Doktryny
ekonomiczne i ich
rozwój

Prof. dr hab. Marek
Ratajczak, dr Ryszard Szulc

Doktryny ekonomiczne Prof. dr hab. Marek Ratajczak

Doktryny ekonomiczne Prof. dr hab. Marek Ratajczak

2

Doktryny ekonomiczne

O przedmiocie: o czym, po co, z czego, co na końcu?

Neoliberalizm, neokonserwatyzm, libertarianizm, leseferyzm,

interwencjonizm, etatyzm, solidaryzm, subsydiarność, dobro

wspólne, społeczna gospodarka rynkowa, konsens waszyngtoński,

trzecia droga, bańki spekulacyjne, homo oeconomicus, niewidzialna

ręka.

Doktryny ekonomiczne a współczesny świat:

Ostatni kryzys finansowy i ekonomiczny i jego doktrynalny wymiar:

zawodność rynku, czy a może i zawodność państwa?

Doktryny ekonomiczne Prof. dr hab. Marek Ratajczak

Doktryny ekonomiczne Prof. dr hab. Marek Ratajczak

3

Doktryny ekonomiczne

Pojęcie doktryny: ogół poglądów, twierdzeń i założeń z
określonej dziedziny wiedzy lub z w odniesieniu do jakiegoś
obszaru działalności.

Cechy charakterystyczne doktryn
- doktryny niekiedy podejmują problemy wykraczające poza
klasyczne poznanie naukowe,
- od teorii naukowych doktryny różnią się też brakiem pełnego
uzasadnienia całości przyjmowanych przesłanek i
wyprowadzanych wniosków,
- mają często wyraźnie normatywny charakter.

Doktryny ekonomiczne Prof. dr hab. Marek Ratajczak

4

Doktryny ekonomiczne

Główne doktryny ekonomiczne:

1.

Liberalizm

2.

Interwencjonizm

3.

Etatyzm

4.

Społeczna nauka kościoła katolickiego (?)

Kryteria rozróżnienia: fundamentalne kwestie

dotyczące roli rynku i państwa w gospodarce,
tudzież człowieka jako uczestnika życia
ekonomicznego

Doktryny ekonomiczne Prof. dr hab. Marek Ratajczak

5

Doktryny ekonomiczne

Historyczne korzenie współczesnych doktryn

ekonomicznych:

1.

Starożytność i Średniowiecze

2.

Początki liberalnej wizji gospodarki: fizjokratyzm

3.

Ekonomia klasyczna i jej krytyka

4.

Ekonomia neoklasyczna i szkoła austriacka, ich
rozwinięcie i krytyka

5.

J. M.Keynes

6.

Ordoliberalizm

7.

J. Schumpeter

6

STAROŻYTNOŚĆ i
ŚREDNIOWIECZE



uwagi o charakterze ekonomicznym na marginesie rozważań
filozoficznych i religijnych,



poglądy - charakter wartościujący



znaczna rola tradycji, religii, w średniowieczu szczególna rola
teologii



charakter władzy, rola jednostki , postrzeganie istniejącej
struktury społeczno-ekonomicznej jako danej i niezmiennej:



„Bogu co Boskie, cesarzowi co cesarskie”, idea prawa
naturalnego



specyficzne spojrzenie na pracę (jako przymus i w zasadzie
zajęcie nie godne człowieka wolnego, a zwłaszcza
należącego, do grup społecznych stojących na szczycie
drabiny społecznej) i pieniądz (brak akceptacji bogacenia się
dzięki samemu pieniądzowi, brak akceptacji procentu)

7

Początki liberalnej myśli
społecznej i ekonomicznej



Przesłanki zmian w spojrzeniu na kwestie gospodarcze : Odkrycia
geograficzne; Rozwój państw narodowych o scentralizowanej
władzy i związanych z tym potrzeb budżetowych; Zmiany w sferze
religii: protestantyzm – pochwała pracy i bogacenia się



Racjonalizm oraz mechanika Newtona



Założenia liberalne w sferze ekonomicznej:

1.

