System pieniężno- kredytowy

System pieniężny

ogół norm prawnych

określających podstawową

jednostkę monetarną i

jednostki pomocnicze, ich

nazwy, wartość, sposób

zabezpieczania emisji

pieniądza, jego moc

zwalniania z zobowiązań,

zakres cyrkulacji i jego

wymienialność na pieniądz

innych państw

Monometalizm

jeżeli w systemie

pieniężnym

kruszcowym w roli

pieniądza

występuje tylko

złoto lub srebro

Bimetalizm

system, w

którym funkcję

pieniądza pełnią

jednocześnie

dwa kruszce

W systemie pieniądza

kruszcowego oprócz

monet

pełnowartościowych

wprowadzono do obiegu

drobne, zdawkowe

monety podwartościowe,

bite z tanich metali, w

których wartość

nominalna przekraczała

wartość zawartego w nich

metalu

W XIX wieku w

większości

rozwiniętych

państw

kapitalistycznych

upowszechnił się

system kruszcowy

pełnej waluty

złotej

W obiegu znajdowały

się pełnowartościowe

monety złote oraz

tzw. certyfikaty złote,

które banki

wystawiały

właścicielom

przechowywanego w

nich złota

W miarę rozwoju handlu:

• zaczęły powstawać banki,
• upowszechniał się kredyt,
• w obiegu pojawiały się masowo

weksle i czeki, które
zastępowały pieniądz
kruszcowy i wpłynęły na
powstanie nowej formy
pieniądza, tj. pieniądza
kredytowego w postaci
banknotu.

Weksel

dokument dłużniczy

wyrażający bezwarunkowe

zobowiązanie zapłaty

wymienionej w nim sumy

pieniężnej do rąk

określonej osoby, w

oznaczonym terminie i
miejscu, potwierdzone

podpisem wystawcy

System ograniczonej waluty

złotej

system walutowy, który

nie wymaga pełnego

pokrycia w złocie, lecz

ogranicza się do

określonej,

podyktowanej praktyką

stopy pokrycia,

mniejszej od 100%

W okresie wielkiego

kryzysu lat 1929-1933

wszystkie państwa

odstąpiły od systemu

pieniądza złotego,

wprowadzając do

obiegu pieniądz

papierowy,

niewymienialny na

złoto

Parytet złoty

jednostki nowego

pieniądza papierowego

formalnie

reprezentowały

określone wagowo ilości

złota, jednakże dla

posiadaczy pieniądza nie

miało to znaczenia,

ponieważ był

niewymienialny na złoto

Rozwój systemu

finansowego

doprowadził do

powstania pieniądza

bankowego, zwanego

również pieniądzem

wkładowym lub

depozytowym,

służącego do rozliczeń

bezgotówkowych

Pieniądz elektroniczny

elektroniczny

zapis wartości na

karcie

magnetycznej w

postaci zespołu

znaków

Rachunki bankowe

znajdują się w

pamięci komputera i

są obciążane lub

uznawane

elektronicznie za

pomocą

kart magnetycznych

W rozliczeniach między bankami a ludnością

stosowane są trzy formy dokonywania

transakcji pieniężnych:

• poprzez bankomaty, które za pomocą

plastikowej karty identyfikacyjnej umożliwiają

dokonywanie wpłat, wypłat i przelewów oraz

uzyskiwanie wyciągów z rachunków

bankowych;

• poprzez terminale w punktach sprzedaży w

postaci końcówek komputera bankowego,

umożliwiające sprawdzenie stanu konta

kupującego i obciążenie jego rachunku

bankowego z jednoczesnym uznaniem

rachunku sprzedawcy;

• poprzez bankowość domową, w której

końcówki komputera bankowego

zainstalowane w domu klientów banku

umożliwiają im regulowanie swych

zobowiązań bezpośrednio z domu.

Prawo Kopernika- Greshama

pieniądz gorszy wypiera z obiegu

pieniądz lepszy. Jeżeli w obiegu

występują jednocześnie jako

środki płatnicze: pieniądz

podwartościowy,

pełnowartościowy i

nadwartościowy, to pieniądz

mający lepszą relację między

wartością materiału pieniężnego

a obowiązującą prawnie wartością

nominalną jest wypierany z

obiegu przez pieniądz mający

gorszą tę relację

Funkcje pieniądza:

•miernik wartości,
•środek wymiany

(cyrkulacji),

•środek przechowywania

wartości (tezauryzacji),

•środek płatniczy,
•pieniądz światowy.

