DOKTRYNY EKONOMICZNE

Wykład 1

Przedmiot historii myśli ekonomicznej.

Historia myśli ekonomicznej jest powiązana z innymi naukami:

1. filozofią, która zajmuje się badaniem całej rzeczywistości, wszystkich aspektów działalności człowieka. Przedmiotem filozofii są rozważania nad myślą ludzką;

2. historią, która zajmuje się procesem rozwoju życia społecznego (przyszłością). Przedmiotem historii jest opis przeszłości albo poszukiwanie pewnych prawidłowości, które występowały w przeszłości;

3. ekonomią, nauką o gospodarce, której przedmiotem jest badanie życia gospodarczego a jednocześnie opisu tego życia.

Przedmiotem zainteresowań historią myśli jest badanie przeszłości myśli ekonomicznej. Uwzględnia się tu opis tej przeszłości a także poszukuje się prawidłowości służących praktyce gospodarczej.

Historia myśli ekonomicznej jest dyscypliną naukową w zbiorze nauk społecznych.

Funkcje historii myśli ekonomicznej:

1. funkcja poznawcza- w ramach tej funkcji gromadzony jest materiał, który następnie podlega selekcji, wyborze;

2. funkcja kreatywna- w ramach tej funkcji można dokonywać ocen i tworzyć hipotezy. Hipotezy mogą podlegać weryfikacji albo falsyfikacji. Weryfikacja jest to potwierdzenie prawdziwości hipotez (albo za pomocą weryfikacji statystycznej albo weryfikacji historii). Falsyfikacja jest to odrzucenie błędnych hipotez;

3. funkcja aplikacyjna- w ramach tej funkcji tworzone są postulaty pod adresem polityki ekonomicznej inaczej mówiąc gospodarczej. Funkcja ta umożliwia wykorzystywanie materiałów i stworzonych teorii na potrzeby nauki.

Metodologia jest to nauka o metodach wykorzystywanych w nauce.

W metodologii można wyróżnić dwie warstwy dociekań:

1. warsztatowa- metodologia skupia tu uwagę na procedurach, metodach i technikach stosowanych w różnych dziedzinach badawczych. Występuje tu bardzo ścisły zawiązek z logiką, która dostarcza reguł poprawnego wnioskowania. Wyróżnia się z reguły poprawne wnioskowania:

• indukcji- polega na dochodzeniu do wniosków ogólnych na podstawie zbioru jednostkowych faktów (szczegółów);

• dedukcji- w tej regule przesłanek ogólnych wyciąga się wnioski szczególne.

2. filozoficzna- obejmuje ona ogólną refleksje, ogólne rozważania nad warsztatem badawczym. Obejmuje rozważania nad zasadami, koncepcjami i teoriami nauki. W ramach tej warstwy określa się cechy nauki, poprawność języka nauki, poprawność pojęć teorii a także dokonuje się testowania twierdzeń naukowych.

Wpływ tradycji na metody historii myśli ekonomicznej.

Tradycja- to przekazanie pewnych sposobów myślenia i reguł postępowania.

W historii myśli ekonomicznej wyróżnia się dwie tradycje:

1. euklidesowa - kartezjańska, tradycja ta opiera się na wykorzystywaniu reguł dedukcji. Występuje tu podejście aksjomatyczno- dedukcyjne. W tradycji tej występuje dualizm, zatem badanie odbywa się poprzez wprowadzenie analizy prawda, fałsz;

2. babilońska (stoicka, talmudzka), próbuje wyjaśniać świat, rzeczywistość bez emocji, w sposób obiektywny zgodnie z prawami natury i rozumu. Podkreśla wagę norm moralnych w życiu człowieka. Tradycja ta korzysta z metody empirycznej, która oparta jest na doświadczeniu i wnioskowaniu indukcyjnym.

Kryteria wyróżniania szkół ekonomicznych:

1. sposób interpretacji kategorii i prawd ekonomicznych- w tym kryterium zwraca się uwagę na czynnik logiczny i historyczny. Czynnik logiczny wiąże się z oglądem rozwoju ekonomii jako procesu doskonalenia metod badawczych. Czynnik historyczny oznacza rozwój danej nauki odbywa się przede wszystkim pod wpływem zmieniających się techniczno- organizacyjnych i społeczno- instytucjonalnych warunków gospodarowania;

2. sposób interpretacji kategorii wartości i ceny- można wyróżnić klasyczną teorią wartości opartą na pracy ( ekonomia klasyczna i ekonomia marksistowska); można wyróżnić teorię oparta na użyteczności, zgodnie z którą o wartości decydują indywidualne (psychologiczne) uwarunkowania wyboru; można wyróżnić teorię wartości budowania na podstawach matematycznych np. teoria szkoły lozańskiej; pragmatyczna teoria wartości- klasyczna ekonomia instytucjonalna, przedstawiciele tej szkoły, że wartość dobra nie jest kategorią ekonomiczną. Wartość dobra jest to jego zdolność do przyczynienia się do rozwoju społeczeństwa dobrobytu.;

3. sposób koordynacji i optymalizacji działalności podmiotów gospodarczych.

Wykład 2

ANALIZA MYŚLI FILOZOFICZNEJ W STAROŻYTNEJ GRECJI.

Trzy okresy rozwoju myśli filozoficznej starożytnej Grecji:

1. okres antyczny (archaiczny) XII w p.n.e. - VI / VII w p.n.e. W okresie tym pojawiły się pierwsze przekazy pisane, w których był zawarty wykład dotyczący gospodarowania. W okresie antycznym następuje proces specjalizacji i podziału pracy, pojawił się rozdział rzemieślników od rolników.

W okresie tym rozpoczyna się proces odchodzenia od gospodarki naturalnej i przechodzenie do gospodarki towarowej a następnie do towarowo - pieniężnej. Celem gospodarki naturalnej jest zaspakajanie potrzeb bezpośredniego producenta. Celem więc jest zatem produkcja na własne potrzeby. Natomiast celem gospodarki towarowej jest produkcja na potrzeby innych, czyli celem jej jest dokonywanie wymiany.

W okresie tym rozpoczyna się również proces przejścia od ustroju rodowego do niewolnictwa a w przyszłości do demokracji.

W okresie antycznym tworzył Homer, jego „Iliada” i „Odyseja” dostarcza wiedzy o organizacji stosunków społecznych i gospodarczych tego okresu. Drugim przedstawicielem jest Hezjod. „Prace i dnie” to tytuł jego pracy, w której mówi wyraźnie, że praca nie hańbi, hańbą jest natomiast bezczynność, lenistwo i próżniactwo.

W okresie tym dokonuje się wyraźne zróżnicowanie społeczeństwa co odnajduje odzwierciedlenie w reformie Solona. Reforma ta polegała m.in. na stworzeniu warunków sprzyjających rozwojowi rzemiosła. Zaczął proponować nowe rodzaje upraw w rolnictwie greckim. Pod jego wpływem dochodzi do rozwoju sadownictwa. Przeprowadził reformę w ówczesnym mieście Ateny. Nakazał wykupywanie chłopów z funduszy publicznych sprzedanych zagranice. Przeprowadził tzw. wstrząśnienie długów.

niewolnictwo za długi - zaciąganie pożyczki pod zastaw osoby. Osoby wolna stawały się niewolnikami jeżeli nie spłaciły pożyczki.

Wydał zakaz udzielania tego typu pożyczek w przyszłości.

2. okres klasyczny V / VI w p.n.e. - 336 r. p.n.e.

W okresie tym pojawia się filozofia i demokracja (rządy ludu (wolnych obywateli)). W dalszym ciągu dominuje produkcja rolna oraz stosunki gospodarki towarowo - pieniężnej. Prowadzona jest wymiana międzynarodowa.

Filozofie tworzyli: Sokrates, Ksenofont, Platon i Arystoteles. Sokrates nie pozostawił po sobie żadnych zwartych publikacji, lecz wniósł wkład do rozwoju koncepcji wolnej woli człowieka. Koncepcji wolności i indywidualizacji. Żył w latach 469 - 339 p.n.e. Był nie tylko filozofem ale tez brał udział w życiu politycznym. Uczniami Sokratesa byli Ksenofont i Platon. Ksenofont to nie tylko myśliciel ekonomiczny ale także wojskowy (strateg). Jest on autorem pracy „Księga o gospodarstwie”, w której zajął się problemem czystej ekonomii. Księga ta to zbiór zaleceń i rad jak organizować i prowadzić gospodarstwo domowe (falwork) oparte na pracy niewolników. Po raz pierwszy wyróżnił techniczną specjalizację i na tej specjalizacji mówił o technicznym podziale pracy. Był zwolennikiem specjalizacji, bo specjalizacja przyczynia się do poprawy jakości wytwarzanych dóbr. Jest twórcą pojęcia oikonomikos (oikas - dom, nomos - prawa). Oikonomia jest nauką o prawach rządzących funkcjonowaniem domu czyli gospodarstwem domowym.

Podstawową pracą Platona jest „Państwo i prawo”. Uważa się go za prekursora totalitaryzmu państwowego, uniwersalizmu społecznego i uniwersalizmu filozoficznego. Platon był przeciwnikiem demokracji, natomiast akceptował idee społecznego elitaryzmu. Zatem w państwie nie wszyscy powinni rządzić. Znajduje to odbicie w jego teorii klas, w której podzielił społeczeństwo ateńskie (ludzi wolnych) na 3 klasy. Pierwsza to myśliciele filozofowie, druga to żołnierze obrońcy i trzecia to żywiciele, czyli wolna ludność trudniąca się pracą zarobkową. Klasa filozofów mędrców powinna sprawować funkcję rządzenia. Platon mówił o wychowaniu do rządzenia. Klasa żołnierzy obrońców stoi na straży przestrzegania prawa. Pełni funkcję egzekucji praw. Stoi na straży sprawiedliwości i strzeże bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego. Do klasy żywicieli zaliczył rolników, rzemieślników i kupców. Klasa ta zajmowała się pracą fizyczną i produkcją dóbr dla klas wyższych. Teoria ta mówi o podziale społeczeństwa na rządzonych i rządzących.

Teoria klas Platona jest powiązana z problemem własności. Według Platona klasa myślicieli filozofów i żołnierzy obrońców nie powinna posiadać własności prywatnej. Platon mówi, że przedstawiciele tych wyższych klas powinni żyć w komunie bez praw do własności prywatnej. Uważał, że wszelkie formy posiadania eliminują obiektywizm rządzenia, rodzą sprzeczność i negują rozwój więzi społecznej. Prawo do własności prywatnej posiada tylko klasa żywicieli.

Problem pieniądza i procentu w interpretacji Platona. Platon był przeciwny funkcjonowaniu pieniądza kruszcowego, ponieważ szerzy on zepsucie i uruchamia pogoń za wzbogaceniem się. Uważał, że pieniądz nie musi być z kruszcu szlachetnego, może być bity z kruszcu nieszlachetnego. Był także przeciwny pobieraniu procentu od pożyczonych pieniędzy bo wpływa to na gromadzenie nadmiernych zysków.

Podstawą istnienia państwa są potrzeby ludzi, które tworzą więzi społeczne i prowadzą do rozwoju wzajemnej pomocy, co znajduje odbicie w dziale pracy.

Platon stworzył koncepcję idealnej organizacji państwa. Jest to koncepcja utopijna, ponieważ jest to wyidealizowany model społeczno - gospodarczy i polityczny, który nie odnajduje odzwierciedlanie z rzeczywistości. Ideą nadrzędną państwa jest dobro. Według niego państwo powinno spełniać funkcję wychowania i funkcję kształtowania ludzkich charakterów. Głosi tezę, że państwo dominuje nad jednostką. Instytucjami państwa powinna sterować etyka, psychologia i kultura.

Arystoteles był uczniem Platona, i jest jednym z największych filozofów starożytnej Grecji, wniósł także wkład w myśli chrześcijańskie i na nim również opierał się św. Tomasz z Akwinu. Arystoteles sformułował podstawy wielu współczesnych dziedzin wiedzy. W swojej twórczości połączył zagadnienia ekonomi z etyką. Był zwolennikiem poglądu, że celem gospodarowania jest urzeczywistnienie ideału moralnego. Do etyki zaliczył naukę o polityce, którą połączył z ekonomią. Terminy ekonomi przejął od Ksenofonta mówił także o chrematystyce - była to nauka o bogaceniu się. Nauka o polityce obejmowała teorie państwa i polityki społeczno - gospodarczej. Ekonomia jako część nauki o polityce zajmowała się sztuką zarządzania domem. Ekonomia była nauką o gospodarstwie domowym.

Arystoteles stworzył własną interpretację klas społecznych na podwalinach Platona. Wyróżnił 3 klasy - myślicieli, żołnierzy i żywicieli. Dwie pierwsze klasy sprawowały władzę. Trzecia klasa zajmowała się działalnością zarobkową i odsunięta była od sprawowania władzy.

Arystoteles odmiennie aniżeli Platon podchodził do problemu własności. Według niego klasa filozofów i żołnierzy ma prawo do własności prywatnej tak samo jak klasa zarobkowa. A po raz pierwszy odnosi się z niechęcią do pracy zarobkowej. Praca zarobkowa jest godna potępienia, jest nieetyczna, jest niezgodna z naturą, ponieważ celem tej pracy jest chęć bogacenia się. Według niego jedynym godnym zajęciem zarobkowym jest naturalna gospodarka rolna czyli na własne potrzeby. Przyjmuje się, że Arystoteles jest prekursorem nominalistycznej teorii pieniądza. Tak jak i Platon sprzeciwiał się pobieraniu procentów. Procentu nie wolno pobierać, ponieważ pieniądz nie jest w stanie stworzyć samodzielnie żadnej nowej wartości. Pobieranie procentu jest sprzeczne z naturą, gdyż prowadzi do gromadzenia dużych ilości środków pieniężnych. Procent jest nieetyczny i jest niegodnym źródłem pozyskiwania dochodu i wzbogacania się wierzycieli.

Podstawowe prace Arystotelesa są dwie: „Polityka” i „Etyka niekomeherska”.

3. okres hellenistyczny 336 - 146 p.n.e. Rozwinęły się tu dwa nurt filozofii:

• hedonistyczny - stworzony przez Epikura, celem działania jest osiąganie przyjemności i bogacenia się,

• stoicki - opierał się na ascetyzmie i obojętności wobec przyjemności zmysłowych i dóbr materialnych.

W 146 r. p.n.e. dawne ziemie starożytnej Grecji wchodzą w skład imperium rzymskiego.

Wykład 3

Analiza myśli społeczno - ekonomiczno - filozoficzna starożytnego Rzymu.

Trzy okresy rozwoju myśli starożytnego Rzymu:

1. okres królewski - 753- 510 r. p.n.e., w okresie tym władze sprawował obieralny król przy pomocy Rady Starszych,

2. okres republikański - 510- 31 r. p.n.e., w okresie tym sprawowali władze konsulowie wybierani na kadencje roczną przy współudziale Zgromadzenia Ludowego i Senatu,

3. okres cesarski - 31 r. p.n.e.- 476 r. n.e.

Cechy ogólne myśli starożytnego Rzymu:

1. lekceważenie pracy zarobkowej z wyjątkiem pracy na ziemi, natomiast zupełne lekceważenie pracy rzemieślnika i kupca,

2. rozwój gospodarki rolnej,

3. narodziny idei konsulatu.

Dwa nurty myśli starożytnego Rzymu:

1. nurt czysto- ekonomiczne, w którym kładziono przede wszystkim nacisk na rozwój gospodarki rolnej przy wykorzystaniu przy niewolniczej,

2. nurt ekonomiczno- moralizatorski, w którym sięgnięto do etyki stoików.

