Opieka nad dzieckiem z

cukrzycą

Pielęgniarstwo pediatryczne

Cukrzyca

DEFINICJA



Cukrzyca jest chorobą metaboliczną, charakteryzująca się
hiperglikemią, wynikającą z defektu wydzielania i/lub
działania insuliny.



Przewlekła hiperglikemia w cukrzycy jest głównym
czynnikiem odpowiedzialnym za zaburzenie funkcji i trwałe
uszkodzenie narządów, takich jak: narząd wzroku, nerki,
układu nerwowego, serca i układu krążenia.

Cukrzyca

Podział cukrzycy
Cukrzyca typu 1 jest chorobą autoimmunologiczną, rozwijającą

się w następstwie ekspozycji predysponowanego genetycznie

dziecka na czynnik wyzwalający, np. zakażenie wirusowe

Cukrzyca typu 1 (zwana także cukrzycą młodzieńczą bądź

insulinozależną) - wywołana jest zniszczeniem komórek beta

trzustki, odpowiedzialnych za produkcję i wydzielanie insuliny.

Cukrzyca typu 2 - w tym rodzaju cukrzycy przyczyną

podwyższonego poziomu glukozy we krwi nie jest brak

insuliny, ale jej nieprawidłowe działanie w organizmie

(oporność na działanie insuliny). Najczęściej cukrzycy typu 2

towarzyszy otyłość oraz nadciśnienie tętnicze.

Diagnostyka

Badania krwi



Prawidłowa glikemia na czczo jest mniejsza niż 110 mg%
(6,1 mmol/l).

Doustny test obciążenia glukozy - 75,0 g rozpuszczonej w wodzie



120. minut glikemia ≥ 200 mg%, ( ≥ 11,1 mmol/l) – osoby
chore



120. minut glikemia nie przekracza 140 mg%. – osoby
zdrowe

Glikemia przygodna - 2-krotnie o dowolnej porze niezależnie od

posiłku (≥ 200 mg%, czyli ≥ 11,1mmol/l).

Badanie moczu - cukromoczu, czyli glikozurii

Objawy cukrzycy



Zmniejszenie masy ciała - glukoza krążąca we krwi jest
wydalana przez nerki z moczem



Wielomocz , częste oddawanie moczu, również w nocy



Wzmożone pragnienie



Narastające uczucie zmęczenia, ogólne osłabienie



Cukier w moczu, gdy cukier we krwi przekroczy granicę
progu nerkowego, czyli ok. 160 mg% (8,9 mmol/l).



Zmiany zapalne i ropne na skórze i narządach
moczowo-płciowych.

Leczenie cukrzycy



Insulina zapewniająca równowagę meteboliczną



Dieta odpowiadająca wymogom prawidłowego
żywienia dziecka zdrowego



Samokontrola



Aktywność ruchowa



Regularny tryb życia



Higiena i pielęgnacja zdrowia



Edukacja terapeutyczna

Rola insuliny

INSULINA



Hormon wytwarzany przez komórki beta
trzustki



Pomaga glukozie wniknąć do komórek



Stymuluje magazynowanie glukozy w wątrobie



Pobudza wytwarzanie tłuszczu z nadwyżki
węglowodanów



Pobudza wytwarzanie związków białka.

Leczenie cukrzycy insuliną

Metody insulinoterapii:



tradycyjna ( 2x na dobę),



funkcjonalna (intensywna insulinoterapia):

–

wielokrotnych wstrzyknięć insuliny,

–

stały podskórny wlew insuliny z pompy insulinowej

Metoda insulinoterapii zależy od:



zapotrzebowania na insulinę, trybu życia dziecka, diety dziecka,



samokontroli i edukacji terapeutycznej.

Insulinoterapia funkcjonalna to dostosowanie podawania insuliny do

aktualnej diety dziecka i poziomów cukru we krwi.

Metoda wielu wstrzyknięć insuliny i stałego podskórnego wlewu insuliny

została wprowadzona celem naśladowania naturalnego rytmu

wydzielania insuliny w zdrowym organizmu.

