Celtowie

Kim oni są?

Celtowie, ludy pochodzenia

indoeuropejskiego, które pod koniec epoki

brązu odbyły wędrówkę z nadwołżańskich

stepów, by w II tysiącleciu p.n.e. osiąść nad

górnym biegiem Renu, Dunaju i Menu, stąd

rozprzestrzenili się po całej Europie. W X-VI

w. p.n.e. opanowali Wyspy Brytyjskie, w VI w.

p.n.e. Półwysep Iberyjski, a część z nich

dzisiejszą Francję (Gallowie).

Najazdy Celtów na Wielką Brytanię

Od ok. 1000-800 r. p. n. e. rozpoczęły się najazdu

ludności celtyckiej na Brytanię. Najazdy te były

następstwem zakrojonych na wielką skalę

wędrówek celtyckich, rozpoczętych jeszcze w

drugim tysiącleciu.

Do Brytanii przybyli Celtowie w następujących po

sobie falach skłóconych i zwalczających się

plemion. Do pierwszych należą Goidelowie,

których potomkowie żyją do dzisiaj w Irlandii i

Szkocji. Po nich przybyli w VI i V w. p. n. e.

Brytowie, trzecią zaś falą najeźdźców celtyckich

stanowili w I w. p. n. e. Belogwie.

*Wymienione są tylko najważniejsze etapy tych najeźdźców

Jakie połączenie mają

Brytowie z Wielką Brytanią?

Brytowie dali nazwę wyspie, gdyż z nimi

przede wszystkim zetknęli się Rzymianie po

zajęciu kraju, nazywając go Brytanią, co było

zlatynizowaną formą celtyckiej nazwy wyspy.

Celtowie zmieszali się stopniowo ze swymi

iberyjskimi poprzednikami, narzucając

Wyspom Brytyjskim swoją organizację

plemion i języka. Wpływ ten okazał się

zwłaszcza trwały w Irlandii, Walii i Szkocji.

Ale co z Galami?

Z Asterix`em i Obelix`em?

Galowie to nazwa, którą Rzymianie określali celtycką ludność

Galii –

tj. dzisiejszej Francji, Szwajcarii i północnych Włoch.

Około 600 roku p.n.e. Galowie napadli na Nizinę Padańską

wypierając wpływy Etrusków. W I wieku p.n.e.

Rzymianie rozpoczęli podbój Galów,
którego ostatnim etapem był podbój Galii
w latach 50. I wieku p.n.e przez Juliusza Cezara.

Mimo wszystko Galowie też byli Celtami,
więc mieli takie same obyczaje co Celtowie
w Brytanii.

Społeczeństwo

Podstawową jednostką społeczną Celtów był

szczep z królem lub wodzem na czele.

Szczepy celtyckie dzieliły się na klany, czyli

patriarchalnie rozszerzone rodziny, powołując się

na rzeczywiste lub zmyślone pochodzenie od

wspólnego przodka. Trwałość organizacji

klanowej była w świecie celtyckim niezwykle

duża, zwłaszcza w Szkocji, gdzie przetrwały

bardzo długo liczne jej relikty.

Jak podaje Jerzy Gąssowski,

"podstawową komórką społeczną [u Celtów]

była rodzina monogamiczna, w której

wysoką pozycję miała kobieta. Rodzina

wchodziła w skład rodu, czyli klanu,

a w jego obrębie więź krwi stanowiła o

wzajemnych układach wspólnoty.

Wyższą formą organizacji i zarazem

jednostką o charakterze politycznym było

tuath, czyli plemię."

[J. Gąssowski, Mitologia Celtów, Warszawa 1987, s.

32]

Społeczeństwo:

Jakie znaczenie miała kobieta?

Co to była rodzina? W czego skład

wchodziła?

Społeczeństwo:

Jak ważne było małżeństwo?

Czym ono było?

Stosunkiem społecznym,

zazwyczaj niezbędnym dla powstania rodziny, jest

małżeństwo.

