Przyczyny I Wojny Światowej leżą jeszcze w XIX wieku. Powstały wtedy nowe

państwa obejmujące swoim obszarem wiele mniejszych krajów,
znajdujących się kiedyś pod innymi panowaniem. Większe narody, takie jak
Niemcy czy Włosi , pragnęły znaleźć swoje miejsce pomiędzy mocarstwami
o ustalonej pozycji takimi jak Rosja, Francja czy Wielka Brytania, a także
chwiejnym imperium austro-węgierskim w Europie Środkowej, czy
upadającą potęgą turecką na Bliskim Wschodzie. Mniejsze kraje takie jak
Belgia, nie mogły podjąć takiej rywalizacji i skłaniały się do zajęcia pozycji
neutralnej, nie popierając żadnej ze stron.

Bezpośrednią przyczyną wybuchu wojny stał się zamach przygotowany przez

serbskich spiskowców na austriackiego następcę tronu, arcyksięcia
Ferdynanda i jego żonę.

Zamachu dokonano 28 czerwca 1914 roku w Sarajewie, stolicy Bośni, od 1908

roku prowincji Austro-Węgier. To wydarzenie postanowiono w Wiedniu
wykorzystać jako pretekst dla zbrojnego wystąpienia przeciwko Serbii. Tak
sformułowano ultimatum, by Serbia nie mogła go przyjąć bez wyrzeczenia
się swej niepodległości. Mimo nadzwyczajnej ustępliwości rządu serbskiego
i przyjęcia, z pewnymi zastrzeżeniami, większości punktów ujętych w
ultimatum, Austro-Węgry 28 lipca 1914 roku wypowiedziały Serbii wojnę.

Do roku 1914 wielkie potęgi podzieliły się na dwa obozy

(trójprzymierze i trójporozumienie). W 1879 roku Niemcy i
Austro-Węgry zawarły traktat o wzajemnej pomocy. Do
dwuprzymierza w 1882 roku przystąpiły Włochy, przekształcając
je w trójprzymierze, którego ostrze coraz wyraźniej było
wymierzone we Francję.

Trójprzymierze było dziełem pierwszego Kanclerza Rzeszy

Niemieckiej, Otto Bismarcka (1882) .

Z biegiem czasu jeden z partnerów Trójprzymierza , mianowicie

Włochy, wykazywać zaczął coraz dalej idącą nielojalność wobec
swoich współpartnerów. Najpierw, bez wiedzy Niemiec i Austrii,
zawarł tajny układ z Paryżem, a następnie - w 1911 roku - dążąc
do opanowania Trypolis, wystąpiły zbrojnie przeciwko Turcji,
popieranej prze Rzeszę Niemiecką. Trójprzymierze przestało
praktycznie istnieć, a dwaj pozostali jego członkowie, Austro-
Węgry i Niemcy, zaczęli odtąd występować jako „państwo
centralne”.

Francja szukając sojuszników, nawiązała kontakty z Rosją, która

do niedawna utrzymywała poprawne stosunki z nieprzyjaźnie
nastawionymi do Francji Niemcami. Po ochłodzeniu
kontaktów niemiecko-rosyjskich doszło do podpisania układu
wojskowego przez Francję i Rosję. Sojusz ten powiększył się
o Wielką Brytanię, zaniepokojoną wzrostem znaczenia i
potęgi militarnej Rzeszy Niemieckiej. Pomimo wcześniejszych
zatargów z Francją o kolonie rząd londyński podpisał z nią w
1904 roku „serdeczne porozumienie” - Entente cordial a w
trzy lata później - układ wojskowy z Rosją. W ten sposób
przeciwko Trójprzymierzu zawiązała się koalicja francusko-
rosyjsko-angielska. Do entedy (alianci) należały kraje takie
jak: Serbia, Czarnogóra, Rosja, Francja, Wielka Brytania,
Belgia, Luksemburg, Włochy (od 1915 r.), Rumunia, Grecja,
USA, Japonia, Chiny, Portugalia, Brazylia.

Państwa wchodzące w skład obydwu obozów miały swoje mocniejsze i

słabsze strony, które dały o sobie znać w nadchodzącym konflikcie.
Niemcy stały się największą potęgą militarną Europie. Ich próby
konkurowania z Wielką Brytanią o panowanie na morzu były przyczyną
napięcia pomiędzy obydwoma państwami. Natomiast Austro-Węgry
były ogromnym, ale rozchwianym mocarstwem, składającym się z
wielu niespokojnych i odizolowanych od siebie narodów.

