Jan Łazowski

Fizykoterapia

Wykład 10.

Balneologia i biometeorologia

Dn. 21 i 22. 03. 2010 r, dla 4 semestru fizjoterapii, studiów stacjonarnych i

niestacjonarnych,.

BALNEOLOGIA
LECZENIE
UZDROWISKOWE

Wykład 10, część 1.

14:09

2

14:09

3

Klasyczne leczenie
uzdrowiskowe



To postępowanie kompleksowe, związane z
wybraną miejscowością, na które składają się:



Warunki klimatyczne, geograficzne i przyrodnicze



Uzdrowiskowa infrastruktura urbanistyczna



Zespół czynników psychoterapeutycznych



Występowanie tworzyw uzdrowiskowych



Wód mineralnych



Peloidów organicznych i nieorganicznych



Gazów i aerosoli leczniczych



Kinezyterapia i innego rodzaju ruch z wysiłkem



Fizykoterapia



Leczenie farmakologiczne

14:09

4

Strefy klimatyczne Polski



Nizinna (do 200 mn.p.m.)



Słabo bodźcowe - Polska środkowa i zachdnia



Średnio bodźcowe – Polska połudn-wschod.



Mocno bodźcowe – Polska półn-wschod



Nadmorska – do 2 km od brzegu morza



Średnio bodźcowe – w głębi zatok



Mocno bodźcowe – nad otwartym morzem



Podgórskie od 300 do 500 m n.p.m.



Górskie od 500 do 750 m n.p.m.



Wysokogórskie powyżej 750 m n.p.m.

14:09

5

Klasyfikacja uzdrowisk



Nadmorskie – Kołobrzeg, Świnoujście,
Sopot, Kamień Pomorski,



Nizinne – Ciechocinek, Busko,
Inowrocław, Połczyn, Konstancin,



Przejściowe (podgórskie) – Szczawno,
Szczawnica, Iwonicz, Rymanów,
Świeradów, Lądek, Polanica, Duszniki



Górskie – Krynica, Kudowa, Żegiestów



Wysokogórskie - Zakopane

14:09

6

Klimat uzdrowiska
(mezoklimat)



Wybierany klimat korzystny lub bardzo
korzystny



Suche podłoże



Dobra ekspozycja słoneczna



Poza zasięgiem zanieczyszczeń



Z bogatą szatą roślinną i rzeźby terenu



Bliskość zbiorników wody



W górach wyższe partie dolin z niewielkim
nachyleniem do słońca, z dobrą wymianą
powietrza

Klasyfikacja wód
leczniczych



Według następujących właściwości



Ogólnej mineralizacji



Ciśnienia osmotycznego



Temperatury



Swoistych składników chemicznych



wody zimne 20-25

0

C, średnie 35-

39

0

C i gorące 40-50

0

C

14:09

7

Ogólna mineralizacja



Co najmniej 1000mg składników
mineralnych w 1 litrze



Występują 3 podstawowe aniony:
chlorkowy, wodorowęglanowy (CO

2

),

siarczanowy



oraz 3 podstawowe kationy: sód, wapń,
magnez



W nazwie wody umieszcza się te aniony i
kationy, których zawartość w wodzie
przekracza 20mwal%

14:09

8

14:09

9

Mineralne wody lecznicze



Rozróżnia się następujące typy wód

leczniczych (powyżej 1000mg/L)



Wodorowęglanowe sodowe i magnezowe

(szczawy)



Chlorkowo-sodowo (słone i solanki)



Siarczanowe magnezowe (gorzkie) i

wapniowe oraz siarkowodorowe



Swoiste



Żelaziste



Fluorkowe



Radoczynne



Jodkowe i inne

Klasyfikacja wód wg
temperatury



Odnosi się do temperatury wody na
wyjściu ze źródła.



