ATESTACJA

APARATURY POMIAROWEJ

CZĘŚĆ 1.

ATESTACJA

APARATURY POMIAROWEJ

CZĘŚĆ 1.

Jednostka

prowadząca:

Instytut Metrologii i Inżynierii

Biomedycznej

Autor

prezentacji:

dr inż. Jerzy

Arendarski

CEL PRZEDMIOTU

Celem przedmiotu jest zapoznanie

słuchaczy z uwarunkowaniami
obowiązkowej i dobrowolnej
atestacji przyrządów pomiarowych
oraz zasadami wykonywania i
dokumentowania wzorcowań
przyrządów pomiarowych.

CEL PRZEDMIOTU

Ponadto nabycie umiejętności

w zakresie

wzorcowania

dokumentowania wyników

wzorcowania

wybranych

przyrządów pomiarowych

Zakres

wykładu

• Prawna kontrola metrologiczna

przyrządów pomiarowych,

• Wzorcowanie – fakultatywna

forma potwierdzania właściwości
przyrządów pomiarowych,

• Wzorcowanie płytek wzorcowych,

kątowników i płytek
interferencyjnych,

• Wzorcowanie wybranych

przyrządów do pomiarów
bezpośredniego porównania,

• Wzorcowanie wybranych

przyrządów czujnikowych,

• Metoda R&R w badaniach zdolności

pomiarowej systemów pomiarowych.

Zakres wykładu

Prawna kontrola

metrologiczna przyrządów

pomiarowych

Prawna kontrola

metrologiczna przyrządów

pomiarowych

Podstawowym celem Konwencji Metrycznej
podpisanej w 1875 roku było doskonalenie
systemu metrycznego oraz działania na rzecz
ogólnoświatowej

jednolitości

miar

czyli

doprowadzenie do sytuacji, że

„niezależnie od

miejsca i czasu wykonania, pomiar będzie
dawał

taki

sam

wynik,

granicach

wyznaczonych błędów”.

Dziś sentencję tę można zakończyć słowami
„ ...

w granicach wyznaczonych niepewności

pomiarów

”.

Jednolitość miar

Działania Konwencji Metrycznej doprowadziły do
jednolitości miar w skali ogólnoświatowej
umożliwiając porównywanie wyników pomiarów,
wykonywanych w różnych miejscach, w różnym
czasie i warunkach, co ma fundamentalne
znaczenie w nauce, technice i gospodarce
światowej.

Do realizacji wytyczonych celów Konwencja powołała
trzy organy:

*

Generalną Konferencję Miar,

Międzynarodowy Komitet Miar (CIPM),

Międzynarodowe Biuro Miar (BIPM).

Jednolitość
miar

Podstawowe warunki zachowania jednolitości

miar

sformułowano następująco:

1. Muszą być ściśle zdefiniowane i ogólnie przyjęte

jednostki miar.

Stosowane do pomiaru przyrządy pomiarowe

muszą być spraw-

dzane pod względem ich właściwości

metrologicznych, a przede

wszystkim pod względem dokładności.

4. Muszą być stosowane właściwe metody pomiaru.
5. Pomiar musi być wykonany prawidłowo.

2. Musi być zapewniona odtwarzalność tych

jednostek w postaci

wzorców jak najbardziej niezmiennych.

Jednolitość miar

(Jan Obalski: Podstawy metrologii, WPW, Warszawa 1966)

Polskim NMI

(National Measurement Institute)

jest

Główny Urząd Miar

(GUM)

(ang. Central Office of Measures)

Rola administracji państwowej w zakresie zapewnienia jednolitości miar

Zakres działalności Głównego Urzędu Miar określa ustawa

Prawo o miarach

z 11 maja 2001 roku (z późniejszymi zmianami).

Rozdział 4

Kompetencje i zadania organów administracji miar

Art.10. Organami administracji miar są:

1) Prezes Głównego Urzędu Miar, będący
centralnym organem

administracji rządowej

2) dyrektorzy okręgowych urzędów miar,...

3) naczelnicy obwodowych urzędów miar,...

Art. 16. Do zakresu działania Prezesa w
sprawach miar należy:

Rola administracji miar

1) budowa, utrzymywanie i modernizacja państwowych
wzorców jednostek miar, przechowywanych
i stosowanych w Urzędzie, oraz prowadzenie prac
rozwojowych w tym zakresie,

Art.16. Do zakresu działania Prezesa w sprawach
miar należy (c.d.):

3) zapewnienie, w drodze porównań,
powiązania
państwowych wzorców jednostek miar
z międzynarodowymi wzorcami jednostek
miar
lub wzorcami jednostek miar w innych
krajach,

Rola
administracji
miar

2) informowanie, w drodze obwieszczenia, o spełnieniu
przez wzorce jednostek miar warunków określonych
dla państwowych wzorców jednostek miar,

4) zapewnienie przekazywania wartości

legalnych jednostek miar od państwowych
wzorców jednostek miar do przyrządów
pomiarowych

Rola administracji miar

Art.16. Do zakresu działania Prezesa w sprawach
miar należy

(c.d.):