Metoda ta, jako jeden ze składników intensywnego leczenia cukrzycy

(wynikającej z całkowitego niedoboru insuliny endogennej) umożliwia

normalizację glikemii i zapobiega powikłaniom cukrzycy

Dieta w cukrzycy

1. węglowodany – powinny pokrywać 50 – 60 % potrzeb

energetycznych



Powinny to by głównie węglowodany złożone, węglowodany proste

powinny być ograniczane do minimum



Do obliczania ilości węglowodanów służą wymienniki

węglowodanowe (WW)



WW jest to pewna ilość produktu, wyrażona w gramach, w

której zawarte jest 10 gram węglowodanów

2. Białka powinny pokrywać 15 – 20% zapotrzebowania

energetycznego

3. Tłuszcze powinny stanowić około 30% zapotrzebowania

energetycznego



Błonnik składnik pokarmowy nie ulegający trawieniu, zwalniając

wchłanianie glukozy z jelit, tym samym wpływa na zmniejszenie

poposiłkowych glikemii



Rozkład posiłków musi współgrać z insulinoterapią

Samokontrola w cukrzycy

Samokontrola to zespół zachowań, dzięki którym może dziecko i

rodzice kontrolować stan swojego zdrowia oraz skuteczność

leczenia. Pomaga zrozumieć jak leki, dieta i aktywność fizyczna

wpływają na poziom glukozy we krwi.



Samokontrola ma na celu:



Uzyskanie lepszych wartości glikemii



Uniknięcie powikłań cukrzycy (retinopatia, nefropatia,

neuropatia).



Zapewnienie bezpieczeństwa poprzez niedopuszczenie do spadku

stężenia glukozy (hipoglikemia) jak i wzrostu (hiperglikemia)



Pomoc lekarzowi w doborze insuliny i jej dawek oraz odpowiedniej

diety,



Umożliwienie pacjentowi modyfikację leczenia (w granicach

określonych przez lekarza) odpowiednio do zmieniających się

potrzeb.

Aktywność ruchowa

Aktywność fizyczna



Wysiłek fizyczny stanowi ważny element leczenia cukrzycy

insulinozależnej.



Aktywność fizyczna to bardzo ważny element życia nie tylko

osób chorych na cukrzycę ale taż ludzi zdrowych.



Zmniejsza zapotrzebowanie na insulinę, a zwiększa

przyswajanie glukozy w tkankach, także zwiększa

insulinowrazliwość.



Nie można wykonywać ćwiczeń fizycznych:

–

jeżeli poziom cukru we krwi jest poniżej 80mg%,

bezpośrednio po incydencie niedocukrzenia,

–

jeżeli stężenie glukozy wynosi powyżej 250mg% z

towarzyszącą ketonurią, chyba że wzrost glukozy we krwi

stanowi błąd dietetyczny wtedy wysiłek może być podjęty.

Ostre powikłania w cukrzycy

hipoglikemia

Hipoglikemia to stan gdy stężenie glukozy we krwi spada

poniżej 55 mg% (3,1 mmol/l).

Przyczyny hipoglikemii:



błędy dietetyczne (błędy w odżywianiu)



nadmierne dawkowanie insuliny



nadmierny wysiłek fizyczny

Objawy hipoglikemii:



Bóle i zawroty głowy, niepokój, wzmożona potliwość



Uczucie głodu, drętwienie warg, języka



Zaburzenia widzenia, uwagi, pamięci, mowy



Drżenie ciała, zaburzenia ruchów, drgawki, utrata

świadomości

Ostre powikłania w cukrzycy

hipoglikemia

Postępowanie w hipoglikemii:
U chorego przytomnego:



w zależności hipoglikemii doustne podanie 10-20 g glukozy

(tabletki zawierające glukozę, żele) lub napoju słodzonego;



glukoza powoduje krótkotrwały wzrost glikemii po około 10–20

min.



aby uniknąć wystąpienia ponownej hipoglikemii, należy spożyć

węglowodany złożone, a pomiar glikemii powtórzyć po 60 min. i

dalej monitorować glikemię

U chorego nieprzytomnego lub u osoby mającej zaburzenia

świadomości i nie mogącej połykać:



Należy podać domięśniowo 1 mg glukagonu, w przypadku braku

poprawy po 10 minutach - ponowne wstrzyknięcie glukagonu;



po uzyskaniu przytomności podanie doustnych węglowodanów,

do chwili całkowitego ustąpienia ryzyka nawrotu hipoglikemii

Ostre powikłania w cukrzycy

hiperglikemia

Hiperglikemia to stan, kiedy poziom cukru we krwi wzrasta ponad

poziom prawidłowy, bardzo wysokie poziomy cukru mogą być

przyczyną stanu zagrożenia życia.