Wielka Brytania była pierwszym krajem przemysłowym i ogromnym -

obejmującym zamorskie terytoria - imperium. Militarnie opierała się
ona raczej na doskonałych możliwościach obronnych swojej marynarki
wojennej, niż na niewielkiej, liczącej 386 tys. żołnierzy, zawodowej
armii.

Z kolei Rosja było o 400 lat opóźniona jeśli chodzi o przemysł i

technologię wojenną, ale mogła wystawić do walki miliony ludzi.
Francja ciągle jeszcze boleśnie odczuwała konsekwencje przegranej
wojny z Prusami (1870-71), w wyniku której zmuszona została do
płacenia wysokich odszkodowań.

Po podpisaniu przez Wielką Brytanię układu z

Rosją i Francją w Europie zapanował „zbrojny
pokój”. Mocarstwa europejskie rywalizowały ze
sobą o kolonie na świecie, rozwijając produkcję
zbrojeniową na Starym Kontynencie. Do
prawdziwego wyścigu doszło pomiędzy
Niemcami i Wielką Brytanią, które
współzawodniczyły w produkcji i
unowocześnianiu marynarki wojennej.
Gwałtowny rozwój marynarki niemieckiej
niepokoił Wielką Brytanię, obawiającą się
utraty dominującej pozycji na morzach i
oceanach świat, zwłaszcza iż Niemcy
rozbudowały nie tylko flotę pancerników, ale
także okrętów podwodnych (U-bootów). W I
wojnie światowej odegrały one ważną rolę w
niemieckiej strategii podwodnej wojny
morskiej, która miała na celu pozbawienie
Wielkiej Brytanii dostaw surowców i żywności
sprowadzanych na wyspy drogą morską.

Mocarstwa europejskie rywalizowały również o wpływy na Bałkanach. W

1908 roku Austro-Węgry przyłączyły zajętą wcześniej Bośnię i
Hercegowinę. Terytorium to chciała również przejąć popierana przez
Rosję Serbia, która dążyła do objęcia ziem zamieszkanych prze Słowian,
leżących na południu Austro-Węgier. Rosja uznała, że naruszono strefę
jej wpływów, była jednak osłabiona przegraną wojną z Japonią (1905) i
nie zdecydowała się na interwencję.

W 1912 roku wybuchł kolejny konflikt na Półwyspie.podczas I wojny

bałkańskiej sprzymierzone wojska Bułgarii, Czarnogóry, Grecji i Serbii
pokonały armię turecką i zajęły jej europejskie terytorium. Już w
następnym roku z powodu konfliktu o podział terytorium zdobytego na
Turcji wybuchła II wojna bałkańska. Bułgaria zaatakował swoich
sojuszników, natomiast przeciwko niej wystąpiła Rumunia, a w końcu
również Turcja. Po przegranej Bułgaria utraciła część swoich
wcześniejszych zdobyczy. W efekcie wojen na Półwyspie powstało kolejne
państwo - Albania, ale konflikty polityczne, narodowościowe i podział na
strefy wpływów Austro-Węgier i Rosji nadal nie zostały rozwiązane.

28 czerwca 1914 roku w Sarajewie, stolicy

Bośni, został zamordowany wraz z żoną
arcyksiążę Ferdynand, następca tronu
Austro-Węgier. Książęcą parę zastrzelił
Gavrilo Princip, należący do wspieranej
przez Serbię organizacji
niepodległościowej „Młoda Bośnia”. W
lipcu Austro-Węgry, popierane przez
Niemcy, postawiły Serbii
dziesięciopunktowe twarde ultimatum,
naruszające suwerenność tego państwa.
Mając poparcie Rosji, rząd serbski w
Belgradzie odrzucił je. W odpowiedzi
Austro-Węgry 28 lipca wypowiedziały
Serbii wojnę i rozpoczęły atak. Niemcy
zaostrzyły jeszcze konflikt stawiając
Rosji ultimatum. Rosja ultimatum
odrzuciła. Niemcy wypowiedziały jej
wojnę 1 sierpnia a dwa dni później jej
sprzymierzeńcowi Francji.

