Leon Petrażycki (1867-1931)

Urodził się na Witebszczyźnie, jako syn powstańca styczniowego.

Podjął studia medyczne w Kijowie, po dwóch latach przeniósł się na prawo. Otrzymał stypendium rządu rosyjskiego wyjechał do Berlina. Po powrocie pracował w Ministerstwie Sprawiedliwości w Petersburgu i tam uzyskał stopień doktora i profesora.

W 1918 objął stworzoną dla niego Katedrę Socjologii Prawa na Uniwersytecie Warszawskim

Po załamaniu nerwowym w 1931 popełnił samobójstwo.

Najważeniejsze prace

„Wstęp do nauki prawa i moralności” 1905

„Teoria prawa i państwa w związku z teorią moralności” 1907

Rękopis “Socjologii” pisanej przez Petrażyckiego został zagubiony. Dwa pierwsze rękopisy zaginęły podczas I wojny światowej, trzeci był przechowywany w mieszkaniu w Warszawie, ale został skradziony. Socjologia Petrażyckiego znana jest głównie z opracowania J. Landego.

Lande zwykł mówić, że nad twórczością Petrażyckiego działa „opaczność” nie „Opatrzność”.

Psychologiczna teoria prawa

„Stanowisko psychologiczne powinno stanowić podstawę prawoznawstwa”

„Wstęp do nauki prawa i moralności”

Prawo i molarność to przeżycia emocjonalne, które aktualizują się w zależności od faktu ich doznawania przez poszczególne jednostki.

Prekursor wielopłaszczyznowego ujęcia prawa.

Autor intuicyjnego ujęcia prawa.

Rola i definicja Socjologii

Socjologia jest teorią rozwoju społecznego. Zmiany społeczne zmierzają ku pewnemu celowi: panowanie racjonalnej i czynnej powszechnej miłości między ludźmi. Socjologia zajmuje się zachowaniami zbiorowymi, a zachowaniem zbiorowym rządzą pewne prawidłowości, które podlegają zasadom przystosowań, który jest procesem „nieświadomie genialnego ” przystosowania się.

Rodzaje przystosowań

1. Gatunkowe – darwinowska walka o byt i przetrwanie gatunku: matka z narażeniem życia ratuje swoje dziecko, mechanizmy obronne gatunku są wkomponowane w psychikę

2. Osobiste - egocentryczne przystosowanie do warunków życia zewnętrznego, które jest korzystne dla osobnika; krystalizacja na drodze prób i błędów oraz przez kojarzenie emocji repulsywnej (negatywnej) z postępowaniem szkodliwym a emocji apulsywnej (pozytywnym ) z postępowaniem korzystnym. Intelektualne rozeznanie nie nadąża za szybkością zdarzeń. (np. pokojowy piesek Pikuś, który dostaje w skóre czarną teką - rodzi się emocja a nie rozumowanie (el. racjonalne i nieracjonalne)

3. Społeczne - przystosowanie społeczne np.gdy ktoś dokona czynu zabronionego jako pierwszy: zabił współplemieńca, zabrał mu barana i zaprosił na ucztę grono przyjaciół, to pojawią się sprzeczne oceny: pozytywne – zaproszonych na obiad, i negatywne – z rodziny zabitego. Jednakże gdy zostanie zabity członek grupy obcej będzie to z czasem potrzegane jako cos pozytywnego – powtarzanie zabójstw będzie usuwało oceny nieprzystosowane do dobra grupy.

Emocje jako zjawisko psychiczne

Zjawiska psychiczne to:

1. POZNANIE (czucia i wyobrażenia) bierne

2. UCZUCIA (przeżycia przyjemności i przykrości) bierne

3. AKTY WOLI (aktywne)

4. Zjawiska o mieszanym charakterze np. głód – doznawanie i pożądanie. Takie zjawiska o doznawczo- popędowej naturze są EMOCJAMI (IMPULSJAMI) - novum Petrazyckiego (!)

Emocje

Emocje są pierwotną podstawą rozwoju psychiki, które wywołują procesy fizjologiczne, psychiczne i wolicjonalne i stają się przyczyną zachowania człowieka wobec świata zewnętrznego.

Rodzaje emocji :

estetyczne, senne, towarzystkie, etyczne

Emocje etyczne

Tzw. emocje obowiązku, które przeżywane są przez człowieka jako rodzaj wewnętrznego ograniczenia. Wyrażają się w postaci wewnętrznego głosu czy głosu istoty wyższej.

przeżycia zasadnicze czyli, że samo wyobrażenie pewnego zachowania wywołuje uczucie negatywne (emocja repulsywna), lub pozytywne (emocja apulsywna).

Np.Kiedy człowiek wyobraża sobie „morderstwo” to jest ono kojarzone repulsywnie.

