ADAM SMITH
1723 - 1790
Smith był szkockim ekonomistą o poglądach liberalnych, które przedstawił w książce "Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów" (1776). Dzieło to jest uznawane za podstawowe w ekonomii klasycznej. Jest jednym z pierwszych, gdzie przedstawione zostały zasady liberalizmu politycznego. Smith twierdził, że:
społeczeństwo jest zespołem luźno ze sobą związanych jednostek i że w związku z tym wszelka analiza społeczeństwa i społecznych stosunków powinna sie opierać na badaniu jednostki ludzkiej, jej natury i interesów
gospodarką rzadzą określone prawa ekonomiczne, a wszelka wartość jest rezultatem produkcyjnej pracy ludzkiej. Praca jest źródłem bogactwa niezależnie od tego, w jakim dziale produkcji znajduje zastosowanie. Specjalizacja wewnątrz zakładu pracy jest źródłem wzrostu jej wydajności.
wolna konkurencja stanowi najlepszą i najbardziej naturalną ochronę praw jednostki. Niczym nie reglamentowana gra sił na wolnym rynku to też najpewniejsza gwarancja wzrostu bogactwa jednostki i całego narodu.
państwo nie może interweniować w życie gospodarcze ani w jakiekolwiek przejawy życia społecznego. Zadanie państwa polega na ochronie reguł rządzących gospodarką. Państwo może interweniować jedynie wtedy, gdy jednostki zwrócą sie same o pomoc, albo w sytuacji zakłócenia porządku publicznego.
Smith Adam (1723-1790), ekonomista brytyjski, z pochodzenia Szkot. Twórca i najwybitniejszy przedstawiciel klasycznej szkoły angielskiej. Po ukończeniu studiów wykładał literaturę angielską, logikę i estetykę na uniwersytecie w Edynburgu, a później (od 1755) filozofię moralną (teologia, etyka, prawo i polityka) oraz ekonomię na uniwersytecie w Glasgow. W latach 1764-1767 odbył podróż po Francji i Szwajcarii, zetknął się z encyklopedystami oraz twórcami i propagatorami fizjokratyzmu, co skłoniło go do większego zainteresowania się ekonomią. Od 1778 sprawował urząd komisarza celnego Szkocji.
Analiza i krytyka koncepcji merkantylizmu i fizjokratyzmu doprowadziła Smitha do stworzenia nowego, pełnego systemu ekonomicznego, który zdecydował nie tylko o powstaniu nowego kierunku poglądów ekonomicznych - klasycznej szkoły angielskiej, ale także o wyodrębnieniu się ekonomii jako samodzielnej nauki.
W systemie ekonomicznym Smitha istnieją dwie, wzajemnie uwarunkowane części: teoretyczna (ekonomia polityczna) i aplikacyjna (polityka ekonomiczna). Głównymi elementami teorii ekonomicznej są: analiza procesu tworzenia wartości, jej podziału i wymiany, z teorią wartości opartej na pracy i wynikającymi z niej teoriami płacy, zysku i renty gruntowej oraz koncepcją "niewidzialnej ręki rynku", a także analiza procesu gromadzenia i reprodukcji kapitału. Część aplikacyjna obejmuje wskazania pod adresem polityki gospodarczej państwa - tu Smith jest zwolennikiem liberalizmu gospodarczego, widzi jednak potrzebę aktywnej polityki gospodarczej państwa, zwłaszcza w dziedzinie obronności.
Główna praca: Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów (1776, wydanie polskie 1954).
Klasyczna szkoła angielska, ekonomia klasyczna, kierunek ekonomii, który powstał w 2. poł. XVII w. za sprawą W. Petty'ego i P. Boisguilleberta, a szczytowy poziom i pełną dojrzałość osiągnął na przełomie XVIII i XIX w. w pracach A. Smitha Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów (1776) i jego kontynuatora - D. Ricardo Zasady ekonomii politycznej i opodatkowania (1817). Do jego przedstawicieli zalicza się m.in. także J.B. Saya, P. Malthusa, J.S. Milla, J.C. Simonde de Sismondiego i J.R. McCullocha.