Istnieje pewien naturalny porządek w gospodarce,

2.

Ludzie posługując się rozumem są w stanie zrozumieć,
czy też odczytać reguły porządku naturalnego,

3.

Fundamentem porządku gospodarczego jest wolność
jednostki,

4.

Siłą napędową gospodarki jest osobisty interes,

5.

Głównym regulatorem tego co dzieje się w gospodarce
jest konkurencja.

8

FIZJOKRATYZM jako przykład początków myśłi
liberalnej na gruncie ekonomii



życie ekonomiczne regulowane prawami natury



prawa natury tworzą

porządek naturalny

– modelowy obraz gospodarki



rzeczywistość –

porządek pozytywny



zasady porządku naturalnego



wolność osobista



wolność ekonomiczna



własność prywatna



liberalizm gospodarczy:

leseferyzm

– silnie liberalne poglądy dotyczące gospodarki



sami fizjokraci określali się mianem ekonomistów (początek współczesnego rozumienia
tego określenia), nazwa fizjokraci (znawcy, miłośnicy praw natury) pochodną tytułu
zbioru prac wydanego przez Pierre’a Samuela DuPont de Nemours’a (1739-1817)

François Quesnay

(1694-1774)

:



„Tablica ekonomiczna” - pierwowzór tablic przepływów międzygałęziowych Leontiewa



naturalny i trwały podział społeczeństwa:



król, arystokracja, rycerstwo



rolnicy



klasa jałowa



pierwowzór podziału na ludność produkcyjną i nieprodukcyjną



bogactwo – powiększanie

produktu czystego

(tworzonego wyłącznie przez rolnictwo)

9

EKONOMIA KLASYCZNA (pochwała
liberalizmu)



A. Smith (1723-1790): 1776 „Badania nad naturą i
przyczynami bogactwa narodów”, ale wcześniej
(1759) „Teoria uczuć moralnych”,



umowny początek ekonomii



mechanizm gospodarczy



bogactwo– suma wszystkich konsumowanych przez
dane społeczeństwo dóbr



niewidzialna ręka (rynku?)



motyw zysku- podstawowy motyw działalności w
gospodarce ale także „sympatia”, społeczeństwo
kooperujące



państwo jako

stróż nocny

(ale: monopole, dobro

wspólne)

10

EKONOMIA KLASYCZNA –c.d.



D. Ricardo (1772-1823) „Zasady ekonomii politycznej”



społeczeństwo – grupy o przynajmniej częściowo sprzecznych

interesach

jedynym źródłem bogactwa – praca
zysk – właściciel przejmuje część tego, co wytworzyli inni
zysk źródłem akumulacji

akumulacja źródłem inwestycji, a

inwestycje źródłem

dalszego rozwoju



żelazne prawo płac

– płace robotników zbliżone do minimum

egzystencji



T. Malthus (1766-1834) „Esej o prawie ludności i jak ono wpływa na
postęp społeczeństwa”



liczba ludności rośnie zgodnie z zasadami ciągu geometrycznego
(1x2 + 2x2 + 2x2x2 +...) a zasoby żywności rosną zgodnie z
zasadami ciągu arytmetycznego (2 + 2 + 2 + 2 +...)
różne tempo przyrostu – konieczność mechanizmu korygującego



początek dyskusji o problemach demograficznych



ryzyko nadprodukcji: niewykorzystane oszczędności, niedobór siły
nabywczej

11

EKONOMIA KLASYCZNA c. d.