Woda o temperaturze powyżej 20

0

C w

nazywa się TERMALNA



Stosuje się także miarę fizjologiczną
związaną z temperaturą ciała człowieka
37

0

C



poniżej 37

0

C woda hipotermalna



równa 37

0

C izotermalna (

homeotermalne)



powyżej 37

0

C hypertermalna

14:09

10

Klasyfikacja wg ciśnienia
osmotycznego



Stosuje się kryterium fizjologiczne,
związane z średnim ciśnieniem
osmotycznym krwi = 280 mOsm/L



hypoosmotyczne mniej niż 280 mOsm/L



hyperosmotyczne powyżej 280 mOsm/L



Od ciśnienia osmotycznego wody zależy
mechanizm i szybkość wchłaniania w
przewodzie pokarmowym

14:09

11

14:09

12

Balneoterapia



Stosowanie kąpieli w leczniczych
wodach mineralnych



Polega ona na wywołaniu odczynów
przystosowawczych



Odczyn uzdrowiskowy jest to
przejściowe nieznaczne zaostrzenie
dolegliwości i różnych nieswoiste
objawów, występujących około 4 dnia
zabiegów, przez dwie lub trzy doby.

14:09

13

Kąpiele kwasowęglowe



W wodzie mineralnej



Temperatura 32 do 35

0

C



Trwanie 10 do 20 min



3 do 6 razy w tygodniu



Działanie przeciwstresowe



Suche kąpiele w CO

2



W pełnym ubraniu



Indywidualne i zbiorowe



Temperatura od 22 do 29

0

C



Trwanie 20 min



Zwiększa ukrwienie w kkd

14:09

14

Kąpiele chlorkowo-sodowe



W wannie o stężeniu NaCl od 3 do 6 %,
temperatura 37 do 40

0

C



Częściowe, nasiadowe, półkąpiele, kończyn
górnych lub dolnych, temp. Jak wyżej.



W basenach kąpielowych o różnych
wymiarach, ułatwiają kinezyterapie w
wodzie.



Inhalacje solankowe



Płukanie przyzębia



Płukania ginekologiczne

Działanie wód solankowych



Obniżanie pobudliwości receptorów
skórnych i pobudliwości ogólnej



Działanie przeciwbólowe zwłaszcza w
chorobach reumatycznych



Zmniejszenie odczynów alergicznych



Wzmaganie odporności na infekcje



Ułatwiają kinezyterapię w wodzie



Działanie kosmetyczne na skórę

14:09

15

14:09

16

Kąpiele siarczkowo-
siarkowodorowe i siarczanowe
(Busko, Swoszowice, Lądek



Obok związków siarczanowych występuje

siarkowodór, trujący w powietrzu

oddechowym powyżej 15mg/dm

3



Rozpuszczony w wodzie ma wartość

leczniczą, występuje w stężeniach:



Silne powyżej 100mg/dm

3



Średnie od 50 do 100 mg/dm

3



Słabe poniżej 50 mg/dm

3

Wanny należy szczelnie przykrywać

mokrym prześcieradłem

14:09

17

Działanie



Wzrost procesów oksydacyjnych w

komórkach, zwiększa poziom przeciwciał,

zmniejsza zwiększony poziom kwasu

moczowego



Poprawia stan chrząstek i aparatu

wiązadłowego



Wody siarczanowe są najsilniej działającymi

na organizm i mogą częściej niż inne

kąpiele wywoływać odczyny balneologiczne



Wskazania: zzsk, choroba zwyrodnieniowa,

rzs, stany pourazowe, cukrzyca, miażdzyca

Wody Radonowe



Zawierają Radon (Rn) 86/222, którego czas
rozpadu wynosi 3,82 doby i po szeregu
rozpadu pochodnych zmienia się w trwały
izotop ołowiu Pb 82/202



Radon wydziela cząstki alfa (zjonizowane
atomy Helu) silnie jonizujące, cząstki beta
(elektrony) oraz pem wysokoenergetyczne



Powoduje jonizacje tkanek, pobudzenie i
przyspieszenie wielu procesów tkankowych.



Wody radonowe zawierają od 10 do 80 nCi/L

14:09

18

Jednostki promieniowania



1 Bekerel (Bq) = jednemu rozpadowi na
sekundę



1 Kiur (Ci) = 37 miliardów rozpadów na
sekundę



1 nanoKiur (nCi) = 10-9 Ci = 37 Bq



Siwert (Sv), w układzie SI jest to
jednostka dawki równoważnej
promieniowania jonizującego. Nazwa
jednostki powstała na cześć Rolfa
Maxymiliana Sieverta.

