SOCJOLOGIA

19.11.2013

Leon Petrażycki, Eugen Ehrlich, Adam Podgórecki

Leon Petrażycki (1867 – 1931)

1. Życiorys:

   1. urodzony na Witebszczyźnie

   2. studiował medycynę w Kijowie; po dwóch latach przeszedł na prawo

   3. pracował w Berlinie i w Ministerstwie Sprawiedliwości w Petersburgu

   4. 1918: katedra socjologii prawa Uniwersytetu Warszawskiego

   5. 1931: samobójstwo na tle załamania nerwowego

   6. ojciec pluralizmu prawniczego

2. Prace:

   1. „Wstęp do nauki prawa i moralności”

   2. „Teoria prawa i państwa w związku z teorią moralności”

   3. „Socjologia” (opracowanie na podstawie wykładów)

3. Psychologiczna teoria prawa

   1. „Prawo i moralność to przeżycia emocjonalne, która aktualizują się w zależności od faktu ich doznawania przez poszczególne jednostki.”

   2. podstawą prawoznawstwa ma być stanowisko psychologiczne

   3. wielopłaszczyznowe ujęcie prawa

   4. krytyka prawa pozytywnego

   5. intuicyjne ujęcie prawa

4. Rola i definicja socjologii

   1. socjologia to teoria rozwoju społecznego

   2. zmiany społeczne zmierzają ku konkretnemu celowi: panowaniu powszechnej, racjonalnej i czynnej miłości między ludźmi

   3. socjologia zajmuje się zachowaniami zbiorowymi, a zachowaniami zbiorowymi rządzą prawne prawidłowości, które podlegają zasadom przystosowań będącym procesem „nieświadomie genialnego” przystosowania się

5. Rodzaje przystosowań:

   1. gatunkowe: darwinowska walka o byt i przetrwanie gatunku

   2. osobiste: egocentryczne przystosowanie do warunków życia zewnętrznego na drodze prób i błędów oraz kojarzenia emocji repulsywnej (negatywnej) z postępowaniem szkodliwym, a emocjo apulsywnej (pozytywnej) z postępowaniem korzystnym; intelektualne rozeznanie nie nadąża za szybkością zdarzeń

   3. społeczne: reakcje na zachowanie ludzi z tej samej grupy społecznej; działanie dla dobra grupy

6. Emocje jako zjawiska psychiczne

   1. zjawiska psychiczne:

      1. poznanie (czucia i wyobrażenia) [bierne]

      2. uczucia (przeżycia przyjemności i przykrości) [bierne]

      3. akty woli [aktywne]

      4. zjawiska o mieszanym charakterze (np. głód) o naturze doznawczo-popędowej [emocje (impulsje)]

         1. pierwotna podstawa rozwoju psychiki, wywołują procesy fizjologiczne, psychiczne i wolicjonalne i stają się przyczyną zachowania człowieka wobec świata zewnętrznego

         2. cztery podstawowe: radość, gniew, strach, smutek

         3. etyczne, senne, towarzyskie bądź estetyczne:

            1. etyczne: inaczej „obowiązku”; rodzaj wewnętrznego ograniczenia w postaci wewnętrznego głosu lub głosu istoty wyższej; przeżycia zasadnicze (samo wyobrażenie powoduje emocję repulsywną lub apulsywną)

         4. moralne bądź prawne:

            1. moralne: poczucie obowiązku bez przekonania o uprawnieniu drugiej strony; jednostronnie imperatywny charakter

            2. prawne: swój obowiązek postrzegany jako czyjaś niezależność; niewykonanie obowiązku to niewykonanie szkody; dwustronny atrybutywno-imperatywny charakter

7. Prawo a moralność

   1. moralność wytwarza poczucie obowiązku, prawo buduje świadomość własnych uprawnień

   2. prawo wymaga konformistycznych zachowań, moralność – nonkonformistycznych

   3. „moralność to szampan, prawo to woda”

8. Prawo

   1. zjawisko psychologiczne i empiryczne

   2. może być badane przez introspekcję

   3. forma przeżycia prawnego (emocje i impulsje):

      1. moralnego: wrażenie, że norma prawna jest rezultatem decyzji zewnętrznej; świadomość oparta na faktach normatywnych

      2. intuicyjnego: wyobrażenie, ze norma wynika z wewnętrznych przekonań autonomicznie; prawo utożsamiane ze sprawiedliwością; charakter indywidualnie zmienny

9. Podział prawa

   1. pozytywne:

      1. jego treść da się ustalić w drodze zewnętrznych faktów prawnych

      2. charakter szablonowy (wyraża się kategoriami ogólnymi i abstrakcyjnymi)

      3. nie nadąża za zmieniającym się życiem

   2. intuicyjne:

      1. charakter indywidualny

      2. jego treść zależy od indywidualnych cech jednostki

      3. istnieje w związkach między ludźmi i w życiu codziennym (np. w transakcjach, ofertach, terminach płatność etc.)

      4. załatwianie spraw normowanych prawnie bez świadomości tych praw

      5. zastosowanie wymusza grupa; w przypadku konfliktów następuje odwołanie do regulacji

   3. musi istnieć zgodność treści naczelnych zasad prawa pozytywnego i prawa intuicyjnego, gdyż na tym opiera się porządek prawny

10. Perspektywa psychologiczna

    1. istotny jest tylko rodzaj wyobrażenia(?) uzasadnienia norm

    2. jeśli odczuwamy emocje imperatywno-atrybutywne bez związku z faktami prawotwórczymi, to mamy do czynienia z prawem intuicyjnym

    3. konsekwencja psychologicznego poglądu na prawo

Eugen Ehrlich (1862 – 1922)

1. Życiorys:

   1. żył w klimacie wielokulturowości

   2. rektor uniwersytetu w rodzinnych Czerniowcach

   3. nawrócony na katolicyzm

   4. lingwista

2. Prawo żywe

   1. efekt analizy historycznej, według które prawo jest ujmowane jako fakt społeczny

   2. kryterium rozpoznania: uczucie wywołane naruszeniem normy

   3. pierwsze przed prawem pozytywnym

   4. przepisy prawa historycznie wzięły się z uogólnienia decyzji sądowych i są instrukcjami dla sądów w kwestii rozstrzygania spraw

   5. realnie funkcjonuje w grupach i zbiorowościach społecznych

   6. wpływa na sposób jest stosowania w sądownictwie

Adam Podgórecki (1925 – 1998)

1. Życiorys:

   1. pomysłodawca i współzałożyciel Instytutu Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji UW; zamknięty po trzech latach, Podgórecki przeniósł się do Instytutu Filozoficznego UW, a po roku został usunięty z uczelni

   2. fascynacja działalnością Petrażyckiego

   3. ponad 20 książek i kilkaset publikacji naukowych

   4. stworzył podstawy socjotechniki

   5. prowadził badania opinii publicznej

   6. stworzył socjologię prawa jako dyscyplinę w Polsce

2. Prawo

   1. teoria dualizmu prawa

   2. koncepcja legitymizacji systemu społecznego/prawa

   3. etyka globalna

   4. zalążki teorii systemów

   5. byt niejednorodny

   6. prawo to zintegrowane, współistniejące schematy relacji, opierające się na regule „do ut est” (zasada wzajemności) o charakterze formalnym i nieformalnym

   7. prawo oficjalne: stanowione lub uznawane przez władze, dysponujące mocą narzucenia swojej woli jeśli chodzi o treść i stosowanie

   8. prawo nieoficjalne: istniejące w „horyzontalnych” relacjach między ludźmi, opierające się na dobrowolnej współpracy wynikającej z uświadomienia sobie swoich praw i obowiązków w stosunku do pozostałych, bez interwencji władzy politycznej

   9. warunki: „odpowiednia” relacja prawa oficjalnego i nieoficjalnego (chociaż może ona przybrać formę patologii) oraz istnienie zgodności między ostatecznie wygenerowanym porządkiem prawnym (konfiguracja prawa pozytywnego, oficjalnego i czynników pozaprawnych) a wartościami

   10. koncepcja etyki globalnej: każda jednostka jest zobowiązana do nieszkodzenia innej i odczuwania odpowiedzialności za losy wszystkich istot żywych

3. Historia chłopca i kolejarza

   1. prawo rzadko ingeruje w potoczne sprawy życiowe w sposób oficjalny, mimo że są one przesiąknięte elementami prawnymi

   2. między chłopcem a kolejarzem zawarła się umowa oparta na poczuciu prawnym

   3. rodzice chłopca źle spełniali swoje role społeczne bycia rodzicami

   4. reakcja nauczyciela oparta była na obowiązującym prawie

   5. chłopiec przeniósł sprawę z płaszczyzny formalnej na nieformalną, by uniknąć sankcji

   6. kolejarz wszedł w rolę egzekutora praw rodzicielskich, co jest uzurpacją w świetle prawa oficjalnego, ale usprawiedliwione w świetle poczucia prawnego

4. Inspiracje

   1. Petrażycki wyróżnia prawo oficjalne i nieoficjalne, intuicyjne i pozytywne; Ehrlich prawo żywe, prawnicze i pozytywne; Podgórecki kontynuuje teorię, że prawo jest zjawiskiem pluralistycznym, a nie jednorodnym

   2. nurt socjologii funkcjonalistycznej (nawiązanie do Webera i Durkheima)

   3. relacja prawa oficjalnego i nieoficjalnego opiera się na zjawisku anomii

5. Relacja prawa oficjalnego i nieoficjalnego

   1. jeśli wzajemność jest zachwiana, to dezintegracji ulega funkcja prawa, a życie społeczne nabiera cech anomii; im większa zgodność tym większa integracja

   2. prawo jest podstawową formą więzi społecznych, decydującą o istnieniu bądź nieistnieniu społecznego życia ludzi

   3. rehabilitacja prawa; skoro nie jest ono wyłącznie formalne i narzucone, tylko działa również na zasadzie wzajemności, to powoduje, że staje się ono na powrót czynnikiem integrującym, centralnym elementem życia społecznego, wokół którego mogą budować się inne stosunki społeczne

6. Co wpływa na przestrzeganie prawa?

   1. trzy zmienne:

      1. ustrój społeczny

      2. kultura grupy społecznej

      3. osobowość adresata prawa

   2. czynniki wsparcia konkretnych norm prawnych mogą być zewnętrzne zamiast płynąć z samych norm

   3. prawo jest uzależnione od innych sił społecznych, jest wypadkową szerszych zjawisk i procesów, a nie zamkniętym systemem

7. Hipoteza trójstopniowego działania prawa

   1. oddziaływanie przepisu prawnego na zachowanie społeczne poprzez trzy zmienne:

      1. znaczenie nadawane przepisowi przez rodzaj stosunków społeczno-gospodarczych, w jakich ów przepis obowiązuje

      2. typ podkultury w ramach danego ustroju społeczno-gospodarczego

      3. typ osobowości adresatów prawa (typologie postaw, osobowości, różne typy etyki)

8. Krytyka weberowskiej typologii form legitymizacji władzy

   1. Weber: typologia charyzmatyczna, tradycyjna, biurokratyczna, racjonalna

   2. Podgórecki: brak objawów sakralności; perwersyjne formy legitymizacji władzy

9. Legitymizacja władzy

   1. legitymizacja oparta na „fałszywej świadomości”

   2. legitymizacja „ślepego zaułka”: przeświadczenie, że ustrój jest fatalny, ale próba jego zmiany przyniesie jeszcze gorsze rezultaty, a utrzymanie status quo wymaga minimalnego stopnia współpracy

   3. legitymizacja „brudnej wspólnoty”: uwikłanie w sieć interesów pomimo potępienia lub niechęci, niemożliwość wycofania się

   4. legitymizacja opresyjna/represyjna: posłuch wymuszony jest przymusem lub obawą

   5. typologia legitymizacji ma uwzględniać podział prawa na intuicyjne i pozytywne oraz istnienie związków między nimi, a także akceptację lub odrzucenie istniejącej rzeczywistości społecznej, zwłaszcza systemu prawnego

10. „Polish society”

    1. dominacja instrumentalizmu, autoironii, niezdolności do zbiorowej realizacji konkretnych zadań

    2. koncepcje unikalne dla polskiej socjologii:

       1. typy ładu społecznego

       2. działania pozorne

       3. metapostawy