U Celtów było ono przede wszystkim stosunkiem

cywilnoprawnym. Charakter religijny miała natomiast

przysięga małżeńska,

podobnie zresztą jak każda inna,

bowiem wzywano bogów lub żywioły na świadków,

jak też precyzowano ponadnaturalne konsekwencje

niedotrzymania każdego ważniejszego zobowiązania.

W związku ze zróżnicowaniem kontraktu małżeńskiego

istniało wiele form małżeństwa, z których niektóre

wydają się bliższe dzisiejszemu konkubinatowi.

Społeczeństwo:

Czy to było tylko małżeństwo?

Jakie były tradycje z nim

powiązane?

Zgodnie z prawem brehońskim, ojciec panny młodej

otrzymywał za nią zapłatę od pana młodego w postaci

bydła, ziemi, złota i srebra. Po ślubie małżonkowie

zachowywali

swoje prawa w sferze własności oraz posiadania rzeczy i

praw wniesionych do małżeństwa.

Żadne z nich nie mogło zostać pociągnięte do

odpowiedzialności za czyny drugiego. Karana była też

przemoc męża w stosunku do żony.

Ponadto ów kodeks stanowił:

"jeżeli mąż, jakkolwiek obojętny, nie pójdzie do żony, do jej

łoża, musi zapłacić grzywnę."

Zgodnie z prawem, po ustaniu stosunku małżeństwa, kobieta

zachowywała status społeczny ostatniego męża. Przed

nadejściem chrześcijaństwa dopuszczany był rozwód za

zgodą obu stron.

Społeczeństwo:

Czy istniały inne małżeństwa?

Jakie one były?

Czy miały one jakieś znaczenia?

Czego uczyły?

Ponadto istniały małżeństwa o charakterze rytualnym,

o z góry określonym czasie trwania lub charakterze

symbolicznym,

te ostatnie to głównie zaślubiny z bóstwem.

W święto Beltaine zawierano "małżeństwa majowe",

które wygasały po upływie roku. Miały one dwojakie znaczenie:

w sferze kultowej "wspierały" budzące się wiosną moce wzrostu

i płodności,

zaś w sferze społecznej — uczyły młodzież wypełniania ról

małżonków.

Para młodych ludzi do następnych "ogni Bela" prowadziła

bowiem wspólnie gospodarstwo domowe, jak również dzieliła

łoże.

Społeczeństwo:

Czym była więź rodu?

Kto mógł zostać głową rodu?

Więź rodowa, jak zauważyła Nora Chadwick,

była najsilniejszą, ze wszystkich wczesnych instytucji.

Liczyła się ona do czwartego pokolenia włącznie —

każdy kto przynależał do jakiegokolwiek z owych

czterech pokoleń wywodzących się

od jednego pra-pradziada był rigdamna

(dosł. "nadający się na króla"),

czyli należał mu się udział w spadku,

jak również mógł zostać głową rodu.

Społeczeństwo:

Co się działo z dziećmi?

Istniał zwyczaj oddawania dzieci,

często bardzo małych,

na wychowanie krewnym lub osobom z innych

względów uznanym za dobrych opiekunów,

na przykład z racji wiedzy, umiejętności,

czy pozycji społecznej.

Dzięki temu dziecko mogło nabyć umiejętności,

jakich nie byłaby w stanie przekazać mu

własna rodzina,

ale przede wszystkim otrzymywało gwarancję

pomocy i ochrony innego rodu.

Społeczeństwo:

Czy oddawanie dzieci miało jeszcze

inne cele niż samo dobro dziecka?

Więzy dalekiego, zazwyczaj legendarnego pokrewieństwa,

spajały rody w plemię (tuath).

Wywodziło ono swój rodowód najczęściej od dawnego

bohatera,

boga lub zwierzęcia. Wspomniany wcześniej zwyczaj

oddawania dzieci na wychowanie w stosunkach

międzyplemiennych

zyskiwał znaczenie polityczne. Miało to miejsce w sytuacji,

gdy dziecko pochodzące z rodu arystokratycznego zostało

oddane na wychowanie niemniej znacznemu rodowi z

innego plemienia.