14:09

19

Radonoterapia



Stosuje się



Kąpiele w wannach, 37 – 39

0

C, 3 x w

tygodniu, po 10 do 20 min



Kąpiele w basenach, 26 – 28

0

C, do 20 min.

2 do 3x na tydzień



Inhalacje grupowe w emanatorium
37-180Bq/dm

3

, 12 do 20 zabiegów na

kuracje



Płukania przyzębia 650-1000 Bq/dm

3



Kuracja pitna 110-1200Bq/dm

3

14:09

20

Promieniowanie jonizujące



Ze względu na destrukcyjne oddziaływanie
z żywą materią, jest przedmiotem
zainteresowania radiologii –



w celu ochrony przed nim, ochrony
radiologicznej,



w celach leczniczych i diagnostycznych
radioterapii, medycyny nuklearnej,
fizykoterapii (UV i uzdrowiska radonowe).



Substancje emitujące promieniowanie
jonizujące nazywamy promieniotwórczymi

14:09

21

Jonizujące promieniowanie
naturalne



Promieniowanie jonizujące jest stale
obecne w środowisku człowieka.



Jest ono spowodowane głównie
wszechobecnością radioizotopów różnych
pierwiastków w przyrodzie



oraz promieniowaniem kosmicznym,
dochodzącym do biosfery.



Statystyczna roczna dawka
promieniowania naturalnego wynosi 2,4
mSv (wg. UNSCEAR 1988).

14:09

22

Czy małe dawki pem
jonizującego mogą być
dobroczynne?



Hormeza radiacyjna zakłada korzystny
wpływ małych dawek promieniowania
jonizującego na żywe organizmy, polegający
m.in. na zmniejszeniu prawdopodobieństwa
zachorowania na nowotwory złośliwe i inne
choroby genetyczne.

14:09

23

Hormeza radiacyjna



Mechanizm hormezy radiacyjnej polega
na stymulowaniu komórkowych
mechanizmów naprawczych w obszarze
małych dawek, co powoduje spadek
liczby uszkodzeń DNA, prowadzących do
nowotworów.



Zdolność naprawcza ma się utrzymywać
także przy większych dawkach
promieniowania do 200 mSv.

14:09

24

Dowody



Poprawność modelu hormezy radiacyjnej
została wykazana w wielu
doświadczeniach, Ustalono brak
szkodliwości niskich dawek.



Nie dostatecznie udowodniono korzyści
z niskich dawek promieniowania, lecz
są one wysoce prawdopodobne.



Rośliny hodowane w zupełnej izolacji od
pem jonizującego, rozwijają się gorzej
niż przy małych dawkach tego pem.

14:09

25

Liniowy model szkodliwości

pem jonizującego



Poglądem przeciwnym do hormezy
radiacyjnej jest liniowy model bezprogowy
(LNT, z ang. Linear No- Threshold), wg
którego promieniowanie jest bezwzględnie
szkodliwe, a stopień szkodliwości zależy
liniowo od wielkości dawki.



LNT stosowano dotąd w ochronie
radiologicznej
i p/atomowej, co okazuje się błędem.

14:09

26

Kuracja pitna -
Krenoterapia



Picie leczniczych wód mineralnych w
uzdrowisku może być zabiegiem



podstawowym



uzupełniającym



oryginalnym dodatkiem do kuracji



Wody pitne działają



miejscowo na przewód pokarmowy



i ogólnie na cały organizm

14:09

27

Dawkowanie wód pitnych



Dawka wody, dzienna:



kuracja oszczędzająca ok. 750 ml



kuracja podstawowa 750 do 1500 ml



kuracja intensywna1200 do 2500



Dzielenie (frakcjonowanie) dawki



na jedną, dwie, trzy lub więcej porcji
dziennie. 30 do 60% na czczo, 20-
30% przed obiadem, resztę przed
kolacją