Problemem wiodącym w myśli starożytnego Rzymu był problem niewolnictwa. Problem ten podlegał ewolucji w czasie, zależał od dostępności niewolników. W okresie republikańskim i w pierwszym 10- leciach cesarstwa, gdy łatwo był o niewolników i gdy była niska ich cena to głoszono poglądy eksploatacji niewolników (ich wykorzystania) i w takim duchu wypowiadał się Katon Starszy, który mówił o konieczności wykorzystania pracy niewolników w wielkich posiadłościach ziemskich. Zalecał prowadzenie intensywnej gospodarki rolnej.

Wraz z utrudnieniem dostępu do niewolników rosła ich cena i to wymuszało zmianę nastawienia do niewolników. Im niewolnik był droższy tym lepiej był traktowany.

W schyłkowym okresie cesarstwa pojawiły się głosy uwolnienia niewolników i osadzenia ich na działkach ziemi.

Wielkie nazwiska starożytnego Rzymu to: bracia Grakchusowie, Katon Starszy, Varon, Cyceron i Kolumella.

Bracia Grakchusowie byli trybunami i prowadzili aktywną działalność polityczną. Pierwszy z braci Tyberiusz Grakchus, który zgłosił postulat reformy stosunków agrarnych w starożytnym Rzymie, w tym celu proponował akcję parcelacyjną i do tej akcji miała być wykorzystana ziemia państwowa. W myśl ustawy dotychczasowi użytkownicy (nobilowie) mogli zatrzymać 125 ha, a gdy posiadali dwóch synów to dodatkowo 125 ha. Pozostała ziemia miała wrócić do państwa i być rozparcelowana pomiędzy biedotę rzymską. W ten sposób Tyberiusz Grakchus chciał stworzyć szereg samodzielnych niewielkich gospodarstw rolnych o powierzchni 7,5 ha. Reforma agrarna miała przyczynić się do przebudowy stosunków społecznych. Kontynuatorem poglądów Tyberiusza Grakchusa był jego brat Gajusz Grakchus. Chciał on również przebudować stosunki społeczne w starożytnym Rzymie, ale swoją wlane o tą przebudowę rozpoczął od walki z Senatem. Dążył do ograniczenia uprawnień senatorów i zastąpienia Senatu Zgromadzeniem Ludowym na czele, którego miał stać trybun. Gajusz Grakchus dostrzegł niedoskonałość systemu sądowego w Rzymie, dlatego też wydał ustawę sądową zgodnie, z którą w Trybunałach Sądowych mieli zasiadać przede wszystkim przedstawiciele ekwitów (średnio zamożni przedstawiciele społeczeństwa rzymskiego). Wprowadził ustawę o organizacji prowincji w Azji. Ustawa reprezentowała interesy ekwitów. I zgonie z nią spółki ekwitów miały uzyskać prawo poborów podatków, z czego określoną kwotę mieli odprowadzać do Skarbu Państwa a nadwyżki ponad tą kwotę pozostawały w dyspozycji poborców. Wydał również ustawy zbożowe, według których cena zboża powinna być niska ale tylko dla biedoty rzymskiej. W ten sposób chciał zmniejszyć napięcia społeczne.

Według Cycerona podstawowym celem działalności człowieka jest osiąganie doskonałości etycznej (nawiązanie do Arystotelesa). Zagadnienia gospodarcze rozpatrywał normatywnego punktu widzenia. Prowadził hierarchię zajęć, zgodnie z którą uznał wyższość rolnictwa i własności ziemskiej nad innymi formami działalności. Głosił tezę, że im wyższe dochody z działalności tym wyższa ranga z tej działalności i jednocześnie działalność ta staje się godna wolnego człowieka. Źródłem wielkich dochodów był handel zagraniczny, dlatego tez Cyceron podkreślał wagę handlu zagranicznego z punktu widzenia wolnego człowieka. Lekceważył działalność rzemieślniczą i działalność drobnego kupca. Według niego działalności te prowadzą do pogoni za niewielkim zyskiem. Negatywnie odnosił się do pożyczanie pieniędzy na procent. Uważał takie działanie za nieetyczną i niegodną wolnego człowieka. Według niego wszelka działalność powinna służyć osiąganiu celu najważniejszego czyli dobra państwa.

Kolumela tworzył w I w n.e. Rozwinął koncepcję kolonatu, był zwolennikiem intensywnej gospodarki rolnej. Opowiadał się za tworzeniem średnich i małych gospodarstw rolnych, w których powinni pracować wolni Rzymianie. Do rangi wolnych Rzymian podniósł niewolników, którzy osiągnęli wolność osobistą.

W II w n.e. zaczynają się pojawiać pierwsze symptomy rozkładu cesarstwa rzymskiego. Zakończenie okresu ekspansji utrudnia dostęp do niewolników. Gospodarka rolna jest coraz mnie efektywna. Wśród podbitych ludów narasta świadomość odrębności oraz częściej dowódcy wojskowi, nierzymianie przejmują władzę. Dochodzi do decentralizacji Władzy i słabnie władza Rzymu. Klęski w walce z barbarzyńcami. Rozkład cesarstwa rzymskiego był także powiązany z rozwojem religii chrześcijańskiej.

W 467 r. następuje upadek cesarstwa zachodnio rzymskiego. Rozpoczyna się nowy okres średniowiecze.

Myśl średniowiecza trwała od V w do XV w n.e. W rozwoju tej myśli można wyróżnić trzy okresy:

1. wczesne średniowiecze V-X w,

2. klasyczne średniowiecze X-XIII w,

3. schyłkowe średniowiecze XIV-XV w.

Koniec średniowiecza to wiek XV, pierwsza data to rok 1454- upadek Konstantynopola, mówimy że znika wtedy cesarstwo wschodnio rzymskie. Druga data to 1492 r. czyli odkrycie przez Krzysztofa Kolumba Ameryki, a trzecia rok 1517- 95 tez Marcina Lutra.

Na początku średniowiecza następuje powrót do gospodarki naturalnej, upadek miast i upadek władzy centralnej. Ponownie powrót do gospodarki towarowej następuje w X wieku.

Jedyną instytucją, która przetrwała okres zawieruchy związanej z upadkiem cesarstwa rzymskiego był Kościół. W nowych warstwach Kościół przejmował władzę polityczną i ekonomiczną, sprzyjało to bogaceniu się instytucji kościoła. Wzrostowi bogactwa Kościoła towarzyszyły głosy krytyki i ścierania się poglądów o własności prywatnej. Od V-XIII wieku w Kościele toczona była dyskusja na temat porządku aktualnego i idealnego. Porządek aktualny był tworzony przez istniejący układ stosunków politycznych i ekonomicznych. Natomiast porządek idealny wyrastał z praw natury, praw boskich. Podstawy tej dyskusji związane są z nazwiskiem Augustyna, który stworzył teorię porządku aktualnego (realnego) i porządku przyszłego (idealnego). Według niego porządek idealny powinien powrócić po zakończeniu okresu chaosu. Uważał, ze współczesne instytucje społeczno- ekonomiczno- polityczne mają zgodnie z wolą Boga naprawiać ułomną naturę człowieka i w konsekwencji przyczynić się do przywrócenia porządku idealnego.

W XIII w następuje odejście od teorii porządku tymczasowego. W tym okresie chrześcijaństwo poszukuje wyjaśnienia rzeczywistości. Teorie społeczno- ekonomiczne formułowane w tym okresie próbują wyjaśniać dysproporcje występujące w społeczeństwie. Następuje próba uzasadnienia własności prywatnej. Uzasadniając tą własność prywatną myśliciele chrześcijańscy odwołują się do Arystotelesa. Problem własności był omawiany przez Tomasza z Akwinu. Głosił on tezę, że nie należy likwidować własności prywatnej i nie można mówić o równości. Według niego tylko instynkt posiadania i wywodząca się z niego instytucja własności prywatnej są zgodne z naturą człowieka.

Zgodnie z prawem natury muszą występować nierówności majątkowe i społeczne.

Przedstawiciele myśli średniowiecza to: św. Augustyn, św. Albert Wielki, św. Tomasz z Akwinu.

Myślicielami byli duchowni, myśl świecka rozwija się w okresie schyłkowym.

Wykład 4

Św. Augustyn jeden z ojców kościoła, rozpoczął dyskusję o problemie własności prywatnej, żył w latach 354-430. przedstawił on pierwszą wykładnię doktryn chrześcijańskich. Tłumacząc tę doktrynę nawiązał do dorobku Platona i wyjął wszystkie te elementy, które przydatne były do wyjaśnienia doktryny chrześcijańskiej. Uważał Boga za byt wieczny i niezmienny, za czynnik sprawczy wszystkiego. Uważał, że Bóg jest źródłem światłości i szczęścia ludzi. Głosił tezę, że poznanie człowieka odbywa się poprzez boskie oświecenie duszy człowieka (iluminacja). Podkreślał wagę wolnej woli człowieka (nawiąże później do tego św. Tomasz z Akwinu). Jednak wolna wola człowieka jest niewystarczająca dla życia moralnego, uczciwego. Aby żyć moralnie trzeba posiadać łaskę boską. Według św. Augustyna zło to brak dobra, a zatem zło jest odwracaniem się od Boga jako największego dobra. Stworzył podwalinę teologii historii. Uważał, że sens dziejów polega na stopniowym ujawnianiu się planu bożego. To ujawnienie się związane jest z prowadzeniem walki niebieskiego państwa bożego z ziemskim państwem szatana.

Św. Albert Wielki żył w latach 1193- 1280, dominikanin, teolog, doktor kościoła i nauczyciel Tomasza z Akwinu. Przyczynił się on do rozwoju badań nad myślą Arystotelesa. Z jego myśli wybrał elementy istotne dla rozwoju chrześcijaństwa. Albert wielki uważał teologię za samodzielną dyscyplinę naukową, której przedmiotem badawczym jest poznanie boskiej rzeczywistości. Włączył się do dyskusji o organizacji społeczeństwa chrześcijańskiego. Głosił pogląd o konieczności akceptacji własności prywatnej (w tym własności prywatnej kościoła).

Św. Tomasz z Akwinu żył w latach 1225- 1274, filozof, teolog, doktor kościoła. W roku 1323 został ogłoszony świętym.

System poglądów ekonomicznych kanonistyki.

Tomasz z Akwinu próbował połączyć, pogodzić myśl świecką z myślą sakralną (kościelną). Chciał wykazać zgodność objawienia i doświadczenia wiary i rozumu. Głosił gradualizm - jest to pogląd w myśl, którego świat jest zbudowany hierarchicznie, zgodnie z porządkiem boskim, zatem występuje spójność prawa wiecznego, wynikającego z woli boskiej prawem naturalnym czyli z regułami prawa wiecznego odbitego w rozumie człowieka, a także występuje zgodność z prawem pozytywnym stanowionym przez człowieka. Do wyjaśnienia tej spójności wykorzystał etykę.

Pierwszym elementem jego systemu jest teoria własności. Tomasz z Akwinu nie czyni z prawa własności prywatnej prawa naturalnego. Prawo własności prywatnej jest prawem czysto ludzkim, czyli stworzonym przez samego człowieka. Tomasz z Akwinu uważał, że własność prywatna ma charakter względnym, czasowy. Istnienie własności prywatnej jest sprzeczne z prawem naturalnym, ponieważ posiadania wiąże się z obowiązkami. Dlatego też, św. Tomasz z Akwinu mówi, że na funkcje posiadania składają się dwa elementy:

• zarządzanie określonymi dobrami,

• korzystanie z dóbr, które powinno mieć charakter społeczny.

Tomasz z Akwinu uważał, że prywatna własność jest korzystna z dwóch powodów:

• prywatna własność przyczynia się do większej pracowitości. Lenistwo, próżniactwo powoduje, że dochód społeczny jest niedostateczny, niewystarczający. W konsekwencji może to doprowadzić do zahamowania procesu wzrostu gospodarczego, czyli może to doprowadzić do upadku życia społecznego i gospodarczego.

• Prywatna własność przyczynia się do większego porządku w życiu społecznym. Głosił pogląd, że własność prywatna musi przynosić korzyści ogółowi społeczeństwa.

Tomasz z Akwinu negował rzymską koncepcję prawa własności, która głosiła, że prywatna własność przyczynia się do osiągania tylko indywidualnych korzyści. Według niego indywidualna własność jest uprawiana wówczas gdy służy zaspokojeniu potrzeb szerokiego grona ludzi. Absolutnym właścicielem jest tylko Bóg, natomiast człowiek jest tylko chwilowym dzierżawcą danej własności. Dzierżawi się własność nie tylko dla siebie ale i dla innych ludzi. Tomasz z Akwinu przeprowadził podział dóbr materialnych na dwie grupy:

I. zaliczył tu dobra niezbędne i konieczne do życia,

II. zaliczył tu dobra będące nadwyżka czyli luksusem i dobrami tymi należ dzielić się z innymi.

Tomasz z Akwinu głosił, że prawo do przejęcia nadwyżki dóbr ma państwo. Według niego właściciel własności prywatnej powinien wspierać biednych, udzielać jałmużny, oraz musi także ponosić obciążenia na rzecz państwa i kościoła.

Teoria stosunków społecznych. Tomasz z Akwinu mówił o układzie stanowym, który konserwował stosunki feudalne.

Stany w interpretacji Tomasza z Akwinu.

Na czele stały osoby sprawujące władzę (władcy świeccy, świeccy feudałowie i kościół). Kolejny szczebel zajmowali żołnierze, sędziowie, adwokaci, lekarze i nauczyciele. Trzeci szczebel to rzemieślnicy, czart to chłopi a piąty to niewykwalifikowani robotnicy i muzykanci.

Teoria ceny sprawiedliwej i problem wymiany. Tomasz z Akwinu twierdził, że w wyniku podziału pracy dochodzi do aktu wymiany dóbr, za Arystotelesem negatywnie oceniał handel. Uważał, że jest to działanie nieetyczne jeżeli podstawowym motywem tej działalności jest dążenie do osiągnięcia zysku. Według niego wymiana miała charakter ekwiwalentny. Odbywała się w ramach podziału własności pod czujnym okiem państwa. Państwo pilnowało aby wymiana miała charakter równości (odbywała się na zasadzie równości).

Wartość mierzona w pieniądzu to cena dobra, cena musi być równa wartości. Wyróżnił wartość wymienną i wartość użytkową. Wartość wymienna to proporcje wymiany dobra na dobro, a wartość użytkowa to zdolność dobra do zaspokojenia potrzeby. Uważał, że wymiana musi opierać się na cenie sprawiedliwej (cenie statycznej).

Cena sprawiedliwa określa wartość dobra poprzez koszty wytworzenia i nakłady pracy. W procesie wymiany w cenie towaru powinny być zwrócone całkowite koszty produkcji, czyli koszty pracy wydatkowane na wytworzenie określonego dobra.

Struktura ceny sprawiedliwej.

cena sprawiedliwa

+ +

W nakładach pracy- pracy, występuje czynnik ilościowy i jakościowy. Czynnik ilościowy można mierzyć czasem pracy zżytym na wytwarzanie danego dobra, natomiast czynnik jakościowy określony jest przez godność i przynależność stanową pracownika.

Teorie płacy, zysku, procentu i pieniądza wynikają z teorii sprawiedliwej ceny i mają charakter pochodny.

W teorii płacy stworzył on teorię płacy, czyli płaca zależy od ilości wykorzystanej pracy i przynależności stanowej pracownika. Opowiadał się ze płacą rodzinną, która powinna wystarczyć na utrzymanie rodziny.

W teorii zysku powiedział, że zysk jest godne potępienia działalność handlowej, jeśli jest to jedyny motyw prowadzenia tej działalności. Tomasz z Akwinu głosił pogląd, że kupiec może osiągnąć zysk wówczas, gdy do zakupienia towaru doda prace od siebie np. przetransportuje towar w inne miejsce.