Więź pomiędzy przybranymi rodzicami i rodzeństwem a

takim dzieckiem stanowiła podstawę lojalności obu plemion.

Społeczeństwo:

Co robiono, aby rody przetrwały?

Więzy pokrewieństwa spajały rodziny w rody.

Instytucja rodu stanowiła autonomiczną (ale nie

samowystarczalną) jednostkę ekonomiczną a ponadto była

podstawą ustroju prawnego.

Wszyscy członkowie klanu, stosownie do wieku,

stanu zdrowia oraz umiejętności, zaangażowani byli w prace

niezbędne dla jego przetrwania. Wspólną troską było też

wychowanie i nauka dzieci.

Ustna tradycja, w formie pieśni i opowieści przekazywana

im była przez dziadków, rodziców, wujów i ciotki.

Dlatego też wiele zawodów wymagających dużej wiedzy i

umiejętności,

na przykład: kowala, prawnika, czy lekarza,

było dziedzicznych — dzieci zyskiwały podstawową wiedzę

już w domu.

Społeczeństwo:

Jakie było społeczeństwo u Celtów?

Jak dzieliło się społeczeństwo?

Dlaczego u Celtów zaznaczał się

podział

na warstwy?

Kto obdarzał się największym

szacunkiem i dlaczego?

Pod względem społecznym życie Celtów było zróżnicowane.
Zaznaczył się u nich podział na warstwy, który powstał zwłaszcza
w wyniku podboju ludności tubylczej, wojen itd. Ziemię,
stanowiącą ogólną własność klanu, wspólnie uprawiano i
użytkowano, mimo jej podziału pomiędzy poszczególnych jej
członków.
Społeczeństwo celtyckie składało się z trzech warstw
(kapłańskiej, wojowników i rolników) pełniących różne funkcje.
Najwyższym szacunkiem cieszyli się kapłani, wśród których
wyodrębnić można trzy grupy:
-bardów – złożoną z poetów i śpiewaków, mających
zadanie przekazywać tradycję historyczną
-wieszczów–badaczy przyrody o sporym zasobie wie-
dzy o świecie i wykonawców obrzędów ofiarnych
-druidów – najwyższych rangą
kapłanów, posiadających
wiedzę o ruchach gwiazd, świecie, ziemi
i bogach.
Studiujących przyrodę i filozofię
moralną. Druidzi
rozstrzygali w sprawach spornych i
posiadali
niepodważalny autorytet w
społeczeństwie. Nauki
pobierali przez 20 lat a wiedzę
przyswajali
pamięciowo, jako zbyt ważną by
powierzyć ją pismu.

Społeczeństwo:

druidzi

Według J.Gąssowskiego, "na ogół uważa się, że nazwa »druid«

wywodzi się od indoeuropejskiego słowa, które po grecku brzmi

drys i znaczy »dąb«. Pogląd ten opiera się na przekazie Pliniusza,

który pisze, iż nie ma nic bardziej świętego dla druidów niż

jemioła i drzewo które ją na sobie nosi, tj. dąb." Należy tu od

razu zaznaczyć, że po pierwsze jemioła rzadko kiedy rośnie na

dębie,

a po drugie, roślina ta nie występowała w Irlandii.

Dalej cytowany autor wyjaśnił:

"nowsi etymologowie zrywają z Pliniuszowym

tłumaczeniem i począwszy od R. Thurneysena wywodzą

słowo ťdruidŤ od indoeuropejskiego vid, uid,

co znaczy »widzieć« i »poznawać«,

a pierwiastek dru oznacza intensyfikację wyrażenia."

W społeczeństwach pierwotnych wiedza na temat metod

leczenia,

kontaktu ze światem nadprzyrodzonym i wpływu na jego

mieszkańców, znajomość podstaw astronomii,

niezbędna przy dalekich wędrówkach i gospodarce rolnej, zlewa

się w jedną Wiedzę, której posiadaczem jest szaman, czarownik.