5) sprawowanie nadzoru nad
działalnością jednostek
organizacyjnych i laboratoriów spoza
administracji
miar, będących właścicielami
państwowych wzorców
jednostek miar, utrzymujących i
udostępniających
te wzorce,

Art.16. Do zakresu działania Prezesa w sprawach
miar należy (c.d.):

7) wykonywanie prawnej kontroli metrologicznej
oraz uznawanie
za równoważną prawnej kontroli metrologicznej
w RP
odpowiedniej kontroli wykonanej przez właściwe
zagraniczne
instytucje metrologiczne,

12) reprezentowanie RP w metrologicznych
organizacjach między-
narodowych i regionalnych oraz
współdziałanie z krajowymi
i zagranicznymi instytucjami prowadzącymi
działania
w zakresie miar,

Rola administracji miar

6) zatwierdzanie typów przyrządów
pomiarowych,....

Państwowy wzorzec jednostki miary -

wzorzec jednostki miary uznany
urzędowo w Rzeczypospolitej Polskiej
za podstawę do przypisywania
wartości innym wzorcom jednostki
miary danej wielkości fizycznej.

Wzorce państwowe jednostek miar

Dokumentację wzorca państwowego

stanowi

świadectwo wzorca państwowego

z załącznikami, którymi są:

Wzorce państwowe jednostek miar

1. Księga wzorca państwowego,

2. Hierarchiczny układ
sprawdzań,

3. Dokumentacja techniczna,

4. Instrukcja obsługi.

(Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej
z dnia 30 stycznia 2003 r.)

Wzorzec

podstawowy

(państwowy)

Metoda porównawcza

Wzorzec

odniesienia

Metoda porównawcza

Wzorzec

odniesienia

Metoda porównawcza

Wzorzec

kontrolny

Metoda porównawcza

Wzorzec

odniesienia

Wzorzec roboczy

Wzorzec użytkowy

Metoda porównawcza

Przyrządy

użytkowe

Wzorzec

międzynarodow

Ogólny schemat układu przekazywania

wymiaru jednostki od wzorca podstawowego

do przyrządów pomiarowych

Atest

< łac. attestor = poświadczam >

1. praw. poświadczenie, zaświadczenie.

techn.

świadectwo zawierające wyniki fabrycznej
kontroli technicznej wyrobu przemysłowego,
wystawione przez wytwórcę lub instytucję
upoważnioną do oceny jakości

Atestacja < łac. attestatio>
1. Wystawianie atestów wyrobów przemysłowych.

(źródło: Słownik wyrazów obcych, PWN, Warszawa
1991)

Atestacja aparatury pomiarowej

Proces atestacji ma doprowadzić do

uzyskania odpowiedzi na jedno lub
więcej z niżej przedstawionych pytań:

Główne rodzaje badań atestacyjnych aparatury pomiarowej

1. Jakie są błędy wskazań przyrządu pomiarowego?

2. Czy błędy wskazań przyrządu pomiarowego
nie przekraczają dopuszczalnych granic?

3. Czy właściwości przyrządu pomiarowego są
odpowiednie,
aby go stosować w określonych warunkach
do realizacji
określonych zadań pomiarowych?

Wzorcowanie

(

inaczej kalibracja

) to zbiór

operacji ustalających, w określonych
warunkach,

relację

między wartościami

wielkości mierzonej wskazanymi przez
przyrząd pomiarowy

lub układ pomiarowy albo

wartościami reprezentowanymi przez wzorzec
miary lub przez materiał odniesienia,

a odpowiednimi wartościami wielkości

realizowanymi przez wzorce jednostki miary

(VIM)

Jakie są błędy wskazań przyrządu pomiarowego?

„

Sprawdzanie

narzędzia pomiarowego –

czynności stwierdzające zgodność
narzędzia pomiarowego z wymaganiami przepisów
legalizacyjnych, zaleceniami norm lub warunkami
technicznymi”

PN-71/N-02050

Czy błędy wskazań przyrządu pomiarowego
nie przekraczają dopuszczalnych granic?

Walidacja

- potwierdzenie, przez przedstawienie

dowodu obiektywnego, że zostały spełnione

wymagania dotyczące konkretnego

zamierzonego użycia lub zastosowania

Czy właściwości przyrządu pomiarowego są odpowiednie,
aby go stosować w określonych warunkach do realizacji
określonych zadań pomiarowych?

Dowód obiektywny
- dane potwierdzające istnienie lub prawdziwość czegoś

Specyfikacja wymagań

(zleceniodawca)

Analiza możliwości

modyfikacji (zmiany)

metody lub rezygnacja ze

zlecenia

Schemat ogólny

działań walidacyjnych

Czy jest zgodność

Stwierdzenie przydatności

metody (oparte na wynikach

przeprowadzonych badań)

Analiza porównawcza

charakterystyki metody i

skorygowanej specyfikacji

wymagań

Charakterystyka opracowanej

metody

Testowanie opracowanej metody

Opracowanie metody badawczej

Specyfikacja uściślona/

skorygowana (zleceniodawca,

zleceniobiorca)

Dyrektywy techniczne nowego podejścia UE

Europejskie i krajowe akty
prawne dotyczące
przyrządów pomiarowych

Nieautomatyczne urządzenia wagowe

- 90/384/EWG

- koniec okresu przejściowego: 01.07.2002 r.

