadectwo wzorcowania wg PN-EN ISO/IEC 17025

swiadectwo_wzorcowania_ang.pdf

swiadectwo_wzorcowania_pl.pdf

Metody ustalania odstępu między

wzorcowaniami powinny wynikać ze specyfiki

laboratorium:

 rodzaje i liczba przyrządów pomiarowych,

 intensywność zużycia,



podejście do historii wzorcowań.

Jak często powinno się ponawiać wzorcowanie przyrządu pomiarowego?

Możliwe do wykorzystania metody, przedstawione są w normie
PN ISO 10012-1:1998
„Wymagania zapewnienia jakości wyposażenia pomiarowego”

Odstępy czasu muszą być takie, aby ponowne
wzorcowanie było dokonywane wcześniej niż
prawdopodobna zmiana dokładności
wyposażenia, znacząca przy jego stosowaniu.

Regulacja automatyczna lub „schodkowa”

Metody ustalania odstępu między wzorcowaniami wg ISO 10012-1

Metoda polega na tym, że zwiększa się odstęp
między wzorcowaniami, jeżeli przyrząd spełnia
określone wymagania i zmniejsza się odstęp,
jeżeli nie spełnia wymagań dokładnościo-wych.
Jest to metoda łatwa do realizacji. Zachowując
protokół z wzorcowań, można określić kierunek
modyfikacji technicznej przyrządu lub
prewencyjnej konserwacji. Wadą tej metody jest
indywidualne traktowanie przyrządów. Występuje
wtedy duże obciążenie pracą związaną z
wzorcowaniem

Wykres kontrolny

Metody ustalania odstępu między wzorcowaniami wg ISO 10012-1

Stosując tę metodę, wybiera się te same punkty wzorcowania
przy każdym kolejnym wzorcowaniu i wyznacza się krzywą
wzorcowania. Na podstawie wykresów wyznaczany jest rozrzut
i dryft efektywny. Metoda jest trudna do stosowania, szczególnie
w przypadku skomplikowanego wyposażenia.
Dlatego jest stosowana tylko z wykorzystaniem komputerowego
przetwarzania danych. Jej zaleta jest to, że analiza dryftu może
być przydatna do wskazania przyczyny niesprawności przyrządu.

Czas kalendarzowy

Metody ustalania odstępu między wzorcowaniami wg ISO 10012-1

Stosując tę metodę, przyrządy pomiarowe wstępnie kojarzy
się w grupy, biorąc pod uwagę podobieństwo konstrukcji,
spodziewanej dokładności i stabilności. Odstęp między
wzorcowaniami w tym przypadku przypisywany jest grupie,
na podstawie intuicji inżynierskiej.
Dla każdej grupy przyrządów liczba egzemplarzy wracających
do wzorcowania w ustalonych odstępach czasowych i
niespełniających określonych wymagań
jest określana w stosunku do wszystkich przyrządów w tej
grupie, które
są wzorcowane w tym samym okresie.
Jeżeli liczba przyrządów niespełniających wymagań jest duża,
to odstęp między wzorcowaniami dla tej grupy powinien być
skrócony. W przeciwnym przypadku może być wydłużony.

Zasady ustalania omawianych odstępów są przedmiotem
międzynarodowego dokumentu nr 10 OIML
(Międzynarodowej Organizacji Metrologii Prawnej).

„Laboratorium powinno stosować

właściwe

metody i procedury dla wszystkich

badań i/lub

wzorcowań

objętych zakresem jego działalności.

Dotyczy to

pobierania próbek,

postępowania z

obiektami poddawanymi

badaniom i/lub

wzorcowaniu

, ich przygotowania,

przechowywania, transportowania oraz, tam

gdzie to właściwe, oszacowania niepewności

pomiaru, jak również technik statystycznych

stosowanych do analizy danych.”

Metody wzorcowań wg PN-EN ISO/IEC 17025

Laboratorium powinno stosować metody wzorcowań,

które spełniają wymagania klienta i są właściwe do

wzorcowań, których wykonania się podejmuje.

Powinno się preferować stosowanie

metod

opublikowanych w normach międzynarodowych,

regionalnych lub krajowych

. Laboratorium powinno

zapewnić, że stosuje ostatnie ważne wydanie normy,
chyba że jest to niewłaściwe lub niemożliwe.

Metody wzorcowań wg PN-EN ISO/IEC 17025

Norma dopuszcza również stosowanie

metod nieznormalizowanych,

pod warunkiem, że zostaną poddane

walidacji.

Metody nieznormalizowane

Dla nowych metod wzorcowań, zaleca się
opracowanie procedur,
które zawierają niżej przedstawione informacje

1. Właściwą identyfikację

2. Zakres

3. Opis rodzaju obiektu, który ma być wzorcowany

4. parametry lub wielkości oraz zakresy, które mają być określone

5. Aparaturę i wyposażenie, łącznie z
parametrami technicznymi

6. Wymagane wzorce odniesienia

7. Wymagane warunki środowiskowe oraz okres stabilizowania

8. Opis procedury

9. Niepewność lub procedurę szacowania niepewności pomiaru.

Zakres procedury wzorcowania

Jak wcześniej było zasygnalizowane,

podstawowym efektem wzorcowania będą błędy

lub poprawki wskazania przyrządu pomiarowego.

Zatem, w najprostszym ujęciu, procedura
wzorcowania może się ograniczać do wyznaczenia
błędów wskazań lub poprawek wskazań przyrządu
w wybranych punktach zakresu pomiarowego.

Procedura_mikrometry.doc

Instrukcja_niep._mikrometry doc.

Jeżeli sporządza się oświadczenie o zgodności,

należy wziąć pod uwagę niepewność pomiaru.

Potwierdzanie w świadectwie wzorcowania zgodności z wymaganiami

Zgodnie z punktem 5.10.4.2 normy

Jeżeli sporządza się oświadczenie o
zgodności
ze specyfikacją, powinno ono stwierdzać,
które z punktów specyfikacji są
spełnione, a które nie.

Warunkiem potwierdzenia zgodności z

wymaganiami jest uzyskanie w procesie
wzorcowania wyników, które po uwzględnieniu
niepewności zawierają się w granicach błędów
(odchyłek) dopuszczalnych, co oznacza, że odchyłki
nie wykraczają poza pole zgodności określone
według normy PN-ISO 14253-1.

Potwierdzanie w świadectwie wzorcowania zgodności z wymaganiami

Przykładowy zapis w procedurze,
określający
kryterium potwierdzania, że błędy wskazań
przyrządu
nie przekraczają granicznych błędów
dopuszczalnych: