Psychologia zdrowia

mgr Jolanta Banasiewicz

Psychologia zdrowia



Wzrost częstości występowania chorób
cywilizacyjnych (zawały nowotwory,
choroby metaboliczne)spowodował
zwiększenie zainteresowania
znaczenia profilaktyką zdrowotną i
psychologią
zdrowia

Psychologia zdrowia- definicja

Psychologia zdrowia to całokształt

specyficznego oświatowego, naukowego

i profesjonalnego wkładu psychologii

jako dyscypliny do promocji i

utrzymywania zdrowia, zapobiegania

chorobom i leczenia ich, rozpoznawania

etiologicznych i diagnostycznych

korelatów zdrowia, choroby i zbliżonych

dysfunkcji.

(Joseph Matarazzo, 1980)

Psychologia zdrowia- definicja

Psychologia zdrowia jest działem psychologii

zajmującym się



poznaniem wpływu czynników psychicznych
na to,że człowiek pozostaje zdrowy,



określeniem ich znaczenia w powstawaniu
chorób,



oraz ich roli w kształtowaniu zachowania
ludzi kiedy chorują.

(Shelly Taylor, 1986)

Wcześniejsze definicje zdrowia

Zdrowie



brak choroby ( definicja niepełna)



pełen dobrostan,fizyczny,
psychiczny i społeczny(WHO,1948) (
stan nieosiągalny)

Psychologia zdrowia- definicja



Położenie nacisku na zdrowie,
profilaktykę i promocję zdrowia



Zwrócenie uwagi na zasoby
człowieka i jego możliwości rozwoju

Definicja zdrowia w psychologii
zdrowia

Zdrowie



jako potencjał, zasób, ogólna zdolność organizmu
do wszechstronnego rozwoju i do stawiania czoła
aktualnym wymaganiom. (Słońska i Misiuna
1993)



proces poszukiwania i utrzymywania równowagi

w obliczu obciążeń, jakie nieustannie nakłada na

organizm otoczenie ( Aaron Antonovsky, 1979).

Koncepcja salutogenetyczna
Antonovskego

Koncentracja uwagi nie na przyczynach

chorób, ale na tym



jakie czynniki sprzyjają zdrowiu



dlaczego ludzie zachowują dobre zdrowie,
nawet mimo działania czynników
szkodliwych?



Dzięki jakim czynnikom pewni ludzie
wracają do zdrowia szybciej niż inni

Koncepcja salutogenetyczna
Antonovskego cd



Od czego zależy skuteczne radzenie
sobie ze stresem bez pogarszania
się stanu zdrowia?



W jakich warunkach stresory mogą
działać leczniczo?

Koncepcja salutogenetyczna
Antonovskego

Koncepcja salutogenetyczna
Antonovskego cd



zdrowie i choroba jako krańce tego

samego kontinuum,

zdrowie-------------I---------------- choroba



miejsce jednostki na w ciągu życia na

kontinuum zdrowie choroba zmienia

się rzadko osiągając pozycje krańcowe

Koncepcja salutogenetyczna
Antonovskego cd

Stan zdrowia zależy od współdziałania

następujących czynników



uogólnionych zasobów
odpornościowych



stresorów



poczucia koherencji



zachowania i stylu życia

Koncepcja salutogenetyczna
Antonovskego cd

Uogólnione zasoby odpornościowe :



biologiczne:genetyczne,

konstytucjonalne,immunologiczne cechy

organizmu człowieka



Psychologiczne:wiedza, intelekt,poczucie

tożsamości, poczucie kontroli



Cechy społeczno-kulturowe:cechy grupy,

więzi z innymi członkami grupy, wsparcie

społeczne cechy kultury, religia filozofia i

sztuka

Koncepcja salutogenetyczna
Antonovskego cd

Stresory



Wymagania dla których nie ma
gotowych reakcji adaptacyjnych i
które rodzą stan napięcia

Koncepcja salutogenetyczna
Antonovskego cd

Podział stresorów wg Antonowskiego



psychospołeczne i fizyczno-
biologiczne



krótkotrwałe i długotrwałe



zewnętrzne i wewnętrzne



wydarzenia katastroficzne i
wydarzenia związane z rozwojem

Koncepcja salutogenetyczna
Antonovskego cd

Poczucie koherencji
Przekonanie,  że świat zewnętrzny

jest  sensowny i przewidywalny a to
oznacza, iż zdarzenia i procesy
przebiegają zgodnie z naszymi
oczekiwaniami.

Koncepcja salutogenetyczna
Antonovskego cd

Koherencja powoduje



zdolność do rozumienia  wydarzeń co
umożliwia  postrzegać je   jako mniej
stresujące



poczucie zaradności



poczucie sensowności polegające na
przekonaniu, że warto się angażować i
kreować własne życie

Koncepcja salutogenetyczna
Antonovskego cd

Poczucie koherencji to poczucie

pewności, że:



 wydarzenia które się dzieją są

przewidywalne i wytłumaczalne



dostępne są zasoby, które pozwolą mu

sprostać wymaganiom stawianym

przez te bodźce.



Wymagania te są dla niego wyzwaniem

wartym wysiłku i zaangażowania

Koncepcja salutogenetyczna
Antonovskego cd

Wysoka koherencja u człowieka

powoduje, iż jest on bardziej
odporny, rzadziej zapada na
rozmaite choroby  i szybciej
zdrowieje.

Koncepcja salutogenetyczna
Antonovskego cd

Zachowanie i styl życia



Stan zdrowia zależy od zachowań
związanych ze zdrowiem

Kwestionariusz SOC-29



1.....2.....3.....4.....5......6......7

Nigdy nie mam Zawsze mam
takiego poczucia takie poczucie

Kwestionariusz SOC-29



Poczucie zrozumiałości X = 41,5 pkt.



Poczucie zaradności X = 41 pkt.;



Poczucie sensowności X = 39 pkt.



Przedział punktów dla poczucia koherencji

uznawany za mieszczący się w normie,

jest sumą trzech wymiarów koherencji i

powinien mieścić się między 117 pkt. a

156 pkt.

Polietologiczna koncepcja chorób
somatycznych

Czynniki psychospołeczne związane z

utrzymaniem zdrowia lub rozwojem
chorób:



Predyspozycje osobowościowe



czynniki sytuacyjne



wsparcie społeczne



styl życia

Polietologiczna koncepcja chorób
somatycznych



Predyspozycje osobowościowe

Helen Dunbar - klasyfikacja typów

osobowości, które usposabiają do
zachorowania na określoną chorobę
psychosomatyczną

(osobowość

wrzodowa,

wieńcowa,

nowotworowa)

Polietologiczna koncepcja chorób
somatycznych



Badania innych psychologów , nie
potwierdziły hipotez Dunbar ale
uznano,że mogą istnieć pewne
cechy osobowości, które przy
współwystępowaniu innych cech
ryzyka zwiększają ryzyko
wystąpienia chorób

Polietologiczna koncepcja chorób
somatycznych

Do cech tych zalicza się:



skłonność do tłumienia emocji

negatywnych lub trudności w ich

ekspresji



wysoka potrzeba osiągnięć



wysokie poczucie odpowiedzialności



neurotyczność



tendencja do depresji



pesymizm i bezradność

Polietologiczna koncepcja chorób
somatycznych



Badania nad powiązaniami psychiki człowieka

i jego zdrowia trwają nadal.



Osobowość typu D



skłonność do zamartwiania się, napięcie.

Pesymistycznie spojrzenie na świat na świat,

mają skłonności do depresji, a także niskie

poczucie własnej wartości, trudności w

wyrażaniu emocji

Typ D jest znacznie bardziej narażony na

choroby serca, częściej także nadciśnienie,

łuszczyca i choroba wrzodowa

Koncepcja wzoru zachowania A

M. Friedman R.Rosenman
Ludzie zapadający na zawał serca,

charakteryzują się w okresie
przedchorobowym określonym
stylem zachowania

Koncepcja wzoru zachowania A

Cechy charakteryzujące wzór zachowania

A



Silna potrzeba osiągnięć, tendencja do
rywalizacji



Tendencja do dominacji



Agresywność,złość, szybka irytacja



Ciągły pośpiech,niecierpliwość



Żywa gestykulacja, szybkie tempo działania

Koncepcja wzoru zachowania A



Wzór zachowania A zwiększa
prawdopodobieństwo pojawienia się
innych czynników chorobotwórczych
takich jak



