Życie prywatne a życie
publiczne

Problemy terminologiczne –
życie codzienne (1)



Życie codzienne stanowi przedmiot rozważań

historyków przynajmniej od lat trzydziestych

XX w. Pojawiło się w postulatach Blocha i

Lefebvra, założycieli szkoły historycznej Annales.



W latach trzydziestych zaczyna wychodzić we

Francji seria wydawnicza Hachette – „Historia

życia codziennego” – popularyzatorska, często

krytykowana za kompilacyjność, niekiedy

nienaukowość.



Ta tendencja zdaje się dominować do dziś. Historia

życia codziennego nie przestała być historią sensacyjną

i „mniej istotną”.

Problemy terminologiczne –
życie codzienne (2)



Istnieje problem z określeniem, czym jest właściwie

historia życia codziennego. Przez codzienność rozumieć

można m. in.:



świat otaczający człowieka, jego naturalne środowisko

określające jego horyzont poznawczy.



te rejony rzeczywistości, w które człowiek może ingerować i

je przekształcać; w takim ujęciu historia codzienności

sprowadzałaby się do opisywania działań jednostek, które

odznaczają się znikomą skutecznością, ponieważ tyczą się

tylko kręgu najbliższych osób – rodziny, sąsiedztwa,

znajomych, ewentualnie społeczności lokalnej.



Codzienność można rozumieć jako powtarzalność, „prozę

życia codziennego”, w pewnym sensie monotonność, szarość

egzystencji sprowadzającej się do rutyny. Dla terminu „życie

codzienne” używa się czasem zamiennika „życie

powszednie”.



Sam termin sugeruje, że istnieje jeszcze jakieś „życie

niecodzienne”, co może nie jest zbyt fortunne.

Problemy terminologiczne –
życie codzienne (3)



Podstawowym problemem metodologicznym, stającym przed

badaczem historii życia codziennego jest nakreślenie tych sfer,

które przynależałyby do tak określonej dziedziny. Historia życia

codziennego może opisywać m. in.:



przestrzeń jako scenę życia codziennego



strukturę społeczną – życie codzienne ze względu na pochodzenie społeczne



warunki materialne ludności,



warunki i metody pracy,



kulturę czasu wolnego,



dzieje rodziny,



przemiany obyczaju, w tym seksualności



zmiany mentalności, wierzeń,



zmiany położenia różnych grup społecznych – a więc kobiet, dzieci, osób

starszych, a także mężczyzn.



Analiza wszystkich tych zjawisk jednocześnie wydaje się

niemożliwa, chyba że historyk zdecydowałby się na studium

przypadku, właściwie dla tzw. mikrohistorii.

Historia życia prywatnego -
terminologia

Znacznie bardziej przydatnym dla historyka terminem wydaje się być

współcześnie „życie prywatne””



Życie prywatne związane jest z przestrzenią domu i rodziny. To, co

prywatne, przeciwstawiane jest temu, co publiczne w języku

prawie każdej kultury. Owa dychotomia nie jest, oczywiście,

ostateczna. Zasadniczo wykluczyć możemy istnienie czystego życia

prywatnego.



Pojęcie prywatności chyba najlepiej scharakteryzować używając definicji

negatywnej, a więc zastanawiając się nad sferą publiczną:



Działanie w przestrzeni publicznej, to takie działanie, za pomocą którego

jednostek obejmuje większe struktury społeczne, funkcjonujące poza

rodziną i przestrzenią zarezerwowana dla jednostki – poza domem (może to

być i ulica, i miejsce pracy, i środek transportu, i miejsca rekreacji, i rozmaite

urzędy i instytucje, a także przestrzenie półprywatne – np. korytarz w bloku

czy podwórko kamienicy). Działalność publiczna posiada również własną

specyfikę kontaktów, zwykle są one bardziej sformalizowane, podlegające

konwencji, niż te, które przynależą sferze domu (wkraczając ze sfery publicznej

– ulicy, korytarza bloku, do sfery prywatnej zdejmujemy uniform, zakładamy

kapcie, chodzimy w negliżu, mówimy głośno itd.)



Nie ma jednak czegoś takiego jak uniwersalna potrzeba prywatności

(przede wszystkim historycznie). Dzieje Europy wskazują, że rozumienie i

potrzeba prywatności w dzisiejszym rozumieniu tego słowa są wynalazkiem XIX w.

Epoka feudalna i prywatność



Wspólnota rodowa i więzy lenne zamykają jednostkę w

świecie, który nie jest ani prywatny ani publiczny;

wspólnota – miasteczko, wieś – silnie integruje, ale i zamyka

jednostkę, wszyscy się znają i obserwują, na zewnątrz

pozostaje świat, obcy, zamieszkany przez legendarne

postacie.



Przestrzeniami publicznymi określa się w prawie

feudalnym drogi, źródła, łąki, pastwiska (tereny, na których

odbywał się ruch i kontrola osób przybywających spoza –

obcych); przestrzenie prywatne wydziela się niekiedy

na wsi płotem, w mieście – murem.