Para arcyksiążęta w

Sarajewie - godzinę przed
zamachem

Półtoramilionowa armia niemiecka

wydawała się nie do pokonania.
Rozgromiła Francuzów na całej linii
frontu, a 31 sierpnia przedarła się
przez niewielki kontyngent wojsk
brytyjskich (70 tys. żołnierzy) pod
Mons. We wrześniu jednak została
zatrzymana przez Francuzów w bitwie
nad Marną. Obydwie strony
wybudowały system okopów,
usytuowanych zaledwie kilkaset
metrów od siebie, i przedzielonych
pasem „ziemi niczyjej”. Linia okopów
rozciągała się na długości ponad 700
km wzdłuż północnej Francji, od
kanału La Manche do granicy
szwajcarskiej.

W efekcie walka w okopach na froncie

zachodnim trwała 4 lata i okazała się
przerażającą ponad wszelkie
wyobrażenia. Prawie do końca wojny
linia frontu nie przesunęła się w
żadną stronę o więcej niż 65 km.

Zdobyty okop niemiecki. Ciała Niemców leżą

obok zmęczonych żołnierzy brytyjskich. Woda
w okopach często sięgała kostek, powodując
odmarzanie nóg, po którym żołnierze z
trudem mogli chodzić oraz walczyć

Próba zajęcia przez wojska

niemieckie francuskich
portów nad kanałem La
Manche, co miało
odciąć Francję od
pomocy z Anglii i
spowodować jej szybką
kapitulację, nie
powiodła się. Po
przystąpieniu do wojny
Rosji Niemcy zostały
zmuszone do wojny na
dwa fronty. Front
zachodni ciągnął się od
Lille, Reims, Verdun,
Matzu do granicy ze
Szwajcarią. Wojna na
zachodzie
przekształciła się w
krwawą wojnę
pozycyjną, praktycznie
bez szans na
zwycięstwo
którejkolwiek ze stron.

Plan Schlieffena i ofensywa niemiecka w Belgii i Francji w latach 1914-1915

Front zachodni

przebiegał wzdłuż
całej północnej
granicy
francuskiej,
podczas gdy front
wschodni
rozciągał się
wzdłuż
wschodnich granic
państw
centralnych - od
Bałtyku po Morze
Czarne.

W lutym 1916 roku Niemcy rozpoczęli

bitwę pod Verdun. Zdobycie tej twierdzy
pozwoliłoby im zdobyć Paryż. Po 10
miesiącach krwawych ataków
niemieckich i kontaktów wojsk
sprzymierzonych linia frontu
przebiegała prawie w tym samym
miejscu co przed rozpoczęciem bitwy.
Zginęło w niej około 700 tys. Żołnierzy
obu walczących stron. Dla odciążenia
obrońców Verdun Francuzi i Brytyjczycy
w czerwcu 1916 roku rozpoczęli
ofensywę nad rzeką Sommą. Mimo
użycia w walce po raz pierwszy 18
czołgów, które - siejąc panikę - wdarły
się w głąb linii niemieckich, Entencie
nie udało się utrzymać przewagi i walki
zmieniły się na powrót w wojnę
pozycyjną. W obu bitwach poniosło
śmierć prawie 1,6 mln żołnierzy.

Niemieccy żołnierze w okopach

podczas bitwy nad Marną 1914
w czasie I Wojny Światowej

Tymczasem wojna wybuchła też na wschodzie. Austriackie klęski

poniesione w walce z Rosją zmusiły Niemców do
zaangażowania na tym froncie większej ilości oddziałów niż
pierwotnie zamierzali. Drugi front, którego tak się obawiali
stał się rzeczywistością. Jednakże Niemcy odniosły
niespodziewane sukcesy w walce z Rosją, zwyciężając w 1914
roku w bitwie pod Tannenbergem na Pojezierzu Mazurskim,
zdobywając w 1915 roku kontrolowaną przez Rosjan Polskę.
W tym samym roku do wojny po stronie państw centralnych
zaangażowała się Bułgaria, której oddziały wspólnie z
Niemcami rychło podbiły Serbię. Austriacy - ponosząc klęski
na froncie wschodnim i na Bałkanach - radzili sobie lepiej w
walce z Włochami, którzy przyłączyli się do aliantów w 1915
roku. Kiedy Rumunia w 1916 roku także poparła Ententę,
Niemcy po błyskotliwej i szybkiej kampanii zdobyli ją,
zabezpieczając sobie w ten sposób niezbędne dostawy ropy.

22 sierpnia 1915 roku Japonia

wypowiedziała Niemcom wojnę i
zaatakowała niemiecką kolonię
Tsingato, która została zdobyta 11
tygodni później, po wspólnej
kampanii z udziałem sił
brytyjskich. Niemieckie okręty były
ścigane na Oceanie Indyjskim i
południowym Atlantyku, gdzie w
dążeniu do panowania na morzu
pod koniec 1914 roku rozegrały się
bitwy pod Coronel, Chile i
Falklandami. Także posiadłości
Niemiec w Afryce zostały
zaatakowane - na południowym
zachodzie przez odziały
południowoafrykańskie, a na
wschodzie przez Brytyjczyków.

I Wojna Światowa - działania wojenne

Obydwie strony użyły po

raz pierwszy sił
powietrznych.
Pierwszy raz w
historii ludzkości
ludność cywilna
została
zbombardowana.
Wielka Brytania
zaatakowana była z
ogromnych
sterowców,
Zeppelinów, a piloci w
swoich dwupłatowych
samolotach wikłali się
w potyczki „jeden na
jednego”, często przy
użyciu jedynie
pistoletu, a nawet
cegieł.

Sterowiec to rodzaj statku powietrznego o

wydłużonym kształcie, unoszącego się dzięki użyciu
gazu nośnego, najczęściej wodoru. Na początku I
Wojny Światowej sterowce i balony wykorzystywano
do rozpoznania sił przeciwnika oraz bombardowań.

Jedyną wielką bitwą

morską tej wojny był
bój stoczony 1916
roku u wybrzeży
Jutlandii, w którym
flota niemiecka
zmierzyła się z
Marynarką Królewską
Wielkiej Brytanii.
Brytyjczycy stracili
więcej okrętów i ludzi.
Jednak udało im się
zagnać flotę niemiecką
z powrotem do portu,
gdzie pozostała już do
końca wojny. Dzięki
temu Marynarka
Królewska mogła
rozpocząć blokadę
Niemiec, odcinając je
od niezbędnych
dostaw.

Porównanie flot Wielkiej Brytanii i Niemiec

w I wojnie światowej, 1914 r.

Typ jednostki

Wielka Brytania Niemcy

Okręty liniowe

60

43

Krążowniki liniowe

9

4

Krążowniki pancerne

34

9

Inne krążowniki

73

41

Okręty podwodne

77

28

Niemcy liczyli na okręty podwodne

zwane ubotami, które miały zatapiać
statki dostawcze płynące do Wielkiej
Brytanii. Kiedy 8 maja 1915 roku
ubot zatopił liniowiec Lusitiania, ze
128 wpływowymi osobistościami
amerykańskimi na pokładzie,
możliwość przystąpienia Ameryki do
wojny po stronie aliantów stała się
bardzo realna.

Do 1917 roku Niemcy zaprzestali

nieograniczonych działań wojennych
na morzu. Potem, mając większą ilość
ubotów, powrócili do „wojny totalnej”,
atakując wszystkie okręty na
terytoriach alianckich. Zabójcze
uboty zatopiły setki okrętów
handlowych, zanim Brytyjczycy wpadli
na pomysł konwojów ochranianych
przez „niszczyciele”. Kampania
niemiecka nie powiodła się i w
kwietniu 1917 roku amerykański
prezydent Woodrow Wilson
wypowiedział Niemcom wojnę.

Pierwsze łodzie podwodne o konstrukcji

zbliżonej do współczesnej powstały pod
koniec XIX w. Na zdjęciu niemieckie okręty
podwodne.

Pomimo druzgocącego zwycięstwa niemiecko-austriackiego nad

Włochami pod Caporetto, sprzymierzeńcy Niemiec gonili
resztkami sił. Cesarz austriacki potajemnie pertraktował na
temat pokoju, a Turcja po stracie Jerozolimy i Bagdadu
znajdowała się w całkowitym odwrocie. Armia niemiecka była
wyczerpana i zdemoralizowana, a wojska amerykańskie
znajdowały się w drodze do Europy. Pierwsze ich odziały, pod
wodzą generała Pershinga, wylądowały na starym kontynencie
27 czerwca 1917 roku.

