Choroba

Choroba

pasożytnicza

pasożytnicza

Rola żywności i jej

Rola żywności i jej

zanieczyszczeń w przenoszeniu

zanieczyszczeń w przenoszeniu

chorób pasożytniczych

chorób pasożytniczych

Hanna Dianow, dietetyka, 6 maja

2010r.

Drogi zarażenia

Drogi zarażenia

Do organizmu żywiciela drobnoustroje i postacie inwazyjne

pasożytów mogą wnikać różnymi drogami drogą inhalacyjną

(wziewną), pokarmową, płciową oraz przez uszkodzoną błonę śluzową

jamy ustnej, skórę, spojówkę i rogówkę oraz do płodu przez łożysko.

Przez jamę ustną dostają się do organizmu żywicieli cysty

pierwotniaków oraz jaja i larwy helmintów. Jaja lub larwy przywr,

tasiemców i nicieni są aktywowane przez czynniki fizyczne i

substancje chemiczne działające w jelicie żywiciela. Do

najważniejszych należą: rozpuszczony CO2 lub niezdysocjowany kwas

węglowy a także potencjał oksydoredukcyjny, temperatura i stężenie

jonów wodorowych, enzymy, składniki żółci itp.

Przykłady chorób

Przykłady chorób

pasożytniczych – przewód

pasożytniczych – przewód

pokarmowy jako droga

pokarmowy jako droga

zarażenia

zarażenia

Pełzakowica (Entamoeba histolytica)

Balantidioza (Balantidium coli)

Kryptosporydioza (Cryptosporidium sp.)

Giardioza (Giardia intestinalis)

Hymenolepioza (Hymenolepis nana)

Hymenolepioza (Hymenolepis diminuta)

Włośnica (Trichinella spiralis)

Bąblowica (Echinococcus granulosus)

Tasiemczyca (Taenia saginata, Taenia solium)

Difylobotrioza (Diphyllobotrium latum)

Dipylidioza (Dipylidium caninum)

Glistnica (Ascaris lumbricoides)

Trichurioza (Trichuris trichiura)

Pełzakowica (

Pełzakowica (

Entamoeba

Entamoeba

histolytica

histolytica

)

)

Do zakażenia dochodzi najczęściej drogą pokarmową, poprzez

połknięcie cyst pierwotniaka wraz z pożywieniem lub wodą. Cysty E.

histolytica są oporne na stężenie chloru stosowanego w sieciach

wodociągowych, stosunkowo długo mogą pozostawać na powierzchni

owoców i warzyw jedzonych w postaci surowej. Mimo, iż pasożyt ten

występuje na terenie całej kuli ziemskiej, szczególnie narażone na

zakażenie są osoby podróżujące do obszarów endemicznych, czyli

strefy tropikalnej oraz subtropikalnej. Filtrowanie wody z reguły usuwa

cysty a gotowanie niszczy je.

Zapobieganie:
Badania kału (szczególnie osób wyjeżdżający
i powracającym ze strefy tropikalnej i subtropikalnej).
Dezynfekcja urządzeń sanitarnych.
Przestrzeganie higieny osobistej.
Ochrona wody przed stycznością z odchodami
(szamba z dala od wody pitnej).
Gotowanie wody pitnej.
Ochrona przed muchami i innymi owadami np. osy.

Balantidioza

Balantidioza

(

(

Balantidium coli

Balantidium coli

)

)

To choroba zakaźna, rozwijająca się w wyniku zakażenia

pierwotniakiem Balantidium coli.

Pierwotniak ten jest szeroko rozpowszechniony i zakażenie typowo

występuje u świń, które zarówno są rezerwuarem jak i gospodarzem

pasożyta. Do zakażenia człowieka dochodzi drogą oralną, poprzez

spożycie pożywienia lub wody skażonych świńskim kałem, który

zawiera cysty Balantidium coli. Opisywano również zakażenia drogą

bezpośredniego kontaktu z osobą

zakażoną.

Kryptosporydioza

Kryptosporydioza

(

(

Cryptosporidium

Cryptosporidium

sp.)

sp.)

Choroba pasożytnicza zajmująca jelita ssaków, wywoływana przez

pierwotniaka Cryptosporidium. Choroba szerzy się drogą fekalno-

oralną, zarażenie następuje po spożyciu zanieczyszczonej wody, a

głównym objawem u ludzi ze sprawnym układem odpornościowym

jest samoograniczająca się biegunka.