J. B. Say

(1767-1832)

:



prawo Say’a

– nadprodukcja jest niemożliwa, co najwyżej

może pojawić się jako zjawisko marginalne, przejściowe



założenia:



człowiek nigdy nie ma dosyć



ten kto tworzy podaż, przy okazji tworzy popyt

(oszczędności- chwilowo odroczony popyt)

James Mill

(1773-1836)

:



utylitaryzm (Jeremy Bentham)

John Stuart Mill

(1806-1873)

:



prawa produkcji (obiektywne) a prawa podziału (stanowione

przez ludzi)  początek dyskusji o redystrybucji dochodów i

tzw. liberalizmu socjalnego



idea ewolucji

12

KRYTYKA EKONOMII
KLASYCZNEJ i liberalnej wizji
gospodarki – alternatywne wizje
funkcjonowania gospodarki i roli
państwa



Simonde de SISMONDI =

krytyka uniwersalizmu ustaleń

ekonomii klasycznej (prawda, ale nie wszędzie i nie zawsze, bo

inne realia krajów bogatych a inne krajów biednych)



SOCJALIZM UTOPIJNY =

brak akceptacji dla konsekwencji

kapitalizmu w sferze podziału, formułowanie różnych niekiedy

utopijnych wizji stymulowania ewolucyjnych zmian



Karol MARKS =

radykalna krytyka kapitalizmu, zmiana

możliwa tylko drogą rewolucji

Doktryny ekonomiczne Prof. dr hab. Marek Ratajczak

Doktryny ekonomiczne Prof. dr hab. Marek Ratajczak

13

KRYTYKA EKONOMII KLASYCZNEJ

Jean-Charles-Leonard Simonde de Sismondi
(1773 – 1842)



krytyka w kategoriach uniwersalizmu ekonomii

klasycznej

 poglądy ekonomii klasycznej są słuszne, ale

tylko w odniesieniu do krajów bogatych



podział społeczeństwa na klasy:



właściciele



najemna siła robocza

 sprzeczne interesy



klasa społeczna

– grupa ludzi, których łączy

określony stosunek do środków produkcji



bogactwo

– suma wytworzonych, zgromadzonych

dóbr, a jeszcze nie skonsumowanych

Doktryny ekonomiczne Prof. dr hab. Marek Ratajczak

Doktryny ekonomiczne Prof. dr hab. Marek Ratajczak

14

KRYTYKA EKONOMII KLASYCZNEJ
SOCJALIZM UTOPIJNY - krytyka wizji
stosunków społecznych

Claude Henri de Rouvroy, Comte de

Saint Simon

(1760-1825)

:



podział ludzi: industrialiści, próżniacy



pozytywne efekty ewolucji



zmiany trzeba stymulować, przyspieszać przez propagowanie

nowych idei  religia przemysłowa

Charles

Fourrier

(1772-1837)

:



brak akceptacji dla z góry określonego podziału społeczeństwa



idea stworzenia nowego świata



Falanstery i falangi



idea akcjonariatu pracowniczego

Robert

Owen

(1771-1858)

:



człowiek jest taki, jak środowisko, w którym funkcjonuje



humanizacja stosunków pracy - niestandardowa fabryka



Idea spółdzielczości

Doktryny ekonomiczne Prof. dr hab. Marek Ratajczak

Doktryny ekonomiczne Prof. dr hab. Marek Ratajczak

15

KRYTYKA EKONOMII KLASYCZNEJ
Karol MARKS (1818-1883)



radykalna krytyka zwłaszcza w kategoriach wizji stosunków społecznych



(„Kapitał” – IV tomy)



relacja władzy politycznej do ekonomicznej: władza polityczna służy

umacnianiu władzy ekonomicznej i nie jest neutralna (służy

dysponentom władzy ekonomicznej)



tworzenie bogactwa i stosunków podziału: źródłem bogactwa praca,
zysk – część zabierana pracownikom przez właściciela środków

produkcji (wyzysk pracowników)



stabilność systemu gospodarczego: wahania aktywności

gospodarczej – immanentna cecha kapitalizmu



koncentracja własności: narastająca koncentracja kapitału
(monopolizacja gospodarki) – reguła kapitalizmu



Generalny wniosek: zmiana możliwa tylko na drodze radykalnej zmiany
ustrojowej – rewolucja