Ludendorf próbował wykorzystać ostatnią szansę na zwycięstwo,

jaką przyniósł mu traktat pokojowy z bolszewikami, podpisany 3
marca 1918 roku w Brześciu Litewskim. Natychmiast miliony
żołnierzy zostało przerzuconych na front zachodni rozpoczęła się
„ofensywa Ludendorfa”, która zmusiła aliantów do chwilowego
odwrotu. Straty po obu stronach były ogromne, ale od lipca, co
miesiąc przybywało 300 tysięcy nowych żołnierzy amerykańskich
w celu wzmocnienia aliantów.

Głód i nieunikniona porażka jeszcze bardziej

obniżyły niemieckie morale, 8 sierpnia 1918
roku alianci zjednoczyli się pod wspólnym
dowództwem marszałka Focha i
przeprowadzili natarcie w pobliżu Amiens,
przełamując linię obrony wroga. Niemcy
wycofali się do Belgii. Bronili się jednak
zaciekle i nawet w momencie zakończenia
wojny pod ich okupacją znajdowały się obce
terytoria.

W październiku rozpadło się imperium austro-

węgierskie. Brytyjskie i arabskie odziały, pod
dowództwem major T.E. Lawrenc’a, zdobyły
Damaszek. Turcja oraz Bułgaria poddały się.
W niemieckie flocie wybuchł bunt i cesarz
Niemiec zmuszony został do abdykacji, a 31
października 1918 r. Niemcy wystąpiły o
zawieszenie broni (kończące działania
wojenne), podpisane przez obie strony 11
listopada 1918 r. O godz. 11 rano. Traktat
wersalski, podpisany w czerwcu 1919 roku,
nałożył na Niemcy surowe warunki
pokojowe. W ten sposób

„wojna mająca

„wojna mająca

położyć kres

położyć kres

wojnom”

wojnom”

została ostatecznie

zakończona.

Podpisy złożone na ostatniej

stronie Traktatu Wersalskiego

Po zakończeniu walk, zwycięscy alianci

spotkali się w Wersalu, żeby
przedyskutować warunki pokojowe.
Wynikiem spotkania był traktat
wersalski, podpisany 28 czerwca 1918
roku. Alianci (szczególnie Francuzi)
domagali się od Niemiec
odszkodowania za straty poniesione
w czasie wojny. W ramach reparacji
wojennych, Niemcy zmuszone zostały
do oddania aliantom części swoich
terytoriów, złota, żywego inwentarza i
surowców, takich jak żelazo i węgiel.
Ponadto musiały znosić upokarzającą
okupację wojskową w Nadrenii.

Warunki traktatu były surowe, a

nadmierne odszkodowania
spowodowały finansową zapaść
Niemiec w 1920 roku. Sądzi się, że
stanowiło to pośrednią przyczynę
dojścia Hitlera do władzy w 1933
roku, co w efekcie doprowadziło do II
Wojny Światowej - zaledwie 20 lat po
podpisaniu pokoju w Wersalu.

Posiedzenie Konferencji Pokojowej w Paryżu, 7 maj 1919

roku



1914 r. - Zabójstwo arcyksięcia Ferdynanda. Wojna w Europie.
Bitwa nad Marną. Japonia wypowiada Niemcom wojnę.



1915 r. - ekspedycja na Dardanele. Niepowodzenie ofensywy
alianckiej na zachodzie. Niemcy wypierają Rosjan z Polski.
Zatopienie Lusitanii. Włochy i Bułgaria włączają się do wojny.



1916 r. - bitwy pod Verdun i Sommą. Wprowadzenie poboru w
Wielkiej Brytanii. Lloyd George zostaje premierem Wielkiej
Brytanii. Rumunia włącza się do wojny, ale zostaje podbita przez
Niemcy.



1917 r. - Niemcy rozpoczynają „wojnę totalną” na morzu. Stany
Zjednoczone włączają się do wojny. Nieudana ofensywa aliancka na
zachodzie. Rewolucja bolszewicka w Rosji. Klęska Włoch pod
Caporetto.



1918 r. - Rosja wycofuje się z wojny. Przełamanie frontu przez
aliantów. Upadek sprzymierzeńców Niemiec. Bunt floty
niemieckiej. Podpisanie zawieszenia broni. Koniec wojny.