14:09

28

Działanie krenoterapii



Na motorykę i wydzielanie w przewodzie
pokarmowym



Regulujące gospodarkę wodną – ważne u
osób pijących zwykle zbyt mało płynów
hipotonicznych (norma 1500 ml/dobę)



Adaptogenne – przestrojenie gospodarki
wodnej na przyjmowanie i wydalanie
zwiększonej ilości wody



Moczopędne – płuczące drogi moczowe

14:09

29

Biochemiczne działanie
krenoterapii



Wód wodorowęglanowych ─ alkalicznych
(Krynica, Vichy)



hipotonicznych (hipoosmotycznych) ─
moczopędnych (kamica moczowa,
przewlekłe zapalenia dróg moczowych)



hiperosmotycznych ─ alkalicznych
(nadkwasota, choroba wrzodowa,
nieżyty przewodu pokarmowego)



średniej mineralizacji ─ cukrzyca,
miażdżyca, choroby wątroby, nefropatie.

14:09

30

Biochemiczne działanie
krenoterapii



Wody słone



używane w stężeniu hipotonicznym do
1% – pobudzenie apetytu (Ciechocinek)



Wody swoiste



żelaziste – niedokrwistość (Kudowa)



arsenowe – niedokrwistość (Kudowa)



radonowe ─ cukrzyca, miażdżyca (Lądek)

14:09

31

Wziewania - inhalacje



Aerozol podaje się wraz z powietrzem
oddechowym w temperaturze pokojowej lub ok.
37

0

C



Rozróżnia się inhalacje aerozolem



Drobnokroplistym - mniejszy niż 10 μm (oskrzeliki
i płuca)



Średniokropelkowym - od 10 do 50 μm (krtań i
oskrzela)



Grubokroplistym - powyżej 50 μm (gardło i krtań)



Płukania jamy ustnej i gardła (nie są
inhalacjami)

14:09

32

Rodzaje wziewania



Podział wg organizacji wziewania



indywidualne ustnikowe



indywidualne celkowe



zbiorowe



przytężniowe (Ciechocinek, Inowrocław, Konstancin)



subterraneoterapia (Wieliczka, Bochnia)



Podział wg technologii wytwarzania aerosolu



inżektorowe (średnio i grubokropliste)



ultradźwiękowe (tylko drobnokropliste)



emanacja samoistna (średnio i drobnocząsteczkowa,
prawie sucha)

14:09

33

Podział wg stosowanych
środków



solankowe (Ciechocinek, Iwonicz i in.)



alkaliczne (Krynica, Szczawnica,
Szczawno, Polanica)



radonowe (Lądek, Świeradów)



siarczanowe (Inowrocław, Busko)



lekowe



słabo działające – np. ziołowe



silnie działające – np. antybiotyki

14:09

34

Peloidy (tworzywa organiczno-
mineralne)



Peloidy torfowe – borowiny



wysokie, przejściowe, niskie



Osady wód zmineralizowanych



morskie



słonych jezior



Peloidy nieorganiczne



iły, gliny, lessy, fango (wulkaniczny)

14:09

35

Borowinowe zabiegi
lecznicze



Tworzywo borowinowe



gęste 150 kg/200 l wody



średnie 100 kg/200 l wody



rzadkie 75 kg/200 l wody



Rodzaje zabiegów



kąpiele całkowite, półkąpiele, nasiadówki, fasony,



temperatura 37 do 40

0

C, 20 min, 3x w tygodniu



zawijania, tampony,



temperatura 38 do 42

0

C, 10 do 20 min, 3 do 6x w

tygodniu



jonoforeza i fonoforeza 10 do 20 min, 3 do 6x w
tygodniu

14:09

36

Technologia borowinowa



Borowinę trzeba sprowadzać ze złóż chronionych.