Obowiązują inne granice stawiane w sferze obyczajowości,

wiele wydarzeń z codziennego życia wykonywanych jest

publicznie – jak mycie się, wydalanie, seks, praca,

odpoczynek - pisze socjolog i historyk Norbert Elias.

Epoka feudalna – przestrzeń
publiczna mieszkańców zamku

Epoka feudalna – przestrzeń
prywatna mieszkańców zamku

Epoka nowożytna i tzw. państwo
policyjne

W XVII/XVIII w. zaznacza się wyraźniejszy podział na życie prywatne

i publiczne.



Od XVIII w. sfera publiczna zostaje aż do rewolucji francuskiej

pozbawiona elementu prywatności. Decyzja osobista nie jest już

tak często poddawana kontroli publicznej – rodzą się sekrety

rodzinne.



Państwo stara się przejąć kontrolę nad sferą publiczną.

Rozwój służb i administracji publicznej (w tym narodziny policji)

temu właśnie ma służyć.



Ma zapewnić kontrolę nad całością spraw publicznych (od decyzji

politycznych poczynając, przez ustawodawstwo, sądownictwo aż po

organizację życia publicznego). Na co dzień państwo ma dać

obywatelowi opiekę zdrowotną, alienację jednostek uznanych za

niebezpieczne, rozstrzyganie sporów, organizację transportu

publicznego, obowiązek szkolny, służby porządkowe – tym wszystkim

zajmie się administracja publiczna i specjalna.



Jednostka wywalcza sobie własną przestrzeń – poszukuje

czegoś, co nazwalibyśmy współcześnie dążeniem do prywatności.

Owo dążenie do prywatności jest realizowane w obrębie rodziny.

Rewolucja francuska i życie
prywatne



Zdaniem awangardy
rewolucji interesy
prywatne sprzyjają
spiskom i
knowaniom. Tak rodzi
się postulat jawności
– publicznej debaty nad
wszelkimi sekretami
rodzinnymi. Należy
manifestować swoje
zaangażowanie w sferę
publiczną – ubiorem i
zachowaniem.

Wiek XIX



Richard Sennett, socjolog amerykański i autor The Fall of

Public Man, uważa, że właśnie w XIX w. doszło do istotnego

przewartościowania. Rodzina stała się idealizowanym

schronieniem, samoistnym światem, któremu nadana

została wyższa wartość moralna niż sferze publicznej.



Zaczynają się procesy, które wzmacniają znaczenie

sfery prywatnej kosztem publicznej, aktualne do

dziś:



społeczność staje się anonimową zbiorowością, nikt nikogo

nie zna



bariery rozdzielają czas i przestrzeń pracy od przebywania

w rodzinnym domu



jednostka zyskuje przekonanie, że przysługuje jej prawo do

wyboru własnego losu, życia



Przestrzeń prywatna staje się coraz bardziej

wyspecjalizowana, sprzyjając prywatności i intymności

Wiek XX



Praktyki totalitarne cechują się

m. in. polowaniem na prywatność –

człowiek stać ma się całkowicie

podporządkowany systemowi, co

stać ma się poprzez rezygnację z

życia prywatnego i rodzinnego.



Także państwo nietotalitarne

stara się mieć wpływ na

prywatność ludzi (np. obowiązek

powszechnego nauczania czy

państwowa opieka medyczna).



Niezwykle intensywny rozwój

indywidualizmu wzmacnia

potrzebę prywatności.



Rewolucja medialna i narodziny

kultury masowej umożliwiają

upowszechnianie się wzorców

prywatności po II wojnie

światowej i standaryzację

wzorców życia prywatnego (np.

robotnik i chłop zachowują się w

drugiej połowie stulecia w swoich

domach bardzo podobnie).

Śmierć sfery publicznej?



Niemiecki filozof i socjolog Juergen

Habermas (Strukturwandel der

Oeffentlichkeit, 1963) uważał, że

efektem zauważalnej w nowoczesnym

państwie XX w. tendencji do kontroli

życia prywatnego było załamanie się

sfery publicznej. To nowoczesne,

dwudziestowieczne państwo, zdaniem

Habermasa, jest odpowiedzialne za jej

ostateczny upadek.



W kapitalistycznych instytucjach

powojennej Europy Habermas widział w

pierwszej kolejności działania imitujące

funkcje prawdziwej sfery publicznej.

Obserwując rzeczywistość polityczną

Republiki Federalnej Niemiec, jako

przykłady takich symulacji prawdziwej

sfery publicznej wymieniał pozorowane

działania parlamentu i partii,

zawłaszczanie przestrzeni publicznej

przez własność prywatną, popularność

public relations, śmierć debaty

publicznej i manipulacje opinią

publiczną stosowane w środkach

masowego przekazu.