Giardioza (

Giardioza (

Giardia

Giardia

intestinalis

intestinalis

)

)

G. intestinalis występuje w postaci trofozoitu i cysty. Do zakażenia

lambliami dochodzi w wyniku połknięcia cyst wraz z pokarmem lub

wodą. Cysty te charakteryzują się dużą odpornością na czynniki

środowiska zewnętrznego - w wodzie chlorowanej w temperaturze 18

°C przeżywają do 3 miesięcy, w wodzie z rzeki lub jeziora do kilku

miesięcy, w wilgotnym kale ok. 3 tygodni. Cysty są usuwane

okresowo z organizmu wraz z kałem, lecz nieregularnie i w zmiennych

ilościach. Tam, gdzie fekalia stykają się z wodą pitną, powstają

idealne warunki do rozprzestrzeniania się zakażenia. Szczególnie

zagrożone są przydomowe studnie, korzystające z wód podskórnych

(często przeciekają do nich fekalia z przydomowych osadników

ścieków), wody w rzekach, jeziorach (nawet te najczystsze w górach).

Pierwotniak może też być przenoszony bezpośrednio między ludźmi

(np. między partnerami seksualnymi).

Hymenolepioza

Hymenolepioza

(

(

Hymenolepis nana,

Hymenolepis nana,

diminuta

diminuta

)

)

Jest najczęstszą w skali światowej tasiemczycą człowieka. W Polsce

występuje rzadko, przede wszystkim u dzieci. Do zarażenia dochodzi

poprzez zabrudzone kałem ręce, pożywienie lub zabawki.

Włośnica (

Włośnica (

Trichinella

Trichinella

spiralis

spiralis

, włosień kręty)

, włosień kręty)

Zakażenie następuje po zjedzeniu zakażonego mięsa świni lub dzika

albo jego przetworów zawierających inwazyjne larwy włośnia krętego,

nie poddanych odpowiedniej obróbce termicznej. Standardowe

gotowanie mięsa nie chroni przed zarażeniem. Gotowanie kilograma

mięsa w całości musi trwać ponad pół godziny, aby zginęły wszystkie

larwy. Nie jest możliwe zarażenie od chorej osoby. Larwy włośnia nie

osiągają u człowieka dojrzałości i lokalizują się w mięśniach, gdzie

ulegają otorbieniu (powstają cysty) i zwapnieniu.

Bąblowica (

Bąblowica (

Echinococcus

Echinococcus

granulosus

granulosus

, tasiemiec

, tasiemiec

bąblowcowy)

bąblowcowy)

Dojrzały tasiemiec pasożytuje w jelicie cienkim psowatych: psa, wilka,

szakala, lisa, rzadziej u innych mięsożernych ssaków (np. kota).

Oderwane proglotydy wydostają się samodzielnie przez odbyt na

powierzchnię skóry żywiciela ostatecznego. Jaja znajdujące się w

sierści zwierzęcia stanowią źródło inwazji dla żywiciela pośredniego,

także dla ludzi.

Tasiemczyca (

Tasiemczyca (

Taenia

Taenia

saginata

saginata

, tasiemiec

, tasiemiec

nieuzbrojony)

nieuzbrojony)

Wypełnione jajami człony tasiemca są wydalane wraz z kałem z

organizmu człowieka. Jaja są zjadane przez żywiciela bydło,

przekształcają się w larwy, przedostają się do mięśni, rzadziej

wątroby, płuc, nerek lub opon mózgowych. Zarażenie następuje w

przypadku zjedzenia zarażonego mięsa (np. surowej lub półsurowej

wołowiny)

Zamrażanie mięsa do -10°C zabija larwy pasożyta po ok. pięciu

dniach, ale wytrzymują one temperaturę nawet 45°C.

Tasiemczyca (

Tasiemczyca (

Taenia

Taenia

solium

solium

, tasiemiec

, tasiemiec

uzbrojony)

uzbrojony)

Cykl rozwojowy jest prawie taki sam jak u tasiemca nieuzbrojonego z

tym wyjątkiem, że żywicielem pośrednim tasiemca uzbrojonego jest

świnia. W związku z tym tasiemcem uzbrojonym można się zarazić

zjadając niedogotowaną wieprzowinę, pochodzącą od zakażonej

świni.

Difylobotrioza –

Difylobotrioza –

(

(

Diphyllobotrium latum

Diphyllobotrium latum

,

,

bruzdogłowiec szeroki)

bruzdogłowiec szeroki)

Żywicielem ostatecznym jest ssak, może być nim człowiek.

Plerocerkoid bruzdogłowca osiedla się w mięśniach ryb, gdzie może
przebywać przez kilkanaście lat. Po połknięciu przez ssaka, poprzez

spożywanie zarażonego mięsa ryb, osiedla się w jego jelitach i osiąga

postać dorosłą.