DIRECTIVE 2004/22/ECD OF EUROPEAN PARLIAMENT
AND OF THE COUNCIL of 31 March 2004

on measuring instruments

- koniec okresu przejściowego: 31.10. 2006 r.

Ustawa Prawo o miarach z dnia 11 maja 2001 roku

(Dz. U. Nr 63, poz. 636, z późniejszymi zmianami)

Europejskie i krajowe akty prawne
dotyczące przyrządów pomiarowych

Ustawa o systemie oceny zgodności

(Dz. U. z dnia 7 października 2002 r. z późniejszymi zmianami

)

Rozporządzenia ministra
właściwego do spraw gospodarki

USTAWA O

SYSTEMIE OCENY

ZGODNOŚCI

USTAWA O

SYSTEMIE OCENY

ZGODNOŚCI

USTAWA PRAWO O

MIARACH

USTAWA PRAWO O

MIARACH

ROZPORZĄDZENIA

MINISTRA

GOSPODARKI

ROZPORZĄDZENIA

MINISTRA

GOSPODARKI

WYMAGANIA

Schemat strukturalny systemu
oceny zgodności p. p. z dyrektywami

DYREKTYWA UE

WYMAGANIA

Wprowadzenie

p.p. do obrotu

i użytku

Wprowadzenie

p.p. do obrotu

i użytku

Legalizac

ponowna

Legalizac

ponowna

NADZÓR RYNKU

U O K i K

Demonstrowanie

zgodności z

wymaganiami

Demonstrowanie

zgodności z

wymaganiami

Autoryzacja jednostek

notyfikowanych

Autoryzacja jednostek

notyfikowanych

MINISTER

GOSPODARKI

MINISTER

GOSPODARKI

Jednostki

akredytow

ane

Jednostki

akredytow

ane

A
B
C
D
E
F
G
H

GUM

OUM

GUM

OUM

Schemat strukturalny systemu
oceny zgodności p. p. z dyrektywami

Art.8.1.

Prawnej kontroli metrologicznej podlegają

przyrządy pomiarowe, stosowane:

obrocie

handlowym.

1) w ochronie zdrowia, życia, środowiska,

2) w ochronie bezpieczeństwa i porządku publicznego,

3) w ochronie konsumenta,

4) przy pobieraniu opłat, podatków i niepodatkowych
należności
budżetowych oraz ustalaniu opustów, kar
umownych, wynagrodzeń
i odszkodowań, a także przy pobieraniu i ustalaniu
podobnych
należności i świadczeń,

5) przy dokonywaniu kontroli celnej,

Prawna kontrola metrologiczna

Ustawa Prawo o miarach
Rozdział 3

Art.8.3.

Prawna

kontrola

metrologiczna

przed

wprowadzeniem p.p. do obrotu lub użytkowania

wykonywana jest zgodnie z procedurami oceny
zgodności (modułami),

a w szczególności poprzez

badania typu

potwierdzone decyzją zatwierdzenia typu,

legalizację pierwotną

lub

legalizację jednostkową

natomiast dla przyrządów

pomiarowych będących w

użytkowaniu – poprzez

legalizację ponowną

Zatwierdzenie typu – wykazanie na podstawie
wyników przeprowadzonych badań, że typ przyrządu
pomiarowego

spełnia

wymagania

metrologiczne

określone we właściwych przepisach

Formy prawnej kontroli metrologicznej

Legalizacja – sprawdzenie, stwierdzenie i
poświadczenie dowodem legalizacji, że przyrząd
pomiarowy spełnia wymagania metrologiczne określone
we właściwych przepisach; pojęcie to obejmuje:

a) legalizację pierwotną – legalizację p.p. po raz
pierwszy po
wyprodukowaniu, przed wprowadzeniem go do
obrotu lub
użytkowania,
b) legalizację ponowną – każdą kolejną legalizację,

c) legalizację jednostkową – legalizację pierwotną
p.p. w wykonaniu
jednostkowym, skonstruowanego dla określonego,
szczególnego

zastosowania; obejmuje on swoim zakresem badania

wykonywane w
ramach zatwierdzenia typu

Formy prawnej kontroli metrologicznej

Art.9. Minister właściwy do spraw gospodarki określi,
w drodze rozporządzenia:
1) warunki i tryb zgłaszania przyrządów pomiarowych
do prawnej
kontroli metrologicznej, ....
2)

szczegółowy tryb wykonywania prawnej kontroli

metrologicznej,
uwzględniający procedury oceny zgodności
(moduły) dla
określonych rodzajów przyrządów pomiarowych
przed ich
wprowadzeniem do obrotu lub użytkowania oraz
sposób
dokumentowania zatwierdzenia typu,...

3) wymagania metrologiczne, którym powinny
odpowiadać przyrządy
pomiarowe podlegające prawnej kontroli
metrologicznej, ...

Kompetencje ministra gospodarki