Pieniądz mierzy i wyraża

wartość

wszystkich towarów i usług.

Pozwala on określić

wzajemny stosunek

wartościowy poszczególnych

towarów i ustalić relacje w

procesie wymiany, co

następuje za pomocą cen,

będących pieniężnym

wyrażaniem wartości

towarów

W procesie kupna i

sprzedaży towarów

pieniądz spełnia funkcję

środka wymiany- środka

cyrkulacji. Polega ona na

pośredniczeniu w

transakcjach kupna i

sprzedaży zawieranych

na rynku przez

kupujących i

sprzedających

Funkcja tezauryzacji

będąc ucieleśnieniem

bogactwa ekonomicznego

i mając dużą płynność,

pieniądz może być

gromadzony w postaci

oszczędności, jeśli nie

traci zbyt szybko na

wartości w wyniku

wzrostu cen

Pieniądz jako środek płatniczy

występuje przy

regulowaniu

zobowiązań

finansowych

wynikających z

zaciągniętych

kredytów, spłacie

pożyczek, zapłacie

podatków, kar,

czynszów dzierżawnych

itp.

Pieniądz światowy

państwo gwarantuje

jego pełną

wymienialność

zewnętrzną i

swobodę

posługiwania się nim

w obrotach

płatniczych i

kapitałowych

Posiadanie i

stosowanie

pieniądza przynosi

korzyści, w związku

z czym na pieniądz

istnieje określony

popyt, podobnie jak

na inne dobra

Popyt na pieniądz

zapotrzebowanie na

pieniądz ze strony

różnych podmiotów

gospodarczych

(gospodarstw

domowych,

przedsiębiorstw itp.).

Transakcyjny popyt na

pieniądz

wynika z dążenia do

posiadania zasobów

pieniądza w celu

realizacji

przewidywanych

zakupów dóbr i

usług

Zasoby pieniądza

obejmują:

•pieniądz gotówkowy,
•depozyty bankowe

na żądanie, które w
każdej chwili można
zamienić na gotówkę

Przezornościowy popyt na

pieniądz

wynika z

niepewności co do

przyszłych

dochodów i

wydatków oraz z

dążenia do

bezpieczeństwa

Spekulacyjny popyt na

pieniądz

polega na dążeniu

do posiadania

pieniądza w

przewidywaniu

spadku ceny innych

aktywów i

oczekiwania

przyszłych zysków

Spekulacyjny popyt na

pieniądz jest malejącą

funkcją stopy

procentowej, tzn. przy

spadającej stopie

procentowej popyt na

pieniądz rośnie, zaś przy

rosnącej stopie

procentowej

spekulacyjny popyt na

pieniądz spada

Popyt na pieniądz zależy

od:

• poziomu realnego dochodu

narodowego,

• wielkości dochodów osobistych,
• wysokości stóp procentowych,
• ogólnego poziomu cen,
• oczekiwań dotyczących

przyszłych cen,

• innych czynników

ekonomicznych.

Wzrost dochodu

narodowego i dochodów

osobistych podmiotów

gospodarczych powoduje

zwiększenie transakcyjnego

popytu na pieniądz,

ponieważ z wyższymi

dochodami wiążą się

większe zakupy, do których

sfinansowania potrzebne są

większe kwoty pieniężne

Podaż pieniądza

ilość pieniądza

wprowadzonego do

obiegu. W danym

momencie w obiegu

znajduje się

określona ilość

pieniądza

Zmiana wielkości podaży regulowana jest

przez bank centralny na podstawie:

• przewidywanego wzrostu wolumenu

dochodu narodowego,

• przewidywanego wzrostu cen,
• możliwości zwiększenia prędkości

obiegu pieniądza gotówkowego,

• wpływu oprocentowania na

strukturę zasobów pieniężnych, tzn.

na wielkość wkładów i pożyczek

terminowych oraz lokatę pieniądza

w papierach wartościowych o

różnym stopniu płynności.

