Wikipedia

Sztuka celtycka - bierze swój początek z kultury halsztackiej rozwijającej się od 800 p.n.e. do 400 p.n.e. na terenach po północnej stronie Alp. Podstawą bogactwa Celtów była umiejętność wytopu żelaza i wydobycie soli. Zasięg terytorialny oddziaływania kultury celtyckiej zmieniał się wraz z ekspansją plemion celtyckich i objął ziemie należące do Francji, Hiszpanii, Wielkiej Brytanii i Irlandii na zachodzie, po Grecję, Rzym, Galię na południu oraz Śląsk i Małopolskę na wschodzie. Rozkwit sztuki celtyckiej przypada na okres lateński.

Architektura

Początkowo Celtowie zamieszkiwali otwarte osady, zamienione w II wieku p.n.e. w umocnione oppida, najczęściej usytuowane na wzgórzach. Często opiddia były rozległymi warowniami założonymi na planie koncentrycznym. Chronione wałami ziemno-drewnianymi, czasem kamienno-drewnianymi. Umocniony obszar zajmował niekiedy dużą powierzchnię. Odkryte w Kelheim oppidum to obszar o powierzchni 650 ha i obwodzie 13 km, Manching zajmował powierzchnię 400 ha, Elsenstadt 150 ha, Hradištĕ koło Závistu 170 ha. Często stosowano dodatkowy podział wewnątrz umocnień wydzielając mniejszą, ważniejszą siedzibę władcy i ośrodek kultu. Oppidia zakładano na terenach zagrożonych najazdami, w Szkocji i Irlandii ich nie odkryto.

Celtyckie domy budowano zazwyczaj z drewna na planie prostokąta. Na Wyspach Brytyjskich większość stanowią budynki na planie koła. Z czasem zaczęto stosować kamienne fundamenty a w czasach rzymsko-galijskich zamożni Celtowie zaczęli wzorować się na rzymskich willach ogrzewanych ciepłym powietrzem i wyposażonych w kanalizację.

Świątynie budowano na ogół z kamienia na planie prostokąta (południowa Francja, Hiszpania) lub koła (północna Francja, Wielka Brytania). W Europie miejsca kultu otaczano wałami ziemnymi na planie czworoboku.

Rzeźba

Przedstawienia figuralne spotykane są już pod koniec okresu halsztackiego. W okresie lateńskim, dzięki licznym kontaktom handlowym z Etruskami wzorowane są na ich sztucej ale cechują się znacznie większą abstrakcją formy odbiegającą od wizerunków realistycznych. Drobne formy rzeźbiarskie w formie twarzy ludzkich stosowano jako ozdoby naczyń. Trójkątne symetryczne oblicza o wypukłych oczach pod mocno zarysowanymi brwiami i wywiniętych wargach bardziej przypominają demoniczne maski lub karykatury. Odnaleziony w Pfalzfeld (Niemcy) obelisk (datowany na IV - III wiek p.n.e. ozdobiony jest brodatymi głowami. W Prowansji odkryto płaskorzeźby w formie czaszek i głów zdobiące podpory i nadproża celtyckich świątyń. W Bouches-du-Rhône odnaleziono rzeźbę związaną z celtycką mitologią, zwaną Potworem z Noves. Przedstawia ona podobne do lwa, siedzące zwierzę pożerające człowieka (z gęby wystaje ludzka ręka). Łapy potwora oparte są na dwóch ściętych, ludzkich głowach. Motyw obciętej głowy związany jest z celtyckim zwyczajem ścinania głów pokonanym wojownikom i przytwierdzania ich w formie trofeum do tarcz i ścian domów.

W sanktuariach odnaleziono też wiele drobnych form rzeźbiarskich przedstawiających zwierzęta, np. dziki, jelenie, byki czy niedźwiedzie, występujące w mitologii celtyckiej.

Wśród znalezisk archeologicznych zachowało się niewiele pełnych rzeźb wykonywanych najczęściej z drewna, czasem z kamienia. Postacie ludzkie przypominają pnie drzew, w których wyraźniej zarysowana jest jedynie głowa. Możliwe, że był to efekt zamierzony, związany z obrzędami odprawianymi przez druidów w świętych gajach, a rzeźby miały nieznane nam znaczenie symboliczne.

Rzemiosło

Najstarsze wyroby ceramiczne datowane są na późny okres halsztacki. Zdobią je wielobarwne, geometryczne wzory wykonane rylcem, metodą stemplowania albo technikami malarskimi. W okresie lateńskim przeważają naczynia siwe, zdobione wzorami złożonymi z krzywoliniowych kompozycji. Ze sztuki greckiej zapożyczono motyw palmety, w tym samym czasie pojawia się też kwiat lotosu. Dekoracje inspirowane tymi wzorami cechuje większa abstrakcja i fantazyjność motywu. Celtyccy garncarze używali koła, a do gliny dodawali grafit, zwiększając w ten sposób trwałość naczyń i nadając im specyficzny odcień.

Wielobarwna dekoracja naczyń glinianych najprawdopodobniej zapoczątkowała stosowanie czerwonej emalii i inkrustacji z koralu do uzupełnienia ornamentów złożonych z krzywoliniowych motywów kół, spiral i wolut na wyrobach metalowych. Najczęściej spotykane wyroby to okucia uzbrojenia (owalnych tarcz, mieczy i ich pochew, do rzadszych znalezisk należą hełmy używane raczej podczas parad niż bojów), uprzęży i rydwanów, ozdób w kształcie zapinek (tzw. fibule), łańcuchowych pasów, naszyjników torque. Zazwyczaj wykonywano je z pozłacanego brązu. Spotykane są też wyroby z metali szlachetnych i z żelaza.

Często stosowanym motywem zdobniczym jest tzw. "wieczny węzeł" - ciągła linia, bez początku i końca, splątana w misterny wzór.

Do rzadkich znalezisk należą wyroby zdobione scenami rytualnymi. Dlatego wyjątkową pozycję zajmuje kocioł z Gundestrup (Dania) w 1891 r. Srebrne naczynie wiązane z sztuką wschodnio-celtycką, datowane najczęściej na II-I wiek p.n.e. ozdobione jest płaskorzeźbą przedstawiającą ofiarę składaną Teutatesowi, utożsamianemu później z Marsem oraz przedstawianego z rogami jelenia boga Cernunnosa. Stylizowane postacie oraz ornament zapełniają całą powierzchnię odnalezionych fragmentów naczynia.

Stylizowane motywy zdobnicze inspirowane światem roślinnym i zwierzęcym, zarysowane delikatnymi, splątanymi liniami, wypełniają całą powierzchnię przedmiotu. W przeciwieństwie do realizmu sztuki greckiej i rzymskiej cechuje ją abstrakcja, iluzja i zagadkowość. Jest to odzwierciedlenie zaobserwowanego przez starożytnych Greków i Rzymian zamiłowania Celtów do operowania przenośnią, aluzją i niedomówieniem. Celtyckie wątki zdobnicze przetrwały do średniowiecza, odradzając się w linearnych motywach iluminowanych rękopisów powstających w irlandzkich klasztorach.

---