Dipylidoza (

Dipylidoza (

Dipylidium

Dipylidium

caninum

caninum

, tasiemiec psi)

, tasiemiec psi)

Zwierzęta zarażone tasiemcem przejawiają zachowania wskazujące

na świąd okolicy odbytu. Najbardziej zaskakującą cechą zarażenia

jest wydalanie proglotydów pasożyta. Mogą one być znajdywane w

okolicy odbytu, w kale, pieluchach, niekiedy w pomieszczeniach w

których przebywają zwierzęta i zarażone dzieci. Świeżo wydalone

proglotydy mają zdolność ruchu i mogą być omyłkowo brane za

czerwie much. Często zarażenie następuje w przypadku zjedzenie

owada z cysticerkoidem tasiemca.

Glistnica (

Glistnica (

Ascaris

Ascaris

lumbricoides

lumbricoides

, glista ludzka)

, glista ludzka)

Glistą można się zarazić jedząc niedomyte warzywa, które były

nawożone ludzkimi fekaliami, lub pijąc zanieczyszczoną wodę (np. w

czasie kąpieli w jeziorze, rzadziej basenie).

Trichurioza (

Trichurioza (

Trichuris

Trichuris

trichiura

trichiura

, włosogłówka

, włosogłówka

ludzka)

ludzka)

Można się zarazić tak samo jak tasiemcem, poprzez wypicie

zanieczyszczonej wody, w której mogą znajdować się jej jaja czy też

zjedzenie surowego, zakażonego mięsa, niedomytych owoców lub

warzyw. Występuje w krajach, gdzie jest sucho i ciepło.

Rola pożywienia i wody w

Rola pożywienia i wody w

szrzeniu się pasożytów

szrzeniu się pasożytów

wśród ludzi.

wśród ludzi.

Pożywienie i woda odgrywają ważną rolę w szerzeniu się pasożytów

wśród ludzi, a pewne zwyczaje żywieniowe wzmagają ryzyko

zarażenia. Najczęściej następuje ono przez spożywanie surowego

bądź niedostatecznie dogotowanego zarażonego pożywienia lub

przez wtórne zanieczyszczenie po ugotowaniu. Należy sądzić, że

zarówno nieprzestrzeganie zasad higieny osobistej w trakcie

przygotowywania posiłków, jak i nawożenie niektórych upraw

odchodami ludzkimi zwiększa ryzyko zarażenia.

Obecnie dostrzega się tendencje do zredukowania pewnych etapów

przygotowywania produktów mięsnych. Używanie mniejszej ilości soli,

słabsze wędzenie lub smażenie pozwala zachować wartości odżywcze

pożywienia, lecz jednocześnie sprzyja możliwości przeżywania

stadiów inwazyjnych pasożytów, np. metacerkarii przywr, larw i jaj

tasiemca nieuzbrojonego i uzbrojonego, larw i jaj nicieni, cyst i oocyt

pierwotniaków

Narażenie na zarażenie

Narażenie na zarażenie

Na zarażenie pasożytami zwierząt narażone są osoby wykonujące

zawód związany ze zwierzętami, np. weterynarze, opiekunowie

zwierząt w ogrodach zoologicznych, jak również ludzie, którzy

spożywają surowe lub półsurowe mięso zwierząt. Przykładami takich

pasożytów są między innymi nicienie i tasiemce.

Ponad miliard ludzi mieszka w rejonach wiejskich

krajów rozwijających się (dane te nie dotyczą Chin),

gdzie brak jest urządzeń sanitarno-kanalizacyjnych.

Nic dziwnego zatem, że środowisko w tych rejonach

świata jest zanieczyszczone odchodami ludzkimi.

Biologiczne

Biologiczne

zanieczyszczenie wody

zanieczyszczenie wody

Krajach wysoko rozwiniętych ludzie z reguły mają zagwarantowany

dostęp do bezpiecznej wody pitnej, podczas gdy dla większości ludzi

na świecie bezpieczna woda pitna jest luksusem. Biegunka, której

wystąpienie zależy w dużej mierze od jakości wody, jest jedną z

najważniejszych przyczyn śmiertelności niemowląt w krajach

rozwijających się.

Woda może być zanieczyszczona cystami Giardia (ścieki komunalne,

odchody domowych i dzikich zwierząt), Entamoeba histolytica,

Cryptosporidium (oocyty wydalane z kałem ludzi i zwierząt, w

ściekach rolniczych, gnojowicy, do zarażenia przyczynia się także

zanieczyszczenie owoców i warzyw, niepasteryzowane mleko,

nawożenie zarażonymi odchodami).

Praktyki i zwyczaje

Praktyki i zwyczaje

kulinarne a ryzyko

kulinarne a ryzyko

zarażenia

zarażenia

Niektóre praktyki i zwyczaje kulinarne zwiększają ryzyko zarażenia.