Rola emocji

Emocje zarówno u ludzi jak i zwierząt odgrywają rolę czynników psychicznych, przystosowujących do warunków życia. Wywołują procesy fizjologiczne, psychiczne i wolicjonalne.

Przeżycia etyczne

Przeżycia moralne

-istnieje jedynie odczucie obowiązku,

-bez równoległego przekonania o uprawnieniu drugiej strony,

-norma o jednostronnym imperatywnym charakterze,

Przeżycia prawne

-swój własny obowiązek postrzegamy jako czyjąś należność,

-niewykonanie obowiązku traktowane jest jako dokonanie szkody,

-norma ma dwustronny charakter: atrybutywno- imperatywny,

Prawo a moralność

Moralność wytwarza w nas poczucie obowiązku a prawo zmierza do rozbudowania świadomości własnych uprawienień.

Moraność to szampan, a prawo to woda, bez którego społeczeństwo nie może się obejść.

Prawo wymaga konformistycznych zachowań a moralność nonkonformistyczych.

Prawo

Prawo jest zjawiskiem psychologicznym i empirycznym, które może być badane przez introspekcję. Prawo przyjmuje formę przeżycia prawnego (emocje i impulsje), zakładając dwustronne relacje: korelacje obowiązku z uprawnieniem.

Jeśli to przeżycie prawne odnosi się do faktów normatywnych (ustaw, decyzji sądu itp.) to mamy do czynienia z prawem pozytywnym. Brak takiego powiązania odysła do prawa intuicyjnego.

Przeżycia prawne

Przeżycia prawa pozytywnego

Człowiek ma wyobrażenie, że norma prawna jest rezultatem decyzji zewnętrzenej,

Jest świadomy faktów normatywnych na których się opiera.

Przeżycia prawa intuicyjnego

Człowiek ma wyobrażenie, że norma jest rezultatem wewnętrznego przekonania

Prawo jest autonomiczne, utożsamiane ze sprawiedliwością.

Podział Prawa

Prawo Pozytywne

Treść da się ustalić w drodze zewnętrznych faktów prawnych

Charakter szablonowy, wyraża się za pomocą kategorii ogólnych i abstrakcyjnych

Prawo pozytywne nie nadąża za zmieniającym się życiem

Prawo Intuicyjne

Charakter indywidualny

Treść zależy od indywidualnych cech jednostek i warunków życia, które mogą być podobne dla danej wspólnoty, dlatego mówimy o prawie intuicyjnym grup społecznych

Prawo żyjące – intuicyjne

Prawo istnieje w związkach między ludźmi i wyraża się w codziennym życiu: niekonfliktowych umowach, transakcjach, ofertach, ustalaniu terminów, warunków płatności, ugody etc. Działa w każdej chwili w rozmaitych kontekstach społecznych. Nie tylko w sądach, ale w codzienności.

Prawo intuicyjne może pozostawać w zgodności, konflikcie lub otwartym konflikcie (rewolucja) z prawem pozytywnym.

Prawo intuicyjne

Większość spraw codzienności jest załatwiana bez użycia prawa, choć zgodnie z jego wskazówkami. Różne rodzaje elementów: opinia wzajmena, wielostronne oczekiwania, poczucie wzajemności, reguła „do ut des” , obawa zemsty, nacisk moralny lub fizyczny powodują, że członkowie grup zachowują się konformistycznie, bez potrzeby uciekania się do prawa.

Prawo

Sięgnięcie do prawa pozytywnego i autorytet ma miejsce wtedy gdy mechanizmy wewnątrzgrupowe (kontrola społeczna) działają mniej sprawnie. Wtedy rodzi się potrzeba użycia prawa.

Analogia do zachowania jednostki na poziomie indywidualnym.

Perspektywa psychologiczna

Istotne jest tylko i wyłącznie rodzaj wyobrażenia uzasadnienia danych norm.

Jeśli podmiot odczuwa emocje imperatywno-atrybutywne, bez zwiazku z faktem prawotwórczym, to mamy do czynienia z prawem intuicyjnym.

„Jest to prosta konsekwencja psychologicznego poglądu na prawo. każde zjawisko psychiczne zachodzi w psychice danej osoby i tylko w niej…” L.P.

Prawo intuicyjne

Treść prawa intuicyjnego ma charakter indywidualnie znienny i zależy od „warunków indywidualnych” i okoliczności życia danego człowieka, od jego charakteru, wychowania, statusu społecznego, rodzaju wykonywanej pracy

Petrażycki uznawał za prawo, to co prawnicy za prawo nie uznawali: reguły gier, przepisy przyzwoitości, dobrego wychowania, etykiety, zasady przyjaźni, współżycia domowego, prawo organizacji przestępczych, prawo działające w psychice grup religinych.

Stanowisko teoretyczne, nie praktyczne (!)

Relacja prawa pozytywnego i intuicyjnego

Musi istniec zgodność treści co do naczelnych zasad prawa intuicyjnego i pozytywnego, gdyz na tym opiera się porządek prawny.