Jeżeli ponadto jest on osobą starszą

(a na dożycie sędziwego wieku ma duże szanse, bowiem nie

uczestniczy w walce i otrzymuje dary od współplemieńców

pozwalające na utrzymanie się przy życiu) staje się ostatecznym

autorytetem w kwestii tradycji swego ludu.

W ten sposób plemienny czarownik jest zarazem "uczonym",

"filozofem", "kapłanem", "nauczycielem" i "prawnikiem".

Należy też zwrócić uwagę, że pieśń jest potężnym instrumentem

magicznym; szaman zatem musiał znać oraz wymyślać pieśni o

charakterze rytualnym.

Z rytualnej pieśni wywodzi się pieśń o dokonaniach wojownika,

którą on sam mógł wykonywać przedstawiając zgromadzeniu

dowody swego męstwa.

Można więc przypuszczać,

że początkowo u Celtów lub jeszcze nawet u ich przodków

"druid",

czyli "bardzo mądry", było określeniem szamana.

Początkowo druidzi stanowili główną siłę polityczną w

społeczeństwie celtyckim, bowiem jednocześnie sprawując

funkcję sakralne, sędziowskie i, kolektywnie, prawodawcze,

cieszyli się zwolnieniem z podatków i obowiązku służby

wojskowej. Król nie mógł zabrać głosu, dopóki nie przemówił

druid. Z racji nietykalności i znajomości prawa druidzi pełnili

funkcje dyplomatów, ich autorytet pozwalał im nawet wtargnąć

pomiędzy uszykowane do bitwy wojska i wymusić przerwanie

wojny.

Na odbywającym się regularnie wielkim zgromadzeniu wydawali
wyroki w najbardziej zawiłych sprawach i stanowili nowe prawa.

Poszczególne regiony zamieszkane przez Celtów miały swoich

arcydruidów, wybieranych, najprawdopodobniej dożywotnio, na

wspomnianych zgromadzeniach. Brak jest bardziej precyzyjnych

informacji na temat wewnętrznej hierarchii druidów.

Druidzi sprawowali także sądy oraz przepowiadali

przyszłość z lotu ptaków lub z wnętrzności

zwierząt.

Druid jako sędzia wydawał wyroki w sprawach

cywilnych oraz karnych, prawdopodobnie nie było

możliwości apelacji do wyższej instancji, czyli

wielkiego zgromadzenia.

Z uwagi na rozległość obszarów zajmowanych przez

Celtów, strukturę społeczną i brak centralizacji

władzy politycznej kultura celtycka miała naturalną

skłonność do anarchii. Druidzi, z uwagi na ich

autorytet i, wiążącą się z nim władzę, stanowili

czynnik unifikujący Celtów, stwarzając szczątkowy

kręgosłup organizacji politycznej o charakterze

ponadplemiennym.

Stonehen

ge

Jeden z najważniejszych prehistorycznych
obiektów stoi na rozległych kredowych terenach
równiny sailisbury. Ten zagadkowy i symboliczny
krąg gigantycznych stojących głazów
mógł wyznaczać środek dawnego terytorium
administracyjnego, luturalnego i społecznego,
które miało wielkie znaczenie 3000 lat p.n.e. Krąg stoi w pobliżu
pięciu siedzib prehistorycznych społeczeństw, których ślad
stanowią pozostałości budowli ceremonialnych i mieszkalnych, w
tym kurhanów- grzebalnych kopców ludów z epoki neolitu i
brązu – i prostokątnych zarysów celtyckich farm i pól. O
pierwotnym przeznaczeniu kamiennego kręgu dyskutuje się bez
końca. Może było to miejsce religijnych obchodów letniego i
zimowego przesilenia, może był to gigantyczny kamienny
kalendarz astronomiczny. W późniejszym okresie dodano aleję
długości 3,2 km wyznaczającą linię wschodu słońca w dzień
letniego przesilenia. Około 80 niebieskich głazów, niektóre o
wadze do 2 ton, przetransportowano na odległość 384 km z
Preseli Hills w Południowej Walii. Jeszcze później w samym sercu
kręgu dodano konstrukcję złożoną z dwóch głazów
zwieńczonych trzecim.