Doktryny ekonomiczne Prof. dr hab. Marek Ratajczak

Doktryny ekonomiczne Prof. dr hab. Marek Ratajczak

16

KIERUNEK SUBIEKTYWNO-
MARGINALISTYCZNY – rozwinięcie
idei liberalnej



SZKOŁA AUSTRIACKA / PSYCHOLOGICZNA



SZKOŁA NEOKLASYCZNA / ANGLO –AMERYKAŃSKA



analiza:



mikroekonomiczny charakter



w centrum – pojedynczy podmiot gospodarczy



kategorie marginalne

Doktryny ekonomiczne Prof. dr hab. Marek Ratajczak

17

SZKOŁA AUSTRIACKA /
PSYCHOLOGICZNA – jednostka
najważniejsza

Carl Menger

(1840-1921)

:



społeczeństwo – suma potrzebujących
jednostek, szukających na rynku możliwości
zaspokojenia potrzeb (użyteczności)



analiza – posługując się abstrakcją można
określić generalne prawidłowości



zachowanie konsumenta: hierarchia
potrzeb ludzkich, nawiązanie do praw
Gossen’a

17

Doktryny ekonomiczne Prof. dr hab. Marek Ratajczak

18

SZKOŁA AUSTRIACKA /
PSYCHOLOGICZNA

Friedrich von Wieser

(1851-1926)

:



idea

kosztu alternatywnego



wartość marginalna jako decydująca o
wartości i cenie całego zasobu: dlaczego
woda (użyteczna) jest tania, a brylanty
(nieużyteczne) drogie?

Eugen von Böhm-Bawerk

(1851-1914)

:



analiza procentu (agio)

18

Doktryny ekonomiczne Prof. dr hab. Marek Ratajczak

SZKOŁA NEOKLASYCZNA
kwintesencja liberalizmu



klasyczna:



odwołanie do elementów paradygmatu
typowego dla ekonomii klasycznej



neo:



mikroekonomiczny charakter



odrzucona potrzeba odrębnej analizy
makroekonomicznej

Doktryny ekonomiczne Prof. dr hab. Marek Ratajczak

SZKOŁA NEOKLASYCZNA
Stan równowagi w gospodarce

P

1

P

0

P

2

A

AS, AD

P

0

AS

AD1

AD0

AD2

B

C

D

A – punkt pełnego
wykorzystania

czynników

produkcji

AS – zagregowana

podaż

AD – zagregowany

popyt

P – przeciętny poziom

cen

Doktryny ekonomiczne Prof. dr hab. Marek Ratajczak

SZKOŁA NEOKLASYCZNA
Stan równowagi w gospodarce



założenie względnej izolacji rynków



stałość popytu i podaży w ujęciu realnym ale zmienność popytu i

podaży w ujęciu nominalnym



rynek zawsze zapewnia ostatecznie równowagę popytu i podaży

 elastyczność cen

 mechanizm korygujący rynku



prawo popytu i podaży

– przy założeniu ceteris paribus ruch cen w

górę wywołuje tendencję do obniżania popytu i wzrostu podaży i na

odwrót



warunek równowagi:

S

(R)

= I

(R)



stopa procentowa nie jest wielkością pieniężną:



stopa preferencji w czasie – od strony oszczędności decyduje o

stopie procentowej



stopa krańcowej efektywności kapitału – wpływa na stopę

procentową od strony inwestycji

Doktryny ekonomiczne Prof. dr hab. Marek Ratajczak

SZKOŁA NEOKLASYCZNA

Alfred Marshall

(1842-1924)

:



prawo popytu i podaży



efekty zewnętrzne



koszt w ujęciu społecznym > w ujęciu prywatnym



korzyści w ujęciu społecznym >w ujęciu

prywatnym



renta konsumenta



czwarty czynnik produkcji – organizacja

(przedsiębiorczość)



rozdzielenie analizy krótko- i długookresowej

Jevons

(1835-1882)

:



prawo malejącej użyteczności krańcowej

Doktryny ekonomiczne Prof. dr hab. Marek Ratajczak

INSTYTUCJONALIZM: człowiek w
świecie instytucji,

Thorstein Veblen

(1857-1929)