Klasyczna szkoła angielska sformułowała pierwszy zwarty system naukowy, dając podstawy wyodrębnienia się ekonomii jako samodzielnej nauki. Głównym przedmiotem jej zainteresowań był problem tworzenia i powiększania bogactwa. Za jego źródło uznano pracę, formułując teorię wartości opartej na pracy. Poszukiwano czynników perspektywicznego wzrostu produkcji i warunków jego maksymalizacji.
Uznanie pracy za źródło wartości doprowadziło klasyków (Ricardo) do sformułowania zasad podziału produktu społecznego pomiędzy robotników, przedsiębiorców i właścicieli ziemskich i wykazania, że to, co w trakcie podziału zyskuje jedna grupa, odbywa się kosztem drugiej. Gospodarkę rozpatrywano jako organizm, w którym zmiana jednego z członów wywołuje automatycznie zmiany innych członów, dzięki działaniu "niewidzialnej ręki rynku". Ta część ich rozważań stała się istotnym elementem sformułowanej później teorii mechanizmu rynkowego.
W dziedzinie funkcjonowania gospodarki przedstawiciele ekonomii klasycznej stali więc zdecydowanie na pozycjach liberalizmu, poświęcając wiele uwagi wykazaniu szkodliwości ingerencji państwa w życie gospodarcze. Sformułowali pojęcie "homo oeconomicus", człowieka ekonomicznego, który sam najlepiej wie, co jest dla niego korzystne. Byli także zwolennikami wolnego handlu międzynarodowego, tworząc teoretyczną podbudowę tego poglądu w postaci teorii kosztów komparatywnych, ilościowej teorii pieniądza i międzynarodowych ruchów kruszców.
Krytyka ekonomii klasycznej stała się podstawą powstania trzech kierunków myśli ekonomicznej: historycznego, subiektywistycznego i marksistowskiego.
Encyklopedyści, grono współpracowników Wielkiej Encyklopedii (Encyclopedie ou Dictionnaire raisonne des sciences, arts et metiers). Byli kontynuatorami dzieła Voltaire'a w zakresie racjonalizmu i naturalizmu. Dzięki ich wysiłkom a w szczególności D. Diderota i d'Alemberta całość Encyklopedii została wydana w latach 1751-1772.
Filozofia encyklopedystów stała w opozycji do supernaturalizmu, idealizmu, dualizmu oraz całej tradycji chrześcijańskiej metafizyki. Naczelnym hasłem encyklopedystów, a szczególnie Diderota, była przyroda. Ona została uznana jako jedyna rzeczywistość i dobro, wszystko co było poza nią, zostało uznane za fałsz lub zło.
Dla encyklopedystów Bóg nie istniał, bo w przyrodzie się nie objawia, działają w niej tylko własne siły. Społeczeństwo jeśli tylko formuje własne prawa niezgodne z prawami natury, jest źródłem zła i cierpień. Naturalistycznie pojmowali naukę, uznając, że posiada wartość, jeżeli bada przyrodę.
Tak samo wg. nich moralność jest słuszna, gdy normuje życie wg. praw przyrody. Sztuka jest wartością, gdy odtwarza przyrodę. Z ogólnych sformułowań filozofii encyklopedystów wyłoniły się cztery istotniejsze doktryny filozoficzne:
1) materializm, sformułowany jeszcze przed ukazaniem Wielkiej Encyklopedii się przez J.O. de La Mettrie'ego, potem usystematyzowany przez P. Holbacha,
2) sensualizm E.B. Condillaca,
3) pozytywizm J. d'Alembert
4) utylitaryzm Helvetiusa.
Quesnay François (1694-1774), ekonomista francuski, twórca fizjokratyzmu. Nadworny lekarz króla Ludwika XV. Zainteresowania zagadnieniami ekonomicznymi objawił w wieku prawie 60 lat. Dobrą znajomość metodologii nauk przyrodniczych i organizmu ludzkiego wykorzystał do badania organizmu społecznego i gospodarki narodowej.
