Dr Anna Matuszczak

MAKROEKONOMIA

Wykład WGM, I rok,

studia dzienne, Poznań

[e-mail]

061-854 3017 sekretariat

061-854 3021 pokój

Dyżury:1021 Altum

poniedziałek 8.30-10.30

Zasady egzaminacyjne.....

Literatura:

1.Begg „Makroekonomia”,PWE, Warszawa
2. P.Samuelson, W.Nordhaus „Ekonomia”, PWN,
Warszawa;
3. D.Kamerschen i in. „Ekonomia”, Wyd.
„Solidarność”, Gdańsk;
4. B. Czarny i in. „Podstawy ekonomii”, PWE,
Warszawa;
5. W. Balicki „Makroekonomia”, wyd. stare, Poznań;
6. Milewski „Podstawy ekonomii”, PWN, Warszawa
7. A. Czyżewski „Przepływy międzygałęziowe”

Po co studiować

ekonomię?

Ludzie studiują ekonomię,

bo:

• mają nadzieję, że zrobią pieniądze;
• traktuje się ich jak analfabetów, jeśli

nie mogą zrozumieć w jaki sposób

prawa popytu i podaży stosują się

do ropy naftowej;

• słyszeli, że ekonomię nazywa się

królową nauk społecznych –

najstarszą ze sztuk, najmłodszą z

nauk.....

Czym jest ekonomia?

• nauką o gospodarowaniu;
• nauką o dokonywaniu wyborów –

bada, w jaki sposób ludzie
dobierają rzadkie albo ograniczone
zasoby wytwórcze, aby
produkować z nich różne dobra, i
jak decydują o ich podziale między
członków społeczeństwa;

Cel tego wykładu?

Mikroekonomia a

makroekonomia

Ekonomia

• NORMATYWNA
• w grę wchodzą sądy

wartościujące i etyka;

• Jaką stopę inflacji można

tolerować?

• Jak dużej armii

potrzebujemy?

• Wybór przez pryzmat

opcji politycznej

• POZYTYWNA
• opis faktów;
• Ile wynosi dziś stopa

%?

• Jaki wzrost poziomu

bezrobocia wpływa
na inflację?

Kłótliwi ekonomiści...

• największe rozbieżności obserwuje się

w kluczowych kwestiach, tj.np. roli

pieniądza w gospodarce;

• duży stopień poglądów w

mikroekonomicznej teorii cen i

rynków;

• co do rozległych zagadnień

politycznej i etycznej natury

ekonomiści różnią się między sobą tak

samo, jak ich rodzice czy krewni...

Patologie gospodarcze

Rys.1 Dynamika głównych wskaźników makroekonomicznych (w %) w
Polsce w latach 1997-2009 (rok poprzedni=100)

Model PEST

Ustroje

gospodarcze

Czym jest ustrój

gospodarczy?

• Stanowią go te reguły prawne,

które przesadzają o tym komu oraz
jakie przysługują prawa do
posiadania oraz kto i jakie może
bądź musi wykonywać czynności
gospodarcze.

Ustroje liberalne i

etatystyczne

Mamy do czynienia z liberalizmem

gospodarczym, gdy przyjmujemy tezę, iż

tym lepiej gospodarka funkcjonuje, im

mniej czynności gospodarczych

zastrzeżonych jest dla instytucji lub

przedsiębiorstw państwowych, a więcej

dostępnych każdemu obywatelowi, oraz

im mniej jest czynności nakazanych przez

państwo.

Ustrój jest tym bardziej etatystyczny, a

gospodarka tym bardziej zetatyzowana,

im więcej czynności gospodarczych jest w

niej zastrzeżonych wyłącznie dla

instytucji lub przedsiębiorstw

państwowych oraz im więcej czynności

nakazanych przez państwo.

Gospodarka centralnie

zarządzana i rynkowa

Gospodarka centralnie zarządzana –

model zarządzania gospodarką, w którym

jedynym lub dominującym regulatorem

produkcji jest system wzajemnie

powiązanych planów gospodarczych

zawierających podejmowane na szczeblu

centralnym bieżące i przyszłościowe

decyzje.

Cechy gospodarki centralnie

planowanej:

• niski poziom techniczny (buble, ilość a nie jakość,

gospodarka niedoborów – brak postępu, czarny

rynek, szara strefa);

• wysoki poziom zużycia majątku produkcyjnego

(koszt→cena);

• nikły udział wyrobów wysokiej techniki (’89-brak

dóbr pierwszego rzędu);

• nadmierny udział surowców energetycznych w

produkcji globalnej;

• słabe powiązania z gospodarką europejską i światową

(monopol państwa na handel zagraniczny, autarkia);

• wysoki udział rolnictwa w tworzeniu PKB oraz

zatrudnieniu, przy ogromnym zacofaniu tegoż

sektora;

• skupienie dominującej części produkcji w dużych

przedsiębiorstwach państwowych.

