Informacja naukowa
po II wojnie
światowej



5.1

Organizacje międzynarodowe z

zakresu informacji i dokumentacji i ich

działalność informacyjna.


5.2

Informacja naukowa w bibliotekach

polskich.


5.3

Powstanie i działalność sieci

ośrodków dokumentacji naukowo-

technicznej w Polsce.

Oprac.

Justyna

Kasperczuk
Michalina

Pokrywka
Monika Jarecka



międzyrządowe, zajmujące się działalnością informacyjną:

UNESCO (United Nations Education, Scientific and Cultural Organization)
UNIDO (United Nations Industrial Development Organization)
UNDP (United Nations Development Programme)
CEC (Commission of the Europe Communities)
OECD (Organization for Economic Cooperation and Development)
ITU (International Telecominication Union)

 pozarządowe:

FID (International Federation for Information and Decumentation)
IFLA (International Federation for Library Assosation and Institutions)
ICA (International Council of Archives)
ICSTI (International Council for Scientific and Technical Information)
ICSU – CODATA (Committee on Data for Science and Technology)
ISO (International Organization for Standarization)
INFOTERM (International Information Centre for Terminology)
MCINT (Międzynarodowe Centrum Informacji Naukowej i Technicznej)

Organizacje
międzynarodowe

Działalność informacyjna i zasady

współpracy międzynarodowej tych

organizacji dotyczą przed

wszystkim:

 wytaczania polityki informacyjnej
 tworzenia programów rozwojowych
 prowadzenia prac normalizacyjnych i pomocy przy

opracowywaniu projektów normalizacyjnych w obszarach

poszczególnych państw
 udostępniania źródeł informacyjnych w zasięgu

międzynarodowym
 szkolenia i dokształcania, promowania nowej technologii i

informacyjnej i informatycznej
 ochrony własności intelektualnej
 doskonalenia usług i służb informacyjnych
 konserwacji i ochrony zbiorów i zabytków
 promowanie badań w dziedzinie informacji

Polityka informacyjna

 ISO

Działalność związana

z

ujednolicaniem

i

przyjęciem

norm

ułatwiających współpracę

międzynarodową,

promuje i

tworzy

normy

na

poziomie

międzynarodowym

w

celu

ułatwienia

międzynarodowej

wymiany dóbr i usług.
Polskę reprezentuje w

ISO

Polski

Komitet

Normalizacyjny – PKN

(krajowa

jednostka

normalizacyjna).

 UNESCO

rozwój źródeł i służb informacji włączając w to

generowanie i gromadzenie informacji
kadry specjalistów, technologię informacyjną i pozostałe

ośrodki
zapewnienie dostępu do informacji i jej efektywne

rozpowszechnianie
promocje efektywnego użytkowania informacji,

szkolenie użytkowników
rozwój i koordynację krajowej działalności

informacyjnej
udział w międzynarodowej działalności informacyjnej

IFLA

promowanie roli bibliotek w dziedzinie kultury,
oświaty i życia społecznego
doskonalenie dostępu do informacji i źródeł

pierwotnych
wzmocnienie zawodu bibliotekarskiego
wpływanie na rozwój i zastosowanie technologii

informacyjnej i telekomunikacji
opracowała programy przedmiotowe – Powszechna

Kontrola Bibliograficzna i Międzynarodowa MARC,

Program Konserwacji i Ochrony Zbiorów – PAC,

Program Powszechnego Przepływu Danych i

Telekomunikacji – UDT
Opracowała programy misyjne – Doskonalenie

Bibliotekarstwa w Trzecim Świecie –ALP

Programme

Międzynarodowe programy
w dziedzinie
informacji
naukowej

 UNISIST –

to program koordynujący i wspomagający, zwłaszcza w

krajach rozwijających się, programy narodowe, których celem było stworzenie

podstaw do funkcjonowania światowej sieci informacyjnej, zakładającej

trzystopniową organizację :