Ilość pieniądza w obiegu próbuje

wyjaśnić ilościowa teoria pieniądza za

pomocą równania obiegu (Irvinga

Fishera), wyrażonego w następującej

postaci:

M x V = P x Q

gdzie:

M – ilość pieniądza w obiegu (zasoby

pieniądza),

V – prędkość obiegu pieniądza, ile razy

przeciętnie jednostka pieniężna została użyta

przy zawieraniu transakcji w ciągu roku,

P – przeciętny poziom cen dóbr i usług

wchodzących w skład produktu narodowego

brutto,

Q – ilość wytworzonych dóbr i usług, czyli

realna wielkość produktu narodowego brutto

Z równania obiegu

pieniądza można

wnioskować, jakie

będą skutki zmian

jego elementów

składowych

Jeżeli wzrasta

poziom produkcji

krajowej, przy nie

zmienionych

zasobach i prędkości

obiegu pieniądza, to

musi obniżyć się

poziom cen

Aby nie dopuścić do

spadku poziomu cen w

warunkach wzrostu

produkcji należy

zwiększyć zasoby

pieniądza lub prędkość

jego obiegu, względnie

obie te wielkości

jednocześnie

Inflacja może wystąpić gdy:

• zasoby pieniądza i prędkość jego

obiegu lub obie te zmienne

jednocześnie będą rosły szybciej niż

wzrost produkcji,

• gdy produkcja nie ulegnie zmianie, a

wzrosną zasoby pieniądza przy nie

zmienionej prędkości jego obiegu,

• gdy wielkość produkcji i zasoby

pieniądza nie ulegną zmianie, a

wzrośnie prędkość jego obiegu,

• gdy spadnie poziom produkcji przy

nie zmienionych zasobach pieniądza i

prędkość jego obiegu.

Jeżeli wraz ze spadkiem

cen nie ulegną obniżce

koszty produkcji, w tym

płace, wystąpi

bezrobocie, którego

wielkość zależna będzie

od tego, o ile i jak szybko

zmniejszone zostaną

zasoby pieniądza i w

jakim tempie obniżą się

ceny

Wzrost prędkości obiegu

pieniądza nie powoduje

zazwyczaj w dłuższych

okresach wzrostu cen.

Prędkość obiegu zwiększa

się, gdy podmioty

gospodarcze szybciej

wydatkują swoje pieniądze,

zmniejszając przez to

posiadane zasoby

gotówkowe

Prędkość obiegu

pieniądza zmienia

się w kierunku

przeciwnym do

zmian wielkości

zasobów

pieniężnych

utrzymywanych

przez podmioty

gospodarcze

We współczesnej

gospodarce rynkowej

funkcjonuje dwustopniowy

system bankowy składający

się z banku centralnego i

podlegających mu, w

zakresie polityki pieniężno-

kredytowej, innych banków,

wśród których

najliczniejszą grupę

stanowią banki handlowe

Bank emisyjny

ma ustawowe prawo emisji

pieniądza gotówkowego,

czyli banknotów i monet.

Jest on bankiem banków,

gdyż nadzoruje działalność

wszystkich banków w

kraju, centralizuje ich

płynne rezerwy oraz

zaopatruje je w pieniądz

Poza bankiem centralnym do ważniejszych banków w

gospodarce rynkowej należą:

• banki handlowe, zwane depozytowo-

kredytowymi lub komercyjnymi, które

dokonują obsługi operacyjnej

podmiotów gospodarczych i ludności;

• banki inwestycyjne i hipoteczne,

które opierając się na wkładach

klientów, własnych środków

finansowych oraz kapitale uzyskanym

z emisji akcji i obligacji, specjalizują

się głównie w udzielaniu kredytów

długoterminowych;

Poza bankiem centralnym do ważniejszych banków w

gospodarce rynkowej należą:

• banki o statusie specjalnym, zajmujące

się finansowaniem ważnych

przedsięwzięć gospodarczych kraju, jak

np. robót publicznych, ochrony

środowiska, gospodarki żywnościowej,

transportu, handlu zagranicznego;

• banki oszczędnościowo- pożyczkowe,

zajmujące się przyjmowaniem i

lokowaniem środków finansowych w

różnorodne aktywa; należą do nich

również kasy oszczędnościowe, które

za pośrednictwem urzędów pocztowych

gromadzą wkłady oszczędnościowe

drobnych ciułaczy i następnie je lokują.