Społeczeństwo:

Jaką pozycję miał król?

W początkowym okresie plemiona rządzone były przez królów.
Król przewodził zgromadzeniu wodzów (głów rodów
arystokratycznych), stał na czele armii, reprezentował królestwo
w stosunkach międzyplemiennych oraz sprawował liczne funkcje
rytualne. Uosabiał swój lud, dlatego nie mógł mieć żadnej skazy
na ciele ani na umyśle. Odpowiadał też za pomyślność plemienia
— wierzono, że osoba dobrego władcy gwarantuje obfitość
plonów, mleka,
zwierzyny łownej, orzechów, płodność kobiet
i zwierząt domowych. Dlatego też,
w przekonaniu Celtów, klęski nieurodzaju,
suszy lub epidemie wskazywały, że królem
jest nieodpowiednia osoba. Władza królewska
ograniczona była autorytetem i uprawnieniami
druidów oraz wpływami wodzów rodów.

Społeczeństwo:

Kto zostawał królem?

Zasady sukcesji u Celtów stwarzają wrażenie

zawikłanych,

nie uznawali oni bowiem zasady primogenitury

(władzę dziedziczy najstarszy syn króla).

Według Nory Chadwick, "sukcesja wydaje się być

agnacyjna,

czyli król zostaje wybrany spośród męskich potomków

wspólnego pradziada." Zgodnie z przekazem

mitologicznym,

wybór króla wiązał się z rytuałem zwanym tabhfheis:

wybrany mężczyzna lub druid spożywał mięso i rosół

z ofiarnego białego byka, po czym układał się do snu,

w trakcie którego czterech druidów śpiewało nad nim

"słowa prawdy". Po przebudzeniu mężczyzna

opowiadał, kogo ujrzał we śnie. Osoba, która

pasowała do opisu zostawała królem.

Społeczeństwo:

Czy plemiona się

łączyły?

Plemiona czasem łączyły się w związki
plemienne.
W Irlandii, prawdopodobnie z takich
związków,
wykształciły się królestwa prowincjonalne.
Zgodnie
z legendarną historią Celtów irlandzkich,
było pięć
królestw odpowiadających prowincjom
Ulsteru,
Leinsteru, Connachtu i Munsteru oraz
położonemu
w centrum Meath, w którym znajdowała
się siedziba
najwyższych władców — Tara.

Prawo

celtyckie

Legendarne początki kodyfikacji praw iryjskich sięgają roku 714

przed Chr.,

kiedy to najwyższy król Ollamh Fódhla jako pierwszy stworzył

system

prawa w miejsce dawnego prawa zwyczajowego. On również

zapoczątkował odbywający się co trzy lata Féis Temhrach (Festyn

Tary),

na którym dyskutowano najzawilsze sprawy i stanowiono nowe

prawa.

Zgodnie z Rocznikami Ulsterskimi żyjący w latach 428-463 po

Chr. najwyższy król Laoghaire wyznaczył dziesięcioosobowe

kolegium aby zebrać,

usystematyzować i spisać prastare prawa Erynu.

Oprócz samego władcy zasiadali w nim Dara, król Ulsteru, Corc,

król Munsteru, trzech sędziów: Dubhtach Maccu Lugir, Fregus i

Rossa

oraz trzech mnichów chrześcijańskich: Cáirnech, Benignus a

także sam św. Patryk. W ten sposób spisano Senchus Mór —

kodeks cywilny obowiązujący

na obszarze całej Irlandii. Później zebrano prawo w karnej

Księdze z Acaill. Obie kodyfikacje składają się na tak zwane

prawo brehońskie.

Co zawdzięczamy Celtom?