sieci i systemy narodowe
regionalne
środek koordynujący

W ramach programu utworzono: Międzynarodowy System Informacji Rolniczej

AGRIS, Światową Siec bibliotek Rolniczych AGLINET, Międzynarodowa Siec Ośrodków

Dokumentacji Polityki i Badań nad Komunikowaniem Masowym COMNET,

Międzynarodowy

System

Informacji

w

zakresie

nauk

społecznych

DARE,

Międzynarodowy System Informacji o Wydawnictwach Ciągłych ISDS, który przekształcił

się w ISSN Network, Międzynarodowy System Informacji o Badaniach w Zakresie

Dokumentacji Naukowej ISORID, Międzynarodowa Siec Informacji Normalizacyjnej

ISONET, Międzynarodową Siec Informacji Patentowej PIN WIPO, Międzynarodowy

System Informacji Jądrowej INIS, System Wymiany Informacji w zakresie Polityki

Naukowej i Technicznej SPINES, Międzynarodowe Centrum Informacji w zakresie

Bezpieczeństwa i Higieny Pracy ILO CIS, Międzynarodowy System Informacji w zakresie

rozwoju społecznego i gospodarczego DEVSIS

NATIS (National Information System) – Narodowe Systemy Informacji

Naukowej; opracowany w 1965 roku, zakładał zespolenie narodowych

sieci bibliotek, archiwów i ośrodków informacji w celu stworzenia

spójnej infrastruktury informacyjnej, która może stanowić w każdym państwie

podstawę międzynarodowej wymiany informacji w światowych systemach,

również dziedzinowo – gałęziowych. W Polsce realizacja tego programu było

SINTO.

UBC (Universal Bibliographic

Control)

–

Powszechna

Rejestracja Bibliograficzna, UAP

(Universal

Availability

of

Publications)

–

Powszechna

Dostępność

Publikacji

–

programy opracowane przez

IFLA zakładały: udostępnienie

w

skali

międzynarodowej

podstawowych

danych

bibliograficznych

dotyczących

światowego

piśmiennictwa

i

zapewniających

dostęp

do

dokumentów bez względu na ich

umiejscowienie i czas. W ramach

programu

opracowano

międzynarodową

numerację

wydawnictw:

ISSN

–

periodyków, ISBN – książek.

PGI

(Programme

General

d’

Information:

General

Information

Programme)

–

Ogólny

Program

Informacyjny

Narodów

Zjednoczonych, przyjęty przez 19

Konferencję Ogólną UNESCO

w Nairobi w 1976 roku.

Utworzony został w oparciu o dwa

programy opracowane w ramach

UNESCO : UNISIST oraz NATIS,

obejmowały

również

systemy

dziedzinowe : INIS, AGRIS, SPINES,

DEVISIS, a także projekty UBC i UAP.

Kierowany przez Międzynarodowa

Radę, złożona z 36 członków. Ich

zadaniem

jest

projektowanie

i

wdrażanie krajowych, regionalnych

i międzynarodowych

systemów

informacyjnych,

koordynowanie

i

kontynuacja

rozpoczętych

prac

UNESCO

w

zakresie informacji naukowej i dalszy

jej rozwój w powiązaniu z dziedzinami

pokrewnymi

:

edukacja,

nauką,

kulturą i komunikacją .

Działalność
informacyjna
Unii
Europejskiej

 W państwach Unii Europejskiej działają sieci informacyjne, których zadaniem

jest rozpowszechnianie informacji Wspólnot Europejskich o naukowych

programach, innowacjach i możliwościach uczestniczenia polskich

instytucji w programach ramowych Unii, programach naukowych NATO i

innych. Organizowane są miedzy innymi:

biblioteki depozytowe DEP
centra dokumentacji europejskiej EDC
centra euroinfo EIC
inne ośrodki wspierające działalność małych i średnich przedsiębiorstw