Rodzaje instytucji

bankowych i

parabankowych:

•

instytucje kredytów

ratalnych,

•

domy dyskontowe,

•

domy bankierskie

Rodzaje niebankowych

instytucji finansowych:

•towarzystwa

ubezpieczeniowe,

•fundusze

emerytalne,

•fundusze

powiernicze.

Niebankowe instytucje

finansowe dysponują

dużymi sumami

pieniężnymi,

pochodzącymi ze składek

ubezpieczeniowych,

opłat i wpłat, które

lokują głównie w

obligacjach emitowanych

przez wielkie firmy i

instytucje publiczne oraz

w akcjach

Banki wykonują różnorodne

operacje, które można

podzielić na:

•pasywne, czyli

bierne,

•aktywne, czyli

czynne operacje

bankowe.

Operacje pasywne

polegają na przyjmowaniu

wkładów, zwanych

depozytami, tj.

gromadzeniu wolnych

środków kapitałowych

jednostek gospodarczych i

innych osób prawnych

oraz wolnych środków

pieniężnych ludności

Rodzaje operacji

pasywnych:

• wkłady na każde żądanie,
• wkłady terminowe,
• rachunki bieżące,
• rachunki lokat terminowych,
• rachunki dla ludności,
• bony oszczędnościowe,
• stopa oprocentowania

depozytów

Wkłady płatne na każde żądanie

mogą być podjęte

natychmiast, bez

uprzedniego

wypowiedzenia, a

więc są aktywem o

dużej płynności

Wkłady terminowe

dokonywane są na

dłuższy okres i można

je podjąć za

wypowiedzeniem, co

oznacza, że mogą być

one wycofane po

uprzednim określeniu

terminu ich podjęcia

Na rachunki bieżące

jednostki gospodarcze

dokonują bieżących

wpłat oraz zlecają

bankom pokrywanie z

nich bieżących

wydatków. Wkłady na

tych rachunkach mają

charakter a’vista

Na rachunkach lokat

terminowych

podmioty gospodarcze,

nie korzystające z

kredytu, gromadzą swoje

wolne środki pieniężne

na okresy

kilkumiesięczne czy

kilkuletnie, w celu

uzyskania wyższego

oprocentowania

Rachunki dla ludności

rachunki

oszczędnościowo-

rozliczeniowe, z

których poza

wpłatami i wypłatami

gotówkowymi można

dokonywać

przelewów

Rachunki terminowe

na których

przechowywane są

oszczędności o

określonym z góry

terminie lokaty

Bony oszczędnościowe

dokumenty na okaziciela, ale

na życzenie klienta bank może

nadać im charakter

dokumentu imiennego,

umiejscowionego w

określonym oddziale banku.

Bony te są oprocentowane w

różnej wysokości, zależnie od

okresu i warunków, na jakich

ulokowano oszczędności

Stopa procentowa

płacona przez banki

jest zróżnicowana

zależnie od charakteru

wkładu, długości

okresu, na jaki jest on

wniesiony, oraz stopy

przewidywanej inflacji

Za wkłady a’vista

banki płacą

stosunkowo niską

stopę procentową,

a w wielu krajach

są one nie

oprocentowane

Wysokość

oprocentowania

wkładów terminowych

uzależniona jest od

długości okresu, na jaki

jest wniesiony określony

wkład, przy czym im

dłuższy ten okres, tym

na ogół wyższe

oprocentowanie wkładu

Operacje aktywne

polegają na dokonywaniu

przelewów na polecenie

właścicieli depozytów z

ich rachunków na rzecz

innych osób,

przedsiębiorstw i

instytucji, dokonywaniu

wypłat gotówkowych oraz

na udzielaniu kredytów

Rodzaje operacji

aktywnych:

• czek,
• polecenie przelewu,
• kredyt,
• obrót wekslowy,
• dyskonto weksli,
• weksle skarbowe,
• kredyt hipoteczny,
• kredyt obligacyjny,
• inne formy zabezpieczenia kredytu,
• stopa oprocentowania kredytów.