Wzrost poziomu cholesterolu i
trójglicerydów



Palenie papierosów



nadciśnienie

Koncepcja wzoru zachowania B



Cechy charakteryzujące wzór
zachowania B



Łagodność, brak pośpiechu



Łatwiejsze doznawanie satysfakcji



Tendencja do godzenia się z tym co
przynosi życie



Umiejętność relaksowania się

Koncepcja wzoru zachowania C



Opis predyspozycji
osobowościowych i zachowań, który
zwiększa ryzyko wystąpienia
choroby nowotworowej

Koncepcja wzoru zachowania C

Cechy charakteryzujące wzór

zachowania C



Cierpliwość, spokój, kooperatywnośc



Uległość wobec autorytetów



Ukrywanie negatywnych emocji



Łatwe poddawanie się



Tendencja do stanów depresyjnych

Czynniki sytuacyjne



Wydarzenia traumatyczne



Ważne wydarzenia życiowe



drobne,codzienne kłopoty

Czynniki sytuacyjne

Wydarzenia traumatyczne



Wojny, klęski żywiołowe, katastrofy



Konsekwencje wydarzeń
traumatycznych



Zespół ostrego stresu



Zespół stresu pourazowego

Czynniki sytuacyjne

Ważne wydarzenia życiowe



Śmierć osoby bliskiej, rozwód, utrata

pracy,przejście na emeryturę



Holms i Rahe zaobserwowali że często

czynnikiem poprzedzającym

zachorowanie na nowotwór była utrata

osoby bliskiej

Czynniki sytuacyjne

Problemy dnia codziennego



Korki na ulicach,nieprzyjemna atmosfera w
pracy,

Codzienne powtarzające się drobne kłopoty

powodują utrzymywanie organizmu w stanie
podwyższonego stresu

Nasilenie codziennego stresu może wpływać na

występowanie bólów głowy, czy kręgosłupa

Wsparcie społeczne



Ilość i jakość relacji społecznych w
sposób znaczący wiąże się z
ryzykiem zachorowania, zdolnością
powrotu do zdrowia

Wsparcie społeczne



Wsparcie strukturalne



Wsparcie funkcjonalne

Wsparcie społeczne



Źródła wsparcia strukturalnego



Rodzina



Przyjaciele



Sąsiedzi



Współpracownicy



Grupy samopomocy



Instytucje świadczące pomoc

Wsparcie społeczne

Rodzaje wsparcia funkcjonalnego



wsparcie emocjonalne



wsparcie informacyjne-
stowarzyszenia



wsparcie instrumentalne



wsparcie rzeczowe

Wsparcie społeczne



Na podstawie badań ustalono że ryzyko

zgonów wdowców i wdów jest znacznie

podwyższone w stosunku do innych osób,

zagrożenie u wdowców wyższe niż u wdów



Mężczyźni po operacji szybciej wychodzą

ze szpitala jeśli są regularnie odwiedzani

przez żony

ale



Małżeństwo jest czynnikiem ryzyka śmierci

u kobiet z rakiem piersi

Wsparcie społeczne

Wsparcie społeczne nie zawsze

pomaga

Czasem



jest źródłem upokorzeń



uzależnia



rodzi poczucie zobowiązania



wykształca postawę roszczeniową

Styl życia a zdrowie



Wykazano związek pomiędzy
różnymi zachowaniami człowieka a
zdrowiem



Zachowania prozdrowotne



Zachowania antyzdrowotne

Styl życia a zdrowie



Zachowania prozdrowotne



Zachowania antyzdrowotne

Styl życia a zdrowie

Jak zmotywować ludzi do dbania o

zdrowie?

Jak zmotywować ludzi do dbania o
zdrowie?

Kampania pozytywna
podawanie informacji pobudzających i

podtrzymujących człowieka w
zachowaniach zmierzających do
osiągnięcia określonych celów
poprzez wytworzenie pozytywnych
skojarzeń.

Pij mleko- będziesz Wielki

Jak zmotywować ludzi do dbania o
zdrowie?

Kampania negatywna



podawanie informacji pobudzających i

podtrzymujących człowieka w

zachowaniach zmierzających do

osiągnięcia określonych celów poprzez

stwarzanie poczucia zagrożenia

Czasem skuteczniejsza od motywacji

pozytywnej bo wyzwala silniejsze emocje

Stop pneumokokom-”Nie pozwól by twoje

szczęście odeszło”