W teorii procentu powielał poglądy Arystotelesa. Procent jest zabroniony, nieetyczny, ponieważ był dochodem bez pracy. Pieniądz jest jałowy, ale w czterech przypadkach Tomasz z Akwinu dopuszczał możliwość pobierania procentu:

• gdy pożyczony pieniądz był przeznaczony na dzierżawę ziemi,

• w sytuacji transakcji kredytowej,

• od pożyczek udzielanych na inwestycje rolne,

• od lokowania kapitałów w spółce, gdzie drugi wspólnik daje prace.

W teorii pieniądza opowiadał się za kruszcową teorią pieniądza, a także z teoria nominalistyczną, która głosiła, że władca świecki może określać wartość pieniądza. Wyróżnił zatem wartość zewnętrzną pieniądza i wartość wewnętrzną pieniądza. Wartość zewnętrzną nadaje władca, natomiast wartość wewnętrzną tworzy ilość kruszcu zawarta w pieniądzu.

Dostrzegał dwie funkcje pieniądza:

• funkcja miernika wartości,

• funkcja środka cyrkulacji (wymiany).

Cechy myśli średniowieczno - kanonicznej.

1. normatywny charakter myśli ekonomicznej,

2. podporządkowanie poglądów ekonomicznych etyce chrześcijańskiej,

3. uznanie nierówności społecznej za prawo naturalne,

4. usankcjonowanie bogactwa i obowiązek udzielania jałmużny,

5. koncepcja ceny sprawiedliwej i słusznej płacy,

6. moralne potępienie pobierania procentu od pożyczonych pieniędzy- wyjątki od zasady,

7. problem psucia pieniądza.

Wykład 5

Doktryna merkantylizmu ( kapitalizmu kupieckiego)

Doktryna merkantylizmu rozwijała się od przełomu XV - XVI w. Do połowy XVIII w., do pojawienia się ekonomii klasycznej.

Wraz z rozwojem doktryny merkantylizmu rozpoczął się proces odchodzenia od stosunków feudalnych do stosunków kapitalistycznych. W okresie tym dochodzi także do wzmocnienia instytucji państwa narodowego, które broni interesów kupców i przedsiębiorców.

Słowo merkantylizm pochodzi z języka włoskiego - Mercante - i oznacza kupca. Jest to kupiec, który bogaci się na handlu, a przede wszystkim na handlu zagranicznym.

Metoda badawcza merkantylistów łączy w sobie tradycję euklidesową z tradycją stoicką (babilońską).

W okresie dominacji doktryny merkantylizmu tworzy Kartezjusz (XVII w.)

Kartezjusz w 1637 r. opublikował pracę pt. „Rozprawa o metodzie”. Dzięki temu metoda badawcza merkantylistów miała charakter jasny i wyrazisty (wyraźny), opierała się na rozumie. Wprowadzono także rozważania ilościowe.

Podłoże (przyczyny) doktryny merkantylizmu:

1. odkrycia geograficzne - nowe szlaki sprzyjały rozwojowi handlu,

2. przemiany w rolnictwie - zaczęto stosować płodozmian, który sprzyjał wzrostowi produkcji,

3. reformacja - ruch odnowy Kościoła, który zakończył się rozłamem Kościoła.

Ta doktryna mówiła o bogaceniu się. W okresie dominacji tej doktryny dokonał się proces pierwotnej akumulacji kapitału.

Źródła pierwotnej akumulacji kapitału:

1. grabież kolonii,

2. proces ogradzania (Anglia) i rugi chłopskie (wyrzucano chłopów z użytków wspólnych, z ziemi, oraz potrzeba ziemi pod hodowlę owiec),

3. konfiskata ziemi kościelnej ( sekularyzacja),

4. cła i podatki - nakładane przez państwo narodowe.

W tym okresie dominacji doktryny merkantylizmu pojawiły się 3 warunki potrzebne do rozwoju kapitalizmu, a mianowicie:

1. nagromadzenie kapitału - sprzyjała temu pierwotna akumulacja kapitału,

2. chłonny rynek zbytu - państwo narodowe pobudza aktywność rynku rodzinnego,

3. tania siła robocza - doszło do oddzielenia wytwórcy od środków produkcji.

W okresie dominacji doktryny merkantylizmu najważniejszą rolę odgrywał kapitał handlowy (kupiecki), zatem ważniejsza była wymiana, aniżeli produkcja. W ruchu okrężnym wyróżnili oni trzy fazy obrotu kapitału. W pierwszej fazie kapitał towarowy przekształca się zawsze w kapitał pieniężny - jest pieniądz. W drugiej fazie kapitał pieniężny przekształca się w kapitał produkcyjny. W trzeciej fazie kapitał produkcyjny przekształca się w kapitał towarowy - są towary. Merkantyliści w sposób bardzo specyficzny interpretowali pojecie bogactwa (dochodu narodowego). Wg nich bogactwem był pieniądz, czyli kruszec. B=P=K

Kruszec, bo dominuje wtedy system bimetalizmu. Pieniądz był bity ze złota lub srebra. Wg merkantylistów źródłem tworzenia bogactwa był handel międzynarodowy. Głosili oni tezę o nie ekwiwalentnym charakterze wymiany międzynarodowej. W wyniku tej wymiany zawsze jeden kraj się bogacił (przyjmuje kruszce) a drugi kraj ubożeje. Bogacą się kraje, które sprzedają wyroby przemysłowe. Natomiast ubożeją kraje, które sprzedają surowce i płody rolne.

Europa była podzielona na dwa bloki:

• zachodni - rozwój produkcji przemysłowej,

• wschodni - produkcja rolna.

W rozwoju doktryny merkantylizmu można wyróżnić 2 etapy:

1 )bulionizm,

2) merkantylizm właściwy, albo merkantylizm manufakturowy.

Ad. 1) bulionizm- problemem wiodącym tego etapu było dążenie do dodatniego salda pieniężnego. Wystąpiło tu zatem zjawisko: fetyszyzacji pieniądza (pieniądz to bożek). Nie dostrzegli zupełnie związku pomiędzy pieniądzem a towarem. Wg nich kraj bogaty to kraj, który ma dużo pieniądza. Pieniądz musi cyrkulować na rynku wewnętrznym. Nie można go tezauryzować (przechowywać). W okresie tym popierano rozwój produkcji proeksportowej i jednocześnie antyimportowej. Wg merkantylistów eksport - tworzył możliwość zatrudnienia większej ilości ludzi, ponieważ kraj importera opłacał ich zatrudnienie, zatem uważali, że koszt utrzymania tych pracowników jest żaden. Byli przeciwnikami importu, ponieważ import zmniejszał ilość zatrudnionych pracowników. Import sprzyjał opłacaniu pracowników w innych krajach.

Ad. 2) merkantylizm właściwy (manufakturowy) - problemem wiodącym było dodatnie saldo bilansu handlowego. Dlatego też, opowiadali się za rozwojem produkcji reeksportowej. Mówili, aby osiągnąć zysk należy najpierw włożyć czyli ponieść koszty. Zatem należy zakupić surowce, a następnie je u siebie przetworzyć i odsprzedać.

Teoria ludnościowa z która jest powiązana teoria płacy.

Merkantyliści byli populacjonistami. Zatem uważali, że tylko duża liczba ludzi jest ważnym elementem bogactwa kraju. Dużo ludzi to dużo rąk do pracy.

Konsekwencje: merkantyliści to zwolennicy walki z żebractwem, przeciwnicy włóczęgostwa, tworzyli domy pracy.

Specyfika podejścia do ludności wpływała na politykę pro kolonialną, na osadnictwo w koloniach.

Różne podejścia w różnych krajach:

• w Anglii - tak,

• we Francji - nie, tylko praca we Francji.

Teoria płacy

Merkantyliści opowiadali się za niska płaca. Płaca powinna kształtować się na poziomie jednodniowych kosztów utrzymania pracownika.

W przypadku doktryny merkantylizmu a zwłaszcza polityki gospodarczej merkantylizmu można mówić o narodowych odmianach (narodowych specyfikach).

Odmiany:

Merkantylizm hiszpańsko - portugalski

Cechy:

1. masowy napływ kruszców szlachetnych z kolonii,

2. tezauryzacja pieniędzy - pieniądz nie znajdował się w obiegu i nie przynosił zysku,

3. brak rozwoju produkcji rodzinnej (krajowej) na bazie posiadanych kruszców,

4. wprowadzono zakaz wywozu złota i srebra poza granice kraju.

Merkantylizm angielski

Cechy:

1. dynamiczny rozwój gospodarki,

2. dominacja w handlu morskim ( przyczynił się do tego akt nawigacyjny z 1651 r.),

3. tania siła robocza - tanie surowce i tania produkcja,

4. charakter handlowy

Merkantylizm francuski

Cechy:

1. dominacja stosunków feudalnych w ramach których pojawiają się nowe prądy,

2. to kraj zacofany gospodarczo w stosunku do Anglii,

3. ubożenie stanu trzeciego, w efekcie rosnącego fiskalizmu ( rosnące obciążenia podatkowe),

4. pojawienie się manufaktury, które są nastawione na produkcję dóbr luksusowych i wyposażenia dla armii.

Merkantylizm polski

Cechy:

1. rozwój gospodarki folwarcznej, opartej na pańszczyźnie,

2. upadek miast i rzemiosła,

3. rozwój przywilejów szlacheckich,

4. osłabienie władzy królewskiej (brak władzy dziedzicznej).

Ogólne cechy merkantylizmu:

1. Pieniądz kruszcowy utożsamiany z bogactwem.

2. Źródłem wartości jest sfera cyrkulacji.

3. Handel zagraniczny jest wartościotwórczy, handel wewnętrzny nie.

4. Dominującą rolę odgrywa kapitał handlowy, a nie przemysłowy.

5. Interwencjonizm państwowy, protekcjonizm jest świadomym narzędziem polityki gospodarczej.

6. Narodowe cechy merkantylizmu.

Wykład 6

FIZJOKRATYZM „SZKOŁA FIZJOKRATÓW”

Fizjokratyzm to pierwsza teoria ekonomiczna systemów zwartych poglądów.

Rozwinął się we Francji i tam osiągnął największe zdobycze. Poglądy fizjokratów dominowały w latach: 1750 - 1780. Twórcą fizjokratyzmu był francuski lekarz F. Quesnay. Drugim fizjokratą francuskim był R. A. de Turgot.

F. Quesnay - w 1758 r. opublikował tablicę ekonomiczną, w której zaprezentował pierwszy model analizy makroekonomicznej.

Fizjokratyzm to panowanie nad przyrodą, naturą. Podstawowym prawem fizjokratyzmu było prawo dominacji praw przyrody nad zasobami ekonomii. Prawa przyrody są niezależne od woli ludzkiej (obiektywne), dlatego też klasycy doszli do wniosku, że prawa ekonomii mają charakter obiektywny i uniwersalny. Fizjokraci uważali, że prawa przyrody należy poznawać. W tym celu należy korzystać z doświadczenia i rozumu. Nawiązali do Kartezjusza.

System ekonomiczny i jego otoczenie wg fizjokratów

Otoczenie systemu

ekonomicznego

Impuls wprawiający

w ruch.

Naturalna produktywność

ziemi

(czynnik przyrodniczy)

ZIEMIA + PRACA = PRODUKT

Q = f (Z, P)

Fizjokraci stworzyli pierwszą wersję funkcji produkcji.

Q - produkcja, jest funkcją nakładu ziemi i pracy. Funkcja dwuczynnikowa, określa rozmiary produkcji.

Wg fizjokratów źródło bogactwa (dochodu narodowego) tkwi w przyrodzie. Głównymi działami gospodarki są te działy, które bezpośrednio związane są z pozyskiwaniem dóbr przyrody. Podstawowe działy to: - rolnictwo i - górnictwo. Podstawowym czynnikiem produkcji jest ziemia. Ziemia jako czynnik produkcji dostarcza nadwyżkę produktu w stosunku do poniesionych nakładów, czyli kosztów. Wg fizjokratów żadna inna działalność nie może dostarczyć nadwyżki, zatem jest działalnością jałową. Zamożność społeczeństwa zależy od naturalnej produkcyjności ziemi, którą ludzie wykorzystują w swojej działalności, ale której nie mogą zmienić. Opowiadali się zatem za determinizmem przyrodniczym (przyroda warunkuje działalność człowieka). Ponadto głosili zasadę: swobodę w działalności gospodarczej - byli liberałami.

SEF - System Ekonomiczny Fizjokratów.

SEF

Metodologia

Porządek naturalny - jest to stan doskonały, który wynika z działania praw przyrody. Koncepcja porządku naturalnego wywodzi się z filozofii Kartezjusza. Kartezjusz głosił pogląd, że przyroda rządzi się własnymi prawami, które człowiek poznaje w procesie doświadczenia, czyli w kontakcie z naturą przy pomocy rozumu. Jednostka ludzka dąży do osiągnięcia wolności działania, jednak wolność działania człowieka ograniczana jest uwarunkowaniami praw naturalnych. W szeroko rozumianej wolności człowieka mieści się:

• wolność osobista,

• własność prywatna,

• wolność gospodarowania, działania.

Fizjokratyczny gmach porządku społecznego wyrasta z porządku naturalnego.

Wolność Własność Wolność

osobista prywatna gospodarcza

Porządek pozytywny - jest to porządek odzwierciedlający porządek naturalny w prawie stanowionym przez człowieka. Społeczeństwo i jego władze tworzą i przekształcają porządek pozytywny w celu zapewnienia trwałego i stabilnego rozwoju. Prawa natury mają charakter żywiołowy. Natomiast prawa pozytywne są regulacjami politycznymi i prawnymi.

Teoria klas społecznych - Quesnay wyróżnił 4 klasy społeczne:

1. klasa właścicieli ziemskich ( posiadaczy)

2. klasa produkcyjna

3. klasa jałowa

4. klasa biedoty

Jednak w swej analizie makroekonomicznej uwzględnił powiązania tylko pomiędzy trzema klasami społecznymi. Eliminuje z analizy klasę biedoty. Kryterium wyróżnienia trzech klas było kryterium podziału pracy na pracę: - produktywną i - jałową.

Praca produktywna - dostarcza surowców z ziemi, czyli praca produktywna wykonywana jest w rolnictwie i górnictwie.

Praca jałowa - nie dostarcza ona nowych zasobów materialnych; polega na przetwarzaniu produktów dostarczonych przez pracę produktywną.

KLASY:

Klasa właścicieli ziemskich - klasę tę stanowił król, duchowieństwo i świeccy posiadacze ziemscy. Klasa ta otrzymuje dochody w postaci renty od klasy produkcyjnej. Klasa ta otrzymuje dochody bez własnego nakładu pracy. Prawo do renty wynika z inwestycji w ziemię poczynionej przez przodków. Klasa ta sprawuje władzę, a poprzez władzę wpływa na wytwarzanie produktu czystego.

Klasa produkcyjna - w skład tej klasy wchodzą ludzie zatrudnieni w górnictwie i rolnictwie (dzierżawcy ziemi).

Klasa jałowa - w skład tej klasy wchodzą ludzie żyjący z własnej pracy, którzy przetwarzają część produktu czystego, ale nie pomnażają tego produktu. Zatem są to rzemieślnicy, kupcy, przemysłowcy i robotnicy najemni.

Teoria produktu czystego

Zgodnie z tą teorią tylko w rolnictwie i górnictwie odbywa się proces wytwarzania nadwyżki ponad poniesione nakłady (koszty). Koszty podzielono na pierwotne i wtórne. Do nakładów pierwotnych zaliczamy : wydatki na meliorację, wydatki na wprowadzenie płodozmianu, wydatki na nawozy i maszyny, wydatki na pomieszczenia gospodarcze. Nakłady wtórne to: wydatki dzierżawców na płace dla wynajętych robotników.

