Adam Podgórecki (1925 –
1998)



Był jednym z uczestników prywatnego
seminarium u Prof. Jerzego Landego, który
zaraził go fascynacją myślą L. Paterażyckiego.



Pomysłodawca i współorganizator Instytutu
Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji UW.



Po 3 latach na skutek zarzutów „o
prowadzeniu działalności antypaństwowej”
jego zakład został rozwiązany, on sam
przeniesiony do Instytutu Filozoficznego UW,
a po roku niemal wszyscy członkowie
Instytutu zostali usunięci z UW.

Adam Podgórecki



W 98 r. po 22 latach odwiedził Polskę, a w

międzyczasie przebywał w Holandii, wielkiej

Brytanii, Onati i Ottawie.



Przyczyną usunięcia z Instytutu

prawdopodobnie był raport składający się na

całościową analizę społeczeństwa Polskiego

„Diagnostyczny obraz niektórych trudnych

problemów społeczeństwa polskiego oraz

refleksje socjotechniczne” (1974), która została

przekazana władzom politycznym jako

niezależna ekspertyza naukowa. Inicjatywa ta

została uznana za wyraz impertynencką

ingerencję w zastrzeżone władzy kompetencje

i skutkowała rozwiązaniem zakładu IPSiR UW.

Adam Podgórecki



Autor ponad 20 książek i kilkuset publikacji
naukowych



Wydał także około 50 tomów przypowieści
fikcyjnego mędrca chińskiego SI-tiena.



Np.„Jak rządzić innymi i jak rządzić sobą”



Stworzyl podstawy socjotechniki



Prowadzil badania opinii publicznej
(uzywane do dzis)



Stworzyl socjologie prawa jako dyscypline
w Pl I byl jednym z pionierow w Europie

Prawo wg A.
Podgóreckiego



1. Teoria dualizmu prawa



2. Koncepcja legitymizacji
systemu społecznego/prawa



3. Etyka globalna



4. Zalążki teorii systemów

Inspiracje



1. Petrażycki wyróżnia prawo
oficjalne/nieoficjalne, intuicyjne i pozytywne.
Ehrlich prawo żywe, prawnicze i pozytywne.



Podgórecki kontynuuje intuicję, że prawo jest
zjawiskiem pluralistycznym a nie
jednorodnym.



2. Nawiązuje do Durkheima i Webera
pozostając w nurcie socjologii
funkcjonalistycznej.



3. Relacja prawa oficjalnego i nieoficjalnego
ma w horyzoncie zjawisko anomii.

Historia chłopca i kolejarza



1. Prawo rzadko ingeruje w potoczne sprawy życiowe w
sposób oficjalny, mimo że są one przesiąknięte elementami
prawnymi



2. Między chłopcem a kolejarzem zawiązała się umowa oparta
nie na prawie, ale na POCZUCIU PRAWNYM, „Do ut est”



3. Rodzice chłopca żle spełniali swoje role opiekunów oparte
na prawie rodzinnym i stracili kontrole nad chłopcem.



4. Reakcja nauczyciela, oparta była na obowiązującym prawie



5. Chłopiec przeniósł sprawe z płaszczyzny formalnej na
nieformalną, by uniknąć sankcji



6. Kolejarz wszedl w rolę egzekutora praw rodzicielskich co
jest uzurpacja w świetle prawa oficjalnego, ale
usprawiedliwiona w świetle POCZUCIA PRAWNEGO.

Prawo



to mixtum compositum, byt
niejednorodny



Prawo to zintegrowane,
współistniejące schematy relacji,
opierające się na regule do ut des
(zasada wzajemności) o charakterze
formalnym i nieformalnym.

Prawo



Prawo oficjalne



stanowione lub
uznawane przez
władze, dysponujące
przemocą narzucenia
swojej woli jeśli chodzi
o treść i stosowanie.



Prawo nieoficjalne



prawo istniejące w
„horyzontalnych”
relacjach między
ludźmi, opierające się
na dobrowolnej
współpracy wynikającej
z uświadomienia sobie
swoich praw i
obowiązków w stosunku
do pozostałych – bez
interwencji władzy
politycznej i bez niej.