Na zabieg zużywa się od 1 do 20 kg borowiny,
sprowadzać należy setki ton borowiny, która musi
być odpowiednio składowana



Przygotowanie borowiny wymaga dużej ilości
ciepła, specjalnie skonstruowanych kotłów oraz
sposobów jej dystrybucji od kotła do zabiegu



Dużym problemem technologicznym jest
usunięcie mas zużytej borowiny

14:09

37

Pasta borowinowa
(peloidyna)



Borowina roztarta w młynach kulowych z
prawie potrójną ilością wody. Cząsteczki ok.
0,01 mm (borowina pierwotna cząsteczki o
średnicy 4 do 2 mm)



Stosuje się w postaci zawijań, w temperaturze
ciała lub gorące o temperaturze 40 – 42

0

C

przez 10 do 20 min.



Dają pełne działanie biologiczne borowiny,
zmniejszone działanie termiczne.



Są tańsze i łatwo usuwać zużyty peloid

14:09

38

Wskazania



Choroba zwyrodnieniowa stawów i
kręgosłupa



Późne zaburzenia pourazowe



Niektóre choroby ginekologiczne,
bezpłodność



Choroby reumatyczne mięśni



Neuralgie obręczy barkowej i biodrowej



Działanie kosmetyczne na skórę –
ujędrnia, wygładza, oczyszcza.

14:09

39

Przeciwwskazania do
leczenia balneologicznego



Wszystkie ostre i podostre stany zapalne



Niewydolność krążeniowa, oddechowa i
nerkowa nawet niewielkiego stopnia



Niedokrwistość większego stopnia



Choroby naczyń krwionośnych z ograniczeniem
wydolności (serca, mózgu, kkd i in.)



Zakrzepowe zapalenie żył



Choroby psychiczne



Zaburzenia troficzne i zapalne skóry oraz
zaburzenia czucia

14:09

40

Uzdrowiska pediatryczne



W leczeniu astmy dziecięcej – Rabka



W chorobach reumatycznych i
neurologicznych – Rymanów



W młodzieńczym RZS – sanatorium w
Cieplicach



W niesprawności pourazowej i w
chorobach neurologicznych -
Ciechocinek

14:09

41

14:09

42

Zeszyt ćwiczeń



Student jest zobowiązany prowadzić
zeszyt ćwiczeń, w którym opisuje zabiegi
wykonywane osobiście lub obserwowane.



Zeszyt powinien zawierać 10 opisów na
każdy semestr z różnych rodzajów
zabiegów. W sumie trzydzieści opisów.
Jest to warunek dopuszczenia do
egzaminu z fizykoterapii.



Jakość zeszytu może zaważyć na stopniu
z egzaminu

14:09

43

Rubryki zeszytu ćwiczeń

O pacjencie

O zabiegu

Dat

a

Inicjał

y lub
nr ew.

Rozpo

znani
e lub

objaw
y

Rodzaj

zabieg
u

Lokal

izacj
a

Para

metr
y

ener
gii

Czas

trwani
a/

liczba
kolejn

a

Skutk

i i
uwag

i

14:09

44

KONIEC WYKŁADU

BIOMETEOROLOG
IA

Wykład 10, część 2

14:09

45

14:09

46

14:09

46



Biometeorologia – nauka o wpływie

środowiska atmosferycznego na ustrój

człowieka i innych istot żywych



Meteorologia – nauka zjawiskach i procesach

odbywających się w atmosferze ziemskiej,

popularnie mówiąc o pogodzie



Klimatologia – nauka o klimacie o sezonowych

stanach pogodowych zależnych od położenia na

kuli ziemskiej i warunków geograficznych



Klimatoterapia – Nauka o korzystaniu

z klimatu dla poprawy zdrowia.

14:09

47

14:09

47

Bodźce biometeorologiczne



Fizyczne



PROMIENIOWANIE SŁONECZNE



Temperatura



Wilgotność



Ruch powietrza – wiatry



Elektryczność atmosfery



Chemiczne



Azot



Tlen



Ozon



Dwutlenek węgla



Zanieczyszczenia naturalne



Zanieczyszczenia antropogeniczne



Biologiczne



Nasiona



Substancje lotne



Wpływy na elektryczność atmosfery

14:09

48

14:09

48

Średnie i ekstremalne stany
bodźców
biometeorologicznych



Ocenę pogody buduje się na różne sposoby

na podstawie odchylenia poszczególnych

bodźców od stanu średniego lub zerowego



Te odchylenia, nazywane wskaźnikami

patogenności są odczytane ze specjalnie

opracowanych wzorów, osobno dla

każdego bodźca (wskaźniki cząstkowe) i

następnie sumowane.