:



zarzuty wobec szkoły neoklasycznej:



nieprawdziwy obraz człowieka jako uczestnika życia

gospodarczego (homo oeconomicus verus homo sociologicus)



sztuczne oderwanie analizy zjawisk ekonomicznych od

politycznych i innych zjawisk społcznych



analiza statyczna



odwołania do psychologii – instynkty - motywy działania:



dobrej roboty



łupieżczy



fundamentalna rola instytucji:



organizacje



zasady (skodyfikowane + nieskodyfikowane)



pojęcie

konsumpcji na pokaz, efekt Veblena – efekt snoba,

klasa

próżniacza)

Historia Myśli Ekonomicznej
Prof. dr hab. Marek Ratajczak

24

KONTYNUACJA I UZUPEŁNIENIE
EKONOMII NEO-KLASYCZNEJ:
EKONOMIA DOBROBYTU

Arthur Cecil Pigou (1877-1959):



obrona kapitalizmu



podział ekonomii:



ekonomia cen – czyste modele ekonomiczne



ekonomia dobrobytu – tworzenie i podział dywidendy narodowej



dobrobyt:



tym wyższy, im wyższa dywidenda narodowa



ale: równie ważny jego podział, idea redystrybucji dochodu, ale i

świadomość ryzyka z tym związanego:



Podmioty Dochody przed redystrybucją Po redystrybucji Zmiany dobrobytu



A 100000 95000 Spadek



B 10000 15000 Wzrost



Razem 110000 110000 Wzrost



łączny dochód nominalny nie rośnie, ale zakładając, że pieniądz ma malejącą

użyteczność krańcową następuje wzrost dobrobytu społecznego



wydatki państwa dobrobytu



podatek Pigou

Doktryny ekonomiczne Prof. dr hab. Marek Ratajczak

JOHN MAYNARD KEYNES (1883-
1946)
- interwencjonizm



1936 „Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza”



analiza:



makroekonomiczna



krótkookresowa



dotyczy prawie wyłącznie strony popytowej

gospodarki



kategorie przyczynowo – skutkowe



odrzucone założenia neoklasyczne:



względna izolacja rynków



interpretacja stopy procentowej jako zjawiska

niepieniężnego



ilościowa teoria pieniądza



podważenie prawa Saya

Doktryny ekonomiczne Prof. dr hab. Marek Ratajczak

JOHN MAYNARD KEYNES

Stan równowagi w gospodarce

P

0

P

1

A

AS

AD

P

B

AS

AD
0

AD1

C

E

D

AD
2

A – punkt pełnego
wykorzystania czynników
produkcji
B – punkt niepełnego
wykorzystania czynników
produkcji
P1 – minimalny poziom

cen

(ograniczona

elastyczność

cen)

AS – zagregowana podaż
AD – zagregowany popyt
P – poziom cen

JOHN MAYNARD KEYNES

Stan równowagi w gospodarce



warunek równowagi:

S(Y) = I(R)



pieniężna interpretacja stopy procentowej – stopa procentowa zależna od

popytu na pieniądz i podaży pieniądza



rynek nie musi doprowadzić do równowagi w punkcie pełnego wykorzystania

czynników produkcji  wniosek podstawowy: państwo musi

uzupełniać, czy też korygować rynek poprzez aktywną politykę

makroekonomiczną



Idea aktywnej polityki fiskalnej: mnożnik i krańcowa skłonność do konsumpcji

i ich wpływ na wysokość dochodów



ΔC/ΔY + ΔS/ΔY = 1; k = 1/(1- ΔC/ΔY); ΔY = k*ΔI



Niestabilność i zmienność krańcowej skłonności do konsumpcji



Problemy: ograniczona elastyczność wydatków państwa,

efekt wypychania



Aktywna polityka

monetarna



MS  R  E   ΔI ΔY  r  pobudzanie gospodarki



MS  …studzenie gospodarki

MS – podaż pieniądza, R – stopa procentowa, E – krańcowa efektywność kapitału, ΔI – przyrost

inwestycji, r – tempo wzrostu gospodarczego

27

Doktryny ekonomiczne Prof. dr hab. Marek Ratajczak

ORDOLIBERALIZM (Szkoła
Fryburska) – liberalizm ale…
-



Walter Eucken (1891-1950)



zwolennicy

„trzeciej drogi”