Czek

dokument, na którym

właściciel rachunku

bankowego poleca

bankowi dokonanie

wypłaty określonej

sumy pieniężnej osobie

wymienionej na czeku

lub jego okazicielowi

Z punktu widzenia długości okresu, na

jaki udzielane są kredyty, rozróżnia się:

• kredyty krótkoterminowe,

udzielane na okres jednego

roku;

• kredyty średnioterminowe,

udzielane na okres od

jednego roku do pięciu lat,

najczęściej na dwa, trzy lata;

• kredyty długoterminowe,

udzielane na okres spłaty

dłuższy niż pięć lat.

Obrót wekslowy

polega na czasowym

odroczeniu zapłaty za

nabywane towary.

Producent, chcąc

przyspieszyć bądź

zwiększyć sprzedaż swoich

towarów, odracza nabywcy

termin zapłaty za

przekazane towary, czyli

pożycza mu część własnego

kapitału obrotowego

Istotną cechą weksla

jest możliwość

przenoszenia

płynących z niego

praw na kolejne osoby,

co umożliwia

wykorzystanie go jako

środka zapłaty w wielu

transakcjach

handlowych

Posiadacz weksla może

zatrzymać go do dnia

płatności, użyć go do

uregulowania swojego

zobowiązania, względnie

zdyskontować go przed

terminem płatności w

banku handlowym.

Dyskonto weksli

bank dyskontujący kupuje

weksel, płacąc za niego

sumę, na jaką opiewa,

pomniejszoną, o procent za

okres, jaki upłynie od

chwili wykupu weksla

przez bank do terminu

wykupu przez płatnika,

który jest określony na

wekslu

O = [W x d x t]/

[100 x 360]

gdzie:

O – kwota odsetek z tytułu

dyskonta,

W – suma weksla,

d – stopa dyskontowa w skali

rocznej,

t – ilość dni pozostających do daty

płatności weksla

Weksle skarbowe

papiery wartościowe

o krótkim terminie

wykupu, dlatego

często są nazywane

krótkoterminowymi

obligacjami

państwowymi

Kredyt hipoteczny

stosuje się do

finansowania

budownictwa

przemysłowego,

mieszkaniowego oraz

rolnictwa, tj.

nieruchomości, które są

najlepszym

zabezpieczeniem

kredytu

Innymi formami

zabezpieczenia kredytu są:

• poręczenie udzielane przez osoby

fizyczne i prawne,

• gwarancje innych banków i

towarzystw ubezpieczeniowych,

• kaucje,
• blokady środków pieniężnych na

rachunkach bankowych,

• poręczenia wekslowe,
• zastawy bankowe na ruchomościach,
• przelewy wierzytelności

kredytobiorców na banki itp.

Stopa oprocentowania kredytów jest

zróżnicowana w zależności od następujących

czynników:

• wysokości przeciętnej stopy zysku,
• polityki pieniężno- kredytowej banku

centralnego,

• podaży i popytu na kapitał

pożyczkowy,

• stopnia ryzyka kredytodawcy,

wynikającego z ewentualnej
niewypłacalności dłużnika,

• okresu, na jaki został udzielony kredyt,
• stopy inflacji.

Zysk brutto banku

różnica między

oprocentowanie

m pobieranym a

wypłacanym

Z tego zysku pokrywane są

koszty operacyjne banku,

tj.:

•amortyzacja budynków

i urządzeń,

•koszty utrzymania

personelu,

•ubezpieczenia,
•podatki itp.

Zysk netto

pozostała

suma, po

potrąceniu

kosztów

operacyjnych

W zależności od stopnia płynności

poszczególnych składników zasobu pieniądza

stosuje się cztery miary wielkiego zasobu, a

mianowicie:

•

M1 – obejmuje pieniądz gotówkowy, będący w

posiadaniu ludności, rachunki, z których wypłaty

mogą być dokonywane na żądanie lub na podstawie

czeków, czeki podróżnicze oraz inne rachunki

bankowe, na które mogą być wystawiane czeki;

•

M2 – obejmuje wszystkie składniki M1, rachunki

oszczędnościowe, małe rachunki terminowe,

certyfikaty depozytowe oraz rachunki rynku

pieniężnego i inne aktywa o wysokiej płynności;

•

M3 – zawiera M2, duże salda rachunków

terminowych i inne względnie mniej ważne

składniki;

•

L – obejmuje M3 oraz inne płynne aktywa nie objęte

pozostałymi miarami, takie jak waluta bankowa,

dokumenty handlowe i obligacje skarbowe.