W ten sposób uzyskuje się wspólny

wskaźnik patogenności pogody lub indeks

(i) pogody

14:09

49

14:09

49

Wskaźniki patogenności
(biomed)



Suma wybranych, najważniejszych wskaźników

cząstkowych tworzy Indeks patogenności pogody

(I)



Temperatury (odchylenie od temperatury średniej –

optymalnej w dół lub w gorę)



Zmiany temperatury w ciągu doby



Wilgotności liczony od średniej dziennej wilgotności



Wiatru



Zachmurzenia



Ciśnienia atmosferycznego – bierze się pod uwagę

wielkość zmian w ciągu doby



Dodatkowy indeks



PEM, pola magnetycznego i aktywności słońca

14:09

50

14:09

50

Wielkość patogenności
(biomedu)



Dla pełnego indeksu



0 – 19 pogoda optymalna



20 – 49 pogoda drażniąca



>50 – pogoda ostra



Dla indeksu niepełnego (tylko 6
pierwszych wskaźników)



0 – 9 pogoda optymalna



10 – 24 pogoda drażniąca



>25 – pogoda ostra

14:09

51

14:09

51

Rodzaje mas napływającego
powietrza

Najczęściej napływa powietrze polarne morskie 65%

w roku – jest wilgotne z chmurami i opadami, daje

ocieplenie w zimie, oziębienie w lecie

Powietrze arktyczne 19% w roku – chłodne, mało

chmur, zawsze oziębienie

Powietrze polarne kontynentalne 11% w roku –

ocieplenie w lecie, mało chmur, mróz w zimie

Zwrotnikowe ok. 3% - gorące, słoneczne, od 8 do 14

dni w roku, głównie latem, upały

Nieokreślone ok. 2%

14:09

52

14:09

52

Meteoropatia



Wrażliwość na zmiany pogody w postaci
nasilenia objawów chorobowych



Około 48% mężczyzn i 70% kobiet po 35
roku życia jest meteoropatami



Skłonni do meteoropatii jest dalszych
19% kobiet i 26% mężczyzn w każdym
wieku



Meteoropatia występuje najczęściej po
35 roku życia

14:09

53

14:09

53

Bodźce neurotropowe



Zespół bodźców pogodowych ostry (znaczne

zmiany w ciągu doby kilku składników

pogody) wywołuje nasilenie przykrych

stanów emocjonalnych i ich zmienność



Szczególnie wyraźne działanie

neurotropowe wywołuje niedobór światła –

wieczorne przygnębienia, ustępujące po

zapaleniu silnego światła. Depresje jesienne

i zimowe.



Znaczna część objawów meteorotropowych

jest wywołana meteoropatią psychiczną

14:09

54

14:09

54

Meteoropatia

14:09

55

14:09

55

Klasyfikacja klimatu



Mikroklimat – pojedynczego pokoju, małego
mieszkania



Topoklimat – samodzielnego budynku lub innego
obiektu



Mezoklimat – (klimat lokalny) dotyczy jednostki
geograficznej jak dolina, kompleksy leśne, miasta,
uzdrowiska



Makroklimat – duże jednostki geograficzne jak
pojezierze, pasmo góskie, wybrzeże itp.



Geoklimat – klimat kontynentu lub jego części,



Klimat planetarny: polarny, zwrotnikowy,
równikowy

14:09

56

14:09

56

Leczenie klimatyczne



Helioterapia – kąpiele słoneczne,

dawkowane leżakowanie z odsłonięciem

stopniowym coraz większej części skóry



Aeroterapia – kąpiele powietrzne,

leżakowanie, werandowanie, spacery,

dawkowana turystyka z kontrolowanym

obciążeniem



Talassoterapia – leczenie klimatem

morskim i kąpielami morskimi, leczenie

silnie bodźcowe z wykorzystaniem

aerozolu przy wietrze od morza.