Teoria klas i teoria produktu czystego prowadzą do tablicy ekonomicznej.

Tablice ekonomiczne Quesnaya w ujęciu pieniężnym

Produkt Q = 5 mld

2 mld : opłaty 1 mld : zakupy

2 mld : autokonsumpcje

1 mld : zakupy 2 mld : zakupy

1 mld : zakupy

Cechy tablicy ekonomicznej:

1. ceny są stałe, czyli niezmienne,

2. wymiana występuje tylko w gospodarce zamkniętej,

3. wymiana ma charakter ekwiwalentny (towar za towar),

4. przepływ strumieni pieniężnych i rzeczowych trwa 1 rok,

5. reprodukcja społeczna ma charakter prosty.

Reprodukcja - tj. proces odtwarzania zdolności produkcyjnej. 3 rodzaje reprodukcji:

• rozszerzona,

• prosta,

• zawężona.

Reprodukcja prosta - odtworzenie potencjału produkcyjnego z cyklu na cykl jest zawsze na tym samym poziomie, czyli 5 mld .

Akumulacja powiązana zawsze z reprodukcją rozszerzoną.

Zastosowanie tablicy ekonomicznej

tablice ekonomiczne

schemat teoria tablice

reprodukcji równowagi przepływów

ogólnej międzygałęziowych

wpływ pośredni - inspiracja

Teoria wartości i ceny

W tej teorii występuje dwoistość w interpretacji produktywności. Produktywność interpretuje się jako:

1. przyrost materii (rzeczy),

2. przyrost pieniądza.

Przy analizie produktywności uznaje się wpływ pracy i nakładów za źródło tworzenia wartości i produktywności. Zatem wartość, czyli cena reguluje produkcję. Quesnay wyróżnił wartość użytkową i wartość sprzedażną (wymienną). Wartość użytkowa to zdolność rzeczy do zaspokojenia potrzeb. Wartość sprzedażna to relacje wymiany rzeczy.

Wg fizjokratów dobra mające wartość sprzedażną (podlegające wymianie) tworzą bogactwo. Podstawę tej teorii stanowią czynniki obiektywne tworzenia wartości, czyli koszty produkcji (nakłady). Koszty produkcji określają cenę podstawową. Wyróżniają oni także cenę rynkową. Ponadto wyróżnili dobrą cenę, która zapewnia zysk oraz gwarantuje utrzymanie lub zwiększenie produkcji.

Teoria wymiany

Fizjokraci zawarli postulaty pod adresem polityki handlowej.

Zgodnie z tą polityką:

1. uważali, że handel jest jałowy, ponieważ odgrywa bierną rolę przy dystrybucji (podziale) produkcji,

2. handel jest tylko pośrednikiem pomiędzy konsumentami a producentami.

Handel jest niezbędny wówczas, gdy występuje podział pracy.

Koncepcja podatku jedynego

Jest wyprowadzana z teorii produktu czystego. Zatem, tylko produkt czysty może być realnym źródłem pokrycia uzasadnionych wydatków państwa. Wynika z tego, że ciężary podatkowe powinna ponosić tylko klasa właścicieli ziemskich, ponieważ dysponuje produktem czystym.

Wykład 7

EKONOMIA KLASYCZNA

Adam Smith

Twórcą analizy ekonomii klasycznej angielsko - szkockiej jest Adam Smith.

Żył w latach 1723 - 1780 r. Jest twórcą ekonomii klasycznej, w tym angielskiej ekonomii klasycznej. Najważniejsza jego praca została opublikowana w 1776 r. Tytuł tej pracy to: „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodu” - jest to katechizm ekonomistów. Jest to zwarty system teoretyczny, który utorował drogę w pojawieniu się ekonomii jako samodzielnej dyscypliny naukowej. Smith to ojciec ekonomii.

1) Metodologia - Metoda badawcza A. Smith'a.

W metodzie badawczej występuje brak jednolitości metodologicznej. A. Smith korzystał jednocześnie z dwóch metod, które w istocie nawzajem się wykluczały. Ten system ma słabe elementy. Korzystał z metody opisu oraz metody abstrakcji. Posługiwał się w tej metodzie dedukcją. Próbował połączyć metodę teoretyczną z metodą empiryczną (opartą na opisie, analizie rozumowej). Tych metod nie da się połączyć. Doszedł ponadto do wniosku, że w gospodarce funkcjonują prawa ekonomiczne, które mają charakter obiektywny, uniwersalny i które żądzą rozwojem gospodarki. W swej analizie szukał także powiązań przyczynowo - skutkowych pomiędzy badanymi zjawiskami. Zapoczątkował metodę przyczynowo - skutkową.

2) Problem bogactwa (dochód narodowy)

Jest to interpretacja z której korzystamy obecnie.

W teorii bogactwa nie zaakceptował merkantylnej koncepcji bogactwa. Wg niego bogactwo to roczna produkcja dóbr i usług, a nie zakumulowany pieniądz. Smith'a interesował problem czynników wzrostu bogactwa, czyli dochodu narodowego. Interesował się zatem problemem wzrostu gospodarczego. Doszedł do wniosku, że zmiany wielkości produkcji są funkcją nakładów czynników produkcji. Smith wyróżnił 3 czynniki:

- pracę,

• kapitał,

• ziemię.

Q - zmiany w wielkości produkcji, są funkcją zmian nakładu P, K, Z.

Q =f (P, K, Z)

Wg Smith'a źródłem bogactwa była praca.

Doszedł do wniosku, że rozmiary bogactwa każdego narodu zależą przede wszystkim od dwóch czynników:

1. od siły produkcyjnej pracy, czyli wydajności,

2. od odsetka pracowników, którzy są zatrudnieni pożytecznie, czyli produkcyjnie ( o bogactwie decydowała wielkość zatrudnienia produkcyjnego).

Bogactwo Narodu

Zależy od

Siła produkcyjna pracy Relacje między pracą

produkcyjną a

zależy od nieprodukcyjną

Podział pracy zależy od

(specjalizacja)

zależy od Akumulacja kapitału

Rozległość rynku Akumulacja kapitału

zależy od

Akumulacja kapitału

Wynika z tego, że występują 3 czynniki decydujące o wielkości produkcji, czyli bogactwa.

Pierwszy czynnik - to zatrudnienie produkcyjne,

Drugi czynnik - to produktywność pracy , czyli wydajność,

Trzeci czynnik - to akumulacja kapitału.

Smith dokonał podziału pracy na : - pracę produkcyjną i - nieprodukcyjną.

Praca produkcyjna - daje efekt w postaci rzeczy i jest opłacana z kapitału.

Praca nieprodukcyjna - świadczy usługi i jest opłacana z dochodów (płacy z zysku i renty).

Akumulacja jest to proces , który polega na powiększaniu zasobu kapitału. Zatem źródłem kapitału są oszczędności. Jednak zgodnie z interpretacją Smith'a akumulują tylko przedsiębiorcy kapitaliści. Robotnicy nie akumulują, bo maja z czego. A właściciele ziemscy nie mają skłonności do akumulowania. Akumulacja kapitału dostarcza środków na pokrycie ludzi pomiędzy rozpoczętą produkcją a sprzedażą gotowego produktu. Akumulacja sprzyja podziałowi pracy. Sprzyja powiększeniu potencjału produkcyjnego i zwiększeniu zatrudnienia robotników (ma pozytywny wymiar). A. Smith zdefiniował prawo akumulacji. Jest to obiektywna prawidłowość rządząca postępowaniem przedsiębiorców.

Smith wyróżnił 2 czynniki określające tempo akumulacji kapitału:

Pierwszy czynnik - to stopa zysku; Im wyższa stopa zysku, tym większe tempo akumulacji kapitału, spadkowi stopy zysku towarzyszy reakcja odwrotna.

Drugi czynnik - to konkurencja rynkowa; Im większa konkurencja rynkowa, tym większe tempo akumulacji kapitału, jeżeli konkurencja słabnie występuje tendencja odwrotna.

3) Teoria wzrostu gospodarczego

Smith był wielkim optymistą. Budowa na kapitale - będzie lepiej. Początek XIX w. - ale on już nie żył. Smith powiedział, że wzrost gospodarczy jest nieograniczony. Doszedł hipotetycznie do wniosku, że mogą pojawić się granice wzrostu gospodarczego (nie dostrzegł konsekwencji postępu technicznego). Przyczyną wystąpienia stagnacji sekularnej (powstrzymania wzrostu gospodarczego) będzie wyrównanie się stóp zysku w gospodarce jako całości. Wyróżnił 5 cech stagnacji sekularnej:

1. zerowa stopa zysku (bliska zeru),

2. brak akumulacji,

3. płaca robotnicza na poziomie minimalnym,

4. stała wielkość produkcji,

5. powstrzymanie przyrostu naturalnego.

4) Teoria kryzysów ekonomicznych

Smith powiedział : „nie ma możliwości wystąpienia kryzysów ekonomicznych”, czyli kryzysów o charakterze nadprodukcji. Opowiadał się za analizą gospodarki od strony podaży. Zatem podaż determinuje popyt. Sprawnie działa mechanizm rynkowy. Smith jest twórcą prawa : „Prawo niewidzialnej ręki (rynku)”. Rynek łagodzi konflikty, zapobiega chaosowi. Opowiadał się za rynkiem doskonałej konkurencji (wolnej konkurencji).

Smith zajął się analizą towarów.

5) Teoria wartości

Smith wyróżnił 2 cechy opisujące każdy towar.

Zatem wyróżnił wartość użytkową i wartość wymienną.

Wartość użytkowa - to zdolność towaru do zaspokajania potrzeb. Wartość wymienna - są to relacje wymienne towar na towar.

Smith zajął się analizą wartości wymiennej. Badał relacje: człowiek - rzecz - człowiek. Stworzył obiektywną teorię wartości . Stworzył 5 koncepcji teorii wartości, w tym stworzył 2 wartościowe koncepcje, 2 ilościowe koncepcje i 1 kosztową koncepcję.

Koncepcje wartościowe

Pierwsza koncepcja wartościowa mówiła, że wartość wymienna towaru zależy od ilości pracy wydatkowej na jego wytworzenie.

Druga koncepcja wartościowa - wartość towaru zależy od ilości pracy jaką można otrzymać za dany towar.

Koncepcje ilościowe

Pierwsza koncepcja ilościowa - wartość wymienna towarów zależy od ilości innych towarów, w tym pracy, która określa płacę roboczą, bo płaca jest ceną pracy.

Druga koncepcja ilościowa - wartość wymienna towaru zależy od ilości pieniądza na rynku.

Koncepcja kosztowa

O wartości wymiennej towaru decyduje koszt produkcji.

Zatem: wartość = koszt produkcji = cena.

Z koncepcją kosztową teorii wartości jest powiązany DOGMAT SMITH'A.

Dogmat ten mówi, że wartość (cena) składa się z dochodów (z płacy, z zysku, z renty) i dzieli się na dochody (dzieli się na płacę, zyski, rentę).

Rodzaje ceny:

1. cena naturalna - była równa wartości niezbędnej do pokrycia renty, płacy i zysku; zatem równa była wartości, czyli kosztom produkcji,

2. cena rzeczywista (rynkowa) - jest to cena za którą sprzedaje się towar na rynku; zależy więc od popytu i podaży.

6) Teoria podziału

Teoria podziału uwzględnia 3 czynniki produkcji: pracę, kapitał i ziemię.

Zatem wyróżnił 3 elementy teorii podziału:

1. teorię płacy,

2. teorię zysku,

3. teorię renty gruntowej.

Ad. 1) teoria płacy - płaca to cena pracy. Płaca jest dochodem dla robotnika najemnego i kosztem dla kapitalisty. Wyróżnił płacę naturalną - minimalną i płacę rynkową.

Płaca minimalna kształtuje się na poziomie minimalnym kosztów utrzymania robotnika i jego rodziny. Płaca rynkowa - kształtowana przez popyt i podaż.

Smith mówi, że praca to towar. Definiuje prawo populacji. Prawo to mówi, że liczba robotników (podaż pracy) jak każdego innego towaru podlega regulacjom odpowiednio do popytu na pracę. Jeśli płace będą wysokie to podaż pracy będzie rosła, a popyt malał. Jeśli płace będą niskie to podaż pracy będzie malała.

Na podstawie tego prawa Smith wyróżnił 3 stany rozwoju społecznego:

1. ubożenia,

2. stagnacji,

3. bogacenia się.

Ad. 2) teoria zysku - w tej teorii Smith zdefiniował 2 koncepcje zysku:

Pierwsza koncepcja - źródłem zysku jest wyzysk robotników najemnych.

Druga koncepcja - źródło zysku wynika z tego, że kapitał jest samodzielnym czynnikiem produkcji i ma prawo do dochodów w postaci zysków.

Ad.3) teoria renty gruntowej - Smith mówi o rencie absolutnej i stworzył aż 4 koncepcje renty gruntowej:

1. mówi, że źródłem renty jest wyzysk robotników najemnych zatrudnionych w rolnictwie,

2. renta jest dochodem samodzielnego czynnika produkcji, jakim jest ziemia,

3. renta jest efektem pracy sił przyrody (nawiązania do fizjokratów),

4. źródłem renty jest cena użytkowania ziemi.

Nie wie jak się tworzy rentę gruntową?

7) Teoria pieniądza

Smith mówi: „pieniądz to towar”. Dostrzegł 2 funkcje pieniądza:

1. funkcja miernika wartości,

2. funkcja środka cyrkulacji.

Nie przyjął teorii ilościowej pieniądza Dawida Hume'a. wg Smith'a nie ilość pieniądza w obiegu określa poziom cen, ale poziom cen (suma cen) określa ilość pieniądza w obiegu. To teoria pieniądza nie spotkała się z uznaniem. Jego kontynuatorem był D. Ricardo.

Wykład 8

DAVID RICARDO

Drugie wielkie nazwisko po A. Smith'e.

Jego praca ukazała się w 1817 r., prawie 40 lat po pracy A. Smith'a, nosiła tytuł „Zasady ekonomii politycznej i opodatkowania”.

Ricardo jest liberałem, opowiadał się za liberalizmem ekonomicznym, czyli za wolnością gospodarowania przez jednostki, wie co jest dla niej dobre. Zatem działając dąży do maksymalizacji swoich korzyści. Dlatego tez zbędna jest ingerencja państwa. Wg. niego państwo powinno ograniczać się wyłącznie do sfer określonych przez Smitha. Mamy tu minimalizację koncepcji ekonomicznej roli państwa.

Ricardo zajął się analizą funkcjonowania gospodarki jako całości (makroekonomia) interesowała go analiza gospodarki od strony podaży, jednak definiując przedmiot swoich zainteresowań doszedł do wniosku, że ekonomia nie interesuje się tworzeniem bogactwa (przyjął teorię bogactwa stworzoną przez Smitha), dlatego też skupiał swe zainteresowania wokół problematyki podziału wytworzonego bogactwa. Poszukiwał praw regulujących podziałem wytworzonego bogactwa pomiędzy robotników, kapitalistów i właścicieli ziemskich.

Funkcjonalny podział dochodu narodowego

Metoda Ricardo wolna była od błędu metodologicznego Smitha. Ricardo odrzucił metodę opisu i korzystał tylko z metody abstrakcyjno - dedukcyjnej (teoretycznej, naukowej). Poszukiwał związków przyczynowych pomiędzy badanymi zmiennymi.

Teoria wartości Ricardo

Jest to teoria oparta na pracy, wg. niego czynnikiem wartościotwórczym była tylko praca. Tak jak Smith Ricardo uważał, że każdy towar posiadał dwie cechy:

1. wartość użytkową - to zdolność do zaspokojenia potrzeb

2. wartość wymienną - to stosunek wymienny.

Interesuje się wartością wymienną, czyli tworzy obiektywną teorię wartości. Przyjmuje 1 koncepcję teorii wartości za Smithem a pozostałe odrzucił.