Różnice/Podobieństwa

Prawo zwyczajowe

-bezwładne,

-nieruchome,

-przystosowane do przyszłości

-tendencja do zachowania rutyny

-stosowane, mimo braku rozumienia

Prawo intuicyjne

-przystosowane do teraźniejszości,

-zawsze aktualne

-elastyczne,

-podatne na zmiany,

-zależne od osobistych poglądów,

-zależy od stopnia rozwoju psychiki prawnej jednostki

Eugen Ehrlich i L. Petrażcyki

Żyli w podobnym czasie, ich życie toczyło się na styku kultur

Los związany z wszechobecną wielokulturowością

Petrażycki wrogo traktowany w Pl popełnił samobójstwo

Ehrlich na fali resentymentów rumuńskich został usunięty z Uniwersytetu w Czerniowcach

Eugen Ehrlich (1862 –1922)

Urodził się w Czerniowicach na Bukowinie (ówczesne Austro-Węgry) obecnie Ukraina, w tyglu kulturowym (styk kultury ormiańskiej, niemieckiej, żydowskiej, rosyjskiej, ukraińskiej, słowackiej, węgierskiej i cygańskiej).

Nawrócony na katolicyzm, zasymilowany do kultury niemieckiej, wychowany w języku polskim (zna angielski, francuski, hiszpański, włoski, duński, norweski, serbski, chorwacki, węgierski)

Rektor Uniwersytetu w Czerniowcach

Na Bukowinie, jak zauważył prawo nie miało cech, które przypisywała mu doktryna prawna, ale cechy przez nią nie uwzględniane.

Punkt ciężkości prawa leży w społeczeństwie, w którym działają jednocześnie i na siebie odziaływują zjawiska prawe, moralne, religijne i obyczajowe.

Znaczna część prawa powstaje spontanicznie w samym społeczeństwie w formie stosunków własności, związków rodzinnych i małżeńskich, porządków dziedziczenia.

Prawo żywe

Efekt analizy historycznej według której prawo jest ujmowane jako fakt społeczny.

Kryterium rozpoznania prawa żywego, było uczucie jaki rodzi naruszenie odpowiednich norm.

Przepisy prawne historycznie wzięły się z uogólnienia decyzji sądowych i są instrukcjami dla sądów jak rozstrzygać sprawy.

Prawo żywe historycznie było pierwsze przed pozytywnym.

„Prawo, które dominuje samo życie”

Eugen Ehrlich

a) teoria prawa żywego – prawo żywe realnie funkcjonuje w zachowaniach grup i zbiorowości społecznych, wywiera wpływ na sposób jego stosowania w sądownictwie. Prawo żywe jest całością wciąż zmieniającej się rzeczywistości prawnej, w której prawo społeczne ulega przeobrażeniu w reakcji na prawo prawnicze i prawo państwowe,b) teoria wolnego prawa – twórcza rola sędziego w orzecznictwie, podważa zasadę, iż sędzia jest tylko ustami ustawy

Czy istnieje coś takiego jak ogólnoświatowe prawo?

W rozmaitości przepisów skupiają się wspólne elementy, które istnieją nie tyle w porządku prawnym, ale Porządku Społecznym.

Podstawą porządku prawnego są instytucje: małżeństwo, rodzina, własność, umowa, dziedziczenie. Przeświadczenie jak korzystać z tych instytucji jest zakorzenione społecznie.

Np. Doświadczenie wyjazdu do innego kraju.

Np. Pierwotną formą przepisów były tablice kar.

Różnice ----Podobieństwa

Prawo żywe

Fakt społeczny

Żródłem prawa jest społczność

Prawo zwyczajowe zostanie wyparte przez prawo stanowione

Prawo intuicyjne

Fakt psychologiczny

Jednostkowa psychika decyduje o normach prawa intuicyjnego

Prawo żywe

Ehrlich nie cenił kodeksów – „(…) są jak zamknięte stawy. Zamienia się żyjący do tej pory strumień w stojącą wodę, z której niewiele jednak dociera do samego stawu”.

Pluralizm prawniczy

Koncepcja prawa żywego była zaczynem, na którym zbudował się kierunek zwany pluralizmem prawniczym.

Ehrlich: „(…)nawet jeśli prawo formalne funkcjonuje w kilku krajach w podobnej lub tej samej treści - rzeczywiste prawo może się bardzo różnić. To samo zresztą może dotyczyć nawet jednego kraju”.

Emotywizm

Po śmierci Petrażyckiego pojawił się kierunek zwany EMOTYWIZMEM.

Charakter wypowiedzi wartościujących (ocen i norm) wyraża tylko nasze uczucia, natomiast niczego nie stwierdza.

Sądy etyczne – ekspresje emocji.

CARNAP, AYER nie znali koncepcji Petrażyckiego.