 Komisja Wspólnoty Europejskiej w zakresie polityki informacyjnej

formułuje zadania dotyczące:
 stworzenia warunków dla rynku wewnętrznego umożliwiających

konkurencyjne usługi informacyjne w ramach Wspólnoty Europejskiej
 umocnienia pozycji Wspólnoty Europejskiej na światowym rynku

informacyjnym – z punktu widzenia dostawców, jak i użytkowników informacji
 zapewnienia, aby inicjatywy gospodarcze, społeczne i inne regionalne były

w pełni brane pod uwagę przez rynek informacji

W ramach

Unii

, tworzone są sieci biur informacji w zakresie

poszczególnych dziedzin:

ARIES obejmuje ekonomię społeczną
COLINE prawa konsumentów



Sieci doradcze i analityczne:

EURYDICE sieć informacyjna dotycząca systemów edukacyjnych
NARIC sieć obejmująca zagadnienia uznawalności dyplomów szkół wyższych i

kwalifikacji zawodowych
MISEP sieć ulokowana w ministerstwach pracy, dostarczająca informacji nt. polityki

zatrudnienia w UE
EUROPARTENARIAT sieć ośrodków zajmujących się ułatwianiem współpracy

międzynarodowej małych i średnich przedsiębiorstwom.

 Najczęściej wykorzystywanymi źródłami informacji o działalności i

praktykach w Unii Europejskiej są serwisy informacyjne on-

line, bazy danych udostępniane w Internecie i na

dyskach CD:

ECLAS katalog Biblioteki Centralnej Komisji Europejskiej w Brukseli
CORDIS Wspólnotowy Serwis Informacyjny Badań i Rozwoju
RAPID pełno tekstowa baza tworzona przez Biuro Prasowe Komisji

Europejskiej
esp@cenet –baza bibliograficzna o patentach ukazanych w ciągu

ostatnich dwóch lat w państwach Europejskiej Organizacji

Patentowej

Udział polskich ośrodków
w programach
międzynarodowych

BOBCATSSS

–

organizacja

instytucji

kształcących

w

zakresie

bibliotekoznawstwa i informacji naukowej oraz stymulująca ich

współprace. Nazwa organizacji jest akronimem powstałym przez połączenie

pierwszych liter nazw miast, z których pochodzili jej założyciele: Budapest,

Oslo, Barcelona, Copenhagen, Amsterdam, Tampere, Stuttgart, Szombately,

Sheffield. Polskę reprezentują uniwersytety z Krakowa, Torunia i Warszawy.
Główne cele BOBCATSSS to :

rozpowszechnianie nowych idei i wyników najnowszych badań naukowych
aktywizowania działalności badawczej oraz organizacyjnej pracowników i studentów
rozwijanie współpracy środowiska akademickiego z praktykami : bibliotekarzami i

pracownikami sektora informacji

Polska uczestniczy w międzynarodowych zadaniach i projektach. Poszczególne
polskie organizacje i instytucje są członkami struktur międzynarodowych
działających na rzecz informacji naukowej, m.in. Polski Komitet do spraw
UNESCO; w strukturze IFLA Polskę reprezentuje Stowarzyszenie Bibliotekarzy
Polskich, Biblioteka Narodowa, Biblioteka Sejmowa, Biblioteka Uniwersytecka w
Warszawie oraz Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu. W IATUL reprezentuje
nas Biblioteka Główna Politechniki Białostockiej, Biblioteka Główna Politechniki
Poznańskiej, Biblioteka Główna Politechniki Krakowskiej, Biblioteka Akademii
Górniczo- Hutniczej. Członkiem IAALD jest Centralna Biblioteka Rolnicza. Przy
Prezydium PAN działa Komitet Narodowy ds. Współpracy Międzynarodowej z
Radą Nauki oraz Komitet Narodowy ds. Współpracy z Komitetem Danych dla
Nauki i Techniki ICSU.

