Wykład II.:

Proces kształtowania się różnych

typów wiedzy o pedagogice oraz ich

współczesny status i przydatność

Plan wykładu

2.1 Pedagogika jej geneza i rozwój
2.2 Pedagogika ogólna – ujęcie definicyjne;

aparatura pojęciowa pedagogiki

2.3 Dyscypliny naukowe współdziałające z

pedagogiką

2.4 Działy i dziedziny wiedzy pedagogicznej;

modele uporządkowania dyscyplin tworzących
współczesną pedagogikę

2.5 Funkcje pedagogiki jako nauki o wychowaniu

2.1 Pedagogika jej geneza i rozwój

Refleksja nad wychowaniem,

myślenie pedagogiczne zjawiało się
późno w historii… zawsze w czasach
przełomowych, kiedy stare formy
wychowania przeżywały kryzys.

sofiści – problem pedagogiczny – urodzenie

czy też wychowanie decyduje o rozwoju

człowieka

filzofowie greccy (Platon, Arystoteles, Epikur

i inni) – wychowa nie jako zastosowanie swych

założeń filozoficznych

chrześcijaństwo – zasady wychowawcze

wychodzące się z podstaw wiary religijnej

XVIII wiek (Oświecenie) powieść Jean Jacąues

Rousseau pt. Emil czyli o wychowaniu (1762)

Myślenie pedagogiczne istniało od dawna, ale

występowało sporadycznie i miało zmienny

charakter: filozoficzny, religijny, publicystyczny

lub nawet literacki. Sam termin „pedagogika”

pojawił się w XIX wieku – do tego czasu

posługiwano się pojęciem edukacja czy

pedagogia.

XIX wiek niemiecki uczony Johann

Friedrich Herbart (l776-1841) jako

pierwszy uzyskał tytuł habilitowanego

docenta pedagogiki. Uznawany za „ojca

pedagogiki naukowej”, który oderwał ją od

filozofii, systematyzując i opierając ją na

dwu naukach pomocniczych: etyce

filozoficznej (określającej cele wychowania)

oraz tworzonej przez niego psychologii.

Druga połowa XIX wieku -
następcy Herbarta zawęzili
przedmiot pedagogiki tylko do
praktycznych spraw szkolnego
nauczania. Pedagogika w
pierwszej fazie rozwoju
naukowego stała się zatem
technologią szkolnego uczenia.

Pod koniec XIX wieku zjawiły się dwa

kierunki w szkolnej pedagogice:

Indywidualizm pedagogiczny

Socjologizm

Na przełomie wieków pojawiły się nowe

nurty pedagogiczne.

Niektóre z koncepcji i teorii stworzonych

na początku XX wieku mają szczególną

wartość, np. z praktycznego punktu

widzenia.
W latach 30-tych naszego stulecia

pojawiło się na podstawie fenomeno logii

E. Husserla (gr. phainomenon - zjawisko)

czwarte ujęcie naukowe wychowania jako

„pedagogika czysta", która zwróciła się do

badania praw rozwojowych człowieka.

2.2 Pedagogika ogólna ujęcie

definicyjne, aparatura pojęciowa

pedagogiki (podstawowe pojęcia i

ich definicje)

Pedagogika – jest to nauka o

wychowaniu, której przedmiotem jest
działalność wychowawcza mająca na
celu wyposażenie całego społeczeństwa
(głównie jednak młodego pokolenia) w
wiedzę sprawności ogólne i zawodowe,
zainteresowania, systemy wartości,
postawy, przekonania oraz
przygotowanie do działań mających na
celu optymalny własny rozwój.

Pojęciem o najwyższym stopniu

ogólności i niejednorodności jest

edukacja.