Relacja Prawa Oficjalnego i
Nieoficjalnego



Jeśli wzajemność jest zachwiana, to
dezintegracji ulega integracyjna
funkcja prawa a życie społeczne
nabiera cech anomii. Im większa
zgodność tym większa integracja.
Wobec czego prawo jest podstawową
formą więzi społecznych,
decydującym o istnieniu lub
nieistnieniu społecznego życia ludzi.

Relacja Prawa Oficjalnego i
Nieoficjalnego



Niezgodność między prawem
oficjalnym a nieoficjalnym, powoduje
pytania o konsekwencje niezgodności
między narzuconym porządkiem
prawnym a porządkiem wytworzonym
spontanicznie. A więc pyta również o
granice funkcjonowania w porządku
prawnym pozbawionego sensu dla
jego uczestników.

Relacja Prawa Oficjalnego i
Nieoficjalnego



Podgórecki dokonuje rehabilitacji
prawa, skoro nie jest ono wyłącznie
formalne i narzucone a działa
również na zasadzie wzajemności,
powoduje, że staje się ono na
powrót czynnikiem integrującym,
centralnym elementem życia
społecznego wokół którego mogą
budować się inne stosunki społeczne.

Co wpływa na przestrzeganie
prawa?



Co więc sprawia, że prawo oficjalne i
nieoficjalne może być sprzężone lub
rozprężone?



Działanie prawa jest zapośredniczone
przez 3 zmienne: ustrój społeczny,
kulturę grupy społecznej i
osobowość adresata prawa. Te
zmienne mogą się przyczynić do
przestrzegania prawa lub przeciwnie
do ich odrzucania i naruszania.

Konsekwencje



To pozwala Podgóreckiemu połączyć
prawo z jego pozaprawnym
otoczeniem: czyli że czynniki wsparcia
konkretnych norm mogą iść z zewnątrz
a nie z wewnątrz, czyli samych norm.
Prawo nie jest zamkniętym zjawiskiem,
a jest uzależnione od innych sił
społecznych, czyli jest wypadkową
szerszych zjawisk i procesów a nie
zamkniętym systemem.

Hipoteza trójstopniowego
działania prawa –



Przepis prawny odziaływuje na zachowanie
społeczne poprzez trzy zmienne:



Znaczenie jakie nadaje przepisowi rodzaj
stosunków społeczno – gospodarczych, w
których przepis obowiązuje



Typ podkultury – w ramach danego ustroju
społeczno – gospodarczego



Typ osobowości adresatów prawa:
typologie postaw, osobowości, różne typy
etyki,

Krytyka Weberowskiej  typologii
form legitymizacji władzy



Problem niezgodności prawa oficjalnego i
nieoficjalnego, prowadzi Podgóreckiego do
pytania o formy legitymizacji porządku
społecznego i w jego ramach porządku
prawnego.



Podgórecki przeciwstawia Weberowskiej
typologii (

Charyzmatyczna, Tradycyjna,

Biurokrtayczna Racjonalna)

własną

alternatywną systematyzację, pozbawioną
objawów sakralności i zawierającą
perwersyjne formy legitymatyzacji władzy:

Legitymizacja władzy wg
Podgóreckiego



1. Legitymizacja oparta na „fałszywej

świadomości”



2. Legitymizacja „ślepego zaułka” –

przeświadczenie, że ustrój jest fatalny, ale

próba jego zmiany przyniesie jeszcze gorsze

rezultaty, a utrzymanie status quo wymaga

minimalnego stopnia współpracy.



3. Legitymizacja „brudnej wspólnoty”-

uwikłanie w sieci interesów, mimo

potępienia lub niechęci, niemożliwość

wycofania się:



4. Legitymizacja opresyjna/represyjna -

posłuch wymuszony jest przymusem lub

obawą

Legitymizacja władzy wg
Podgóreckiego

Wyróżnianie różnych typów

legitymizacji powinno uwzględniać
istnienie w społeczeństwie prawa
pozytywnego i prawa intuicyjnego
oraz związki między nimi, a także
akceptację lub odrzucenie istniejącej
rzeczywistości społecznej, a
zwłaszcza systemu prawnego.

Prawo



„Normalne prawo” spełnia dwa
warunki:

1. „Odpowiedniej” relacji prawa

oficjalnego i nieoficjalnego. Jednakże
z obserwacji wynika, że istniejąca
zgodność może przybrać formę
patologii. „odpowiedniość” = sama
możliwość.

Prawo

2. Istnienie zgodności pomiędzy

ostatecznie wygenerowanym porządkiem
prawnym (konfiguracja prawa
oficjalnego, pozytywnego i czynników
pozaprawnych) a wartościami.

Koncepcja etyki globalnej – każda

jednostka jest zobowiązana do
nieszkodzenia innej i odczuwania
odpowiedzialności za losy wszystkich
istot żywych.

Rola prawa



W jaki sposób prawo
(pozytywne i intuicyjne)
zapewnia integralność systemu
społecznego?



Zadanie socjologii prawa, by
odpowiedzieć na to pytanie.



Od kiedy prawo jest spoiwem?
Marks, Weber, Durkheim wskazywali
na pozaprawne czynniki.

„Polish society”



Socjologiczna analiza zmierzająca do

„wyjaśnienia unikalnego charakteru

społeczeństwa Polskiego” (1995) : szczególne

położenie geopolityczne, tolerancja polityczna

i religijna, kultywowanie sąsiedzkiej

wspólnoty, skłonność do tworzenia

narodowych mitów i legend, tworzenie

autotelicznych grup odniesienia (traktowanych

jako wartość samoistna), fasadowość etosu,

postawa spektakularnej pryncypialności

(przypisywanie pewnym normom sakralnego

znaczenia), roszczeniowa orientacja życiowa,

negatywne nastawienie do prawa.

„Polish society”



Z unikalnym charakterem polskiego

społeczeństwa, w którym dominuje

instrumentalizm, i postawa „pałubiczna”,

autoironia i niezdolność do zbiorowej realizacji

konkretnych zadań, idzie unikalnośc polskiej

socjologii, która wprowadza takie koncepcje jak:



Typy ładu społecznego, działania pozorne,

metapostawy, etos.



Zakończenie książki:



„Okres postkomunistyczny stwarza

normatywnemu dziedzictwu komunizmu dobre

warunki przetrwania” Kolejne lata od wydania

książki obrazują, że ta teza był trafna.

Art. 23 Kodeks rodzinny



Art. 23. Małżonkowie mają równe prawa i
obowiązki w małżeństwie. Są obowiązani
do wspólnego pożycia, do wzajemnej
pomocy i wierności oraz do współdziałania
dla dobra rodziny, którą przez swój związek
założyli.



Analiza orzecznictwa:



Obowiązki kobiety sformułowane poztywnie



Obowiązki mężczyzny sformułowane
negatywnie

Analiza orzecznictwa:



Obowiązki kobiety sformułowane
poztywnie:



dbać o dzieci i innych członków rodziny,
wykonywać prace domowe (sprzątać,
gotować, prać)



Obowiązki mężczyzny sformułowane
negatywnie: nie powienien nadużywać
alkoholu, znęcać się nad żoną i dziećmi,
zdradzać żony)



[M. Fuszara]

Z uzasadnienia wyroku z dnia 19 grudnia
2012 roku, Sąd Apelacyjny w Łodzi,
Wydział I Cywilny



“Słusznie sąd pierwszej instancji ustalił, że powódka

przyczyniła się do powstania szkody w 20%. Powódka

pomimo młodego wieku była osoba dorosłą, sprawna

wówczas intelektualnie (nie pila alkoholu), a zatem

winna oceniać całą sytuację rozsądnie. Skoro M. K.

(1) i ona byli na zabawie tanecznej, gdzie był

dostępny alkohol, to skoro prosił on powódkę aby

prowadziła w drodze powrotnej jego samochód, to

kierując się doświadczeniem życiowym i logicznym

rozumowaniem oznaczało, że zamierzał pic alkohol.

W polskiej rzeczywistości żaden mężczyzna

dobrowolnie nie odda kobiecie swojego

samochodu, jeżeli jest zdolny do jego

prowadzenia (trzeźwy)”.