Przyczyny hiperglikemii:



małe dawki insuliny, opuszczanie dawek



zbyt obfity posiłek



choroba, gorączka, stres



mniejszy wysiłek fizyczny

Objawy hiperglikemii:



Zwiększone pragnienie i wielomocz



Nudności, wymioty, bóle brzucha



zmęczenie, senność



kwasica ketonowa – odwodnienie, zaburzenia świadomości i śpiączka

Ostre powikłania w cukrzycy

hiperglikemia

Postępowanie w hiperglikemii:



Badanie poziomu glukozy we krwi



Skorygowanie dawki insuliny



Zbadanie moczu na obecność ketonów



Popijanie wody mineralnej niegazowanej

Postępowanie w hiperglikemii z kwasicą



Dożylne podawanie płynów i insuliny



Monitorowanie poziomu glukozy, elektrolitów i

równowagi kwasowo-zasadowej



Prowadzenie bilansu płynów



Monitorowanie parametrów życiowych

Przewlekłe powikłania

cukrzycy

Powikłania dzielimy na dwie kategorie:
Mikroangiopatia –uszkodzenie małych naczyń krwionośnych:



retinopatia (uszkodzenie siatkówki)



nefropatia (uszkodzenie nerek)



neuropatia (uszkodzenie nerwów)

Makroangiopatia – uszkodzenie dużych naczyń krwionośnych



choroba niedokrwienna naczyń mózgowych



choroba niedokrwienna serca



niedokrwienie kończyn dolnych (martwica stopy)

Diagnozy pielęgniarskie

I Nieprawidłowy stan odżywienia

organizmu

II Ryzyko uszkodzenia skóry i błon

śluzowych

III Ryzyko odwodnienia
IV Ryzyko urazu
V Niedostateczna wiedza
VI Nieprawidłowe radzenie sobie rodziny z

problemem choroby

Diagnoza pielęgniarska I

Nieprawidłowy stan odżywienia organizmu
Przyczyny: Niezdolność do metabolizowania glukozy
Cechy charakterystyczne:



Utrata masy ciała przy prawidłowym odżywianiu



Brak apetytu, przyjmowanie zmniejszonej ilości
pokarmu,



Niewystarczająca podaż insuliny



Nadmierna podaż insuliny

Cel opieki: Dziecko będzie miało zapewnione prawidłowe

odżywianie (odpowiednią ilość kalorii)

Diagnoza pielęgniarska I

- plan



Ocena łaknienia u dziecka



Ocena przyczyn utraty apetytu



Ocena ilości i jakości spożywanych pokarmów



Ocena stanu odżywienia (masa ciała)



Ocena stylu życia dziecka (zwiększenie

aktywności)



Ocena zaplanowanej diety dla dziecka



Ocena dawkowania insuliny



Zachęcanie dziecka do spożywania pokarmów



Nadzorowanie spożywania pokarmów

Diagnoza pielęgniarska II

Ryzyko uszkodzenia skóry i błon śluzowych
Przyczyny: wstrzyknięcia insuliny i monitorowanie stężenia

glukozy we krwi, zaburzenia metaboliczne, zaburzenia

czucia, nieprawidłowy stan odżywienia

Cechy charakterystyczne:



Uszkodzenie powierzchni skóry przez codzienne

wstrzyknięcia, niezmienianie miejsc wstrzyknięć



Słabe gojenie się ran, suchość skóry



Spadek masy ciała

Cel opieki: U dziecka nie wystąpią zmiany na skórze i

błonach śluzowych

Diagnoza pielęgniarska II -

plan

Miejsca ukłuć (do pobrania krwi i podania insuliny):



Przestrzeganie zasad aseptyki i antyseptyki



Prawidłowe przechowywanie insuliny i sprzętu



Zmiana miejsc ukłuć do pobrania i podania



Przestrzeganie terminów ważności



Przestrzeganie jakości sprzętu

Higiena skóry, błon śluzowych i paznokci:



Codzienna ocena stanu skóry, błon śluzowych i paznokci



Mycie, osuszanie, natłuszczanie i pudrowanie między

palcami



Higiena błon śluzowych jamy ustnej i narządów płciowych



Higiena bielizny, odzieży, otoczenia dziecka



Higiena paznokci, skarpet, obuwia (wielkość, rodzaj)

Diagnoza pielęgniarska III

Ryzyko odwodnienia
Przyczyny: Diureza osmotyczna
Cechy charakterystyczne:



Utrata płynów większa niż popyt



Sucha skóra i błony śluzowe



Zmniejszone napięcie skóry



Odwodnienie z niedoborem elektrolitów i z kwasicą

ketonową



Poliuria (wielomocz), polidypsja (nadmierne pragnienie)