O wartości wymiennej towaru decydują nakłady pracy, jakie trzeba ponieść na wytworzenie danego towaru. Ricardo mówi, że wielkość wartości wymiennej w przypadku dóbr odtwarzalnych (pomnażalnych pracą) zależy od nakładów pracy poniesionych na ich wytworzenie. W przypadku dóbr nieodtwarzalnych (niepomnażalnych pracą - działa sztuki) o wartości wymiennej tych towarów decyduje ich rzadkość.

Prawo wartości wg. Ricardo

Wartość wymienne towaru jest wprost proporcjonalna do nakładów pracy, jakie trzeba ponieść na wytworzenie tego towaru, a odwrotnie proporcjonalne do wydajności pracy.

Dogmat Smitha w ujęciu Ricardo

Przyjmuje ten dogmat w połowie. Pierwszą część tego dogmatu odrzuca i mówi, że wartość nie składa się z dochodów, bo wartość dzieli się na dochody: płacę, zysk i rentę gruntową.

Teoria płacy

Płaca jest to cena pracy, Ricardo mówi o płacy rynkowej i minimalnej.

Płaca minimalna musi wystarczyć na pokrycie kosztów utrzymania robotników i jego rodziny. Odchylanie się płacy rynkowej od płacy minimalnej uruchamia mechanizmy dostosowawcze, poprzez zmianę liczby klasy robotniczej.

Liczebność klasy robotniczej dopasowuje się zawsze do potrzeb akumulacji kapitału. Dostosowanie to odbywa się poprzez zmianę poziomu płac (przyjmuje prawo populacji Smitha i prawo akumulacji kapitału.)

Teoria zysku

Ricardo stworzył tylko jedną koncepcję: „źródłem zysku jest potrącenie z produktu pracy robotnika najemnego” (wyzysk). Poziom zysku zależy od poziomu płac. Ricardo aprobuje wyzysk ponieważ zysk umożliwia akumulację kapitału. Zysk prowadzi do wzrostu gospodarczego.

Teoria renty

Źródłem renty jest potrącenie z produktu pracy robotnika najemnego zatrudnionego w rolnictwie. Ricardo tworzy teorie renty różniczkowej. Wyróżnia rentę różniczkową pierwszego stopnia i drugiego stopnia. Renta różniczkowa pierwszego stopnia jest efektem różnej urodzajności gleby. Renta różniczkowa drugiego stopnia zależy od odległości od rynku zbytu. Im bliżej rynku zbytu, tym większe korzyści.

Ricardo jest przeciwnikiem właścicieli ziemskich, mówi, że pasożytują, otrzymują dochód w postaci renty tylko dzięki temu, iż dysponują prawem własności ziemi. Właściciele ziemscy są nieprodukcyjni. Wg. Ricardo funkcję produkcyjną w rolnictwie spełniają dzierżawcy ziemscy i robotnicy najemni.

Ricardo mówi, że w rolnictwie działa prawo malejącej urodzajności gleby. Prawo to mówi, że dodatkowe nakłady kapitału w ten sam grunt przynoszą mniej niż proporcjonalne przyrosty zysków.

Cena płodów rolnych jest wyznaczana na podstawie kosztów produkcji na ziemiach najmniej urodzajnych. Przyczyną sięgania po słabsze grunty jest wzrost wysokość renty gruntowej. (im większe koszty, tym większa renta gruntowa)

Teoria wzrostu gospodarczego

Ricardo analizuje teorię wzrostu gospodarczego w krótkim i długim okresie.

W krótkim okresie wzrost gospodarczy jest harmonijny, zrównoważony. Zakumulowany kapitał umożliwia pełne wykorzystanie czynników produkcji. Mogą pojawić się tu przejściowe trudności, które są efektem błędów w dystrybucji i organizacji. Jednak sprawnie działający rynek przywraca równowagę. Ricardo mówi, że podaż tworzy popyt.

Analiza podaży.

Czynniki podażowe decydują o poziomie i wzroście dochodu narodowego.

Wzrost gospodarczy w długim okresie jest niezrównoważony, dochodzi do stagnacji sekularnej. Stagnacja sekularna jest efektem zadziałania dwóch przyczyn:

1. prawa malejącej urodzajności gleby w rolnictwie

2. prawa malejącej stopy zysków w przemyśle.

Prawo malejącej urodzajności ziemi

Pogorszenie warunków gospodarowania w rolnictwie

Wzrost cen produkcji rolniczej i renty gruntowej

Wzrost płacy roboczej

Spadek stopy zysku

Spadek akumulacji

Zakumulowanie wzrostu gospodarczego

Stan stagnacji sekularnej

Cechy stagnacji sekularnej wg Ricardo:

1. niższa (zerowa) stopa zysku

2. brak akumulacji

3. stała wielkość produkcji

4. minimalna płaca

5. niski (zerowy) przyrost naturalny

6. wysoka renta gruntowa

Teoria pieniądza

Ricardo dostrzega tylko dwie funkcje pełnione przez pieniądz:

1. funkcja miernika wartości

2. funkcja środka cyrkulacji.

Wg Ricardo pieniądz jest towarem, a ilość pieniądza potrzebnego do obiegu zależy od:

1. wartości jednostki pieniądza

2. miary pieniądza

3. wartości wymiennych towarów.

Ricardo nie przyjmuje Smithowskiej teorii pieniądza. Nie w pełni popiera czystą teorię ilościową pieniądza, wg której ceny towarów ustalają się w procesie wymiany na rynku gdzie masy towarów spotykają się z masą pieniądza. Jego teoria pieniądza oparta jest na pracy. Ilość pieniądza w długim okresie określona jest przez koszty produkcji złota. Ricardo tworzy formułę pieniądza:

M * V = P * T

M - ilość pieniądza w obiegu

V- szybkość obiegu pieniądza

P - podaż towarów (ogólny poziom cen)

T - wielkość zawieranych transakcji

Jest to teoria towarowa pieniądza, nawiązująca do teorii ilościowej pieniądza. Ricardo był zwolennikiem szkoły pieniężnej która uważała, że ilość banknotów w obiegu powinna odpowiadać ilości kruszców w banku.

Teoria bezrobocia

Ricardo dostrzega bezrobocie, mówi o bezrobociu frykcyjnym, jednak problem bezrobocia bagatelizuje, minimalizuje. Analiza podażowa nie dopuszcza sytuacji trwałego bezrobocia. Wg Ricardo przyczyną bezrobocia jest wprowadzenie maszyn do produkcji przemysłowej. Maszyny zastępują robotnika, robotnik staje się bezrobotnym. Jednak jest to stan przejściowy. Ricardo uważał, że bezrobotni robotnicy znajdą zatrudnienie przy produkcji nowych maszyn.

Wykład 9

EKONOMIA KLASYCZNA W I połowie XIX w.

W ramach tej ekonomii klasycznej można wyróżnić 3 nurty:

1) smith'owski - z którym powiązany jest:

• J. B. Sey,

• T. R. Malthus

2) ricardiański - z którym powiązany jest:

• J. Mill,

• J. S. Mill

3) czysta ekonomia klasyczna - zaliczamy:

• W. N. Senior,

• C. F. Bastiat

Na bazie (dorobku) angielskiej ekonomii klasycznej rozwija się francuska ekonomia klasyczna.

NURT 1

Tomasz Malthus

1) Teoria realizacji

W tej teorii broni interesów wielkich właścicieli ziemskich. Nie przyjmował tezy Ricarda, a następnie prawa Sey'a, że produkcja zawsze tworzy sobie popyt, czyli, że znajduje odpowiednie rynki zbytu. Doszedł do wniosku, że cechą charakterystyczną gospodarki kapitalistycznej jest występowanie kryzysów o charakterze nad produkcyjnym. Wg niego o wielkości produkcji decydują rozmiary efektywnego globalnego popytu. W warunkach produkcji drobnotowarowej, czyli przed kapitalistycznej, rozmiary efektywnego popytu globalnego były określone przez uzyskiwane dochody, dlatego też popyt = podaży. Jednak przy kapitalistycznej produkcji rozmiary efektywnego globalnego popytu nie rosną tak szybko jak produkcja i jest to spowodowane działaniem dwóch przyczyn:

1. spadek dochodów i wydatków tzw. grup pośrednich, czyli osób trzecich, które są wydajnymi konsumentami, ale nie zajmuje się produkcją; do osób trzecich zaliczył:

• właścicieli ziemskich ,

• duchowieństwo,

• wojskowych,

• urzędników,

• służbę domową.

2. Skłonność przedsiębiorców do oszczędzania (Malthus przyjmuje działanie prawa akumulacji kapitału Smith'a); oszczędności przedsiębiorców przyczyniają się do ograniczenia bezpośredniej konsumpcji społeczeństwa.

Jednoczesne zadziałanie obydwu przyczyn powoduje występowanie kryzysów o charakterze nadprodukcji.

2) Teoria ludności, w ramach którego zdefiniował prawo ludności

Są trzy czynniki tłumaczące ukształtowanie się teorii Roberta Malthusa:

• presja ludnościowa na podaż żywności w Anglii,

• dostrzegalnie pogłębiająca się nędza klas o niższych dochodach,

• spór między Robertem Malthusem a jego ojcem Danielem .

Założenia teorii:

1. żywność jest niezbędna do egzystencji ludzkości,

2. niezbędne są i nie ulegną zmianie wzajemne namiętności płciowe.

Ta teoria znalazła się w pracy pt.: „Rozprawa o prawie ludności i jego oddziaływaniu na przyszły postęp społeczeństwa”.

Prawo ludnościowe brzmi: Ludność - w razie braku przeszkód - wzrasta w postępie geometrycznym. Środki utrzymania wzrastają jedynie w postępie arytmetycznym.

Ograniczenia (przeszkody) utrzymujące wzrost ludności w tempie zgodnym z tempem wzrostu podaży żywności:

• w pierwszym wydaniu eseju (1798 r.) - ograniczenia dodatnie (rosnące stopy zgonów pod wpływem wojen, głodu, epidemii i nędzy) i ograniczenia ujemne (obniżanie stopy urodzeń przez opóźnione zawieranie małżeństw - to jednak może doprowadzić tylko do występku, nędzy i degradacji charakteru, gdyż dochodzić będzie do przedmałżeńskich stosunków płciowych).

• w drugim wydaniu eseju (1803 r.) - wstrzemięźliwość moralna (opóźnianie małżeństwa bez przedmałżeńskich stosunków płciowych).

Wady teorii:

1. Malthus nigdy nie omawiał poważnie możliwości kontroli przyrostu ludności przez antykoncepcję,

2. Malthus nie odróżniał popędu seksualnego od pragnienia posiadania dzieci,

3. Malthus nie brał pod uwagę możliwości, iż zmiany technologii w rolnictwie mogą pozwolić na przyrosty podaży żywności wystarczające na wyżywienie zwiększonej liczby ludności,

4. Malthus nie zauważył oddziaływania tradycyjnych instytucji społecznych na proces rozmnażania się ,

5. Malthus opierając się na danych o tempie wzrostu ludności w USA, nie uwzględnił imigracji.

Teoria Malthusa wpłynęła na światopogląd Charlesa Darwina i A. R. Wallace'a (twórców darwinowskiej teorii ewolucji). D. Ricardo na jej podstawie rozwinął żelazne prawo płac. Obecnie rozwijają się teorie neomaltuzjańskie (William Vogt).

J. B. Sey

Drugi przedstawiciel tego nurtu.

Sey uważał, że kapitalizm to harmonijny system pozbawiony sprzeczności gwarantujący optymalne warunki rozwoju ekonomicznego (gospodarczego). Zatem przedmiotem ekonomii powinno być poznanie prawidłowości funkcjonowania gospodarki kapitalistycznej.

Prawo rynków stworzone przez Sey'a

Ostateczna wersja tego prawa powstała w roku 1814.

Prawo to mówi o tym, że: produkcja tworzy sobie rynki zbytu, czyli podaż tworzy popyt.

Prawo to opiera się na trzech założeniach:

1. pieniądz występuje tylko w funkcji środka cyrkulacji, otrzymywany jest natychmiast wymieniany na inne towary,

2. wymiana ma charakter ekwiwalentny, wymieniany jest towar na towar,

3. produkcja tworzy sobie rynki zbytu, ponieważ producenci nabywając czynniki produkcji dostarczają dochodów nabywcom swoich towarów.

Zgodnie z prawem rynków nie mogą pojawiać się rozbieżności pomiędzy podażą i popytem, czyli kryzys o charakterze nadprodukcji.

Bogactwo i praca w ujęciu Sey'a

Bogactwo - to rzeczy, ujmuje interpretację Smithowską. Ale proces produkcji pojmuje jako proces tworzenia i powiększania użyteczności (w ten sposób staje się prekursorem ekonomii nurtu subiektywno - marginalistycznego).

Użyteczność - to pojęcie subiektywne, wyrażające przyjemność, korzyść, zadowolenie jakie osiąga konsument z faktu posiadania lub konsumowania dobra albo usługi.

Sey wyróżnia użyteczność dóbr materialnych i dóbr niematerialnych (usług). Oba dobra służą zaspokojeniu potrzeb.

Sey rozszerza Smithoiwską interpretację pracy produkcyjnej. Wg niego każda praca tworząca i powiększająca użyteczność jest pracą produkcyjną.

Teoria wartości

Wg Sey'a źródłem wartości jest użyteczność (nie zgadza się ze Smithem, że praca). Tworzy obiektywną teorię wartości. Użyteczność wyznacza górną granicę wartości wymiennej towaru, natomiast dolną granicę tej wartości wyznaczają koszty produkcji (przyjmuje kosztową koncepcję wartości od Smitha). W warunkach wolnej konkurencji wahania pomiędzy podażą i popytem przybliżają cenę - wartość do dolnej granicy wartości wymiennej, czyli do kosztów produkcji. Natomiast w warunkach monopolu wartość - cena może odbiegać od kosztów produkcji i przybliżać się do górnej granicy, czyli użyteczności.

Koszty produkcji Sey interpretuje jako wynagrodzenia czynników produkcji. Wg Sey'a czynniki produkcji świadczą usługi produkcyjne za które otrzymują wynagrodzenia. Suma wynagrodzeń jest kosztem produkcji danego produktu, czyli wynagrodzenia określają ceny rynkowe.

Wysokość wynagrodzeń poszczególnych czynników zależy od relacji popytowo - podażowych na ich usługi. Sey po raz pierwszy mówi o rynku czynników produkcji.

Zatem wyróżnił:

• rynek pracy,

• rynek ziemi,

• rynek kapitału.

Na rynkach tych kształtują się ceny. Wg Sey'a właściwości wartościotwórcze posiadają wszystkie czynniki produkcji.

Przeprowadził modyfikację czynników produkcji. Mówił o 4 czynnikach i 4 dochodach.

CZYNNIKI:	DOCHODEM JEST:
Ziemia	Renta
Praca	Płaca
Kapitał	Procent
przedsiębiorca	Zysk

Sey tworzy podwaliny teorii przedsiębiorcy (prekursor zarządzania). Sey podkreśla rolę przedsiębiorcy, który nabywa czynniki produkcji i organizuje cały proces produkcji. W zamian za swoją wiedzę, talenty i skłonność do podejmowania ryzyka otrzymuje dochód w postaci zysku. Wysokość zysku (jako dochody przedsiębiorcy) zależy od następujących czynników:

1. od talentu organizacyjnego,

2. od umiejętności wykorzystania zmieniającej się sytuacji rynkowej.