Od 1974 r – przygotowania do

przekształcenia gospodarki na wzór

radziecki:

• likwidacja wielkich własności

kapitalistycznych i ziemiańskich
(niszczenie kultury, która skupionej
wokół posiadłości ziemskich a nawet
fizyczne niszczenie np. dworków);

• nacjonalizacja przemysłu (już po wojnie

przejęto niemieckie, żydowskie i te
przedsiębiorstwa, po które nikt się nie
zgłaszał);

• likwidacja prywatnych zakładów,

zastępowanie ich przez spółdzielnie;

Po wyborach w 1989 r. pierwszy

niekomunistyczny rząd przystąpił do

reform.

Zadanie: stworzenie systemu rynkowego

zbliżonego do modelu jaki istnieje w

krajach wysokorozwiniętych.

„istnieją dwie drogi przeprowadzenia

reform: „szybka i bardzo szybka”

„nie da się gasić pożaru na raty”

Plan Balcerowicza był dwuetapowy i

obejmował:

• stabilizację gospodarki
• wprowadzenie rygorystycznej polityki budżetowej mającej na

celu wzmocnienie dyscypliny egzekwowania dochodów budżetu i
odpowiednim administrowaniu wydatkami oraz ograniczaniu
dotacji i ulg podatkowych, a także dopłat do eksportu;

• liberalizowanie systemu cen, które dotyczyło blisko 90% obrotów;
• deflacyjna polityka dochodowa oparta na wysokim i

progresywnym opodatkowaniu wzrostu wynagrodzeń powyżej
pewnej ustalonej normy (popiwek);

• polityka urealnionych stóp procentowych (kształtowanych

stosownie do tempa inflacji) i znacznej redukcji zakresu
preferencji kredytowych;

• wewnętrzna wymienialność złotego i stabilizacja kursu dolara;

Plan Balcerowicza był dwuetapowy i

obejmował:

• przebudowę systemu funkcjonowania

gospodarki

• zniesienie wszelkich form automatycznego

rozdzielnictwa produktów;

• dokonanie zmian w stosunkach kredytowych

między NBP a rządem;

• liberalizacja handlu zagranicznego;
• początek demonopolizacji gospodarki;
• początek prywatyzacji sektora państwowego,

zwłaszcza w handlu, budownictwie, w
mniejszym stopniu w transporcie, łączności i
przemyśle.

W trakcie tworzenia, jak i już po jego

wcieleniu w życie „plan Balcerowicza” był

szeroko krytykowany i spotkał się z

wieloma zarzutami. Oto najważniejsze z

nich:

• zbyt duży zakres liberalizacji handlu zagranicznego, do

którego Polska nie była przygotowana;

• zbyt wysoka skala dewaluacji złotego powiązana za długim

okresem utrzymywania zaniżonego kursu dolara;

• bardzo duża skala ulg mających przyspieszyć rozwój sektora

prywatnego oraz brak przeciwdziałania powstawaniu
majątków tzw. nomenklaturowych kapitalistów;

• wysokie, hamujące rozwój inwestycji obciążenia podatkowe

przedsiębiorstw państwowych;

• zerwanie przez państwo z polityką protekcjonizmu i jednolite

traktowanie wszystkich podmiotów gospodarczych.

Ale miał także sukcesy; najważniejsze z

nich to:

• uruchomienie i rozwój mechanizmów rynkowych;
• zahamowanie inflacji;
• umocnienie złotego, wprowadzenie jego wymienialności

wewnętrznej, a potem także zewnętrznej;

• likwidacja deficytu budżetowego (1990 r była nawet nadwyżka!)
• otwarcie gospodarki na świat, dodatnie saldo wymiany z

zagranicą oraz napływ inwestycji zagranicznych;

• rozpoczęcie procesów prywatyzacyjnych i demonopolizacyjnych;
• powstanie rynku kapitałowego;
• pozytywne zmiany w strukturze gospodarki, pod względem

działowo-gałęziowym, własnościowym jak i organizacyjnym;

• od roku 1992 PKB zaczął sukcesywnie wzrastać (’93 – o 3,8%,

’94 o 5,2%).

Gospodarka rynkowa – istnieje wtedy, gdy

podstawowym motywem działania

przedsiębiorców jest maksymalizacja

zysku a podstawowym sposobem

kontaktów między przedsiębiorcami są

transakcje kupna-sprzedaży.

Słabości gospodarki

rynkowej:

• istnienie dóbr publicznych;
• występowanie zjawisk

destabilizujących gospodarkę;

• mechanizm rynkowy nie obejmuje

wszystkich dziedzin istotnych dla
społeczeństwa;

• rynek w sposób nieuchronny prowadzi

do zwiększenia udziału
przedsiębiorstw
monopolistycznych......

Zalety gospodarki

rynkowej:

• tendencja do racjonalnego i efektywnego

wykorzystania zasobów;

• mechanizm rynkowy tworzy najbardziej

efektywny system motywacyjny oparty na

własności prywatnej (dążenie jednostek do

bogacenia i się);

• rynek zapewnia wysoką innowacyjność

gospodarki (obiektywna konieczność

przetrwania na rynku);

• wysoka dyscyplina finansowa

przedsiębiorstw (brak płynności zabija);

• rynek zapewnia najdalej idącą elastyczność

gospodarki.