Z przedstawionych

definicji miar zasobów

pieniądza wynika, że

zależność między nimi

jest następująca:

M1 < M2 < M3

< L

W dwustopniowym systemie

bankowym krążą dwa rodzaje

pieniądza, tj.:

•pieniądz banku centralnego,

który jest pieniądzem
gotówkowym,

•pieniądz kreowany przez

banki handlowe, pochodzący
od pieniądza gotówkowego,
zwany pieniądzem bankowym,
depozytowym lub wkładowym

Stopa rezerw

obowiązkowych

wyrażona w procentach

cześć ogółu depozytów,

którą banki handlowe

mają obowiązek

utrzymać w postaci

gotówki lub depozytu w

banku centralnym

Rezerwy nadwyżkowe

zasoby pieniądza, które

stanowią nadwyżkę ponad

poziom rezerw

obowiązkowych, czyli są

różnicą między rezerwami

całkowitymi (ogólną sumą

depozytów bankowych) a

rezerwami obowiązkowymi

W całym systemie

bankowym kwota

udzielonych

kredytów może

kilkakrotnie

przekraczać sumę

rezerw

nadwyżkowych

wszystkich banków

O wielkości kreacji

depozytów i pieniądza

bankowego, przy danych

zasobach pieniądza

gotówkowego, decyduje

mnożnik kreacji

depozytów, który jest

odwrotnością stopy

rezerw obowiązkowych

md = 1/ r

gdzie:

md – mnożnik

(współczynnik) kreacji

depozytów,

r – stopa rezerw

obowiązkowych

Inne funkcje banków handlowych:

• przyjmowanie depozytów,

• dokonywanie wypłat gotówkowych i

przelewów środków finansowych z

jednych rachunków na inne,

• dyskontowanie weksli handlowych,

• kreowanie pieniądza bankowego

poprzez udzielanie kredytów,

• tworzenie oddziałów zajmujących się

finansowaniem ratalnych zakupów

dóbr trwałego użytku,

• akceptowanie weksli związanych z

zagranicznymi obrotami towarowymi,

walutowymi i złotem,

Inne funkcje banków handlowych:

• wynajmowanie skrytki bankowej do

przechowywania wartościowych

dokumentów i przedmiotów.,

• prowadzenie oddziałów

powierniczych, świadczących usługi

finansowe w stosunku do

powierzonego mienia (np. obsługa

papierów wartościowych,

administrowanie powierzonymi

funduszami emerytalnymi),

• świadczenie usług maklerskich,

• zajmowanie się doradztwem

inwestycyjnym oraz kupnem i

sprzedażą papierów wartościowych

na zlecenie swoich klientów.

Cele polityki pieniężno-

kredytowej:

• utrzymanie równowagi

wewnętrznej, wyrażającej się w
stabilizacji cen,

• pełne wykorzystanie czynników

produkcji, zwłaszcza ograniczenie
bezrobocia oraz zapewnienie
wzrostu gospodarczego i
równowagi zewnętrznej
przejawiającej się w równowadze
bilansu płatniczego oraz
stabilizacji kursu walutowego.

Instrumenty Banku

centralnego:

• określenie stopy rezerw gotówkowych,

jakie muszą utrzymywać banki w celu

zapewnienia bieżących wypłat

wynikających z wycofywania wkładów

oraz ograniczenia ekspansji kredytowej,

• prowadzenia polityki refinansowania, w

tym określania wysokości stopy

redyskontowej i lombardowej,

• prowadzenia operacji otwartego rynku,

tj. kupna i sprzedaży papierów

wartościowych,

• prowadzenia polityki walutowej,
• bezpośredniego sterowania kredytami.

Document Outline