Teoria podziału

Sey powiedział: „dochody poszczególnych czynników produkcji są wynagrodzeniem za ich wkład w proces produkcji”. Dochody są zawsze sprawiedliwe, czyli nie ma wyzysku (poglądy Ricardo). Udział poszczególnych czynników produkcji w realizacji nowo wytworzonej wartości odpowiada ich wkładowi w proces tworzenia tej wartości. Źródłem zysku i renty jest naturalna produkcyjność kapitału ziemi. Nie ma wyzysku przy płacy, ponieważ kapitalista kredytuje robotnika.

Wykład 10

ANALIZA NURTU RICARDIAŃSKIEGO EKONOMII KLASYCZNEJ

W tym nurcie jest dwóch przedstawicieli: J. Mill, J. Stiuard Mill.

J. Mill - przyjaciel Ricardo, który uzupełniał dorobek ricardiański, który bronił poglądów ekonomicznych swojego przyjaciela.

Teoria wartości

Bronił ricardiańskiej teorii wartości opartej na pracy. Wg niego praca była źródłem wartości i w kategoriach pracy podchodził do interpretacji kapitału, zatem wartość tworzona była przez pracę żywą robotnika najemnego i przez prace uprzedmiotowioną zakumulowaną w kapitale. Wynika z tego, że robotnik i kapitalista (posiadacz kapitału) jednocześnie uczestniczą w procesie produkcji, są więc współwłaścicielami wytwarzanego produktu. Jednak robotnik nie posiada oszczędności, które umożliwiłyby mu przeżycie do momentu sprzedaży wytworzonego produktu. Dlatego tez kapitalista płaci wynagrodzenie robotnikowi wcześniej, czyli go kredytuje. Jeżeli kredytuje robotnika to ma prawo do dochodów w postaci procentu za udzielany kredyt. Zysk jest zatem procentem od kapitału dawanego robotników w postaci płacy. Zanegował w ten sposób tezę, że robotnicy są wyzyskiwani.

Teoria stałego funduszu płac

W myśl tej teorii, globalny fundusz płac jest wielkością stałą (nie zależy od decyzji przedsiębiorcy, kapitalisty). Wysokość płac zależy od liczby robotników biorących udział w procesie produkcji. Robotnicy sami decydują o wysokości swych płac. Nadmierny przyrost naturalny przyczynia się do wzrostu podaży pracy (liczby robotników) co automatycznie prowadzi do spadku wysokości płac. Jeżeli chcą mieć wyższe płace to muszą ograniczyć przyrost naturalny. Mill popiera (aprobował)ł prawo rynków Sey'a.

Teoria renty gruntowej

Mill jeszcze bardziej radykalnie, negatywnie oceniał postawę właścicieli ziemskich, uważał że renta jest nie zasłużonym dochodem. Właściciele otrzymują dochód w postaci renty, ponieważ wzrasta liczba ludności i trzeba korzystać z coraz słabszych i mniej urodzajnych działek, rosną ceny płodów rolnych i rośnie renta. Przyjął za Ricardo, że działa prawo malejącej urodzajności gleby. Mill postulował odebranie dochodów w postaci renty właścicielom ziemskim i przekazanie tego dochodu społeczeństwu. Mówił o nacjonalizacji ziemi.

J.S. Mill - syn J. Mill'a - ostatni klasyk , ekonomista, socjolog, psycholog, etyk, logik, (humanista). Podstawowym jego dziełem była praca pt. „Zasady ekonomii politycznej i niektórych jej zastosowań do filozofii społecznej”. Praca ta ukazała się w 1848 roku.

Był kontynuatorem poglądów ekonomicznych Ricardo, nie przyjął, co prawda, abstrakcyjnej metody badawczej, ponieważ proces gospodarowania analizował w konkretnych stosunkach produkcji.

W analizie procesu gospodarowania wyróżnił 3 elementy:

1. produkcje

2. dystrybucję - podział

3. wymianę.

Nie mówił o konsumpcji dlatego, że konsumpcję powiązał z produkcją, czyli ekonomia nie interesuje się konsumpcją. Wykład ekonomii rozszerzył o wpływ postępu technicznego na proces produkcji i podziału, a także zajął się analizą roli państwa w procesie gospodarowania.

Interpretacja czynników produkcji

Wyróżnił 3 czynniki produkcji, które podzielił na pierwotne i pochodne. Pierwotnymi czynnikami produkcji była praca i ziemia, wtórnym czynnikiem produkcji był kapitał.

J.S. Mill przyjął teorię i prawo ludności Malthusa. Jednak uważał, że nie dojdzie do katastrofy, ponieważ wzrostowi zamożności społeczeństwa będzie towarzyszyło ograniczenie przyrosty naturalnego. Aby załagodzić konflikty społeczne związane z biedą popierał emigrację biednych do kolonii.

Teoria wartości

Wartość interpretował jako wartość wymienną (jak wszyscy klasycy), przyjął drugą koncepcję teorii wartości Smith'a. Czyli o wartości wymiennej towaru decyduje ilość pracy, jaką można otrzymać za dany towar. Później rozszerzył swą interpretację na koszty produkcji, ale wg niego jedynym składnikiem kosztów produkcji była praca.

Cena w interpretacji J.S. Mill'a

Podzielił dobra na 3 klasy, ze względu na stopień elastyczności ich podaży:

1. Dobra nieelastyczne - czyli to były dobra niepomnażalne pracą, cena tych dóbr była określona przez stosunek popytu do podaży; np.: dzieła sztuki, stare wino.

2. Dobra pomnażalne pracą - większość rzeczy kupowanych i sprzedawanych na rynku, ceny tych dóbr określone są przez koszty produkcji.

3. Dobra, których podaż może wzrosnąć, ale przy rosnących kosztach i są to produkty rolne. Cena produktów rolnych była wyznaczana przez krańcowe koszty produkcji. (tj. prawo malejącej ceny Ricarda).

Po raz pierwszy J. S. Mill zajmuje się analizą zależności popytowo - podażowych, badając elastyczność popytu i podaży.

Teoria handlu zagranicznego

Mill przyjmuje ricardiańską teorie handlu zagranicznego - teorię kosztów komparatywnych (względnych). Uzupełnia tą teorię o nowe elementy:

1. wprowadza popyt - czyli o korzyściach z wymiany nie decydują tylko koszty produkcji (podaż), ale także popyt na produkt krajowy na innych rynkach.

2. wprowadza interpretację kosztów transportu i ich wpływ na korzyści z wymiany międzynarodowej.

3. wprowadza analizę terms of trede (stosunków wymiennych) - cen dóbr importowanych do cen dóbr eksportowanych.

Analiza dorobku Sismondiego:

Podobieństwa i różnice ekonomii klasycznej angielskiej i francuskiej.

Cechy ekonomii klasycznej:

• makroekonomiczne ujecie wielkości ekonomicznych,

• związki i zależności między wielkościami ekonomicznymi mają charakter przyczynowo - skutkowy (występuje przesunięcie w czasie),

• przyrost produkcji,

• stosunki ekonomiczne mają charakter stosunków międzyludzkich (relacja : człowiek - rzecz - człowiek),

• operowanie wielkościami globalnymi lub przeciętnymi,

• uniwersalność praw ekonomicznych, obiektywny charakter tych praw,

• liberalizm ekonomiczny,

• społeczeństwo traktowane jako prosta suma jednostek. Między jednostką a społeczeństwem, istnieje różnica ilościowa, a nie jakościowa,

• ujmowanie procesów gospodarczych w długim okresie,

• model gospodarki ma charakter podażowy.

	Anglia	Francja
Podłoże społeczno - ekonomiczne	Republika	Monarchia absolutna
Charakter nauki	Obiektywny, niezależny od woli ludzi	Say: obiektywny, zbliżony do nauk przyrodniczych Sismondi - normatywny
Wolność gospodarcza	Liberalizm gospodarczy, niewidzialna ręka rynku	Sismondi - odrzuca ten model, produkcja nie jest regulowana popytem, ale potrzebami kapitału
Rola państwa	„Stróż nocny”, minimalna rola państwa, im mniej państwa tym lepiej	Sismondi- interwencjonizm państwowy (odejście od dominacji rynku). Państwo ma stworzyć warunki do sprawiedliwego podziału bogactwa.
Bezrobocie	Zjawisko przejściowe, frykcyjne	Sismondi- spowodowane jest postępem technicznym, małe przedsiębiorstwa upadają, nie stać ich na nowe technologie - źródło bezrobocia. Mówi o masowym bezrobociu.
Analiza rynku	Podejście podażowe	Podejście popytowe, wiąże się z legacją mechanizmu opisanego w prawie rynku Sey'a. Sismondi - popyt określa produkcje
Kryzysy nadprodukcji	Nie występują Ricardo - każda podaż stwarza popyt (prawo rynków Sey'a)	Sismondi - kryzysy występują, dwie przyczyny: 1.podkonsumpcja (niedokonsumpcja szerokich rzesz, mas) 2.dysproporcjonalności występujące w gospodarce pomiędzy działami wytwarzającymi dobra podstawowe (robotnicy) i luksusowe (kapitaliści)
Postęp techniczny	Pozytywny stosunek, podstawa wzbogacenia narodu	Zwiększa bezrobocie, powoduje upadek produkcji drobnotowarowej, jest źródłem nędzy. Plusy postępu technicznego: +spadek kosztów produkcji +wzrost wydajności pracy +poprawa jakości, konieczność spowolnienia tempa wprowadzania postępu technicznego
Wzrost gospodarczy	Nieograniczony Ricardo - granice wzrostu pojawiają się w długim okresie Smith - wyrównanie stop zysku w całej gospodarce	Sismondi - ograniczony, bo są wahania w koniunkturze
Społeczeństwo	Występuje konflikt między klasami, źródła sprzeczności tkwią w procesie produkcji	Sismondi - tworzy wizję harmonijnego, bezkonfliktowego społeczeństwa, dążące do sprawiedliwego podziału produkcji (krytyka kapitalizmu prowadzącego do nadmiernej polaryzacji społeczeństwa (podział na bardzo bogatych i bardzo biednych).
Teoria podziału	3 czynniki produkcji: praca, kapitał, ziemia. Uczestniczące w podziale bogactwa poprzez dochody (płaca minimalna i rynkowa, dochody)
Teoria wartości	Oparta na pracy Sismondiego , Podkreślenie roli konsumpcji, wartość wymienna, bardzo mocno Sismondi wyeksponował społeczną akceptacje pracy. Say - 5 kosztowa koncepcja wartości; jednocześnie mówi, że każda praca jest pracą produkcyjną, powstają dobra niematerialne (usługi).

Wykład 11

ANALIZA EKONOMII NIEMIECKIEJ XIX I POCZĄTKU XX WIEKU

1. Nurt romantyczny - Adam Muller - rozwijał się do lat 20-tych XIX wieku.

2. Nurt narodowy ekonomii niemieckiej - Fryderyk List - rozwijał się od lat 20-tych do 40-tych XIX w.

3. Starsza szkoła historyczna - W. Roscher, K. Knies - rozwijała się od lat 40-tych do 70-tych XIX w.

4. Młodsza szkoła historyczna - M. Weber, W. Sombart, G. Schmoller - rozwijała się od lat 70-tych XIX w. do lat 30-tych XX w.

Rozwój szkoły historycznej:

Historyzm a ekonomia klasyczna:

Historyzm	Ekonomia klasyczna
Filozofia uniwersalizmu - społeczeństwo stanowi samodzielny element. Narodowy charakter nauk społecznych. Znacząca rola interwencjonizmu państwowego, zwłaszcza protekcjonizmu celnego. Rozwój w krajach zacofanych gospodarczo. Względny charakter praw ekonomicznych bądź ich negacja.	Filozofia indywidualizmu (utylitaryzmu) poznawczego - społeczeństwo stanowi prostą sumę jednostek. Kosmopolityzm. Liberalizm ekonomiczny. Wolność działania - gospodarowania. Rozwój w krajach o silnej gospodarce. Uniwersalny charakter praw ekonomicznych.

Specyfika ekonomii niemieckiej wynika z uwarunkowań społeczno-polityczno-ekonomicznych Niemiec I połowy XIX wieku i okresów wcześniejszych.

• Uwarunkowania społeczne - w Niemczech w dalszym ciągu dominowały stosunki feudalne, w produkcji rolnej w dalszym ciągu występowała pańszczyzna.

• Zróżnicowanie polityczne - Niemcy jako jedno z nielicznych państw nie potrafili przezwyciężyć okresu rozbicia średniowiecznego. Nie powstało narodowe państwo niemieckie. Na początku XIX wieku nie istnieje jednorodne państwo niemieckie, występuje bardzo wiele królestw, księstw, biskupstw, wolnych miast, które prowadziły odrębną politykę gospodarczą, w tym politykę podatkową, celną, która uniemożliwiła stworzenie synku ogólno-niemieckiego.

• Uwarunkowania ekonomiczne - Niemcy są krajem rolniczo-rzemieślniczym. Na początku XIX wieku w Niemczech dominuje produkcja rolniczo-rzemieślnicza. Pierwsze maszyny pojawiają się dopiero w okresie blokady kontynentalnej Napoleona. W Niemczech przemysł dopiero raczkuje. Pojawiają się głosy domagające się ochrony powstającego przemysłu niemieckiego. Warunkiem niezbędnym stworzenia sprzyjających warunków do rozwoju przemysłu jest powstanie silnego scentralizowanego państwa. Postulat ten uzasadniali filozofowie niemieccy, którzy opowiadali się za uniwersalizmem. Uniwersalizm skupia swą uwagę nie na jednostce ale na społeczeństwie jako całości, które stanowi inny jakościowo i ważniejszy twór aniżeli państwo.

Stosunek myśli niemieckiej do liberalizmu ekonomicznego i roli państwa.

Liberalizm ekonomiczny nie jest korzystny dla przyspieszonego rozwoju gospodarczego.

Liberalizm ekonomiczny może istnieć tylko w państwach, które już osiągnęły wysoki poziom rozwoju gospodarczego. W państwach, które dopiero wstępują (wkraczają) na drogę rozwoju gospodarczego, nie można stosować liberalizmu gospodarczego. W tych państwach musi być stosowany interwencjonizm państwowy, czyli państwo powinno kierować życiem społeczno-gospodarczym. Gloryfikacja państwa. Bez państwa nie ma rozwoju, nie ma akumulacji. Według ekonomistów niemieckich państwo to odrębna całość, niezależna od woli ludzi, konieczna i zawsze istniejąca. Państwo stanowi podstawę organizacji społeczeństwa. Człowiek nie może istnieć bez państwa, człowiek nie może istnieć poza państwem. Interwencjonizm państwowy i protekcjonizm celny ułatwiają rozwój gospodarczy. Za interwencjonizmem państwowym opowiadał się Muller, List, a także przedstawiciele starszej i młodszej szkoły historycznej. Natomiast koncepcję protekcjonizmu celnego - ceł wychowawczych rozwinął F. List.

System narodowej ekonomii politycznej F. Lista:

Teoria stadiów rozwoju.
W tej teorii wyróżnił następujące stadia:

• Stadium dzikości.

• Stadium pasterskie.

• Stadium rolnicze.

• Stadium rolniczo-rzemieślnicze.

• Stadium rolniczo-rzemieślniczo-przemysłowe.

Według Lista gospodarka angielska znajdowała się na ostatnim poziomie rozwoju dlatego też mogła stosować liberalizm ekonomiczny. Natomiast gospodarka niemiecka znajdowała się na etapie rolniczo-rzemieślniczym i wymagała czasu i sprzyjających warunków do rozwoju produkcji przemysłowej.

Teoria sił wytwórczych.

Bardzo szeroko interpretował siły wytwórcze.

W skład sił wytwórczych wchodziły czynniki fizyczne - rzeczowe: praca, kapitał, ziemia, a także czynnik duchowy: tradycja, religia, język, prawo, który decydował o rozwoju.