5.2 Informacja naukowa w

bibliotekach polskich

Powojenne

Europa

–

placówki

dokumentacyjne

muszą

być

związane

z

gospodarką

 Projekt utworzenia pełnej sieci bibliotek
powszechnych,

która

przed

wojną

nie

obejmowała wszystkich województw

 Józef Grycz i Adam Łysakowski – zintegrowanie
działalności biblioteczno-informacyjnej – przez zbliżenie do
siebie ośrodków dokumentacji i bibliotek

 Łysakowski, Bibliotekarstwo naukowe z uwzględnieniem dokumentacji naukowo-
technicznej (1958)

Uchwała Prezydium Rządu

nr 697

z 1953 roku

Uruchomiono

główne biblioteki

branżowe działające

w instytutach

przemysłowych i

fachowe biblioteki

zakładowe w

fabrykach.

Jej

główna

placówka

–

Centralna
Biblioteka
Techniczna – nigdy
nie powstała.

 Powołano 3-stopniową sieć bibliotek
fachowych,

które

miały

zapewnić

obsługę informacyjną

Ważne daty



1945 - 1950

– Główny Instytut Dokumentacji Naukowo-

Technicznej – centralna placówka odrębnego kierunku prac

informacyjnych



1951

– Krynicka Konferencja Naukowa Bibliotekarzy Naukowych



W bibliotekach uczelnianych utworzono komórki informacji



Uruchomiono działy łączące funkcje informacyjne z bibliograficznymi



Pedagogiczne biblioteki wojewódzkie wyodrębniły wydziały mające realizować

prace informacyjne i bibliograficzne



1959

– określenie w skali międzynarodowej kierunku nazwą

INFORMACJA



1960

– Uchwała nr 169:



Do ośrodków informacji dołączono 2 tysiące bibliotek



W 1973 było ich 5600



1977

– Komisja ds. Informacji w Wojewódzkich Bibliotekach

Publicznych



1979

– Konferencja w Rzeszowie:

 Zakład Informacji Naukowej Biblioteki Narodowej przedstawia Program

działalności informacji wojewódzkich bibliotek publicznych (oprac. Zofia

Kolanowska):

• planowanie działalności informacyjnej
• określenie kategorii użytkowników
• wyszczególnienie funkcji informacyjnych
• warsztat informacyjny; formy pracy; kadry i wyposażenie działu

informacji

 Projekt systemu bibliografii terytorialnej – plan bibliografii

przedmiotowej

poszczególnych

województw

–

reforma

podziału

terytorialnego przeszkodziła w realizacji



1982

– utworzenie systemu biblioteczno-informacyjnego

resoru oświaty i wychowania (Maria Dembowska) –
nie doszło do realizacji



Poł. lat 80.

– system współdziałania bibliotek w zakresie

informacji KRAKUS (Józef Czerni i Juliusz L. Kulikowski)

 opracowywanie katalogów centralnych czasopism i książek

zagranicznych – prace wykonano częściowo



Najważniejszy

moment

aktywizacji

działalności

informacyjnej

polskich

bibliotek po II wojnie światowej:



Uruchomienie

w

Bibliotece

Narodowej

Działu

Informacji i Poradnictwa = Zakład
Informacji Naukowej = Dział Informacji i
Udostępniania Zbiorów



Koordynacja sieci informacyjnej bibliotek



Dla

sprawy

katalogów:

Zakład

Katalogów

Centralnych

Zakres prac prowadzonych

przez służby informacyjne

bibliotek:

 Udzielanie informacji
 Tworzenie podręcznych zbiorów informacyjnych
 Dokumentacja zbiorów
 Przygotowanie opracowań bibliograficznych
 Obsługę informacyjną pracowników
 Udostępnianie baz danych
 Urządzanie wystaw
 Prowadzenie zwiedzania bibliotek
 Prowadzenie wypożyczeń międzybibliotecznych
 Korzystanie z usług reprograficznych
 Badanie potrzeb użytkowników
 Współpraca z innymi służbami informacji

W miarę rozwoju technologicznego:
 Tworzenie katalogów komputerowych
 Przystosowanie baz do samodzielnego wykorzystania
przez czytelników

Nie zmieniła się jednak rola bibliotekarza –
specjalisty, znawcy i naukowca,
pragnącego poszerzać swoje kompetencje!