Po 15 latach transformacji słabościami

polskimi są (wg Hausnera):

• masowe strukturalne bezrobocie;
• wysokie nierówności dochodowe;
• szeroka i głęboka sfera ubóstwa;
• polaryzacja społeczno-ekonomiczna miasto-

wieś;

• nadmierne obciążenia budżetu państwa

wydatkami socjalnymi;

• niski poziom akumulacji i inwestycji;
• niski poziom oszczędności;
• bardzo niski poziom na B&R;
• niedorozwój infrastruktury technicznej i usług

publicznych.

Ekonomia musi być

adekwatna społecznie!

wyszczególnienie

1950

1970

1989

Zatrudnienie w %

przemysł z budownictwem

25,6

36,5

36,8

rolnictwo z leśnictwem

53

36,5

26,8

pozostałe działy

21,4

27

36,4

sektor prywatny bez
rolnictwa

3,1

2,9

9

sektor prywatny z
rolnictwem

52,6

32

30,1

sektor państwowy

47,4

68

69,9

Wymiana handlowa w %

eksport do krajów
komunistycznych

56,5

63,9

40,6

eksport do krajów
zachodnich

43,1

36,1

59,4

import z krajów
komunistycznych

61,1

68,6

40,1

import z krajów zachodnich

38,9

31,4

59,1

rok

Dług zagraniczny netto w mld

USD

Inflacja w %

1976

10,7

4,4

1982

25,1

100,8

1986

32,8

17,7

1987

37,7

25,2

1988

37,1

60,2

1989

38,5

251,1

1989 r.

PKB w mld USD

PKB per capita w
USD

POLSKA

68,3

1800

RFN

1189,1

19180

USA

5156,4

20730

wyszczególnienie

Lata

Zmiana w %

1990

1991

Ceny

585,8

70,3

PKB

-10,5

-7,5

Płace realne

-24,4

-0,3

Eksport

24,7

-18,5

Import

-2,5

24,3

Produkcja rolnicza

-2,2

-2,0

Produkcja przemysłowa

-24,1

-11,9

Stopa bezrobocia

6,1

11,5

Deficyt budżetowy
(%PKB)

3,1

3,8

Kapitalizm a socjalizm

• Socjalizm – ideologia społeczna głosząca

zniesienie prywatnej własności środków
produkcji, postulująca m.in. zbudowanie
ustroju społecznego, który doprowadzi do
zniesienia podziałów klasowych i realizacji
zasad

równości

i

sprawiedliwości

społecznej.

• Wg Stefana Kisielewskiego „Socjalizm jest

to umiejętność rozwiązywanie problemów,
których nie ma nigdzie indziej”

• „W socjalizmie państwo zajmuje się

wszystkim, więc obywatele starają się nie
przeszkadzać i nie robią nic”

Socjalizm stał się „modny” w Polsce po II Wojnie

Światowej i miał kilka istotnych cech. Państwo

socjalistyczne na pierwszym miejscu stawiało lud,

deklarowało dobrobyt mas pracujących, a obok

ustrojowej roli właściciela i organizatora

produkcji miało także rolę: wielkiego

budowniczego, bankiera, jedynego

świadczeniodawcy (renty, emerytury, zasiłki),

lekarza.

• Kapitalizm – system polityczny i

ekonomiczny, którego podstawą
jest własność prywatna.

Trzy stopnie własności:

• Prawo do sprzedaży dobra lub

nieodpłatnego przekazania dowolnej
osobie prawnej lub fizycznej;

• Prawo do prowadzenia przy użyciu dobra

działalności gospodarczej, której sensem
jest otrzymanie nadwyżki ekonomicznej;

• Prawo do użytkowania dobra zgodnie z

jego właściwościami fizycznymi.

Czym jest nadwyżka ekonomiczna?

Kapitalizm, gdy większość dóbr

gospodarczych jest na mocy prawa

własnością prywatną, przy czym

własność ta obejmuje przynajmniej

pierwszą i drugą grupę uprawnień.

Ustroje demokratyczne

i dyktatorskie

Jeśli całe społeczeństwo, bądź jego

część (stan uprzywilejowany)

wyposażone jest w mechanizmy

wyborcze, za pomocą których może

wpływać na charakter prawa

gospodarczego, może zmieniać

obowiązujące nakazy i zakazy, a także

rozszerzać lub ograniczać prawa

właścicieli, to mamy wówczas do

czynienia z ustrojem

demokratycznym.

Ustroje klasowe i

bezklasowe

Determinanty klasowości:

• pochodzenie,
• kolor skóry, rasa,
• religia,
• stan posiadania,
• płeć,
• itd

Reperkusje klasowości:

• część ludności, społeczeństwa z racji

pewnej cechy, objęta jest na mocy
prawa większą liczbą zakazów
prowadzenia i nakazów wykonywania
czynności gospodarczych niż jej
pozostała część.