Polityka protekcjonizmu.
List stworzył politykę protekcjonizmu - politykę ceł wychowawczych. Cła miały chronić rozwijający się przemysł niemiecki przed konkurencją tańszych, lepszych produktów angielskich.
Produkcja rolna nie może być objęta cłami, ponieważ wówczas doszłoby do wzrostu kosztów utrzymania robotników, co wiązałoby się ze spadkiem stopy zysku i osłabienia tempa akumulacji kapitału.

Problem handlu międzynarodowego - wykładnia teorii wymiany międzynarodowej.

Ekonomiści niemieccy mówili, że wolna wymiana międzynarodowa może mieć miejsce tylko wówczas gdy biorą w niej udział partnerzy równorzędni pod względem rozwoju gospodarczego.

Wolny handel pomiędzy państwami znajdującymi się na różnym poziomie rozwoju gospodarczego przynosi korzyści krajowi silniejszemu (negują klasyczną tezę o ekwiwalentnym charakterze wymiany międzynarodowej).

Aby prowadzić wolny handle trzeba najpierw osiągną odpowiedni poziom rozwoju gospodarczego. Pomocny jest w tym protekcjonizm celny.

Charakter praw ekonomicznych i metoda badawcza.

W ekonomii nie działają żadne prawa uniwersalne i przyczynowe. Zaprzecza temu istnienie wolnej woli ludzkiej, która nie podlega żadnym prawom naturalnym.

Niektórzy z ekonomistów niemieckich mówili jedynie o występowaniu pewnych prawidłowości czy praw rozwoju na konkretnym etapie rozwoju (uważał tak m.in. Hildebrand, Schmoller i Roscher).

Ekonomiści niemieccy uważali, że gospodarkę należy rozpatrywać w czasie ponieważ dopiero wówczas widoczne są zmiany i kierunki rozwoju. Dlatego też postulowali wykorzystanie metody historycznej polegającej na poszerzeniu wykładu ekonomii o historię gospodarczą i doktryny ekonomiczne. Według nich ekonomia jest nauką idiograficzną (opisową), która polega na opisie i indukcji.

Proces gospodarowania w interpretacji ekonomistów niemieckich.

Proces gospodarowania ma według nich charakter społeczny. Uwarunkowany jest czynnikami politycznymi, gospodarczymi, etycznymi, religijnymi i kulturalnymi. To wszystko stanowi o istocie procesu gospodarowania.

Pojęcie bogactwa (dochodu narodowego).

Nie przyjęli interpretacji klasycznej zawężającej bogactwo do rzeczy (zanegowali materialistyczne pojęcie bogactwa). Według nich bogactwem były zarówno wartości materialne jak i duchowe, dlatego też każda praca skierowana na pomnażanie wartości materialnych lub duchowych była uważana za pracę produkcyjną.

Teoria wartości.

Doszli oni do wniosku, ze o wartości dobra nie decyduje ilość pracy ale znaczenie tego dobra dla społeczeństwa. Zatem o wartości dobra decyduje pożyteczność.

Szczególnie duży wkład do rozwoju myśli niemieckiej wnieśli przedstawiciele młodszej szkoły historycznej czyli Weber, Schmoller i Sombart.

Schmoller zasłynął sporem o metodę, w którym przeciwstawił się metodzie abstrakcyjnej i dedukcyjnej a opowiedział się za metodą opisu i indukcją.

Weber poszukiwał ducha kapitalizmu, którego odnalazł w etyce protestanckiej. Nowa religia (luteranizm, kalwinizm), nowa moralność i nowa etyka umożliwiły rozwój kapitalizmu.

Weber stworzył także koncepcję typów idealnych. Były to istotne powtarzające się cechy zjawisk gospodarczych. Zgodnie z tą interpretacją wadą ekonomi klasycznej była nadmierna abstrakcja - uogólnienie, które odrywało tą ekonomię od rzeczywistości. Wadą historyzmu było nadmierne rozdrobnienie co uniemożliwiało wykrycie pewnych prawidłowości. Koncepcja typów idealnych zakładała wyeliminowanie słabości obu kierunków. W typach tych proponował uwzględnić: elementy psychologiczne, duchowe, a nie tylko materialne.

Kierunki nowoczesnego historyzmu.

Na uwagę zasługuje klasyfikacja kierunku nowoczesnego historyzmu dokonana przez Edwarda Taylora. Historyzm pojmował on znacznie szerzej i w jego ramach rozróżniał:

1. Kierunki normatywne:

• Etyzm (G. Cohn).

• Katolicyzm społeczny (L. Caro).

• Teologizm historyczny (O. Spann).

Socjologizm historyczny (W. Sombart, S. Grabski).

Typologizm historyczny (M. Weber).

Młodsza szkoła historyczna (G. Schmoller, S. Gąbiński, Z. Daszyńska-Golińska).

Instytucjonalizm (T.B. Veblen, J. Commons, W. Mitchell).

Wykład 12

NURT EKONOMII SUBIEKTYWNO- MARGINALISTYCZNEJ

ok. 1870 r., druga połowa XIX wieku; w ramach tego nurtu stworzono paradygmaty ekonomi neoklasycznej.

Przyczyny pojawienia się nurtu ekonomii subiektywno- marginalistycznej:

1. drugi etap rewolucji przemysłowo- technicznej,

2. postępujący proces koncentracji kapitału, centralizacji kapitału i monopolizacji kapitału,

3. wzrost roli biurokracji - technostruktury,

4. wzrost popularności socjalizmu naukowego (marksizm).

Nurt ten wyrasta z ekonomi klasycznej.

Podobieństwa pomiędzy ekonomią subiektywno - marginalistyczną a ekonomią klasyczną:

1. liberalizm gospodarczy (wolność gospodarowania),

2. kosmopolityzm (co wiąże się z negacją aktywnej roli państwa w życie gospodarcze)

3. społeczeństwo traktowane jako prosta suma jednostek,

4. podażowy model inwestycji,

5. badanie (analiza) długookresowe.

Różnice pomiędzy ekonomią klasyczną i ekonomią subiektywno- marginalistyczną:

Ekonomia klasyczna	Ekonomia subiektywno- marginalistyczna
analiza makroekonomiczna	analiza mikroekonomiczna
posługiwała się wielkościami globalnymi (całkowitymi) i przeciętnymi (na jednostkę)	operuje wielkościami marginalnymi (krańcowymi) i przeciętnymi
korzystała z metody zależności przyczynowo- skutkowych pomiędzy badanymi wielkościami ekonomicznymi	korzysta z metody zależności funkcjonalnej pomiędzy badanymi wielkościami ekonomicznymi (z wyjątkiem szkoły austriackiej)
prymat produkcji	prymat konsumpcji
ma charakter obiektywny ponieważ badała relacje człowiek- rzecz- człowiek	ma charakter subiektywny ponieważ bada relacje człowiek- rzecz

Szkoły występujące w ramach ekonomi subiektywno- marginalistycznej:

1. SZKOŁA AUSTRIACKA (WIEDEŃSKA, PSYCHOLOGICZNA) : K. Menger, E. Bohm - Bawerk, F. Wieser.

2. SZKOŁA MENCHESTERSKA: W. S. Jevons, J. B. Clark.

3. SZKOŁA LOZAŃSKA (MATEMATYCZNA): L. Walras, V. Pareto.

Rozwój syntezy neoklasycznej

równowaga makroekonomiczna

teoria równowagi

ogólnej

równowaga mikroekonomiczna

teoria równowag

cząstkowych

Pierwszą szkoła tego nurtu jest szkoła austriacka. Za prekursora uważa się niemieckiego ekonomistę H. Gossena, który zdefiniował dwa prawa. I prawo malejącej użyteczności krańcowej (I prawo Gossena) - w miarę wzrostu konsumowanej ilości danego dobra lub usługi użyteczność krańcowa osiągana z każdej kolejnej jednostki tego dobra lub usługi jest coraz mniejsza.

II prawo Gossena, wyrównania się użyteczności krańcowej - maksymalne zadowolenie z konsumpcji dobra lub/ i usług konsument osiąga wówczas, kiedy stosunki użyteczności krańcowych do cen dla wszystkich nabywanych przez niego dóbr lub/ i usług są sobie równe. Prawo to wymienia subiektywne i obiektywne determinanty wyboru konsumenta. Subiektywne determinanty to preferencje, upodobania konsumenta. Obiektywne determinanty są dwa:

• Ceny rynkowe po jakich konsument nabywa dobra i usługi,

• Dochody jakimi dysponuje konsument.

II prawo Gossena tłumaczy problem równowagi konsumenta.

Potrzeba niezaspokojona

Pełne zaspokojenie potrzeby

Nadmierne zaspokojenie potrzeby

Właściwym twórcą szkoły austriackiej był Karol Menger. Podstawowa jego praca nosił tytuł „Zasady nauki ekonomicznej”.

Teoria potrzeb.

Wg Mengera potrzeby (braki, niedostatki) wywodzą się z pierwotnych popędów i pożądań. Potrzeby indywidualne są pierwotne. Zatem potrzeby te mają zdolność do przekształcania się w potrzeby różnych wspólnot. Staja się wówczas potrzebami ogólno- społecznymi. Teoria potrzeb jest ściśle powiązana z teorią dóbr.

Teoria dóbr.

Teoria dóbr ma charakter subiektywny, ponieważ Menger bada tu relacje zachodzące pomiędzy człowiekiem a rzeczą. Człowiek posiada wiedzę o potrzebie (o swoim braku), natomiast rzeczy (dobra) mają obiektywne właściwości umożliwiające zaspakajanie potrzeb. Człowiek wie w jaki sposób powinien zaspokoić swoje potrzeby. Człowiek działa racjonalnie.

Rzeczy, które służą zaspakajaniu potrzeb są dobrami. Menger przeprowadził podział dóbr na wolne i gospodarcze. Dobra wolne w sposób bezpośredni nadają się do zaspokojenia potrzeb człowieka np. powietrze, wiatr, energia słoneczna.

Cechy dóbr wolnych:

• nie dotyczy ich problem rzadkości, ponieważ podaż tych dóbr jest większa od popytu

• nie posiadają ceny,

• nie podlegają podziałowi,

• nie interesują ekonomii.

Dobra gospodarcze są to dobra będące efektem działalności człowieka.

Cechy dóbr gospodarczych:

• dotyczy ich problem rzadkości, ponieważ podaż tych dóbr jest mniejsza od popytu,

• posiadają cenę,

• podlegają podziałowi,

• interesują ekonomię.

Menger podzielił dobra gospodarcze wg kryterium odległości od aktu zaspokojenie potrzeb na dobra pierwszego rzędu- dobra konsumpcyjne i dobra dalszych rzędów- dobra inwestycyjne - dobra inwestycyjne są niezbędne przy pozyskiwaniu dóbr konsumpcyjnych.

Menger dochodzi do wniosku, że potrzeby i dobra są mierzalne. Potrzeby ludzkie można określić (mierzyć) przy pomocy popytu efektywnego. W ten sposób określa granicę dostępności dóbr gospodarczych.

Subiektywna teoria wartości

Teoria dóbr umożliwia zdefiniowanie subiektywnej teorii wartości. W tej teorii użyteczność i rzadkość są przesłankami o charakterze ogólnym wartości dóbr gospodarczych. Podstawowym czynnikiem decydującym o wartości dobra gospodarczego jest subiektywny punkt widzenia jednostki gospodarującej, na podstawie której dokonuje oceny nabywanych dóbr. W teorii wartości nadrzędnymi są dwa momenty: obiektywny i subiektywny. Moment obiektywny określa granice dostępnych zasobów dóbr gospodarczych. Moment subiektywny umożliwia wydzielenie klasy potrzeb w zależności od ważności. Potrzeby wcześniejsze (ważniejsze) wymagają intensywniejszego zaspokojenia.

Istotę subiektywnej teorii wartości wyjaśnił w swoim trójkącie.

Działanie jednostki gospodarującej - ilustrował „trójkąt” - określający skalę potrzeb i stopień ich zaspokojenia.

Trójkąt Mengera obrazujący skalę potrzeb i stopień ich zaspokojenia:

I II III IV V VI VII VIII IX X

10 9 8 7 6 5 4 3 2 1

9 8 7 6 5 4 3 2 1 0

8 7 6 5 4 3 2 1 0

7 6 5 4 3 2 1 0

6 5 4 3 2 1 0

5 4 3 2 1 0

4 3 2 1 0

3 2 1 0

2 1 0

1 0

0

Potrzeby podzielone są na klasy, a rangę każdego aktu zaspokojenia potrzeb ilustrują cyfry od 10 do 0. Na zaspokojeni swych potrzeb podmiot gospodarczy ma ograniczone dochody.

Próbuje te dochody rozdzielić w ten sposób, aby uzyskać jak największą ilość dóbr i maksymalne zadowolenie.

I prawo Gossena w interpretacji Mengera staje się prawem nasycalności potrzeb. Prawo to mówi, że w miarę wzrostu ilości posiadanego dobra lub usługi intensywność odczuwania potrzeb maleje.

Wykład 13

METODA RESZTY

Zgodnie z tą teorią wartość dóbr dalszego rzędu (środków produkcji: maszyn, urządzeń, budynków, surowców) jest przeniesieniem na te dobra subiektywnej wartości dóbr pierwszego rzędu czyli dóbr konsumpcyjnych. Określenie wkładu poszczególnych czynników produkcji odbywa się za pomocą tzw. metody reszty, zgodnie z tą metodą od aktualnej kombinacji dóbr (środków produkcji) tworzących dobra pierwszego rzędu odejmuje się kombinację poprzednią.

Mengerowska teoria wartości

Wyjaśnia istotę wymiany, wymiana jest to otrzymywana przez obie strony biorące udział w wymianie dóbr wyżej przez siebie preferowanych (szacowanych), dlatego też cena jest tylko odbiciem wartości wymiennej (cena nie jest wartością wymienną, a jej odbiciem).

F. Wieser (założenia przyjął Mengerowskie).

Antynomia wartości Wiesera

Wieser na nowo definiuje prawo użyteczności krańcowej. W prawie tym mówi, że w warunkach ograniczoności dostępnych zasobów trzeba przerwać proces zaspakajania potrzeb nie w punkcie pełnego nasycenia, ale po zużyciu ostatniego, krańcowego dostępnego dobra i uzyskaniu ostatniej porcji użyteczności. Prawo to umożliwiło mu wykrycie sprzeczności czyli antynomii w liczeniu wartości i użyteczności zapasu dóbr. Użyteczność krańcowa (graniczna) maleje od 0, a użyteczność całkowita rośnie aż do pojawienia się dobra o 0-wej wartości krańcowej.

Sprzeczność pojawiła się podczas szacowania wartości całkowitej zapasu dóbr.

Ilość jednostek dobra 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Użyteczność graniczna 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1

Użyteczność całkowita 10 19 27 34 40 45 49 52 54 55

Użyteczność zapasu dóbr 10 18 24 28 30 30 28 24 18 10

Wieser dostrzega negację Mengerowskiej teorii wartości. O wartości nie decyduje tylko popyt, ale także...............

Bohn Baber

Teoria procentu

Wyróżnił dwa elementarne czynniki produkcji: praca i ziemia. Kapitał był czynnikiem pochodnym, który wiąże czynniki elementarne i umożliwia realizację wydłużonych w czasie, ale przynoszących coraz większe efekty procesów produkcji. Czynnik czasu umożliwia zrozumienie istoty zysku z kapitału i natury procentu. Procent to wszelki dochód stanowiący wynagrodzenie kapitału. W procesie produkcji uzyskuje się tzw. procent pierwotny, natomiast pożyczka jest źródłem procentu pochodnego. Baber podzielił procent pierwotny na procent surowy i procent czysty. Procent surowy - jest to wynagrodzenie za ryzyko, za poniesione koszty i za niezbędną amortyzację, a procent czysty - jest to wynagrodzenie z tytułu prawa własności. Procent czysty jest podstawą tzw. pozytywnej teorii procentu. W teorii tej Baber mówił, że ludzie bardziej cenią dobra teraźniejsze niż dobra przyszłe. Preferencja ta jest źródłem nadwyżki tzw. „agio”. Agio - jest to nadwyżka dobra teraźniejszego nad dobrem przyszłym. Preferencje dóbr teraźniejszych wyjaśnia poprzez analizę 3 czynników (przyczyn)

1. przyczyna psychologiczna - wynika ze słabości wyobraźni człowieka, ze świadomości skończoności życia.