 Po zakończeniu

II wojny światowej

infrastruktura naukowa została

odbudowana i rozwinięta, co stworzyło warunki do powstania dużych
grup zawodowych i środowisk potencjalnych użytkowników informacji.

 Tworzono

nowe systemy placówek informacji naukowej w Polsce

, a

działalność informacyjna w sferze nauki, techniki i przemysłu dobrze
się rozwijała .

 Działalność dokumentacyjna i informacyjna w Polsce rozwijała się w
ramach gospodarki planowej i miała charakter

scentralizowany

.

ZADANIA OŚRODKÓW INFORAMCJI NAUKOWEJ:

 Zaspokajanie potrzeb informacyjnych państwa w

zakresie dostępu do światowej literatury naukowej z
różnych dziedzin.

 Ułatwienie funkcjonowania administracji państwowej

w kontaktach z zagranicą.

5.3 Powstanie i
działalność sieci
ośrodków dokumentacji
naukowo-technicznej w
Polsce.

 Ważnym etapem było utworzenie w 1950 r.

Głównego Instytutu

Dokumentacji Naukowo-Technicznej

(GIDNT), którego przemianowano

później na

Centralny Instytut Dokumentacji Naukowo-Technicznej

(CIDNT).

 W 1953r. powołana
została

ogólnokrajowa sieć

zakładowych

bibliotek

technicznych

, na której

czele

stała

Centralna

Biblioteka Techniczna.

 Podlegały jej biblioteki
branżowe, którym z kolei
podlegały

biblioteki

zakładowe.



Trzy

elementy

ówczesnego

systemu dokumentacji naukowej:



Zdecentralizowana

struktura

organizacyjna.

 Biblioteki zapewniały zaopatrzenie
w niezbędną, specjalistyczną literaturę,
czasopisma naukowe o zasięgu
ogólnoświatowym

oraz

literaturę

normalizacyjną, patentową i firmową.

 Sieć ośrodków informacji naukowej
Polskiej

Akademii

Nauk

(PAN),

koordynowana

przez

Ośrodek

Bibliografii i Dokumentacji Naukowej
PAN.

INTE

–

System

Ośrodków

Dokumentacji i Informacji
Naukowej

 Utworzony w ten sposób szkielet krajowego systemu

inte

poddano

reorganizacji i wprowadzono termin „informacja naukowa” jako nadrzędny
wobec całej sfery działalności dokumentacyjnej i bibliotecznej.
Informacja przekształciła się na początku XX w. w dokumentację naukową,
oraz jej teorię nazwaną dokumentologią (Paul Otlet).

Utworzono Centrum Informacji
Naukowej, Technicznej
i Ekonomicznej
(centrum INTE) z siedzibą w
Warszawie.

Utworzono

zmodyfikowaną

(dziedzinowo-branżową

i

terytorialną) sieć ośrodków inte,
która obejmowała:

 Funkcjonujące w zakładach
pracy

zakładowe

ośrodki

informacji

technicznej

i

ekonomicznej (ZOI).

 Branżowe ośrodki informacji
technicznej

i

ekonomicznej

(BOI,DOI)

 Resortowe ośrodki informacji
działające w ministerstwach i
organach centralnych (ROI).

 Wojewódzkie ośrodki informacji
naukowo-technicznej

i

ekonomicznej WOINTE.

Zadania Centrum INTE:
1.

Koordynowanie

działalności

informacyjnej w istniejących
ośrodkach

informacji

we

wszystkich

aspektach

gromadzenia

i

wymiany

informacji.

2.

Propagowanie

i

planowanie

rozwoju

działalności

informacyjnej w Polsce.

3.

Wdrażanie

nowoczesnych

technologii informacyjnych do
działalności informacyjnej.

4.