Edukacja to ogół oddziaływań

międzygeneracyjnych służących
formowaniu całokształtu zdolności
życiowych człowieka (…), czyniących z
niego istotę dojrzałą, świadomie
realizującą się, „zadomowioną” w danej
kulturze, zdolną do konstruktywnej
krytyki i refleksyjnej afirmacji”. (B.
Milerski, B. Śliwerski (red.): Leksykon
Pedagogika. PWN, Warszawa 2000, s. 54)

Wychowanie

Wychowanie

–

– świadomie

organizowana działalność społeczna,
oparta na stosunku wychowawczym
między wychowankiem, a
wychowawcą, której celem jest
wywoływanie zamierzonych zmian w
osobowości wychowanka. (W. Okoń:
Nowy słownik pedagogiczny. Żak,
Warszawa 2004, s. 462)

„Kształcenie – ogół czynności i procesów

umożliwiających ludziom poznanie przyrody,
społeczeństwa i kultury, a zarazem
uczestnictwo w ich przekształcaniu, jak
również osiągniecie możliwie
wszechstronnego rozwoju sprawności
fizycznych i umysłowych, zdolności i
uzdolnień, zainteresowań i zamiłowań,
przekonań i postaw oraz zdobycie
pożądanych kwalifikacji zawodowych (…)”.
(W. Okoń: Słownik pedagogiczny. PWN,
Warszawa 1992, s. 101)

Uczenie się – proces, w którego toku na

podstawie doświadczenia, poznania i
ćwiczenia powstają nowe formy zachowania
się i działania – w zakresie wiadomości,
umiejętności, nawyków i postaw – lub
ulegają zmianom formy wcześniej nabyte.
Uczenie się jest jedną z podstawowych
form działalności ludzi (obok pracy, zabawy,
i działalności społeczno-kulturalnej). (W.
Okoń: Nowy słownik pedagogiczny. Żak,
Warszawa 2004, s. 433)

Nauczanie –

Nauczanie – planowa i systematyczna

praca nauczyciela z uczniami mająca na
celu wywołanie pożądanych trwałych
zmian w ich postępowaniu, dyspozycjach
i całej osobowości – pod wpływem
uczenia się i opanowywania wiedzy,
przekazywania wartości i działań
praktycznych. Proces ten obejmuje więc
nie tylko działania nauczycieli, ale
również całość wspólnych działań
zarówno pedagogów, jak i uczących się.

2.3 Dyscypliny naukowe

2.3 Dyscypliny naukowe

współdziałające z pedagogiką

współdziałające z pedagogiką

1.

Dyscypliny zajmujące się procesami
rozwoju dzieci i młodzieży, ale z
innego punktu widzenia niż
pedagogika. Są to nauki:

biologiczne
psychologiczne
społeczne
ekonomiczne

2

2

. Nauki, które, nie zajmując się

. Nauki, które, nie zajmując się

bezpośrednio wychowaniem, mają

bezpośrednio wychowaniem, mają

jednak znaczenie dla pedagogiki.

jednak znaczenie dla pedagogiki.

Do grupy drugiej należą:

Do grupy drugiej należą:

antropologia filozoficzna

antropologia filozoficzna

nauki polityczne

nauki polityczne

nauki filozoficzne

nauki filozoficzne

nauki historyczne

nauki historyczne

Spośród współcześnie funkcjonujących

popularnych koncepcji człowieka do

bardziej znanych zalicza się:

człowiek mądry, myślący
człowiek zręczny, pracujący
człowiek jako istota mówiąca
człowiek jako istota bawiąca się
człowiek wędrowiec, pielgrzym, wędrujący
człowiek jako istota religijna
człowiek cierpiący;
człowiek, który nie wie
człowiek mieszkający w domu postrzeganym oraz

sytuowanym w widnokręgu aksjologicznym nie tylko/nie tyle

przestrzennie, lecz także/zwłaszcza w sensie tworu

duchowego, istotności duchowej i wspólnoty celów; termin

ten odnosi się do nieodzownej człowiekowi potrzeby

„zakorzenienia", umożliwiającej mu w procesie wrastania w

rzeczywistość świadome budowanie wartości i poszukiwanie

sensu ludzkiej egzystencji.

W naukach o wychowaniu nałoży

doceniać pożytki posługiwania
się określonym modelem
człowieka jako specyficznie
ludzkiej sfery działania,
uwzględniającego różnorodność
pełnionych przez indywiduum
ról.

2.4

Działy i dziedziny wiedzy pedagogicznej,

modele uporządkowania dyscyplin

tworzących współczesną pedagogikę

Pedagogika ogólna jest dla pedagogik

szczegółowych:
źródłem wiedzy o najogólniejszych prawidłowo
ściach i problemach wychowania człowieka
źródłem inspiracji przy podejmowaniu badań
dotyczących określonej dzie dziny oświaty i
wychowania
teoretycznym układem odniesienia
umożliwiającym naukowe wyjaśnianie
wykrytych przez te nauki faktów i zjawisk.