2. przyczyna ekonomiczna - wynika ona z niedostatku i z braku wiedzy o pozytywnych efektach wydłużonej produkcji.

3. przyczyna techniczna - wynika z niedostrzegania pozytywnych aspektów postępu technicznego.

Szkoła Anglo -Amerykańska

W obrębie tej szkoły został stworzony paradygmat (zbiór założeń) ekonomii neoklasycznej.

Jevons - podstawowe jego prace to: w 1870 r ukazuje się praca pt.„Teoria ekonomii politycznej”, w 1874 r. „Zasady nauki”. W swej analizie wykorzystał następujące pojęcia: użyteczność, bogactwo, wartość, dobro, praca, kapitał, ziemia.

Wg Jevonsa ekonomia jako nauka należy do grupy nauk matematycznych, ponieważ zajmuje się analizą ilościową, bada rzeczy w kategoriach: mniejsze, większe i potrafi formułować zasady i prawa.

Teoria przykrości i zadowolenia.

Jevons powiedział, że celem ekonomii jest maksymalizacja szczęścia poprzez zdobywanie zadowolenia po najmniejszym koszcie przykrości, widać tu związek z teorią użyteczności krańcowej. Z teorii użyteczności krańcowej wyprowadza on teorię wymiany i teorię ceny czynników produkcji.

3 prawa w ramach teorii przykrości i zadowolenia:

1 prawo - stopień użyteczności zawiera się wraz z ilością posiadanego dobra i ostatecznie maleje w miarę jak rośnie ilość posiadanego dobra.

2 prawo dotyczy optymalnego rozkładu dóbr pomiędzy różne zastosowania - prawo alokacji zasobów. Podstawą alokacji jest kryterium maksymalizacji zadowolenia, prawo to mówi, że krańcowa użyteczność porcji danego dobra podzielona pomiędzy różne zastosowania musi być sobie równa.

3 prawo obojętności - w warunkach wolnej konkurencji nie mogą występować dwie ceny na ten sam towar (cena na ten sam towar musi być jednakowa).

Koszty produkcji w ujęciu Jevonsa

Odrzuca tu teorię wartości opartą na pracy i stworzył teorię kosztów produkcji z uwzględnieniem czynnika subiektywnego. Koszty produkcji to niezbędne przykrości wynikające z powstrzymywania się od konsumpcji zużycia. Koszty produkcji wyznaczają podaż, która określa wartość ujemną.

Teoria pracy i płacy roboczej

W ramach tej teorii Jevons doszedł do wniosku, że pozyskaniu efektów pracy: produktu, płacy, towarzyszą jednocześnie przykrość i zadowolenie. Użyteczność dodatnia to zadowolenie, użyteczność ujemna - przykrość.

Stopień użyteczności płacy realnej ma tendencję malejącą, dlatego też dniówce roboczej towarzyszy zawsze początkowo duża przykrość związana z pracą, następnie (krótki) okres przyjemności związanej z pracą, a następnie wzrasta uczucie przykrości związanej z praca.

Clark

W 1899 r. ukazuje się jego praca pt. „ Podział bogactwa”. Wg niego ekonomia składa się z 3 części:

1. zajmuje się uniwersalnymi prawami rządzącymi kreacją (tworzeniem) i dystrybucją (podziałem) bogactwa.

2. dotyczy statystyki i badania stanu bogactwa w warunkach stabilności form organizacji i braku zmian w sposobach działania.

3. zajmuje się analizą dynamiki układu społecznego gospodarczego przekształcania procesu tworzenia i podziału bogactwa pod wpływem różnych zmian.

Clark stworzył prawo sprawiedliwego podziału wytworzonego produktu pomiędzy 3 czynniki produkcji: pracę, kapitał i ziemie. (nawiązuje do ricardiańskiego prawa malejącej użyteczności krańcowej). Zgodnie z tym prawem Clark doszedł do wniosku, że kapitał zaangażowany w procesie produkcji nie ulega zmianie, (krótki okres -kapitał czynnikiem stałym). Każdy dodatkowy robotnik będzie współdziałał z coraz mniejszą ilością kapitału ( w krótkim okresie czynnik pracy jest to czynnik zmienny), dlatego też wzrostowi liczby pracowników przy danym kapitale towarzyszy coraz to mniejszy przyrost produktu. Wszyscy robotnicy otrzymują płacę w wysokości produktu uzyskanego przez robotnika krańcowego (ostatniego) - produkt marginalny, to co nie jest płacą jest procentem, czyli dochodem zaangażowanego kapitału. Renta jako dochód z ziemi, ziemia to forma kapitału.

Twórcą paradygmatu ekonomii neoklasycznej był A. Marshall. Jego prace to : „Ekonomika przemysłu” i „Zasady ekonomiki” Marshall mówił, że ekonomia jest nauką ścisłą, zajmuje się pomiarem wielkości ekonomicznych przy pomocy pieniądza. Marshall preferuje analizę mikroekonomiczną. Ekonomia jest nauką o tym, jak ludzie żyją, działają i myślą o codziennym życiu gospodarczym, jest to nauka o człowieku, pewnej sferze aktywności. W swej metodzie badawczej próbuje pogodzić tradycje euklidesowo - kartezjańską, z opisowym podejściem historyzmu.

WYKŁAD 14

Analiza czasu w interpretacji Marshalla.

Marshall wyróżnił 4 okresy:

1. okres ultrakrótki - w okresie tym podaż nie reaguje na zmianę ceny dlatego też przedsiębiorstwa działają w dotychczasowych ramach.

2. okres krótki - w okresie tym przedsiębiorstwa zmieniają produkcję i podaż jednak nie mogą powiększyć swoich mocy produkcyjnych, dlatego też w krótkim okresie Marshall podzielił koszty na stałe i zmienne.

Koszty stałe są to wydatki związane z funkcjonowaniem przedsiębiorstw, których wielkość nie zależy od rozmiarów produkcji. Do kosztów stałych można zaliczyć: wydatki na płace dla pracowników administracyjnych i obsługi, wydatki na amortyzację majątku trwałego, koszty obsługi kredytu, koszty dzierżawy i wynajmu lokali, niektóre podatki np. podatek od nieruchomości, podatek transportowy.

Koszty zmienne są to koszty, które uzależnione są od wielkości produkcji. Do kosztów zmiennych zalicza się: płacę pracowników produkcyjnych, wydatki na przedmioty pracy (surowce, materiały, półprodukty).

3. okres długi jest to okres, w którym przedsiębiorstwo dostosowuje się do zmian rynkowych............................. i zmienia strukturę kosztów, wszystkie koszty są zmienne.

4. okres sekularny - w okresie tym przedsiębiorstwo może dokonać wymiany całej technologii, a ponadto pojawia się nowa generacja pracowników.

Teoria popytu i podaży Marshalla.

Marshall w teorii popytu i podaży nawiązał do dorobku klasyków, a także do szkoły austriackiej i lozańskiej. Jako pierwszy wskazał na występowanie współzależności pomiędzy popytem, podażą i ceną. Wg Marshall popyt jest funkcją ceny i podaż jest funkcją ceny. Zmiany ceny powodują zmiany w popycie i podaży.

Marshall zdefiniował prawo popytu i prawo podaży.

Prawo popytu mówi o funkcjonalnych zależnościach pomiędzy ceną i popytem, z których wynika, że wraz ze wzrostem ceny maleje popyt, a gdy cena maleje to popyt rośnie przy założeniu ceteris paribus (niezmienności czynników).

Krzywa podaży:

Wraz ze wzrostem ceny popyt rośnie.

Prawo podaży mówi o funkcjonowaniu zależności pomiędzy ceną i podażą, z których wynika, że wraz ze wzrostem ceny rośnie podaż, a gdy cena maleje to podaż także maleje, przy założeniu ceteris paribus.

Marshall interpretując popyt wprowadza pojęcie elastyczności popytu. Elastyczność popytu jest to miara zmian wielkości popytu pod wpływem zmiany czynnika powodującego zmiany w popycie. Wg Marshalla jest tylko jeden czynnik mierzący zmiany w popycie, czynnikiem tym jest cena. Mówił o cenowej elastyczności popytu, cenowa elastyczność popytu przedstawia procentową zmianę w popycie w stosunku do % zmiany ceny.

Edp = - ΔD/D * ΔD/D

3 rodzaje cenowej elastyczności popytu:

1. popyt proporcjonalny Edp=1

2. nieelastyczny popyt względem ceny Edp<1

3. dotyczy popytu względem ceny Edp>1

Popyt jest powiązany z analizą renty konsumenta. Wg Marshalla konsument w warunkach wolnej konkurencji osiąga korzyści z konsumpcji ponieważ bieżącą cenę rynkową wyznacza konsument krańcowy (krańcowa cena popytu). W sytuacji, gdy inny konsument jest skłony zapłacić za dane dobra wyższą cenę aniżeli cena ustalana przez krańcowego konsumenta, wówczas pojawia się nadwyżka ceny, która przynosi konsumentowi szczególną rentę. Marshall doszedł do wniosku, że aby stworzyć warunki sprzyjające poparcie sytuacji ekonomicznej grup biedniejszych należy prowadzić politykę progresywnego opodatkowania dochodów i rozbudować system pomocy biednych , ubogich.

Czynniki produkcji wg Marshalla:

- praca

- kapitał

- ziemia

- organizacja.

Zdefiniował prawo:

• zmniejszającej się wydajności czynników naturalnych (ziemi)

• zwiększającej się wydajności czynników związanych z człowiekiem (pracy, kapitału, organizacji)

SZKOŁA LOZAŃSKA

Cechy wspólne dla szkoły lozańskiej

1. akceptacja zasady użyteczności krańcowej

2. matematyczne ujęcie podstawowych pojęć i założeń szkoły lozańskiej

Cechy metodologiczne szkoły lozańskiej:

1. matematyka podstawową metodą badawczą

2. za pomocą metody matematycznej przedstawiciele tej szkoły starali się rozwiązywać niepojedyńcze (cząstkowe) zagadnienia (tak robił Marshall), ale uchwycić proces ekonomiczny w całości.

3. metoda matematyczna nadaje ekonomii charakter nauki skończonej.

4. szkoła lozańska skupiała swą uwagę na problemie mechanizmu funkcjonowania rynku i kształtowania się cen, przywiązując dużą uwagę do elementów subiektywnych.

5. wszystkie zależności pomiędzy wielkościami ekonomicznymi maja charakter zależności funkcjonalnych czyli popyt, podaż i cena są współzależne, popyt wpływa na cenę w takim samym stopniu, jak cena wpływa na popyt, czyli cena jest funkcją popytu, a popyt jest funkcją ceny (tak samo jest z podażą).

Wg przedstawicieli szkoły lozańskiej wielkości ekonomiczne mogą być także warunkowane wpływem wielkości pozaekonomicznych. Do wielkości pozaekonomicznych zaliczali:

1. stan techniki

2. liczbę ludności i jej kwalifikacje

3. gusty konsumentów

4. ustrój społeczno - gospodarczy

5. wydarzenia polityczne.

Czynniki te były stałe czyli nie zmieniały się w czasie, dlatego też analiza szkoły lozańskiej ma charakter statyczny. Szkoła lozańska próbowała opisać stan ogólnej równowagi rynkowej, który w praktyce jest stanem nierealnym. Wg przedstawicieli tej szkoły gospodarka rynkowa charakteryzowała się dążeniem do stanu równowagi.

Twórcą szkoły lozańskiej był Leon Wallras. Wg niego przedmiotem badań nauki ekonomicznej jest gospodarka społeczna rozumiana jako zbiór rzeczy materialnych i niematerialnych, które są rzadkie , użyteczne i dostępne w ograniczonej ilości.

Wg niego ekonomię można podzielić na:

• Ekonomię polityczną stosowaną, która zajmuje się produkcją i stosunkiem ludzi do rzeczy. Ma charakter normatywny.

• Ekonomię społeczną, która bada proces podziału bogactwa i relacje gospodarcze pomiędzy ludźmi, ma charakter normatywny.

• Ekonomię polityczną czystą, która zajmuje się relacjami wymiany i stosunkami między rzeczami, ekonomia ta ma charakter ilościowy (Wallras postrzegał tylko tą ekonomię)

Warunki ogólnej równowagi rynkowej wg Wallrasa:

1. każdy konsument zmaksymalizował swój dochód płynący ze sprzedaży usług określonego czynnika produkcji, a także zmaksymalizował zadowolenie z osiąganego dochodu. Czynniki: praca, kapitał pieniężny, ziemia. Dochody: płaca, renta gruntowa, zysk i procent.

2. każdy przedsiębiorca zastosował taką kombinację czynników produkcji, że osiąga maksymalny efekt produkcyjny przy minimalnym nakładzie, koszcie.

3. na wszystkich rynkach dóbr konsumpcyjnych i dóbr inwestycyjnych ukształtowały się jednolite ceny równoważące popyt i podaż.

4. na wszystkich rynkach czynników produkcji ukształtowały się jednolite ceny równoważące popyt i podaż.

5. nastąpiło wzajemne dostosowanie się kosztów, czyli cen czynników produkcji i dóbr inwestycyjnych do cen wyrobów gotowych.

Równowaga ulegnie zmianie wówczas, gdy pojawią się zmiany w wielkościach pozaekonomicznych.

Wallras doszedł do wniosku, że w warunkach równowagi istnieje równość oszczędności i inwestycji. O równości oszczędności i inwestycji decyduje stopa procentowa.

22

56

teoria własności

teoria stosunków społecznych

teoria ceny sprawiedliwej

teoria pieniądza

teoria procentu

teoria zysku

teoria płacy

praca

+

usługi

nakłady rzeczowe

jakość

ilość

ZIEMIA

Nadwyżkotwórczy

Czynnik wytwórczy (rzeczowy)

PRACA

Dodatkowy

czynnik wytwórczy

(ludzki)

SYSTEM EKONOMICZNY

TEORIA

POLITYKA GOSPODARCZA

METODOLOGIA

Teoria wymiany

Teoria produktu czystego

Teoria ekonomiczna

Teoria wartości i ceny

Teoria klas

Koncepcja jedynego podatku

Zbiór maksym

Porządek pozytywny

Porządek naturalny

Porządek naturalny

Porządek pozytywny

KLASA PRODUKTYWNA

KLASA JAŁOWA

KLSAS POSIADACZY ZIEMSKICH

Quesnay

1758 r.

Leontief

1941 i 1951 r.

Walras

1874 - 1877 r.

Marks

1867 r.

SMITH

1776

Podejście ogólne (ponadnarodowe)

LIST

1841

Podejście narodowe

HILDEBRAND

1848

ROSCHER

1854-1894

Podejście historyczne

SCHMOLLER

1900-1904

Spór o metodę

MENGER

1883-1884

Podejście teoretyczne

WEBER

1904 i 1922

SOMBART

1936

Instytucje polityczne

Polityka przyszłości (rozwój gospodarczy)

Handel międzynarodowy
i polityka handlowa

Polityka protekcjonizmu wychowawczego

Historia gospodarcza

(teoria stadiów rozwoju)

Opis doktryn ekonomicznych

Teoria sił wytwórczych
(potencjału produkcyjnego)

Marshal

Samuels

Arow i …

Walras

Menger

Javons

Qessney

Sey

---