Kontrolę

nad

kształceniem

pracowników

służb

dokumentacyjnych.

5.

Prowadzenie

działalności

wydawniczej

w

zakresie

informacji

naukowej

i

technicznej.

6.

Prowadzenie

centralnej

ewidencji ośrodków inte oraz
informowanie

o

ich

funkcjonowaniu.

Funkcje

naukowo-badawcze

powierzono Instytutowi INTE (który
był

bezpośrednim

kontynuatorem

Centralnego Instytutu ).

Zadania instytutu

INTE

:



Prowadzenia prac badawczych w zakresie rozwoju działalności
informacyjnej.



Inicjowanie studiów z zakresu teorii informacji i języków informacyjno-
wyszukiwawczych.



Inicjowanie i realizowanie badań stosowanych w dziedzinie informacji
naukowej, na potrzeby wdrażania nowych technologii w krajowym
systemie inte.



Prowadzenie badań nad kształtowaniem się potrzeb użytkowników
informacji w Polsce.



Analizowanie tendencji rozwojowych informacji naukowej na świecie i
wdrażanie najnowocześniejszych rozwiązań w polskich placówkach
tego typu.



Koordynowanie tematyki prac naukowo-badawczych w dziedzinie inte
na terenie kraju.



Instytut INTE zajmował się też prowadzeniem prac normalizacyjnych
na potrzeby działalności informacyjnej.

W

kolejnych

latach

podjęto

studia

nad

koncepcją
państwowego,

co

stanowiło kontynuację
prac

nad

budową

państwowego systemu
informatycznego

pod

nazwą

„Światowid”

.

Projekt SINTO zakładał, że placówki inte w Polsce
powinny tworzyć spójny układ trzech powiązanych
ze sobą podsystemów: centralnego, profesjonalnego
i terenowego.

 Plany te nigdy nie zostały
zrealizowane. Po zmianie koncepcji
ustrojowej

państwa

założenia

przyświecające budowie SINTO
straciły rację bytu.

 Na mocy uchwały nr 84

zlikwidowano

Ce

W miarę postępującej prywatyzacji i zmian w gospodarce zaczęto
likwidować ośrodki informacji naukowej.

Z początkowej liczby

1407

ośrodków inte obecnie pozostało tylko

200

placówek.

W przypadku bibliotek naukowych jeszcze w 1997 r. straty nie
były tak duże, jak w chwili obecnej, po likwidacji tak ważnych
placówek, jak: Ośrodek Informacji Naukowej PAN, Instytut INTE,
Centralna Biblioteka NOT oraz Biblioteka PAN w
Warszawie.

Po rozwiązaniu Centrum INTE część
zadań przejął nowo powołany Ośrodek
Przetwarzania Informacji w Warszawie
(OPI).

 OPI opracowuje i udostępnia w trybie on-line serwisy informacyjne
na temat następujących zagadnień:

 Finansowania badań naukowych.

 Rozwoju kadry naukowej w Polsce.

 Informacji adresowych polskich placówek naukowych.

 Instytucji i urzędów administracji centralnej pełniących funkcje
doradcze, w zakresie polityki naukowej.

 Społecznych instytucji naukowych oraz fundacji na rzecz
wspierania nauki.

 Informacji na temat ludzi związanych z działalnością naukową w
stopniu co najmniej doktora.

 Dokumentów niepublikowanych i trudno dostępnych m.in.
materiałów konferencyjnych, raportów z badań naukowych.

W 2002 r. Instytut INTE został połączony z Instytutem
Mechanizacji Budownictwa i Górnictwa Skalnego,
którego Zakład Informacji Naukowej kontynuuje główne
kierunki działalności instytutu INTE.

Bibliografia:

Informacja naukowa po II wojnie światowej [w:]
Informacja naukowa: rozwój, metody,
organizacja, red. Zbigniew Żmigrodzki, Wiesław
Babik i Diana Pietruch-Reizes, Wydawnictwo
SBP, Warszawa 2006.