piszą ironiczne elegie na koniec wieku



Konwencjonalna sytuacja liryczna: Stary Poeta

wykonuje „gest pożegnania” z: młodością,
najbliższymi ludźmi, epoką, poezją, życiem.
Konwencja poetycka zmierzająca ku summa
vitea (rachunku życia, elegii) – naturalna
konsekwencja zwieńczenia artystycznej
biografii (przy równoczesnych fizycznym
odchodzeniu ze świata): *zaburzenie czasowe:
retrospektywy („spojrzenie wstecz”)

Czesław Miłosz Dalsze okolice
(1991), Na brzegu rzeki (1994)

Tadeusz

Różewicz,

Płaskorzeźba

(1991)

Julia Hartwig,
Czułość
(1992)

Zbigniew Herbert,
Elegia na odejście
(1990, w kraju: 1992),
Rovigo (1992

Wisława

Szymborska,
Koniec i

początek
( 1993)

Jarosław Marek
Rymkiewicz, Moje dzieło
pośmiertne (1993)

Wiktor Woroszylski, Z podróży, ze snu, z umierania. Wiersze 1951-1990
(1992), Ostatni raz (1995)

Miron Białoszewski,
Obmapywanie Europy…,

(1988),

Konstancin (1991), Utwory

zebrane (1994)

Anna Świrszczyńska, Radość i cierpienie
(1993)

Stanisław Barańczak,

Podróż zimowa (1994)

Ewa Lipska,
Strefa ograniczonego
postoju (1990),
Wakacje mizantropa
(1993)

Adam Zagajewski, Ziemia ognista (1994)

bruLion :



Bunt



Kultura
masowa



Zapis
„nagich
faktów
egzystencj
alnych”

MELANŻ

ELEGIJNOŚCI

Z

IRONIĄ

„Miłosz”
:

Afirmacja
egzystencji

Kultura
elitarna

Metafizyka



Ponadpokoleniowa konwencja poetycka, luźno

powiązana z tradycją dawnej elegii, natomiast
ściśle połączona z nastrojami końca epoki



Bunt, cierpienie, groza, poczucie pustki –

ujarzmione przez dyscyplinę konwencji



W poezji wszystko staje się FORMĄ (od cichej

rozpaczy po agresywny krzyk)



Ostatni sprawdzian: poetyckie dojrzewanie do

ironii – złagodzenie napięcia egzystencjalnego



Aura emocjonalna wiersza: nostalgiczno-sentymentalne (aż po pesymizm) nastoje
podmiotu

Temat przemijania.



VII-VI w .p.n.e poezja grecka i rzymska, np. Tristia Owidiusza – pieśni tęsknoty za
utraconą ojczyzną, minioną przeszłością (dystych elegijny)



Polscy poeci renesansowi: Janicki, Kochanowski - ton osobisty (13-zgłoskowiec)



Barok – konceptystyczne opozycje: ognia i wody, radości i śmierci (Morsztyn)



Oświecenie: wyznaczniki formalne zastąpione przez tematyczne i emocjonalne



Romantyzm: nieliczne przykłady z wieszczów: Mickiewicz „Elegia”, Słowacki „Ojciec
zadźumionyvh”, Norwid „Bema pamięci żałobny rapsod” – wiersz wolny



20lecie międzywojenne – odnowienie formy elegijnej (Iwaszkiweicz, Miłosz,
Czechowicz itd.)



Poezja wojenna (Borowski, Baczyński)



Różne odmiany elegijne: od patetycznej (Broniewski) po groteskowa (Gałczyński)



Brak wyrazistych reguł formalnych



Poszerzenie tematyki o refleksję filozoficzną i metafizyczną

(od znamiennych Elegii duinejskich Rilkego ,1923)
Gł. Temat: upływ czasu, starość, śmierć.



Topos: „chwila nadeszła, żeby się pożegnać” (pisze Herbert etc.) –

bilansowanie i scalanie życia (artysta z prywatnym), znaczenie

symboliczne



Kontekst współczesności nadaje tradycyjnym motywom elegijnym walor

ironiczny, stylizacyjno-polemiczny



Nowa sceneria umierania: szpitalna (niedomowa) – bardziej samotna



Rachunek elegijny – kwestie etyczne i artystyczne

-

Pytanie o trwałość dzieła i słuszność decyzji moralnych (miłosz)

-

Przewartościowanie toposu „mądrej starości” (Różewicz)

-

Rozrachunek z historią (Herbert)



Konkluzja pesymistyczna, ale gest pożegnania oznacza pogodzenie i

przywraca harmonię

Problemy:



Ze wzniosłością



Z sensem – obrona przed wizją

bezsensownego bytu



Z ciałem – (*naruszenie e.) fizjologiczne

dotkliwości; ciało//duch



Obce ciało – gest demaskacji i

przeciwstawienia się (barokowy turpizm)



Sprawny umysł – uwięziony w ciele

Eschatologiczne pytania: o śmierć, przemijanie



Wykpił Starego Poetę



Zwycięstwo w CIĄGŁYMAKCIEŚWIADOMOŚCI -
„droga do wolności” – dystans do tego, co boli
rewers tragiczności – świadomość trag., która
uprawi a grę: ze śmiercią, z sobą jako
umierającym



Obsesje niestałości czasu:

retrospekcje

(mityzacja przeszłości),

rozrachunek

(sumowanie życia)



topos Matki



Rozmowy z cieniami: przyjaciele, ukochani/ne,

mistrzowie



ciągłość tradycji, ponadczasowy sens sztuki



Rola poety: imperatyw rzeczywistości → ku
nowej realności (Białoszewski, Różewicz):
ekstrakt języka potocznego + obserwacje
codzienności



poetycka samoocena – bezradność poezji jako

narzędzia poznania życia



niewystarczalność słowa → eksperymenty (np.

Zawsze fragment Różewicza)



poezja//milczenie



System naprawczy:

1)

Odkrycie własnej tożsamości (uciszenie lęku przed

przemijaniem)

2)

Odnalezienie drogi ku transcendencji

*Słowo ma moc kerygmatyczną, sztuka jest formą

porozumienia,

Poezja + filozofia + teologia = SZTUKA ↑(etyczna)



Spotkania z Panią Ś. → ku metafizyce



Mit końca: (pesymizm)

-

rozpad systemów etycznych

-

degradacja człowieka do fizjologii ciała



Świat bez Boga:

-

Śmierć nadludzka (otchłań/nicość/pustka)

-

Miłosz: apokastasis (jedność),

-

Różewicz: ateizm (osamotnienie)



Wyobraźnia religijna, stan zawieszenia – oczekiwanie

na łaskę wiary, która nie nadchodzi



Bóg nie umarł bezpowrotnie: wskrzeszenie w samej

tęsknocie za transcendencją i w drugim człowieku



Mała apokalipsa