(między czystym, skrajnym

liberalizmem, a interwencjonizmem)



w sferze ekonomicznej gospodarka powinna być liberalna



niedoskonałość „niewidzialnej ręki rynku”



rynek uporządkowany – państwo wprowadza reguły gry (będące
efektem społecznych uzgodnień)



funkcje państwa:



działanie na rzecz konsensusu społecznego



brak faworyzowania konkretnych grup społecznych



dbanie, aby wszystkie grupy społeczne posiadały możliwość
artykulacji potrzeb



pilnowanie przestrzegania reguł



Idea społecznej gospodarki rynkowej

Doktryny ekonomiczne Prof. dr hab. Marek Ratajczak

Ewolucjonizm

Josep Alois Schumpeter (1883-1950)



rozwój – ewolucja, zmiany zachodzące

wewnątrz kapitalizmu, twórcza destrukcja



główne źródło rozwoju –

innowacje (twórcza

destrukcja)



zagrożenia dla innowacji:



biurokracja państwa



rozwój dużych firm



Kryzys to dobry zimny prysznic



1942 „Kapitalizm, socjalizm, demokracja”

Społeczna nauka Kościoła
Katolickiego

Encykliki papieskie:



RERUM NOVARUM - O kwestii robotniczej, Leon XIII,

1891



QUADRAGESIMO ANNO - O odnowieniu ustroju

społecznego i o udoskonaleniu go według normy

prawa Ewangelii

w 40 rocznicę encykliki Rerum Novarum, Pius XI,

1931



MATER ET MAGISTRA - O współczesnych

przemianach społecznych w świetle nauki

chrześcijańskiej, Jan XXII, 1961



LABOREM EXERCENS - O pracy ludzkiej, Jan Paweł

II, 1981



CENTESIMUS ANNUS - Jan Paweł II, 1991

Społeczna nauka Kościoła
Katolickiego



Akceptacja reguł rynkowych ale nie kapitalizmu



Niechęć do wizji alternatywnych wobec
gospodarki rynkowej, a zwłaszcza idei gospodarki
centralnie zarządzanej



Subsydiarność – pomocniczość państwa



Podmiotowość człowieka w sferze społecznej i
ekonomicznej



Gospodarka dla człowieka a nie człowiek dla
gospodarki



Pojęcie konsumenta i producenta nie wyczerpuje
pojęcia człowieczeństwa

Neoliberalizm

:

Spory definicyjne: Od utożsamiania z libertarianizmem i

oskarżanie o traktowanie rynku jako wartości samej w
sobie, poprzez utożsamianie z tak zwanym konserwatywnym

liberalizmem, w którym dominuje afirmacja rynku i jego
działań samoregulujących, a równocześnie bardzo
sceptycznie a nawet niechętnie oceniane są działania
państwa realizowane w imię tego, co można by określić
mianem sprawiedliwości społecznej neoliberalizmem, po
określenia sprowadzające się do identyfikowania
neoliberalizmu z całością współczesnego liberalizmu, w jego

różnych odmianach.

W większości definicji neoliberalizmu wskazuje się jednak na

to, że łączy on bezwzględną akceptację rynku jako
mechanizmu regulacji gospodarki z potrzebą szerszej, niż
rola stróża nocnego, obecności państwa, której nie można
jednak identyfikować z potrzebą interwencjonizmu
odwołującego się do zaleceń ortodoksyjnego keynesizmu.

Symbolem wykładni zasad neoliberalizmu w sferze

ekonomicznej jest tzw. Konsensus, czy też Konsens
Waszyngtoński. Twórcą pojęcia Konsensus Waszyngtoński
był John Williamson - dyrektor Instytutu Gospodarki
Światowej [Institute for International Economics] w
Waszyngtonie.