Aby prześledzić sposoby, modele podziału
pedagogiki musimy każdorazowo stwierdzić
jakim kryterium będziemy się posługiwać – w
przeciwnym wypadku, nie będziemy potrafili
dokonać precyzyjnego podziału, a w naszych
umysłach zapanuje chaos informacyjny.

Biorąc pod uwagę przedmiot badań za podstawowe
dyscypliny wiedzy pedagogicznej, zdaniem B.
Śliwerskiego – przyjmuje się (obecnie), że wchodzi w jej
skład:

– Historia wychowania i myśli pedagogicznej
– Pedagogika ogólna
– Dydaktyka
– Teoria wychowania
– Pedagogika społeczna
– Pedagogika porównawcza
– Pedagogika opiekuńcza
– Pedagogika specjalna
– Pedagogika resocjalizacyjna
– Pedagogika pracy
– Pedagogika dorosłych
– Pedagogika medialna
– Pedagogika zdrowia
– Pedeutologia

Schemat nr 1

Schemat nr 1

Pedagogika ogólna jako

nauka podstawowa

Pedagogika ogólna jako

nauka podstawowa

Historia

wychowania

i myśli

pedagogiczn

ej

Historia

wychowania

i myśli

pedagogiczn

ej

Dydaktyka

Dydaktyka

Teoria

wychowan

ia

Teoria

wychowan

ia

Pedagogi

ki

szczegóło

we

Pedagogi

ki

szczegóło

we

PEDAGOGIKI SZCZEGÓŁOWE

PORÓWNAWCZA
PRZEDSZKOLNA

WCZESNOSZKOLNA

OPIEKUŃCZA

SPOŁECZNA

PRACY

DZIAŁALNOŚCI

KULTURALNEJ

SPECJALNA

RESOCJALIZACYJNA

WYCHOWANIA

ZDROWOTNEGO

TURYSTYKI

RELIGII

WOJSKOWA

ANDRAGOGIKA

INNE

….

Podział według kryterium

rozwojowego:

Pedagogika okresu żłobkowego
Pedagogika małego dziecka
Pedagogika wczesnoszkolna
Pedagogika dzieci – pedologia
Pedagogika młodzieży
Pedagogika dorosłych –
andragogika
Pedagogika ludzi starych –
gerontologia

Podział według kryterium

instytucjonalnego:

– Pedagogika przedszkolna
– Pedagogika szkolna
– Pedagogika szkoły wyższej
– Pedagogika domu kultury
– Pedagogika zakładu pracy
– Pedagogika stowarzyszeń
– Pedagogika wojskowa

Kryterium ze względu na zakres i

Kryterium ze względu na zakres i

sposób poznawania zjawisk:

sposób poznawania zjawisk:

– pedagogika praktyczna lub

empiryczna;

– pedagogika opisowa lub;
– pedagogika normatywna;
– pedagogika teoretyczna.

2.5 Funkcje pedagogiki jako nauki

o wychowaniu

Funkcja poznawcza – spełniają ją wszystkie nauki.

Wyróżniamy trzy odmiany funkcji poznawczej:
Opisowa – deskryptywna. Wyróżniamy dwa rodzaje

opisu: klasyfikacyjny i idiograficzny. Opis powinien

posiadać takie cechy jak: obiektywność –

przedstawiać fakty takimi jakie są;

systematyczność; komplementarność (powinien być

wyczerpujący), wieloaspektowość.
Wyjaśniająca – eksplikacyjna. Wyjaśniając dane

zjawisko możemy użyć trzech rodzajów wyjaśnień:

nomologiczno-dedukcyjnego, probabilistycznego i

funkcjonalnego.
Prognostyczna – polegająca na przewidywaniu

następstwa występowania danego zjawiska w

oparciu o wykryte wcześniej zależności.

Funkcja praktyczna –

instrumentalno-techniczna –
polega na dookreślaniu za
pomocą jakich metod, form i
działań należy wywoływać
zjawiska pożądane i niepożądane.