Opublikował kilka artykułów na temat polityki zbożowej oraz roli i położenia farmerów, a także drobne rozprawy z zakresu polityki ludnościowej, handlowej i podatkowej. Swoje koncepcje ekonomiczne najpełniej wyraził w pracy Tableau économique (1759), prezentując w niej proces cyrkulacji kapitału i reprodukcji prostej.
Wg Quesnaya tylko praca w rolnictwie ma charakter produkcyjny i tworzy produkt czysty, będący nadwyżką ponad poniesione koszty produkcji. Praca wydatkowana w innych działach gospodarki ma charakter "jałowy".
Z rozróżnienia pracy produkcyjnej i nieprodukcyjnej oraz koncepcji dochodu czystego wyprowadził Quesnay podział społeczeństwa na klasy: produkcyjną - rolników wytwarzających produkt czysty, właścicieli - posiadaczy ziemi i sprawujących władzę (dochody tylko tej klasy proponował opodatkować), oraz "jałową" - kupców, rzemieślników, zatrudnionych w przemyśle, służbę domową.
Inne prace: Les Fermiers (1756), Les Grains (1757), Maximes générales du gouvernement économique d´un royaume agricole (1760). W Polsce wydano Pisma wybrane (1928).
Tablica ekonomiczna, tableau économique, pierwsza naukowa próba zbudowania modelu przedstawiającego proces tworzenia, podziału i wymiany produktu czystego w gospodarce, podjęta przez twórcę fizjokratyzmu F. Quesnaya.
Wyróżniając w społeczeństwie trzy klasy: produkcyjną (rolników-dzierżawców), właścicieli ziemi (łącznie ze sprawującymi władzę) i jałową (kupcy, rzemieślnicy) oraz przyjmując, że czysty produkt (dochód narodowy) powstaje tylko w rolnictwie, Quesnay nakreślił schemat cyrkulacji towarów w gospodarce i podziału ich pomiędzy klasy.
Tablica ekonomiczna stała się podstawą koncepcji "jedynego podatku", obciążającego tylko klasę właścicieli ziemskich, a dzięki temu stymulującego zwiększanie dochodu.
Dupont de Nemours Pierre Samuel (1739-1817), francuski ekonomista i polityk, przedstawiciel fizjokratyzmu, uczeń i kontynuator myśli ekonomicznej F. Quesnaya. W swoich pracach przedstawił genezę myśli fizjokratycznej i wprowadził do literatury nazwę fizjokraci. Zwolennik porządku naturalnego, wolności gospodarczej i osobistej, prywatnej własności. Podkreślał znaczenie rolnictwa w gospodarce. Zwalczał przeżytki merkantylizmu we Francji. Inicjator reform skarbowych w 1780, doradca A.R.J. Turgota domagał się powszechnej oświaty.
Opracował projekty edukacyjne, oparte na filozofii fizjokratów, m.in. dla Turgota we Francji w 1775 i Th. Geffersona w Stanach Zjednoczonych w 1800, także dla Komisji Edukacji Narodowej w Polsce (1774), będąc krótko jej sekretarzem. Podkreślał wzorowe podejście do reform oświatowych w Polsce. Uważał polskie rozwiązanie za modelowe. W 1789 wybrany do Zgromadzenia Narodowego. Jego potomkowie stworzyli w USA wielki koncern przemysłowy Du Pont de Nemours Co.
Główne prace: Physiocratie, ou Constitution essentielle du gouvernement le plus avantageux au genre humain (1761), De l'origine et des progrés d'une nouvelle science (1767).
Turgot Anne Robert Jacques de l'Aulne (1727-1781), francuski ekonomista, polityk, prawnik.
1752 radca parlamentu paryskiego. Od 1774 generalny kontroler finansów Francji (minister finansów, handlu i robót publicznych). Rozpoczął reformy gospodarki, mające zlikwidować pozostałości merkantylistycznej reglamentacji i doprowadzić do liberalizacji życia gospodarczego. Ustąpił ze stanowiska w 1776 ze względu na niepopularność reform, odsunął się od polityki.