Dyrektywy KonsensuWaszyngtońskiego (autor: John Williamson) :

1.

Utrzymywać dyscyplinę finansową, a deficyt budżetowy na tyle mały, by
można go było sfinansować bez uciekania się do podatku inflacyjnego.

2.

Nadać priorytet wydatkom publicznym i przeorientować je z obszarów
wrażliwych politycznie na dziedziny zaniedbane, o wysokiej rentowności i
dużym potencjale fiskalnym.

3.

Przeprowadzić reformę podatkową, polegającą na poszerzeniu bazy i
obniżeniu stóp marginalnych.

4.

Dokonać liberalizacji finansowej (której ostatecznym celem jest określanie
stóp procentowych przez rynek) pamiętając, że w warunkach chronicznego
braku stabilności rynek może ustalić stopy na poziomie zagrażającym
wypłacalności przedsiębiorstw i budżetu.

5.

Ujednolicić kursy walut, przynajmniej dla transakcji handlowych, i ustalić je na
poziomie zapewniającym rozwój nowych dziedzin eksportu oraz trwałą
konkurencyjność.

6.

Zliberalizować handel, szybko zmieniając ograniczenia ilościowe na
stopniowo redukowane taryfy celne, aż do osiągnięcia jednolitej niskiej taryfy
rzędu 10%.

7.

Znieść przeszkody dla bezpośrednich inwestycji zagranicznych, tak aby firmy
zagraniczne konkurowały z krajowymi na równych zasadach.

8.

Przeprowadzić prywatyzację.

9.

Dokonać deregulacji usuwającej przepisy blokujące wejście na rynek i
ograniczające konkurencję z powodów innych niż bezpieczeństwo,
ochrona środowiska czy nadzór nad instytucjami finansowymi.

10.

Chronić prawa własności systemem prawnym tak skonstruowanym, by
posiadanie nie wiązało się z wysokimi kosztami.

Na początku lat 90. XX wieku wypracowana została przez
Departament Skarbu USA, Międzynarodowy Fundusz Walutowy,
Bank Światowy i wpływowe zespoły ekspertów o liberalnej
orientacji druga wersja Konsensu Waszyngtońskiego :
1. Zwiększać oszczędności m.in. przez utrzymanie dyscypliny
podatkowej.
2. Zreorientować wydatki publiczne m.in. na trafnie określone
cele społeczne.
3. Zreformować system podatkowy m.in. przez wprowadzenie
proekologicznego podatku gruntowego.
4. Wzmocnić nadzór bankowy.
5. Utrzymywać kurs walutowy na poziomie zapewniającym
konkurencyjność, unikając zarówno wahań, jak i sztywności.
6. Dążyć do intraregionalnej liberalizacji handlu.
7. Zbudować konkurencyjną gospodarkę rynkową m.in. w drodze
prywatyzacji oraz deregulacji (także rynku pracy).
8. Zagwarantować wszystkim obywatelom możliwość wejścia w
posiadanie jasno zdefiniowanych praw własności.
9. Stworzyć niezależny bank centralny, silny aparat skarbowy,
niezależne i nieprzekupne sądownictwo oraz agencje promujące
przedsięwzięcia rozwojowe.
10. Zwiększyć nakłady na edukację, zwłaszcza na poziomie
podstawowym i średnim.

Co dalej?



Obecny kryzys a wizje przyszłości gospodarczej, politycznej

i społecznej świata



Finansyzacja gospodarki



Rola państwa: Etatyzm?, Interwencjonizm?, Stróż nocny?

Arbiter i strażnik wolności oraz prawa?



Post-liberalizm?:

Realny i daleko idący liberalizm ekonomiczny niezbędny

dla rozwoju kapitalizmu korporacyjnego i mniej lub

bardziej formalny liberalizm w sferze relacji państwo –

obywatel.



Świat raz na zawsze dany i oparty na regułach

uniwersalnych i ponadczasowych, czy Panta Rei?



Czy jest realna alternatywa wobec gospodarki jaką znamy?