Cel opieki: U dziecka nie dojdzie do odwodnienia

Diagnoza pielęgniarska IV

Ryzyko urazu (ostrych powikłań cukrzycy)
Przyczyny: hiperglikemia, hipoglikemia
Cechy charakterystyczne:
Hiperglikemia: zmęczenie, drażliwość, bóle głowy, bóle brzucha,

poliuria, polidypsja, polifagia (uczucie głodu), odwodnienie,

zamazane widzenie

Hipoglikemia: nerwowość, pocenie się, głód, palpitacje, osłabienie,

zawroty głowy, bladość, zmiany zachowania, zaburzenia

koordynacji chodu

Cel opieki: Dziecko nie dozna urazu w trakcie napadu hipreglikemii

lub hipoglikemii

Diagnoza pielęgniarska IV – plan

1/2

Zapobieganie hiperglikemii:



Ocena obecności objawów hiperglikemii:

–

krew stężenie glukozy, poziom elektrolitów, pH krwi

–

mocz obecność glukozy i ciał ketonowych



Podawanie insuliny podskórnie wg zaleceń (dawkowanie wg
potrzeb)



Zapewnienie diety o odpowiedniej kaloryczności (ma współgrać
z insuliną

–

Podaje się 6 posiłków – 3 posiłki główne + 3 przekąski

–

Przekąski powinny stanowi owoce, na drugą II kolację dziecko
powinno otrzyma węglowodany złożone.



Wspieranie programu ćwiczeń zgodnego z zaleceniami dla
dziecka

Diagnoza pielęgniarska IV – plan

2/2

Zapobieganie hipoglikemii:



Ocena obecności objawów hipoglikemii i poziomu glukozy we krwi



Zapewnienie odpoczynku dziecku



Podanie prostych węglowodanów (miód, słodki sok itd..)



Podanie produktów zawierających węglowodany złożone

Jeżeli nie może pić:



Podanie glukagonu domięśniowo



Następnie podanie produktów zawierających węglowodany

doustnie

Edukacja rodziców i dziecka:



Przyczyny ostrych powikłań w cukrzycy



Objawy hiperglikemii i hipoglikemii



Zapobieganie i postępowanie w hipoglikemii

Diagnoza pielęgniarska V

Niedostateczna wiedza
Przyczyny: Brak informacji dotyczących choroby
Cechy charakterystyczne:



Świeże rozpoznanie choroby



Leczenie insuliną



Wymagania dietetyczne



Zapotrzebowanie na aktywność



Badania krwi i moczu



Higiena osobista i pielęgnacja zdrowia

Cel opieki: Rodzice i dziecko otrzymają informacje na

temat choroby i sposobu leczenia cukrzycy u dziecka

Diagnoza pielęgniarska V – plan

1/2



Ocena wiedzy rodziców i dziecka na temat cukrzycy (przyczyn,
objawów, leczenia, profilaktyki powikłań)



Ocena wykształcenia, zdolności do uczenia, wykonywania
procedur



Ocena możliwości w zakresie opieki nad dzieckiem

Edukacja rodziców i dziecka na temat:



Przyczyn, objawów i powikłań



Aseptyka i antyseptyka



Podawania insuliny penem (przechowywanie, nabieranie,
dawkowanie, wstrzykiwanie, zmiana miejsc)



Używania automatycznej pompy insulinowe



Badania krwi za pomocą nakłuwacza i glukometru

Diagnoza pielęgniarska V – plan

2/2

cd.

Edukacja rodziców i dziecka na temat:



Diety dziecka (liczba posiłków, ilość kalorii, liczba wymienników –

zapewnienie materiałów edukacyjnych)



Roli ćwiczeń fizycznych i potrzebie wprowadzania zmian w

odżywianiu i dawkowaniu insuliny



Zmian na skórze i błonach śluzowych w cukrzycy



Higieny osobistej skóry, błon śluzowych, włosów, paznokci rąk i

nóg



Regularnej kontroli stomatologicznej



Zapobiegania zakażeniom



Prowadzenia zeszytu samokontroli (wyniki badań, dawki i rodzaj

insuliny, dieta, ćwiczenia fizyczne, uwagi o zachowaniach

prozdrowotnych i antyzdrowotnych, dodatkowe choroby)



Zachęcanie dziecka do noszenia dowodu tożsamości i zeszytu

kontroli

Diagnoza pielęgniarska VI

Nieprawidłowe radzenie sobie rodziny z problemem

choroby

Przyczyny: nieprawidłowe informacje lub zrozumienie,

wydłużony czas choroby, postępujące upośledzenie

sprawności dziecka, wyczerpanie możliwości opiekunów

Cechy charakterystyczne:



Wyrażanie i/lub potwierdzanie niepokoju i

niedostatecznej wiedzy na temat wymagań

długoterminowej opieki



Wyrażanie lęku i poczucia winy

Cel opieki: Rodzina będzie skutecznie radzić sobie z

chorobą dziecka