Celtowie przynieśli do Brytanii umiejętność

stosowania żelaza. Byli oni ludem pasterskim,

ale uprawiali też ziemię na szerszą skalę niż ich

iberyjscy poprzednicy. Wprawdzie wydajność

rolnictwa celtyckiego

była niższa od tarasowej uprawy Iberów,

jednak dzięki ulepszeniu pługa żelaznego

Celtowie późniejszym okresie znacznie poszerzyli

tereny uprawne. Zajmowali się też hodowlą,

myślistwem, rybołówstwem, bartnictwem,

tkactwem, obróbką metali i handlem.

Najwięcej jednak czasu i wysiłku pochłaniała im

walka.

Dane archeologiczne świadczą o dosyć

rozległym zasięgu handlu Celtów brytyjskich i o

różnorodności wymienianych przez nich towarów.

Co zostało

zachowane?

Licznie zachowane w Brytanii wyroby

celtyckiego rzemiosła, biżuterii, ozdoby kobiece,

narzędzia itp. mówią nie tylko o dosyć

wysokim poziomie cywilizacji, ale i o zamiłowaniu do

sztuki i talentach artystycznych Celtów.

Spiralne ornamenty ich oręża, ozdób i ceramiki,

fantastyczne motywy roślinne i zwierzęce, różne

figury geometryczne świadczą o wyobraźni

artystycznej tych szczepków, które wzniosły do

kultury europejskiej zmysł tajemniczości i fantastyki,

dramatyzmu i fatalizmu

Religia

i obrzędy

Celtów

O religii Celtów, podobnie jak i o ich życiu,

najważniejsze dane pochodzą od Juliusza

Cezara,

który w latach 55 i 54 p.n.e. dokonał

dwóch najazdów na Brytanię w związku ze

swoimi wojnami w Galii.

Celtowie posiadali szereg lokalnych bóstw, uosabiających

siły przyrody. Wierzyli w życie przyszłe i bóstwom swym

oddawali cześć w gajcah i innych otwartych miejscach.

Kultem zajmowała się liczna i wpływowa kasta kapłanów

(druidów).

Niektóre spośród ich mitów przetrwały nienaruszone, a

mitologia celtycka wpłynęła na nowożytną cywilizację

europejską.

Mitologię celtycką można podzielić na trzy główne
podgrupy powiązanych ze sobą wierzeń:

•goidelską - irlandzką, mańską i szkocką
•brytańską na wyspach - walijską i kornwalijską
•brytańską kontynentalną, na kontynencie europejskim

Najważniejsi bogowie to:

Dagda
Morrigan
Belenus
Lug

Jest też wielu innych, jednakże ci wymienieni
powyżej są najważniejszymi, najbardziej
znanymi.

Celtowie nadali początek wielu ciekawym świętom,

które do dziś w większości świętujemy.

Najważniejsze święta, w których utkwione jest wiele

tradycji celtyckich to:

Beltaine

Lughnassadh

Samhain

Imbolc

Boże Narodzenie

Ślub i wesele

Okres Rzymski - koniec

Rzym zwrócił większą uwagę na Brytanię w okresie wojen
galicyjskich Cezara. W latach 60-65 p.n.e. Juliusz Cezar podbił
Galię, blisko powiązaną kulturalnie, językowo i handlowo z
Brytanią. Celtowie brytyjscy niejednokrotnie udzielali pomocy
Celtom w Galii w ich walce z legionami rzymskimi, do Brytanii
nieraz uciekali buntownicy z Galii. Wyprawy Cezara do Brytanii z
lat 55 i 54 p.n.e. miały m.in. na celu przerwanie tych związków, a
ponadto dostarczenie Cezarowi efektownych sukcesów
militarnych potrzebnych do wzmocnienia jego pozycji w samym
Rzymie. Spodziewano się też po nich korzyści gospodarczych.

Podboju Anglii dokonał w 43 roku armia rzymska
licząca ok. 50 tys. żołnierzy pod wodzą
Anulusa Plautiusa. Nie napotkała ona poważniejszego
oporu, chociaż bohatersko próbowali się jej
przeciwstawić synowie Cunobelina.

Koniec