Autor licznych prac teoretycznych: Discours sur l'histoire universelle (1750), Réflexions sur la formation et la distribution des richesses (1766), pisał artykuły dla Wielkiej Encyklopedii Francuskiej.
Boisguillebert Pierre (1646-1714), ekonomista francuski. Jego poglądy ekonomiczne w części odnoszącej się do rolnictwa (uznawanie dobrej koniunktury w rolnictwie za warunek pomyślności kraju, obrona rolnictwa przed nadmiernym opodatkowaniem) zaliczane są do fizjokratyzmu, natomiast rozważania dotyczące wartości towarów, której źródłem jest praca, warunków rozwoju produkcji, zależności między konsumpcją (popytem) a dochodami (produkcją) oraz poparcie dla idei liberalizmu gospodarczego pozwalają uznawać go także za prekursora klasycznej szkoły angielskiej.
Główna praca: Rozprawa o naturze bogactw, pieniądza i danin (1698, wydanie polskie w: Merkantylizm i początki szkoły klasycznej. Wybór pism ekonomicznych XVI i XVII w., 1958).
Fizjokratyzm (z greckiego fizjokracja - panowanie natury), pierwszy teoretyczny system poglądów ekonomicznych, powstały w połowie XVIII w. we Francji. Jego twórcą był F. Quesnay, który istotę fizjokratyzmu zawarł w słynnej tablicy ekonomicznej, przedstawiającej reprodukcję i cyrkulację kapitału społecznego. Najbardziej znanymi przedstawicielami fizjokratyzmu w Polsce byli: H. Stroynowski, W. Stroynowski, A. Popławski. Teoretyczne poglądy fizjokratów francuskich z wyraźnym piętnem samodzielnej, rodzimej myśli polskiej głosili również H. Kołłątaj i S. Staszic.
Myśl przewodnia fizjokratyzmu sprowadza się do uznania zgodności porządku gospodarczego z porządkiem naturalnym, wynikającym z praw natury. Stąd też fizjokraci głosili zasadę pełnej swobody działalności gospodarczej, wolności posiadania własności i wolności osobistej.
Ziemia jest jedynym źródłem bogactwa, a rolnictwo - jako jedyna działalność produkcyjna - jest zdolna do pomnażania tego bogactwa. Ziemia i gospodarowanie na niej dają produkt czysty - nowe dobra. Przepływa on pomiędzy podzielonym na trzy klasy społeczeństwem: klasą właścicieli ziemi, klasą produkcyjną - rolnikami i klasą jałową (rzemieślnicy, kupcy, przemysłowcy), która nie przynosi produktu czystego.
Merkantylizm, pierwszy zwarty zespół poglądów ekonomicznych powstały w XVI-XVII w., głównie w Anglii i Francji, w związku ze zmianami gospodarczymi wywołanymi rozwojem gospodarki rynkowej (zastępowanie pańszczyzny pieniężnym czynszem dzierżawnym) oraz odkryciami geograficznymi.
Jego reprezentantami byli m.in. A. de Montchrétien, J. Bodin, T. Mun, J. Child, J.H. Justi, J. von Sonnenfels i A. Serra. W Polsce - M. Kopernik, P. Grabowski, J. Wybicki.
Za źródło bogactwa narodowego i siły państwa merkantyliści uznawali ilość posiadanego kruszcu, który umożliwiał inwestowanie i ułatwiał obrót gospodarczy. Źródłem dopływu kruszcu miało być dodatnie saldo bilansu handlowego z zagranicą - dlatego postulując rozwój handlu kładli nacisk na wzrost eksportu produktów przemysłowych, a ograniczanie ich importu poprzez system zakazów lub cła. Rozwój produkcji przemysłowej i handlu powinien być wspierany przez państwo (zakładanie fabryk, popieranie prywatnych przedsiębiorstw, ułatwianie komunikacji, rozbudowa floty).
Dużą wagę przywiązywali do wzrostu kwalifikacji.
Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl