Leon Petrażycki(1867-1931)



Urodził się na Witebszczyźnie, jako syn

powstańca styczniowego.



Podjął studia medyczne w Kijowie, po dwóch

latach przeniósł się na prawo. Otrzymał

stypendium rządu rosyjskiego wyjechał do

Berlina. Po powrocie pracował w

Ministerstwie Sprawiedliwości w Petersburgu

i tam uzyskał stopień doktora i profesora.



W 1918 objął stworzoną dla niego Katedrę

Socjologii Prawa na Uniwersytecie

Warszawskim



Po załamaniu nerwowym w 1931 popełnił

samobójstwo.

Leon Petrażycki

Najważeniejsze prace



„Wstęp do nauki prawa i moralności” 1905



„Teoria prawa i państwa w związku z teorią

moralności” 1907



Rękopis “Socjologii” pisanej przez

Petrażyckiego został zagubiony. Dwa pierwsze

rękopisy zaginęły podczas I wojny światowej,

trzeci był przechowywany w mieszkaniu w

Warszawie, ale został skradziony. Socjologia

Petrażyckiego znana jest głównie z opracowania

J. Landego.



Lande zwykł mówić, że nad twórczością

Petrażyckiego działa „opaczność” nie

„Opatrzność”.

Psychologiczna teoria
prawa



„Stanowisko psychologiczne powinno

stanowić podstawę prawoznawstwa”



„Wstęp do nauki prawa i moralności

”



Prawo i molarność to przeżycia emocjonalne,

które aktualizują się w zależności od faktu

ich doznawania przez poszczególne

jednostki.



Prekursor wielopłaszczyznowego ujęcia

prawa.



Autor intuicyjnego ujęcia prawa.

Rola i definicja
Socjologii



Socjologia jest teorią rozwoju

społecznego. Zmiany społeczne

zmierzają ku pewnemu celowi:

panowanie racjonalnej i czynnej

powszechnej miłości między ludźmi.

Socjologia zajmuje się zachowaniami

zbiorowymi, a zachowaniem zbiorowym

rządzą pewne prawidłowości, które

podlegają zasadom przystosowań,

który jest procesem „nieświadomie

genialnego” przystosowania się.

Rodzaje przystosowań



1. Gatunkowe – darwinowska walka o byt i

przetrwanie gatunku: matka z narażeniem życia

ratuje swoje dziecko, mechanizmy obronne gatunku

są wkomponowane w psychikę



2. Osobiste - egocentryczne przystosowanie do

warunków życia zewnętrznego, które jest korzystne

dla osobnika; krystalizacja na drodze prób i błędów

oraz przez kojarzenie emocji repulsywnej

(negatywnej) z postępowaniem szkodliwym a emocji

apulsywnej (pozytywnym ) z postępowaniem

korzystnym. Intelektualne rozeznanie nie nadąża za

szybkością zdarzeń. (np. pokojowy piesek Pikuś, który

dostaje w skóre czarną teką - rodzi się emocja a nie

rozumowanie (el. racjonalne i nieracjonalne)

Rodzaje przystosowań



3. Społeczne - przystosowanie społeczne
np.gdy ktoś dokona czynu zabronionego jako
pierwszy: zabił współplemieńca, zabrał mu
barana i zaprosił na ucztę grono przyjaciół,
to pojawią się sprzeczne oceny: pozytywne –
zaproszonych na obiad, i negatywne – z
rodziny zabitego. Jednakże gdy zostanie
zabity członek grupy obcej będzie to z
czasem potrzegane jako cos pozytywnego –
powtarzanie zabójstw będzie usuwało oceny
nieprzystosowane do dobra grupy.

Emocje jako zjawisko
psychiczne



Zjawiska psychiczne to:



1. POZNANIE (czucia i wyobrażenia) bierne



2. UCZUCIA (przeżycia przyjemności i
przykrości) bierne



3. AKTY WOLI (aktywne)



4. Zjawiska o mieszanym charakterze np.
głód – doznawanie i pożądanie. Takie
zjawiska o doznawczo- popędowej naturze
są EMOCJAMI (IMPULSJAMI) - novum
Petrazyckiego (!)

Emocje



Emocje są pierwotną podstawą
rozwoju psychiki, które wywołują
procesy fizjologiczne, psychiczne i
wolicjonalne i stają się przyczyną
zachowania człowieka wobec świata
zewnętrznego.



Rodzaje emocji:



estetyczne, senne, towarzystkie,
etyczne

Emocje

Emocje etyczne



Tzw. emocje obowiązku, które przeżywane są
przez człowieka jako rodzaj wewnętrznego
ograniczenia. Wyrażają się w postaci
wewnętrznego głosu czy głosu istoty wyższej.



przeżycia zasadnicze czyli, że samo
wyobrażenie pewnego zachowania wywołuje
uczucie negatywne (emocja repulsywna), lub
pozytywne (emocja apulsywna).



Np.Kiedy człowiek wyobraża sobie
„morderstwo” to jest ono kojarzone
repulsywnie.

Rola emocji



Emocje zarówno u ludzi jak i zwierząt
odgrywają rolę czynników
psychicznych, przystosowujących do
warunków życia. Wywołują procesy
fizjologiczne, psychiczne i
wolicjonalne.

Przeżycia etyczne



Przeżycia moralne



-istnieje jedynie
odczucie obowiązku,



-bez równoległego
przekonania o
uprawnieniu drugiej
strony,



-norma o
jednostronnym
imperatywnym
charakterze,



Przeżycia prawne



-swój własny obowiązek
postrzegamy jako
czyjąś należność,



-niewykonanie
obowiązku traktowane
jest jako dokonanie
szkody,



-norma ma dwustronny
charakter:
atrybutywno-
imperatywny,

Prawo a moralność



Moralność wytwarza w nas poczucie

obowiązku a prawo zmierza do

rozbudowania świadomości własnych

uprawienień.



Moraność to szampan, a prawo to

woda, bez którego społeczeństwo nie

może się obejść.



Prawo wymaga konformistycznych

zachowań a moralność

nonkonformistyczych.

Prawo



Prawo jest zjawiskiem psychologicznym i
empirycznym, które może być badane
przez introspekcję. Prawo przyjmuje formę
przeżycia prawnego (emocje i impulsje),
zakładając dwustronne relacje: korelacje
obowiązku z uprawnieniem.



Jeśli to przeżycie prawne odnosi się do
faktów normatywnych (ustaw, decyzji sądu
itp.) to mamy do czynienia z prawem
pozytywnym. Brak takiego powiązania
odysła do prawa intuicyjnego.

Przeżycia prawne



Przeżycia prawa

pozytywnego



Człowiek ma

wyobrażenie, że

norma prawna jest

rezultatem decyzji

zewnętrzenej,



Jest świadomy

faktów

normatywnych na

których się opiera.



Przeżycia prawa

intuicyjnego



Człowiek ma

wyobrażenie, że

norma jest

rezultatem

wewnętrznego

przekonania



Prawo jest

autonomiczne,

utożsamiane ze

sprawiedliwością.

Podział Prawa



Prawo Pozytywne



Treść da się ustalić w
drodze zewnętrznych
faktów prawnych



Charakter szablonowy,
wyraża się za pomocą
kategorii ogólnych i
abstrakcyjnych



Prawo pozytywne nie
nadąża za
zmieniającym się
życiem



Prawo Intuicyjne



Charakter
indywidualny



Treść zależy od
indywidualnych cech
jednostek i warunków
życia, które mogą być
podobne dla danej
wspólnoty, dlatego
mówimy o prawie
intuicyjnym grup
społecznych

Prawo żyjące – intuicyjne

Prawo istnieje w związkach między ludźmi i

wyraża się w codziennym życiu:

niekonfliktowych umowach, transakcjach,

ofertach, ustalaniu terminów, warunków

płatności, ugody etc. Działa w każdej

chwili w rozmaitych kontekstach

społecznych. Nie tylko w sądach, ale w

codzienności.

Prawo intuicyjne może pozostawać w

zgodności, konflikcie lub otwartym

konflikcie (rewolucja) z prawem

pozytywnym.

Prawo intuicyjne



Większość spraw codzienności jest

załatwiana bez użycia prawa, choć

zgodnie z jego wskazówkami. Różne

rodzaje elementów: opinia

wzajmena, wielostronne oczekiwania,

poczucie wzajemności, reguła „do ut

des” , obawa zemsty, nacisk moralny

lub fizyczny powodują, że członkowie

grup zachowują się konformistycznie,

bez potrzeby uciekania się do prawa.

Prawo



Sięgnięcie do prawa pozytywnego i
autorytet ma miejsce wtedy gdy
mechanizmy wewnątrzgrupowe
(kontrola społeczna) działają mniej
sprawnie. Wtedy rodzi się potrzeba
użycia prawa.



Analogia do zachowania jednostki na
poziomie indywidualnym.

Perspektywa psychologiczna



Istotne jest tylko i wyłącznie rodzaj

wyobrażenia uzasadnienia danych norm.



Jeśli podmiot odczuwa emocje

imperatywno-atrybutywne, bez zwiazku z

faktem prawotwórczym, to mamy do

czynienia z prawem intuicyjnym.



„Jest to prosta konsekwencja

psychologicznego poglądu na prawo.

każde zjawisko psychiczne zachodzi w

psychice danej osoby i tylko w niej…” L.P.

Prawo intuicyjne



Treść prawa intuicyjnego ma
charakter indywidualnie znienny i
zależy od „warunków
indywidualnych” i okoliczności życia
danego człowieka, od jego
charakteru, wychowania, statusu
społecznego, rodzaju wykonywanej
pracy

Prawo intuicyjne



Petrażycki uznawał za prawo, to co
prawnicy za prawo nie uznawali: reguły
gier, przepisy przyzwoitości, dobrego
wychowania, etykiety, zasady
przyjaźni, współżycia domowego,
prawo organizacji przestępczych,
prawo działające w psychice grup
religinych.



Stanowisko teoretyczne, nie
praktyczne (!)

Relacja prawa pozytywnego i
intuicyjnego



Musi istniec zgodność treści co do
naczelnych zasad prawa intuicyjnego
i pozytywnego, gdyz na tym opiera
się porządek prawny.

Różnice/Podobieństwa



Prawo zwyczajowe



-bezwładne,



-nieruchome,



-przystosowane do

przyszłości



-tendencja do

zachowania rutyny



-stosowane, mimo

braku rozumienia



Prawo intuicyjne



-przystosowane do

teraźniejszości,



-zawsze aktualne



-elastyczne,



-podatne na zmiany,



-zależne od

osobistych

poglądów,



-zależy od stopnia

rozwoju psychiki

prawnej jednostki

Eugen Ehrlich



Eugen Ehrlich i L. Petrażcyki



Żyli w podobnym czasie, ich życie
toczyło się na styku kultur



Los związany z wszechobecną
wielokulturowością



Petrażycki wrogo traktowany w Pl
popełnił samobójstwo



Ehrlich na fali resentymentów
rumuńskich został usunięty z
Uniwersytetu w Czerniowcach

Eugen Ehrlich (1862 –1922)



Urodził się w Czerniowicach na Bukowinie
(ówczesne Austro-Węgry) obecnie Ukraina, w
tyglu kulturowym (styk kultury ormiańskiej,
niemieckiej, żydowskiej, rosyjskiej, ukraińskiej,
słowackiej, węgierskiej i cygańskiej).



Nawrócony na katolicyzm, zasymilowany do
kultury niemieckiej, wychowany w języku
polskim (zna angielski, francuski, hiszpański,
włoski, duński, norweski, serbski, chorwacki,
węgierski)



Rektor Uniwersytetu w Czerniowcach

Eugen Ehrlich (1862 –1922)



Na Bukowinie, jak zauważył prawo nie miało

cech, które przypisywała mu doktryna prawna,

ale cechy przez nią nie uwzględniane.



Punkt ciężkości prawa leży w społeczeństwie,

w którym działają jednocześnie i na siebie

odziaływują zjawiska prawe, moralne, religijne

i obyczajowe.



Znaczna część prawa powstaje spontanicznie

w samym społeczeństwie w formie stosunków

własności, związków rodzinnych i małżeńskich,

porządków dziedziczenia.

Prawo żywe



Efekt analizy historycznej według której

prawo jest ujmowane jako fakt społeczny.



Kryterium rozpoznania prawa żywego, było

uczucie jaki rodzi naruszenie odpowiednich

norm.



Przepisy prawne historycznie wzięły się z

uogólnienia decyzji sądowych i są

instrukcjami dla sądów jak rozstrzygać

sprawy.



Prawo żywe historycznie było pierwsze przed

pozytywnym.



„Prawo, które dominuje samo życie”

Eugen Ehrlich



a) teoria prawa żywego – prawo żywe
realnie funkcjonuje w zachowaniach grup i
zbiorowości społecznych, wywiera wpływ na
sposób jego stosowania w sądownictwie.
Prawo żywe jest całością wciąż zmieniającej
się rzeczywistości prawnej, w której prawo
społeczne ulega przeobrażeniu w reakcji na
prawo prawnicze i prawo państwowe,
b) teoria wolnego prawa – twórcza rola
sędziego w orzecznictwie, podważa zasadę,
iż sędzia jest tylko ustami ustawy

Eugen Ehrlich



Czy istnieje coś takiego jak ogólnoświatowe

prawo?



W rozmaitości przepisów skupiają się wspólne

elementy, które istnieją nie tyle w porządku

prawnym, ale Porządku Społecznym.



Podstawą porządku prawnego są instytucje:

małżeństwo, rodzina, własność, umowa,

dziedziczenie. Przeświadczenie jak korzystać z

tych instytucji jest zakorzenione społecznie.



Np. Doświadczenie wyjazdu do innego kraju.



Np. Pierwotną formą przepisów były tablice kar.

Różnice ----Podobieństwa



Prawo żywe



Fakt społeczny



Żródłem prawa jest
społczność



Prawo zwyczajowe
zostanie wyparte
przez prawo
stanowione



Prawo intuicyjne



Fakt
psychologiczny



Jednostkowa
psychika decyduje
o normach prawa
intuicyjnego

Prawo żywe



Ehrlich nie cenił kodeksów – „(…) są
jak zamknięte stawy. Zamienia się
żyjący do tej pory strumień w stojącą
wodę, z której niewiele jednak
dociera do samego stawu”.

Pluralizm prawniczy



Koncepcja prawa żywego była
zaczynem, na którym zbudował się
kierunek zwany pluralizmem
prawniczym.



Ehrlich: „(…)nawet jeśli prawo
formalne funkcjonuje w kilku krajach w
podobnej lub tej samej treści -
rzeczywiste prawo może się bardzo
różnić. To samo zresztą może dotyczyć
nawet jednego kraju”.