Wysoka częstość występowania tasiemca nieuzbrojonego wśród ludzi

w Afryce i Ameryce Pd. stwierdzana jest na obszarach, gdzie istnieje

niski poziom higieny i istnieje zwyczaj jedzenia surowej wołowiny.

Hiperendemiczne występowanie tasiemca uzbrojonego wśród

aborygenów w zachodniej Indonezji jest związane z prymitywnymi

warunkami życia, hodowlą świń, które nie są trzymane w

zamkniętych pomieszczeniach oraz ze starym zwyczajem

przyrządzania posiłków z wieprzowiny („gotowanie” między gorącymi

kamieniami), który nie powoduje zniszczenia larw tasiemca.

Praktyki i zwyczaje

Praktyki i zwyczaje

kulinarne a ryzyko

kulinarne a ryzyko

zarażenia

zarażenia

Klonorchioza wywoływana przez przywrę chińską jest częsta w

krajach, gdzie delikatesem są posiłki z surowych ryb i gdzie w

rybnych stawach hodowlanych do nawożenia plantacji alg stosuje się
kał ludzki. Ponieważ metacerkarie przywry chińskiej przeżywają takie

zabiegi kulinarne jak solenie, marynowanie, suszenie i wędzenie,

klonorchioza może wystąpić u osób w innych regionach świata, do

których importuje się ryby z rejonów endemicznych.

Praktyki i zwyczaje

Praktyki i zwyczaje

kulinarne a ryzyko

kulinarne a ryzyko

zarażenia

zarażenia

W krajach dalekiego wschodu często spożywa się surowe lub

półsurowe kraby, które uprzednio były solone lub marynowane w

occie lub winie. Roztwory te koagulują białka mięsni skorupiaków,

lecz nie niszczą metacerkarii przywry płucnej. W krajach dalekiego

wschodu rozpowszechniony jest też zwyczaj spożywania orzechów i

kasztanów wodnych, co zwiększa ryzyko szerzenia się przywry

jelitowej.

Praktyki i zwyczaje

Praktyki i zwyczaje

kulinarne a ryzyko

kulinarne a ryzyko

zarażenia

zarażenia

Czasami brak paliwa do sporządzania dostatecznie ugotowanych

posiłków zmusza mieszkańców Arktyki do spożywania surowego

mięsa niedźwiedzi polarnych i morsów. Ten fakt łącznie z

kanibalizmem między arktycznymi drapieżnikami powoduje

utrzymywanie się włośnicy u dzikich zwierząt, a jednocześnie wpływa

na występowanie wysokiego odsetka inwazji u Eskimosów.

Medycyna

Medycyna

niekonwencjonalna

niekonwencjonalna

Różne powody skłaniają ludzi do korzystania z usług medycyny

niekonwencjonalnej. Często wynika to z braku dostępu do lekarzy lub

z lokalnej tradycji. Ludzie korzystają także z usług znachorów i

szamanów, gdy zawodzą metody współczesnej medycyny. Istnieje

wiele praktyk związanych z medycyną ludową, które powodują nie

tylko szerzenie się chorób pasożytniczych, ale również zagrażają

życiu ludzi.

Medycyna

Medycyna

niekonwencjonalna

niekonwencjonalna

Niektóre grupy etniczne na dalekim wschodzie stosują sok wyciśnięty

z krabów jako środek leczniczy, co sprawia, że zamiast leczenia

następuje zarażenie przywrą płucną. Stwierdzono także, że odchody

psa stanowią domieszkę do niektórych „leków” stosowanych przez

ludy nilo-hamickie. Praktyka ta znana była grupom pasterskim już w

starożytnym Egipcie, a do XIX w. stosowana była także w Islandii.

Wykorzystywanie „środków leczniczych” zawierających kał psa wiąże

się z ryzykiem zarażenia tasiemcem E. granulosus.

- Utrzymywać higienę podczas przygotowywania posiłków (m.in.
mycie rąk);
- Dbać o czystość spożywanych przez nas owoców i warzyw;
- Upewniać się, że spożywana przez nas woda jest przegotowana lub
uzyskiwana z bezpiecznego źródła (np. butelkowana woda mineralna
lub źródlana);
- Zapobiegać spożywaniu żywności niedogotowanej, niedosmażonej,
niedopieczonej, surowej lub półsurowej,
zwłaszcza mięsa wołowego,
wieprzowego oraz ryb;
- Spożywane przez nas mięso
pochodziło z wiadomego źródła i było
przebadane.

Aby uniknąć zarażenia

Aby uniknąć zarażenia

pasożytami, pamiętajmy

pasożytami, pamiętajmy

aby:

aby: