Rodzaje przystosowań społecznych wg. Petrażyckiego

Początków socjologii prawa można doszukiwać się już w Oświecieniu. Działalność tak wybitnych uczonych jak Andrzej Frycz- Modrzewski, Jan Ostroróg, Hugo Kołłątaj przyczyniła się do rozwoju tego kierunku w nauce. Jednak nad konkretnym miejscem prawa w społeczeństwie zaczęto się zastanawiać nieco później bo po odrodzeniu się wolnej Polski. Największe zasługi w tej dziedzinie można bez wahania przypisać Leonowi Petrażyckiemu. Nie posługiwał się on co prawda jeszcze terminem dziś używanym: „socjologia prawa” ale jego refleksje i tezy są dziś zaliczane do tej dziedziny.

Jednym z zagadnień którego autorem jest Leon Petrażycki jest przystosowanie społeczne i jego rodzaje. Zacznę od tego czym jest przystosowanie w ogólnej teorii. Jest to jeden z procesów społecznych, polegający na dostosowywaniu się jednostki do warunków konkretnej rzeczywistości społecznej. Odbywa się na drodze socjalizacji, w czasie której jednostki nabywają niezbędnej kompetencji, umożliwiającej im sprawne funkcjonowanie w nowych dla nich sytuacjach.

Leon Petrażycki wyróżnia trzy rodzaje przystosowań społecznych:

Pierwszym z nich jest przystosowanie gatunkowe(filocentryczne). Polega ono na tym, że gatunek przystosowuje się do życia zbiorowego, tak aby mógł on przetrwać w warunkach walki o byt. Przykładem może być rodzic, który chroni własne dziecko. Nie jest to coś obligatoryjnego ale jego uczucia właśnie to mu nakazują. Uczniowie Leona Petrażyckiego – Jerzy Lande i Henryk Piętka w swoich pracach nawet wysuwają dość odważny pogląd iż, „Według koncepcji Petrażyckiego przystosowanie gatunkowe w świecie ludzkim jest podobne do przystosowania gatunkowego w świecie zwierzęcym, wobec tego nie można traktować socjologii jako nauki wyłącznie o ludzkich zbiorowościach. W pewnych okolicznościach interpretacja zachowań zwierząt może pomóc w wyjaśnianiu zachowań ludzi”.

Drugim przystosowaniem jest przystosowanie osobiste, inaczej egocentryczne. Jak sama nazwa wskazuje dotyczy ono osobników którzy podlegają procesowi dostosowywania się w taki sposób aby egzystować przy minimalnej liczbie kar a maksymalnej liczbie nagród. Zyski osiągane w życiu najczęściej są mierzone w kategoriach osobistego znaczenia, wzmacniając koncepcję egocentryzmu.

Trzecie jest przystosowanie społeczne- socjocentryczne. Warto podkreślić, ze przystosowanie społeczne opiera się na przystosowaniu osobistym i zależy m.in. od wewnętrznego dynamizmu jednostki, od sfery emocji i uczuć. Polega ono na eliminacji tych wartości i ocen, które z punktu widzenia grupy są nieodpowiednie, a pozostawienie jedynie tych, które są pożyteczne społecznie. Jest to podporządkowanie się ogólnemu interesowi społeczeństwa. To przystosowanie jest najważniejsze z punktu widzenia socjocentrycznego.

Proces socjalizacji służy przystosowaniu jednostki do życia w społeczeństwie oraz umożliwia jej prawidłowe funkcjonowanie i odgrywanie pewnych ról według akceptowanych reguł. Socjalizacja daje podstawy ładu społecznego i sprawia, że ludzie zachowują się w sposób społecznie pożądany. Przystosowanie społeczne nie jest, zatem stanem statycznym, ale dynamicznym wielopoziomowym i wielokierunkowym procesem.